قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى جانعالي ءجۇزبايدىڭ شىعارماشىلىق كونتسەرتىنە بارۋعا دايىندالعانىما ءبىر اپتاداي بولعان. تەك قانا كۇي شەرتىلەتىن كەشتىڭ ەرەكشە بولارىن ءىشىم سەزەدى. سونىڭ ءساتى   كەلدى. استاناداعى ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جامبىل جاباەۆ اتىنداعى ۇلكەن كونتسەرت زالىنا كۇي قۇدىرەتىن جانىمەن ۇعىنار وڭشەڭ جاقسىلار جينالعان ەكەن. كىرەبەرىستە ۇلكەن زالدىڭ ورتاسىندا ۇركەردەي عانا بولىپ وتىرعان توپقا قاراپ، ەلى ارداقتار، رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە وتەر كەشتىڭ ءبىر ۋنيۆەرسيتەتتىڭ زالىندا بولىپ جاتقانىنا ازداپ قارنىم اشىپ تۇرعان ەدىم، سىرت جاعىمنان شىققان: - جانعالي ەكى تۋمايدى عوي! – دەگەن داۋىسقا جالت قارادىم. ەۇۋ ماگيستراتۋراسىندا وقيتىن جاس اقىن ۇمتىل زارىققان ەكەن. ول دا وسى كەشكە كەلىپتى. ەل قاتارلى ءبىز دە وزىمىزگە بۇيىرعان ورىنعا جايعاستىق.

سارجايلاۋ. القا قوتان وتىرعان جۇرت. بارلىعى كۇڭىرەنە تولعاعان ابىز بابانىڭ اۋزىنا قاراۋدا. بابا «سارجايلاۋدىڭ» (تاتتىمبەت قازانعاپۇلى) جايىنان سىر شەرتۋدە. «سارىجايلاۋىم، سارىجايلاۋىم» دەپ بەبەۋلەگەن قارتتىڭ مۇڭى قوس «قوسباسارعا» (يتاياق، سەمبەك) ۇلاستى. كۇڭىرەنگەن بابانىڭ كوڭىلىن «مۇڭ قوسباسار» (قىزداربەك) شوگەرە تۇسكەندەي. الىپ دەنەلى ابىز، ەل مۇڭىنا ءوز مۇڭى قوسىلىپ شوكىمدەي شال بوپ قالعانداي كوز الدىمىزدا. كوز جۇمۋلى، كوڭىل وياۋ كۇڭىرەنگەن ابىز «ىنىلەرى....» دەپ ۇزدىگىپ، ءۇزىلدىرىپ بارىپ، جاناشىرلىقپەن، ەرەكشە ءبىر باۋىرمالدىقپەن ء«–ىم، ىنىلەرىم» دەپ ۇزدىگەدى. وزىنەن كەيىنگى ۇرپاققا، كەيىنگى بۋىنعا «ىنىلەرىم» (تولەگەن مومبەكوۆ) دەپ سەنىم ارتىپ، ءۇمىت جۇكتەگەن اعالىق نيەت «سەكەن اسۋىنان» (اسقار سۇلەيمەنوۆ) قول بۇلعادى.

القا قوتان وتىرعان كوپشىلىك قارت ابىزدىڭ ءۇمىتىن اقتاۋعا بار ىنتاسىمەن قىزمەت قىلاتىندىقتارىنا سەنىممەن ىشتەي ءبىر ءتۇيىپ قويدى. ۇزاق تولعاپ بارىپ تىنىستاعان قاريا جان-جاعىنا الدەكىمدى ىزدەگەندەي كوز سالدى. باعانادان قاريانىڭ ايتارىن قاس-قاباعىنان ءبىلىپ وتىرعان جاسۇلان (ناۋرىزبايۇلى كەشتىڭ جۇرگىزۋشىسى) قارت ابىزدىڭ كوڭىلىن سەرگىتەر كۇي تىلەپ وتىرعانىن بايقاپ، اقجۋساندى شاقىردى. بۇلدىرشىندەي قىز يمەنە باسىپ كەلىپ ابىزدىڭ الدىنا جۇگىندى. «كەتبۇعا» دەگەن ءۇن شىقتى سامارقاۋ عانا. قولىنداعى ءۇش ىشەكتى دومبىرانىڭ قۇلاق كۇيىن بۇرىننان كەلتىرىپ، دايىنداپ قويعان اقجۋسان (يمانعازىقىزى) وتىرعانداردى وسىدان الدەنەشە عاسىر بۇرىنعى قازاق دالاسىنا قاراي جەتەلەي جونەلدى.

كۇي بىتكەن سوڭ، مانادان ءۇنسىز وتىرعان قارت بابا «سالكۇرەڭدى» (تايىر بەلگىبايۇلى) ەرتتەتى. ات باسىن شىعىسقا بۇراتىندارىن ايتپاي ۇعىسقان توپ «سالكۇرەڭنىڭ» سىدىرتا اياڭداعانىنا شوقىراقتاپ ىلەستى. قارت بابا «قاراكەرەي قابانبايدىڭ» (حالىق كۇيى) بوساعاسىنا كەلىپ تىزگىن تەجەگەندە، كيىز ەسىك سيىرىلىپ، قايسار باتىردىڭ ءوزى شىعىپ اتتان تۇسىرگەندەي بولدى. بارقىتبەلدىڭ بوكتەرىندە اتويلاعان الىپتىڭ ايبىنى بار قازاققا ابىروي بولعانداي، قارت بابا رۋحتانا شالقىپ، «كەمەڭگەرلەنە» (تالاسبەك اسەمقۇلوۆ) سويلەپ كەتتى. مانادان «سالكۇرەڭنىڭ» ەركە جۇرىسىنە سالعىرتتاپ قالعان كارى كەۋدەنى كەرنەگەن تالاي سىرلار اقتارىلدى.

«اينالايىن جان بالام،

ناسيحات ايتار مەن باباڭ...» - دەپ كۇڭىرەنگەن قارت ابىزدىڭ كەڭەسى اۋىل شەتىندەگى «كوگالدا» (مۇحات تاڭعىتۇلى) جالعاستى. بابا اڭگىمەسىن تىڭداۋعا اۋىل شەتىندەگى توبە باسىنا ەلدىڭ يگى جاقسىلارى جينالعان ەكەن. القا-قوتان وتىرعان توپتىڭ ورتاسىندا ءوزى دە ابىزدىققا تاياعان مىرزاتاي (جولداسبەكوۆ), ەلدىڭ ءسوزىن سويلەپ، قامشى ۇستاپ جۇرگەن قۋانىش (سۇلتانوۆ), ءارى ءانشى، ءارى سەرى قايرات (بايبوسىنوۆ), قارت بابانىڭ قاسىنان قالماي جۇرگەن داۋلەسكەر كۇيشى ءابدۋلحاميت (رايىمبەرگەن), دۇكەن ء(ماسىمحانۇلى), سەرىكزات (دۇيسەنعازين), سەرىك (نەگيموۆ), سەرىك (وسپانوۆ) ت.ب. بار.

ءبىر كەزدە كۇڭىرەنە سويلەپ، كۇمبىرلەي توگىلىپ وتىرعان ابىز كىل توقتادى دا، ورتادا وتىرعان سەرىككە (وسپانوۆ) ءان سال دەگەندەي يشارا جاسادى. قولىنا ۇكىلى دومبىراسىن العان سەرىك تاماعىن ءبىر كەنەپ الدى دا، اۋەلەتە جونەلدى.

اققۋ اڭساپ قونعان... «سارىارقا» توگىلىپ كەتتى.

ءان اياقتالعاندا ماڭايىندا وتىرعان توپ كەۋكەۋلەپ، «تاعى-تاعى» دەسكەن سوڭ سەرىك تە ارقالانىپ، ساڭىلاقتانا ءتۇستى. «بەۋ، بەۋ، گاۋھارتاس» دەپ شىرقاي جونەلگەنىن ءوزى دە بايقاماي قالدى.

باعانا ءان باستالعالى بەرى ءۇنسىز تىڭداپ، سارى ارقاسىن، سوندا قالعان «بەۋ، بەۋ گاۋھارتاسىن» ەسكە العانداي بولىپ وتىرعان بابا: «كاپتىڭ تەنتەگى قايدا؟» - دەپ ساڭق ەتتى. ورتادا بولماعان تەنتەككە ميىعىنان عانا جىميىپ قويعان ابىز: «سول تەنتەكتىڭ ولەڭى جاقسى» – دەدى. بابا اڭگىمەسىن باستاعالى بەرى قاسىنان قالماي جۇرگەن جاسۇلان (ناۋرىزبايۇلى) باباسىنا جولداعان باتىر ۇلدىڭ سالەمىن جەتكىزدى

اتادان قالعان تەكتىلىك قانعا قۇيا ما؟...(داۋلەتكەرەي كاپۇلى، «جانعالي اعاعا»)

جاس پەرىنىڭ سالەمىن تىڭداپ بولعان قاريا:

- ءىىىممم – دەپ ىڭىرانا قوزعالىپ قويدى دا اڭگىمەسىنە قايتا كىرىسىپ كەتتى. بۇل جولى تىلگە تيەك، تىزگىنگە سۋلىق بولعان قازىر وزدەرى وتىرعان «كەڭ جايلاۋ» (بورانقۇل كەشماعامبەت) جايى ەدى. اجارلى ارقا، كوز جەتكىسىز قاراتاۋ، شىرايلى شىعىس، جەر جانناتى جەتىسۋداعى كەڭ جايلاۋلاردى كۇڭىرەنە كۇيگە بولەپ، ەرەكشە شابىتپەن تەرمەلەپ وتىرعان ابىز مۇڭى، ابىز شەرى اياقاستىنان وزگەرىپ سالا بەردى. كەڭ جايلاۋدا كوسىلە كوشكەن كوشپەندىلەردىڭ بارلىعىنا ورتاق مۇڭدى قوزعاپ، كورشى جاتقان قىرعىزدىڭ «توعىز قايرىمىنىڭ» (توقتاعۇل ساتىلعانوۆ) بىرەۋىن قايىرىپ تاستادى. مانادان اڭگىمە ىرعاعىن ۇزبەي، ءبىر قالىپپەن ۇستاپ وتىرعان ابىز ءبىر ساتتە ۇزىن-سونار «تولعاۋعا» (مىرزاتاي جولداسبەكوۆ) ءتۇسىپ كەتتى. بۇگىنگىدەي الماعايىپ زاماننىڭ شەرىن توككەن تولعاۋ ابىزدىڭ ەكى يىعىنان «قوسباسارداي» (مىرزاتاي جولداسبەكوۆ) باسىپ، كوڭىلىنە مۇڭ ۇيالاتا توقتادى. ماڭايىندا وتىرعان ەل جاقسىلارى دەمدەرىن ىشىنە تارتىپ، قۇلاق ءتۇرىپ قالعان. ەشكىم بابا كەڭەسىنە كەدەرگى كەلتىرەر ەمەس. تەك كۇڭىرەنگەن ابىز ءۇنى عانا تىم-تىم الىسقا، الىسقا جەتەلەيدى سانانى. اڭگىمەسىن اياقتاعان قاريا: ء«ا، مىرزاتاي، سەن دە وسىندا ما ەدىڭ؟ ەندىگى ەل سەنىڭ اۋزىڭا قارايتىن بولادى. سويلە!» - دەدى. توسىن ۇسىنىستان توسىلىپ قالسا دا، مۇنداي كەڭەستەردە سۋىرىلىپ سويلەپ ۇيرەنگەن مىرزاتاي سوزدەرىن جيناقتاپ الا قويدى دا، بۇگىنگى ەلدىكتەن، بۇگىنگى ونەر مەن مادەنيەتتەن اعىزىپ سويلەپ، ارعى-بەرگىنى تۇگەندەپ بەردى.

وزىنەن كەيىنگى بۋىننىڭ ىنتىماققا، ەلدىككە ۇمتىلعان نيەتىنە ىرزا بولعان قارت بابا وسىمەن بۇگىنگى كەڭەس اياقتالدى دەگەن يشارامەن ەتەگىن قاعىنا، ورنىنان تۇرا بەردى.

بىزدە ورنىمىزدان تۇردىق. قازاق ساحاراسىن شارلاپ شىققان ەكى ساعات كوز الدىمىزدا وسىنداي سۋرەتتەرمەن قالدى. كەش يەسى جانعالي اعامىزدى قۇتتىقتاپ، شىعارماشىلىعىنا تابىس تىلەپ ءبىز دە وسى ماقالانى قاعازعا تۇسىرۋگە اسىقتىق.

كوڭىلدە «جانعالي ءجۇزبايدىڭ كۇيجيناعى قاشان شىعار ەكەن؟» دەگەن ساۋال تۇردى.

ەشكىمنەن ات-اتاق دامەتىپ كورمەگەن قوڭىر كۇيدىڭ يەسىنە دەمەۋشى تابىلسا ولدا ءالى-اق قوي دەپ جۇباتتىق ءوزىمىزدى.

جول بويى باعانا كونتسەرتكە كىرەردە ۇمتىل ءىنىم ايتقان ءبىر اۋىز ءسوز جادىمدا جاڭعىرا بەردى.

- جانعالي ەكى تۋمايدى عوي!

ەرجان جاۋباي

Abai.kz