(Ángime)

1

Mening әjem jasy jýzden asqan auylymyzdaghy eng kәri kempir edi. Jýzden qansha asqanyn ózgeni qoyyp, ózi de bilgen emes, jasyn súraghan adamgha qay uaqytta da qyzyl iyegin maljandatyp: «Shýkir, týzden astyq qoy», – dep otyrushy edi jaryqtyq. «Assa, asqan shyghar, men osy elge kelin bop týsken kezde kekse qatyn edi, odan beri qay zaman! Biz de, mine, jetpisti jelkelep qaldyq qoy», – der edi ondayda kýndiz әjemizben bir mezgil shýiirkelesip ketetin Biybish degen kórshi apamyz. Búl sózdi әjem estise de, estimegendey bolyp, qolyndaghy qoydyng úiysqan jýnin ýnsiz týtip otyra beredi. Al otyratyn orny qysy-jazy bir-aq jer – tór basyndaghy tórtkózdi qos terezening aldy. Qos tereze týbinde ortasy alashabyr búlttay oidym-oydym ydyraghan, jiyekteri jyrym-jyrym jyrtylghan eski qara syrmaq jatady. Ájemning búl ýidegi eng qymbaty, eng asyly, «meniki» deytin jalghyz menshigi de – osy qara syrmaq edi. Sol syrmaqtyng ýstinde ol shoqiyp otyryp, erteden keshke deyin jýn týter edi. Onyng quraghan shybyqtay qu sýiek sausaqtarynyng úshynan qanday jýn ótpeydi deysin: tap-taza etip juylghan týiirtpek-týiirtpek aq jýn... týtkende qoqymy saulap týsip jatatyn kir-kir qara jýn... ústaghanda qolyna shayyrday jabysatyn shuashty, iyisti jýn. Ájeme búlardyng bәribir, jýn bolsa boldy – týte beredi. Keyde janyndaghy qaptyng týbi kórinip qalsa, qoldary qaltyrap, әlde bir asylyn joghaltqanday jan-jaghyn bos sipalap: «Áu-u, Sәulesh, qaydasyn? Barmysyn, týge? Myna qúrghyryng bitip qaldy ghoy. Birdemeng bolsa, әkelsenshi!» – dep ólip bara jatqanday dausy qyryldap, jandәrmen sheshemdi shaqyrar edi. Sosyn óz boyynday kenep qap tyrsiya tolyp qasyna qayta oralghanda, «oypyrmay, búghan da jettim-au!» degendey jany birtýrli jay tauyp qalushy edi.

E-e, Biybish apam aitqanday, odan beri de, mine, qay zaman! Sol kýnderi sol әjemning týtip otyrghan jýnin ala qashyp, bayghús kempirdi zar qaqsatyp jýretin bes jasar Berik te, ol jaynamazgha jyghylyp jatqanda ýstine qarghyp shyghyp, at qylyp minip alatyn tórt jasar Núrjan da qazir qyrma saqal qyryqtyng ýstine shyqqan. Sol kýnderi sol әjem men Biybish apanyng bayaghy Núrym «kәmsamol» turaly sybyrlay aitqan әngimesin bir búryshta ýreylene tyndap otyratyn myna mening de býgin saqalyma aq kirgen. Al әjem? Qayran әjem! Sonau bir kóktemning jyly shuaq kýninde aq kebinge oraghan bir tútam denesin jer qoynyna berisimen-aq ýstine asyghys-ýsigis ýie salghan «tóbedey» topyraq ta qazir jermen-jeksen bolyp ketken. «Elu jylda – el jana, jýz jylda – qazan» degen osy – bәri de janarghan, bәri de ózgergen. Tek... bәz-bayaghy qalpynan ainymay, sol synymen, sol syrymen býginge jetken bir ghana dýnie bar. Ol – mening jadymda mәngi jattalyp qalghan әjemning tiri kezindegi beynesi. Jandy beyne! Qozghalatyn, jýretin, sóileytin beyne. Búl beynening jyl ótken sayyn ajary ashyla týspese, basyla týskenin bayqamaymyn. Biraq... kókiregimde de, kóz aldymda da әmse tiri adamday kórinetin osynau beyne jýregime ylghy da jyly shuaghyn shashyp túrady dep jәne aita almaymyn, kerisinshe, onyng qos terezening aldynda qu sýiek qoldary erben-erbeng etip, manayynan týtetin jýn izdep jantalasqan sәtteri, endi birde aldyndaghy jaynamazynan aiyrylyp qalyp, ahylap-ýkilep otyratyn mýskin de mýshkil hali kóz aldyma kelgende jýregim múzdap, kókiregim syzdap qoya berer edi. Sonday kezde onyn: «O, Qúday! Osy qúdaysyzdargha mazaq qylyp, qor qylyp qoyghansha nege almaysyng meni, Qúday!» dep kýiine zarlaghan dausyn da ap-anyq estigendey bolamyn. Tóbe qúiqandy shymyrlatar osy bir sózderding janghyryghy sosyn meni sonau este joq eski kýnderding jinishke sýrleuine qaray sýirey jóneler edi...

IYә, әjem desem, kóz aldymda nebir kóne suretterding kólben-kólbeng kóshe bastaytyny ras. Mine, men solardyng úzaq-sonar tizbegine taghy da kóz salyp otyrmyn. Múndaghy, әsirese, myna bir kórinisting týr-týsi, boyau óni ózgelerden erekshe – arada qanshama jyl ótse de ol bayaghy jap-jana, tap-taza qalpyn aina-qatesiz saqtap qalghan. Biraq súrghylt. Tym súrghylt. Oghan qaraghan sayyn ensemdi bir nәrse eze týskendey bolady. Sóite túra bәribir qaray beremin. Óitkeni osynday myn-san kórinisterden túratyn mening Ómir degen Úly alibomymnyng eng alghashqy beti de tura osy suretpen ashylar edi. Búdan búrynghysynyng bәri de men ýshin tek búldyr-saghym birdeme ghana. Al mynau?.. Mynau naghyz tiri ómirding ózi ghoy.

...Seldir-seldir qaraghayly iyen taudyng eteginde erbiyip túrghan eski qystau – dәlireginde, bórenelerden qiyp salghan, syrty sylanbaghan jataghan qara ýi. Biraq ýy degen aty bolmasa, tórt qabyrghadan basqa týgi joq, sary topyraqpen jabylghan jadaghay tóbesinde tek shoshayghan sholaq múrja men әr jerinde bir qyltiyp ósken alabota ghana kórinedi. Osy týrine qaray búny enseli ýiding janyndaghy eski monshagha kóbirek úqsatar edin. Sol monsha sekildi onyng ishi de kózge tym qorash, tym jýdeu. Topsasy bosaghan syrtqy esikti syqyrlata ashyp ishke kirsen, arajikteri yrsiyp-yrsiyp jatqan taqtay eden ayaq basqan sayyn shiqyldap, oibay salyp qoya beredi. Tórde – jýk etip jinap qoyghan tósek-oryn, kórpe-jastyq. Esik túsyndaghy tómengi búryshta – býiiri jyrtyq temir pesh. Kýn batar jaqqa qaraghan enkishteu alasa terezeden taltýsting ózinde jaryq edenge jartylay ghana týsip túrady.

Áne, sol terezening aldynda bútynda bir tútam kók trusiyginen basqa lypasy joq, jalanbas, jalanayaq, ýsh-tórt jasar qara bala shyr-shyr etip jylap túr. Jylap túryp tyrbighan kishkentay qoldarymen tereze shynysyn sabalap úra beredi. Eki kózi anau ýiden elu qadamday jerdegi tóbesi jabyq úzyn qoy qoranyng jelke túsyndaghy qara qabaqta. Qara qabaqtyng tik qaptalyn qighashtay qiyp jatqan jalghyzayaq jolda, әneki, búl balanyng әjesi ýidegi jalghyz siyrdy, ózi de, tәtesi de, bәri de jaqsy kóretin synar mýiiz qyzyl siyrdy sýirey jetelep, alysqa úzap barady. Bir qolynda – siyrdyng bas jibi, ekinshi qolynda – tayaq. Tayaqty jerge girsh-girsh qadaghan sayyn kiymeshek-shylauyshty dagharaday basy kegjen-kegjeng etedi. Bala terezeden bәrin kórip túr. Kórip túryp jer tepkilep jylap túr.

– Apa-a-au, – deydi alystaghy әjesine aiqaylap. – Sýt! Sýt!... Men sýtsiz qaldym ghoy, apa! Sý-ýt!

Ony sona-au qiyadaghy apasy qaydan estisin, enkendey basyp qara qabaqty qighashtay tartyp barady. Qabaqtyng ýsti – kóktemning jyly shuaghyna bógip, busanyp jatqan kókpenbek egistik. Apasy qazir oghan da jetedi. Oghan jetti degenshe, bәri bitti de. Ári qaray enis... Áp-sәtte apasy ghayyp bolady. Sosyn siyr da joq, sýt te joq.

– Apa-au, qayda ketting sen? Ketpeshi! Sen ketsen, men sýtti qaydan ishem, apa-au! Sýt!Sý-ýt!

Bala shyryldap jylap túr. Áne, apasy kók belesting ýstine de shyghyp ýlgerdi. Oghan shyghysymen... boyy birtindep alasara berdi de, aqyry agharandaghan kiymeshek-shylaushymen birge aldymen ózi, sonan keyin arqasyna úzynnan býktep, kóldeneng tastay salghan qara syrmaghymen birge qyzyl siyr da bel astyna mýlde sinip, joq boldy.

– Sý-ýt! – dedi bala songhy ret. – Sýt joq endi! Joq!..

Ol osyny aitty da, óksigin basa almay, ishin solqyldata tartyp, tereze týbine etbetten jata ketti. Óstip qansha jatqany esinde joq, ne zamatta syrtqy esikting syqyrlap ashylghany bilindi. Ornynan atyp túryp qarasa – kishkentay qyzyl kórpege qymtay orap alghan alty ailyq Áykendi keudesine qysa qúshaqtap, tәtesi ýige sýrine-qabyna kirip keledi eken. Ayaghynda kerzi etik, ýstinde kókshil kýpәike. Basyndaghy qonyr týbit oramaly jelkesine qaray ysyrylyp ketipti. Qara bala ony kórgen boyda anyray bozdap jýgirgen.

– Tәte, apam ketti... Qyzyl siyr da ketti. Sýt joq endi, tәte! Sý-ýt!

Shyryldap kelip etegine oralghan balany enkeye qúshaqtap, bir qolymen qoltyghyna qysa kótergen tәtesi tórdegi jiily jýkke jetken boyda otyra qalyp, ózi de enirep jylap jibergen.

– Qúlynym-ay, endi qayteyin men?! Ne isteyin men endi?! Tek sen jylamashy, qúlynym! Sýt bolady. Qoradaghy kók eshki erten-aq tughaly túr, әne. Sonda bәrimizge de sýt bolady, qúlynym. Tek sen jylamashy qazir. Qoy, qoya qoyshy, kýnim! Myna Áykenning de úiyqtaghany jana ghana. Tanertennen beri kók qualaghan qoydy qayyryp bir sharshasam, qúshaghymda shyr-shyr etken búny uatam dep te dymym qúryp bitti әbden...

Tәtesi osyny aityp auyz jighansha jandarynda orauly jatqan qyzyl kórpe qybyrlay bastaghan da, artynsha ishinen qynqyldaghan dybys shyqqan. Qara bala jylaghanyn qoya qoydy. Tәtesi kórpening orauyn jazyp, tyrbandap jatqan kishkentay qyzdy aldyna kótere otyryp, jýkke arqasyn sýiegen kýii ony emizuge kirisken.

– Apam, jaman, – deydi onyng janynda әli de ishtey solyghyn basa almay otyrghan qara bala. Al tәtesi bir qolymen onyng taqyr basyn sipap qoyyp:

– Qoy, kýnim, olay deme. Apang jaman emes, – deydi. – Sen aitqanday, qyzyl siyr da bizding siyr emes, ol óz siyry ghoy, qúlynym, óz siyry. Esinde me, byltyr kýzde biz osy jerge kóship kelgende de apang sol qyzyl siyryn jetelep keldi emes pe?

– IYә, siyrdyng ýstinde qara syrmaq bolghan.

– Dúrys aitasyn, eki etegi jerde salaqtaghan qara syrmaghy bolghan.

– Sonda ol qaydan keldi?

– Kórshi auyldaghy qyzynan keldi.

– Al qazir qayda ketti?

– Sol qyzyna ketti.

– Endi kelmey me?

– Keledi. Kýzde biz jaylaudan kóship kelgen kezde, qayta osynda keledi. Sonda qyzyl siyr da birge keledi. Syrmaq ta.

Bala tәtesining omyrauyn ashqaraqtana emip jatqan kishkentay Áykenge qyzygha qarady. Osy omyraudy keshegi qystyng ayaghyna deyin ózi de emgen. Áyken bir jaghynan, búl bir jaghynan. Biraq birde taghy da onymen talasa emip jatqanyn kórgen kókesi:

– Áy, Sәulesh, boldy, jetti endi, – degen búnyng tәtesine. – Búl úldy búdan keyin qyzylshaqa qyzben talastyrghandy qoy. Bir balany әzer jarytyp jýrgende, ekinshisin jarmastyryp qaytesin. Sosyn... býginnen bastap búny qyzsha kiyindirgenindi de qoy. «Qyz, qyz kerek!» dep qoymaushy edin, ol armanyna jettin, mine. Endi búny da, ózindi de alday bergennen ne payda?!

Aytqanday-aq, sol kýni keshkisin tәtesi úzaq otyryp, qazir auylda mektepte oqyp jýrgen eki aghasynyng eski kiyimderinen búghan shaqtap, kóilek, shalbar tigip bergen. Ony kiygende búl ózin-ózi tanymay qalghanday bolghan...

– Qarnyng ashty ma? – dedi tәtesi búnyng oiyn bólip.

– Ashty, – dedi búl aqyryn sybyrlap.

– Kel, endeshe, sen de eme ghoy. – Tәtesi ekinshi omyrauyn asha berip edi, búl:

– Joq, kókem úrsady. Áykenge jetpey qalady, – dep úyala tómen qarady.

– Ói, aqyldym menin! Ýlken bolghan qúlynym menin! – Tәtesi bir qolymen búny qúshaqtay ózine tartqan da, basynan iyiskegen.

– Tәte, apam nege ketip qaldy?

– Kókenning amandyghy ýshin, balam.

– Amandyghy ýshin?

– IYә, kókenning aman-sau bizding janymyzda jýre berui ýshin. Ony keyin týsinesin. Endi búl turaly menen de, kókennen de súrama, kýnim, jaray ma?

– Jaraydy, súramaymyn.

Tәtesining tizesine basyn salyp biraz ýnsiz jatqan bala bir uaqytta taghy:

– Tәte, – degen aqyryn. – Apam qyzyna ketti deysin. Ol kim?

– Ol kókenning qaryndasy ghoy.

– Ýlken kisi me?

– IYә, men shamalas kisi. Ýsh balasy bar.

– Al men nege ony bilmeymin?

– Qaydan bilesin, sen es bilgeli búl ýiding esigin ashqandy qoydy ghoy olar.

– Nege?

– Nege!.. Nege!.. Bәri de qyzyl siyrdyng әlegi de.

– Al olardyng siyry joq pa?

– Bar! Bar! Bir emes, eki siyry bar. Boldy endi! Jetti! Ár nәrseni bir súrap qay-qaydaghymdy qozghay bermeshi, týge. Onsyz da jetisip otyrghanym shamaly. – Tәtesining dausy qattyraq shyghyp ketti. Bala jym boldy. Aqyryn úrlanyp onyng betine qarap edi, eki kózine móltildep jas tola qalypty.

Kenet... ýy syrtynan aqtós itting arsylday ýrgeni estildi. Búdan keyin ile-shala attyng dýbiri qúlaqqa ap-anyq jetken.

– Kótek, búl kim boldy? Álgi taudaghy malshylardy aralaugha ketken raykomnyng adamdary bolmasyn. – Tәtesi Áykendi qyzyl kórpesine jyldam orap alyp, esikke qaray asygha jýgirgen. Sonynan búl da úmtyldy.

Ekeui apyl-ghúpyl syrtqa shyqsa, qaraqasqa atyn yrsyldata shapqylap, kolhozbastyq kelip qapty ýy janyna. Ong jaq kózin kesening týbindey dóngelek qara bylgharymen tanyp jýretin osy úzyn qarasúr kisini kórgende qara balanyng qashanda ýni shyqpay qalatyn, búl joly da denesi dir-dir etip tәtesining etegine tyghyla týsip edi.

– Áy, albasty qatyn! Ana qoylaryndy nege egiske qaptatyp qoya berdinder-ey, a? Qarashy, әne, qarashy, topalang kelgirler kókpenbek egisti taptap, otap, typ-tipyl qyp barady ghoy, әne. Ói, әkenning kórin... Bar, shap, qayyr ana qyrylghyrlaryndy keyin!

Kolhozbastyq at ýstinde tepsinip, zirkildep túrghanda, balanyng tәtesi managhy apasy asyp ketken qyrgha qaray dalpylday jýgirip bara jatty. Ayaghynda – kerzi etik, qúshaghynda – qúndaqtauly balasy.

– Ákeng qayda? – dedi kolhozbastyq endi búghan jalghyz kózin tik qadap.

«Tanerten... auylgha ketken. Ólgen qoydyng etin sklәdqa tapsyram dep» degen sóz kómeyine kepteldi de qaldy. Jýregi dýrs-dýrs soghyp túr. Aldynda adam emes, anau tәtesi aitatyn ertegidegi jalghyz kózdi jalmauyz túrghanday.

– Áy, әkeng qayda deymin saghan?! – degen kolhozbastyq taghy da aiqaylay dauystap.

Onsyz da dir-dir etip qorqyp túrghan bala myna dauystan keyin ókire jylap may topyraqqa otyra ketken. Osyny kýtkendey-aq janynda shoqiyp otyrghan aqtós it oqtay atylyp baryp, qaraqasqa attyng qúiryghyna jabysa týsip edi.

– Ói, әkenning kórin... Ket-әi! – dep kolhozbastyq qamshyny oghan bir siltep, qaraqasqagha bir siltep, qara jolgha qaray dýrsildete shaba jónelgen.

Áli esinde... Erteninde tanerteng kókesi qoylardy óriske aidap ketisimen tory biyege jekken eski arbasyn syqyrlatyp, auyldan Oralbay shal kelgen-di. Ýstine ýnemi úzyn súr shekpen, basyna kýnge onyp ketken myjyrayghan aqshyl qalpaq kiyip jýretin jiyren múrtty osy shaldy qara bala jaqsy kóretin. Óte jaqsy kóretin. Ol kisi ýige kelgen sayyn búny tizesine otyrghyzyp alyp, aldymen ayaq-qolynyng tyrnaqtaryn qaray bastar edi. Qarap bolghan song qay uaqytta da:

– Áy, sening tyrnaqtaryng angdyng túyaghynday bolyp ketipti ghoy, – deydi kýlip. Sosyn qaltasynan aq bәkisin alyp, bylghary etigining qonyshyna jýzin janyp-janyp jiberip:

– Al, batyr, otyr aldyma, – deydi.

– Siz kelgenshe eshkimge sausaghyn ústatpaydy, qaydan búnyng tyrnaghy angdyng túyaghynday bolmasyn, – dep qoyady ondayda tәtesi.

Qalay degenmen qara balanyng búl shaldy ylghy da asygha kýtetini ras-ty. Tek tyrnaghy ýshin emes, búl aldynan jýgirip shyqqanda qolyna ústata qoyatyn onyng kәmpitteri de bolady. Qolyna shayyrday jabysatyn sol tórtbúrysh kәmpitter qanday tәtti desenshi! Sonau qyrdan tory bie men arbany kórgende tәtesi de quanyp:

– Oralbay agha kele jatyr, shay qoyayyn, – dep birden sary samauyrdyng qúlaghyna jarmasatyny bar.

– Bir siyrdyng bútynan shókimdep jighan mayynnyng jartysyn osy shalgha berseng de, «aghalaghanyndy» qoymaydy ekensin, – der edi sonda kókesi.

– E, so maydy aghamnyng ózi jeydi deysing be? Jemek týgil ernine jaghyp kórdi me eken. Kәri sýiegin syqyrlatyp, kóringen ýiden qadaqtap may jinap jýrgen bir jaman shaldy jazghyrghansha, osy salyq degen bәlening bitetin kýni bar ma dep anau ýkimet pen partiyana aitpaysyng ba?! – deydi tәtesi qabaq shytyp.

– Áy, әi! Jap auzyndy! Partiyada ne sharuang bar senin?! Ýkimetke de til tiygizbe! – dep kókesi onday sәtte qaraday ashulanar edi.

Biraq... kókesi ne dese de Oralbay shaldyng tóbesi kóringennen mayyn dayyndap, shayyn әzirlep otyratyn tәtesi búl joly ony kónilsizdeu qarsy alghan. Jay ghana aman-saulyqtan keyin ýnsiz jýrip suyp qalghan samauyrdy qayta ysytyp әkeldi. Ýnsiz jýrip jerge dastarqan jayyp, sosyn onyng bir shetine jýreley otyrghan kýii syzdyqtatyp shay qúya bastady.

– Sәulesh qaraghym, jýzing synyq qoy, – dedi tórde qara balany tizesine alyp otyrghan shal. – Auyryp jýrgen joqsyng ba?

– Joq, agha, auyryp jýrgem joq. Tek... sizge qaraugha betim bolmay otyr, – dep tәtesi kýrsine tómen qarady.

– E, ne bop qaldy? Tynyshtyq pa, әiteuir?

– Tynyshtyq... Biraq... ne desem eken... Búdan keyin sizge qalay may jinaymyn dep...

– Ayta ghoy, ait, qysylma, qaraghym.

Tәtesi dastarqan shetin shúqylap taghy sәl ýnsiz otyrdy da, aqyry:

– Apamyz ketip qaldy, – dedi tómen qarap. – Keshe tanerten... men óriste jýrgende... auyldaghy qyzyna ketip qapty.

– E, ol janalyq emes qoy, qaraghym. Men biletin Zibash apang jazda ylghy qyzynyng qolynda, auylda bolmay ma?! Biraq biyl erterek ketken eken.

– IYә, jaz shyqpay jatyp... Bәrinen búryn... – Tәtesi sóiley almay bulyghyp qaldy.

– Bosama, qaraghym. Kempir ketse, osy ýiding býkil yrys-nesibesin birge arqalap ketpegen shyghar.

– Arqalap ketken joq, jetektep ketti ghoy, agha. Múndaghy bәrimizding qarap otyrghanymyz – bir qyzyl siyrdyng tórt emshegi edi, sony alyp ketti ghoy apamyz.

«E, endi bәri týsinikti boldy» degendey shal qolyndaghy sýtsiz qara shaydan bir úrttaghan da, kesesin shetke ysyryp qoyghan.

– Eger Ázimhan ekeumiz ghana bolsaq, qara sudy da qanaghat etip otyra berer edik, bәrinen de myna qara úlgha qiyn bop túr, – dedi tәtesi sәlden song auyr dem alyp. – Bar sengenimiz qonyr siyr edi, ol beyshara qysta tua almay ólip qaldy. Apamdy da jazghyra almaymyn, qyzyl siyrsyz onyng qyzy-
na syngy da ekitalay ghoy.

Tәtesi bir tynystap alyp taghy sóiledi:

– Biyl ol kisi, apamdy aitam da, «Ólsem de sendermen jaylaugha birge baram, jaz boyy jandarynda bolam» dep jap-jaqsy otyr edi. Bar oiyn nildey búzghan kolhozbastyq boldy aqyry.

– E, ol neghyp qystyrylyp jýr?

Qara balanyng kóz aldyna kenet... qaraqasqa attyng ýstinde qamshysyn ýiire aqyryp túrghan keshegi jalghyz kózdi qarasúr adam elestey bergen... Denesi qaraday qaltyrap, shaldyng qoltyghyna tyghyla týsti.

– Aldynghy kýni qoyyn alysqa órgizip ketken Ázimhan týski asyna biraz keshigip kelip edi, – dedi tәtesi sózin әri jalghap. – Ol kelgende apamyz osy siz otyrghan jerde jaynamazyn aldyna jayyp, týski namazyn oqugha kirisken. Biz dastarqandy tómenirek jyljytyp qoyyp, jaybaraqat otyryp shay ishe bastaghanbyz. Biraq apamyzgha kedergi jasamayyq dep qolymyzdaghy keseden eptep qana úrttap qoyamyz. Dastarqan basyna jana ghana tize býkken Ázimhan da týnnen qalghan bir jilik etti ýnsiz otyryp bipazdap turay bergen. Biraq... kýtpegen jerde irgeden aqtós itting arsylday ýrgeni estilsin. «Búl kim boldy eken?» dep Ázimhan aldymen tu syrtynda kýbirlep otyrghan apamyzgha qaraghan. Sosyn shapshang túryp syrtqa bettegen. Biraq ýiden shyghuy qalay tez bolsa, qayta kirui de solay tez boldy. Tabaldyryqty attay bere:

– Oi, qúrghyr-ay, anau kep qaldy ghoy, kep qaldy?! – deydi, tórdegi apamyzgha abdyray qarap. Abdyrap túryp taqyr basyn sipay beredi. Bayghústyng bir-aq sәtte óni bop-boz bolyp ketken.

– Kim kep qalghan?! «Anau» degening kim? – deymin men de ornymnan jyldam túryp.

– Kim bolushy edi! Kolhozbastyq. Núrym. Janynda kók atqa mingen anau kózildirikti raykom bar, – dep ol mandayyn jaynamazgha salyp jatqan apamyzgha estirte sóilegen. Apamyz da osyny kýtkendey appaq kiymeshekti basyn kótere otyryp, ong iyghyna qarap bir kýbirlep, sol iyghyna qarap bir kýbirlep alyp, jaylap ornynan túra berip edi. Dәl osy joly namazynyng tez bitkenine bәrimiz quanyp qalghanbyz. Bosaghada әli de abyrjyp túrghan Ázimhan «uh» dep bir tereng tynystap aldy da:

– Jaqsy! Jaqsy boldy! Endi kim bolsa da kele bersin, – dep degbirsizdene qayta syrtqa úmtyldy. Biraq esikti asha berip, jýregi әldeneni sezgendey, tu syrtyna taghy bir ret moyyn búryp ótken. Sonda ne kórdik deysiz ghoy? Apamyz endi namazyn týregep túryp jalghastyra bastaghan.

– Ói, qúrghyr-ay, bir rәkәti jana bitken eken ghoy búnyn! – dep Ázimhan tabaldyryq túsyna sylq etip otyra ketti.

Ne isterimdi, ne aitarymdy bilmey, dastarqandy shyr ainalyp men jýrmin. Esik aldynda shyr ainala ýrip aqtós it jýr. Eshteme estimegendey, eshteme sezbegendey namazyn kýbirley oqyp, tórde apam túr.

– Qúrttyn-au, apa! Qúrttyng ghoy meni! – dep basyn qos qolday ústap, tabaldyryq túsynda Ázimhan otyr. Osy әredikte syrttan:

– Búl ýide adam bar ma, joq pa ózi! Itke talatyp óltirdinder ghoy, týge! – degen kolhozbastyqtyng dausy estilgen. Sóitkenshe bolghan joq, syqyr etip esik ashylghan da, aldymen raykom Aytbaev, onyng sonyn ala kolhozbastyqtyng ózi ýige kirip kelsin.

Bosaghada moyny salbyrap Ázimhan túr. Óng joq, týs joq. Kelgen kisilermen amany joq, qúddy tili baylanyp qalghanday.

– Solay de, kәmónós joldas! – dedi kolhozbastyq oghan jalghyz kózimen ejireye qarap. – Solay de!

Raykom tór jaqqa qarap sәl bógelip qaldy da, sosyn janynda sileyip túrghan Ázimhangha búrylyp:

– Qalaysyndar? – dedi qalyng kózildirik astynan. Ázimhan sonda ghana es jighanday bolyp:

– Jaqsymyz, jaqsymyz, raykom joldas, – dep qalbalaq qaghyp, qonaqtargha qos qolyn ala úmtyldy.

Búl uaqytta apamyz enkeye býgilip, kýbirlep túrghan. Eki kózi aldyndaghy jaynamazda edi.

– Jaqsy ekenderindi kórip túrmyz, – dep raykom myrs etti de, kerdendey basyp baryp, tórding ekinshi búryshyna maldas qúra otyrdy.

– Qalay jaqsy bolmaydy, raykom joldas, jaqsylyqty óstip bes uaqyt Qúdaydan tilep jatsa. Solay ma, kәmónós joldas? – dep kolhozbastyq Ázimhangha yzbarlana qaraghan kýii ol da raykomnyng janyna kelip, shoqiya otyrdy.

Samauyr әli suyghan joq-ty, men qonaqtargha shay qúya bastadym. Biraq qolym dir-dir etedi. Tizemde pys-pys úiyqtap Áyken jatyr. Bir jaghymda – әlgindegi әkesi siyaqty tilauzy baylanyp myna qara úl otyr ýrpiyip.

Ázimhan dastarqan shetin shúqylap ýnsiz qaldy.

– Kórdiniz be, raykom joldas, ýndemeydi. Al men aitayyn, anau túrghan kók sandyqty ashsyn qazir búl, – dedi kolhozbastyq apam otyrghan jerden әrirek búryshqa iyek kóterip. – Dәl sol sandyqtyng ishinen kirpishtey qyp qúran suyryp almasa, múrnymdy kesip bereyin men. Kәne, Ázimhan, shyn kәmónós bolsan, ashshy ana sandyghyndy.

Ázimhan ornynan sozalanday túryp, tórge bettedi. Osy mezette apamyz da oqyp otyrghan namazyn bitirip qalyp edi, Ázimhan sandyq betin asha bergeni sol:

– Tәit! – dep qolyn qaghyp jiberdi. – Qúrandy ústau ýshin aldymen dәret alyp kel, jaman shirik neme!

– Raykom joldas, bayqaghan shygharsyz, qalay dәl aitam, a! – Kolhozbastyq kәdimgidey maqtana jelpinip, qopan-qopang etip qoydy.

– Áy, Núrym, – dedi apam. – Bayqadyq, kórdik seni. Áli sol bayaghy kәmsәmól qalpyng eken.

– Tiyispe mening kәmsәmóldigime, qaqpas! – dep kolhozbastyq atyp túrghan. – Balandy partiyadan shygharyp, aidatyp jibereyin be osy!

– Jә, otyr! – dedi oghan raykom zildi dauyspen. – Qyzbalanba. Mәsele dinde bolsa, sóz kommunistik tәrbiyening joqtyghynda bolsa, ony biz partjinalysta qaraymyz.

– Joq, partjinalys az. Búl Tólemisovting mәselesin buroda qarau kerek, bildiniz be! Buroda. Kәmónós ýiinde Qúran jasyryp otyru degen ne súmdyq búl.

– Boldy endi! – dep raykom kolhozbastyqty taghy da basyp qoydy da, tómenirekte sýlkiyip otyrghan Ázimhangha:

– Tólemisov, – dedi dausyn júmsartyp. – Mәsele – sende emes, anau kәri sheshende de emes, myna ósip kele jatqan jas úrpaqta. Búlardyng tua salyp kórgeni – Qúran, estigeni – Qúran sózi bolsa, ertengi kýni kim bolyp shyghady búlar! Seni ertengi kýni jazalap jatsaq, osy ýshin jazalaymyz, sony úghyp al.

– IYә, jazalau kerek búny! – deydi kolhozbastyq qyby qana týskendey.

– Jaghday solay boldy, Oralbay agha. Raykom men kolhozbastyq ketisimen Ázimhan:

– Áy, apa-ay, osy namazynmen-aq mening týbime jetetin boldyng ghoy, – degen jylarman bolyp. – Men es bilgeli oqyp kelesin, oqyp kelesin. Endi qartayghanda qoysang da bolady ghoy osyny. Áytpese ana Saqyshtyng ýiinde jýrgende oqyghanyng da jetpey me?!

– E-e, sening kózine kóp kórinip jýr ekem ghoy. Keteyin, endeshe, so qyzymnyng ýiine. Qúday ýshin, aparyp tastashy meni soghan erterek, – dedi apam.

– Joq, biz jaylaugha kósherde onsyz da sol ýige barasyn. Al qazir seni anda-múnda sýirep jýrer uaqytym joq, – dep Ázimhan qysqa qayyrdy da, syrtqa shygha jóneldi.

– O, Qúday! – dedi apam onyng sonynan. – Maghan osynday qúdaysyz úl berdin, ana Saqyshtay imansyz qyz berdin. Biri aldyndaghy jaynamazgha qaraydy, biri jetegindegi jalghyz siyrgha qaraydy. Býitip meni eki jaqqa jaltandatyp qor qylyp qoyghansha, almaysyng ba, Qúday!

Apam jylap-jylap alyp, teris qarap jatyp qaldy. Sodan túrghan joq. Keshki shaygha da bas kótermedi. Týni boyy ahylap-ýhilegenin de estip jattyq.

Tanerteng Ázimhan bir ólgen qoydyng etin skladqa ótkizem dep, auylgha attandy da, men Áykendi kóterip, qoy sonynan óriske kettim.

Al týste ýige kelgende: «Sýt-ýt! Sý-ýt!» – dep myna úl shyqty aldymnan anyrap. Jaghday solay boldy, agha, – dep qara balanyng tәtesi sózin ayaqtap, kózining jasyn kók oramalynyng úshymen sýrtip qoyghan.

– E-e, solay de, qaraghym, – dep Oralbay ata biraz uaqyt jiyren múrtyn sipalap otyryp qaldy. Tek sәlden keyin tereng bir kýrsinip alyp:

– E, shyraghym, búl Núrymnyng istemegeni bar ma! – dedi. – Apalaryng oghan «Áli bayaghy kәmsәmól qalpyng eken» dep tegin aitpaghan. Bәri esimizde ghoy. Bayaghy jas kezinde osy Núrym auyldyng ónsheng bezbýirekterin jinap alyp, istemegeni, qylmaghany bar ma edi. Oraza kezinde týni boyy kóshe kezip, qay ýide kim úiyqtamay otyr, kim auyz ashyp, kim sәresi ishkeli jatyr dep, kóringen terezeni syghalap, úry ittey sumandap jýrushi edi. Jә, ony qoyshy, búl Núrymnyng sondaghy myna bir isi esime týsse, әli kýnge tóbe qúiqam shymyrlaydy. Auylymyzda әuliyedey bolghan Toqpay degen shal bar edi. Jasy sol uaqytta seksennen asqan-au, shamasy. Appaq saqaly keudesine týsip otyrushy edi jaryqtyqtyn. Sol shal bir kýni týnde óz ýiinde Qúran kitap oqyp otyrghanda Núrym bastaghan bes kәmsәmól ýige suyt kirip keledi de, Qúrandy qolynan júlyp alady. Ýide u-shu bolady. Shaldyng úiyqtap jatqan bes jasar nemeresi oyanyp, atasyna úmtylyp shyr-shyr etedi. Sonda búl Núrymnyng ne istegenin bilesing be, qaraghym?! Kip-kishkentay sәbiydi qorqytyp túryp... astapyralla... Qúran betine kish etkizedi.

– Astapyralla! – dedi qara balanyng tәtesi de shoshyna til qatyp. Biraq myna sózimdi bireu estip qaldy ma degendey artynsha jan-jaghyna alaqtay qaraghan.

– Solay, qaraghym, biz osyny da kórgen qubaspyz... Jә, men qaytayyn endi, – dep Oralbay shal janynda myjyrayyp jatqan bozghyl qalpaghyna qol sozghan.

Qara bala sol kýni Oralbay atasynyng may jinaytyn aq kespegine tәtesining eki kese sary may salyp bergenin biledi. Búdan keyin sol atasyn da, ýiden bir qasyq may da kórgen joq.

 

3

Kóne suretter... Kórkem de jandy suretter... Birinen song biri kóz aldymnan kóshe beredi. Men solardyng jetegine erip, taghy da sonau bir kýnderding qoynau-qolattary men jyqpyl-jyqpyldaryn kezip kete baramyn. Sondaghy kóretinim, birge jýretinim – kóbinde sol bayaghy әjem.

Joq, ótirik aita almaymyn, men ózgeler sekildi әjesining janynda asa kóp jýrgen bala emespin. Solar sekildi әjemning kýndiz moynynda, týnde qoynynda óstim dep maqtana da almaymyn. Onday ystyq meyirdi de, peyildi de taghdyr mening tayqy mandayyma jazbaghan. Mýmkin, sondyqtan bolar, әlde basqa da sebepteri bar ma eken, býginde men әjemdi sonshama bir qimastyqpen, saghynyshpen eske aluym az. Eger shyn aghymnan jarylsam, mende ol kisige degen tek qana ayanysh bar. Osy ayanysh jasyma jas qosylghan sayyn ótken-ketkenning bәrine adamgershilikpen, týsinistikpen qaraugha, ne nәrsege terennen ýnilip saralaugha iytermeleydi de otyrady.

Ras, ylghy da beli býgilip jýretin, aqsarghysh beti myj-myj, sәl kókshildeu kelgen ong jaq kózining taryday aghy bar sol shýikedey kempirding әmse janynda jýru nәsibi bizge búiyrmaghan. Biz deytinim, bir kózi әkede, bir kózi sheshede jýretin nemere – meni bylay qoyghanda, óz balasy – mening әkem de jyl on eki ay sheshe qasynan tabyla bermegeni anyq. Bir qora qoydy aldyna salyp jaz jaylaugha shygharda, bayghús kempirdi jylatyp-syqtatyp, qyzyl siyrymen qosa qyzyna aparyp tastaydy. Sosyn qara kýzde qystaugha oralghanda enkendetip qayta alyp keledi. Alyp kele almasa, qyzyl siyryn jetektep, sonau segiz shaqyrym jerden sharshap-shaldyghyp ózi jetedi. Eger sәl keshige bastasa, sheshemiz enesin shynymen-aq saghynyp qalghanday bolyp: «Qayda әlgi apamyz? Nege alyp kelmeysing ony?» – dep әkemizdi qozghap ta qoyady. Biraq búnysy, keyin bayqasam, ýige mal bitkenshe ghana eken. Qoragha birer siyr baylanyp, auzymyz aqqa tie bastaghan kezde sheshemizge de jal bitkendey edi: endi apamyz turaly әngime bola qalsa, «qayda jýrden» góri «jýre bersinge» jaqyn bolghan pighyly.

Biraq apamyz keledi. Beli eki býktetilip jatsa da ensesi tik, sózi nyq keledi. Óitkeni qyzyl siyry bar. Qyzyl siyrgha erip keletin qyzyl búzau bar.

Búzau demekshi, bir jyly jazda ýide kýbir-kýbir әngime kóbeygen. Týsingenim: sheshemning tayauda әskerden kelgen bauyry ýilenbek. Toyy qarashanyng basynda. Oghan deyin qúdalardyng aldynan ótu, kit kiygizu degendey biraz sharuasy bar, shyghyny bar. Osyndayda jalghyz jezdesi kómektespegende, kim kómektesedi. Ne isteu kerek?

– Qoradaghy bir-eki qarany satamyz da, – deydi әkem.

– Ózi bar-joghy eki tayynsha, bir siyrdyng qaysysyn satyp qaryq bolasyn. Apamnyng qyzyl siyry erte kóktemde búzaulady emes pe? Kýzge deyin ol kәdimgi ógizshe bolyp qalmay ma, – deydi sheshem әldeneni emeksitip.

– E, sol da bar eken ghoy, – dep әkem kónili jaylanghanday bolady.

Sonymen kýz de bolghan. Qyrkýiekting basynda qystaugha kóship kelgenbiz. Bes kýn ótti. On kýn ótti. Apamyzdyng qarasy kórinbegen. Ony baryp alyp kele qonggha әkemizding maldan qoly bosamaydy. Oghan kómektese qoygha mening da jaghdayym joq. Bes shaqyrym jerdegi mektepke jayau baryp, jayau kelumen bar uaqytym ótedi. Aqyry bir kýni keshkisin shay iship otyrghanda sheshem:

– Ázimhan, ne isteseng de endi apamdy ózing alyp kel. Kәri adamgha eki birdey siyrdy jetektep jýru onay ma?! – degen.

– Ózim de sony oilap otyr edim. Erteng baram, – dedi әkem.

Erteninde týsten keyin, rasynda, ol óriske sheshemdi jiberdi de, ózi Búqtyrmany boylap, Saqysh apay túratyn tómengi auylgha jýrip ketti. Keshke qoydy qotangha iyirgen song sheshem qazanyna as salyp, «apam sýiip jeushi» edi dep, qamyryn sýtke iylegen appaq kýlshe pisirip, úzaq uaqyt qazan-oshaq basynda kýibendedi de jýrdi. «Sәulem-ay» degen bir jaqsy әni bar edi, sony ynyldap aitqan ýni qúlaghyma әp-әdemi estilip túrdy.

Alayda... ymyrt ýiirile әkem apamnyng qara basyn ghana sýiretip jetkende, «Sәulem-ayyn» әuremaygha ainalyp jýre bergen.

– Siyr qayda? – degen ol әkeme birden.

– Shiyki arpa jep... ishi keuip... ólip qapty, – dedi әkem mingirlep.

– Etin ne istepti?

– Jiliktep bólip, kórshi-qolangha satyp jibergen ghoy.

– Al búzauy she?

– Ony bizge Saqysh ózi tiri túrghanda bersin be?

– Qayyrshy! Jarymaghan neme! – dedi sheshem apamyzgha estirte.

Men sheshemning auzynan búryn-sondy múnday sóz estigen joq edim.  

Ánsheyinde eshkimge auyz ashtyrmaytyn әjemning ýndemey qalghanyn sol kýni alghash ret kórdim.

 

4

IYә, apamyz bir adamgha bet qaratpaytyn búrynghy aduyndy minezinen birtindep qayta berdi. Sheshemmen bir nәrsege sózi jaraspay qalsa, appaq kiymeshek-shylauyshy jelmen jelpildep, búdyr-búdyr aghash tayaghyn jerge girsh-girsh qadap, qyzynyng auylyna qaray enkendey jóneletin kýnderi de endi artta qalghan. Qaytsin bayghús, o jaqta qúshaq jaya qarsy alatynday jeteginde búrynghy qyzyl siyr joq. Al múnda? Aytqanyna kóndirip, aidaghanyna jýrgize beretin bayaghy juas kelin de joq. Bel bolsa – býgilip, boy bolsa – shógip, uaqyt ótken sayyn mýjilip-tozyp bara jatqany mynau. Endeshe, auyzdy jauyp, ayaqty andap basyp jýrgenge ne jetsin. Meninshe, apam osylay oilaytyn boluy kerek. Áyteuir, qalay oilasa da onyng endigi jaghdayy mýskin de mýshkil edi. Jaqtaulary kók syrmen boyalghan, týstik jaqqa qaraghan tórt kózi bar qos terezening týbinde kýn úzaq jýnin týtip otyra beredi. Biraq... qanday jaghdayda da bes uaqyt namazyn qaza qylghan emes. Búghan biz de әbden ýirenip alghanbyz – apamyzdyng qay namazy qay uaqytta ekenin minutyna deyin bilip otyramyz. Bilemiz de dayyndalamyz. Sonda nemenege dayyndalamyz desenshi! Men on ýsh-on tórttegi es bilip qalghan balamyn. Ony ýidegi «qyzyl kózderden» qorghauym kerek. «Qyzyl kózder» – Berik pen Núrjan. Biri – bes jasta, biri – tórtte.

Apam jaynamazyn jerge jaya bastaghannan-aq ekeui eki shette tyshqan andyghan mysyqtay kýtip túrady. Sosyn ol tik túryp, endi auzy kýbirley bergende, Berik jýgirip kelip jaynamazdy ala qashady. Men ony quyp beremin. Ústap alyp, qolynan júlyp alghan jaynamazdy apam aldyna qayta jayghan kezde, bir shette Serik túrady kempir qashan etbettep jatady dep. Men ústasam, ústadym, ústay almay qalsam, býkshendep jatqan apamnyng arqasyna qarghyp minedi atqyp. Bir qyzyghy, namaz sәtinde ol balalar ne istese de birauyz til qatpaydy. Tek «sharuasyn» әbden bitirip bolghan son:

– Á-ә-әi, Qúday-ay! Osy qúdaysyzdardan-aq kórdim-au! – deydi ahylap-ýhilep. Al keyde balalar tym qatty «oynap» jibergen kezde:

– O, Qúday! Osy qúdaysyzdargha meni qor qyp, mazaq qyp qoyghansha nege almaysyng meni, Qúday! – dep zarlanar edi.

Sosyn taghy bir ýsh-tórt jyl ótkende apamyz mýlde qartayyp, shógip bitken. Syrtqa әzer kirip shyghatyn, әzer sóileytin. Biraq sóite jýrip eki әdetin qoyghan joq. Biri – namaz oqu, biri – jýn týtu. Endi myna ghajapqa qaranyz! Osy ekeuin ol bir-aq kýnde qoydy degenge senesiz be?! Seniniz, senbeniz, sol kýngi oqigha mening qazirge deyin kóz aldymda.

Onynshy klasta oqyp jýrgen kezim. Nauryz aiynyng jyp-jyly bir shuaqty kýni mektepten kele jatsam, tәtem ýidegi tósek-oryn, alasha-syrmaqtyng birazyn syrtqa shygharyp, qaghyp-silkip jýr eken. Meni kóre salysymen:

– Ýige kirip, jyldam tamaghyndy ish te, ýlken bólmedegi ýstel, oryndyqtardy týgel syrtqa shyghar! – demesi bar ma.

– Ne bop qaldy? Jaysha ma? – deymin tandanyp.

– Jaysha emes, apang býgin óledi. Keshkisin ýige adamdar jan-jaqtan qaptaghan kezde, olardy qayda otyrghyzamyz? Qayda jatqyzamyz? Bilding be!

Ne deyd!? Apam óledi dey me? Tanerteng ghana tereze aldynda jýnin týtip sap-sau otyr edi ghoy. Jýregim órekpip, jýgirip ýige kirsem... qyzyq, apam sol tanerteng men kórgendey... sap-sau qalpynda, sol tereze aldynda syrtqa qara-ap ýnsiz otyr. «Tәtem de qyzyq eken. Apam tipti de óletin adamgha úqsamaydy ghoy» deymin. Degenmen... bir nәrse jetpey túrghan tәrizdi. Ol ne? Bilmeymin. Osy mezette tәtem de ýige kirgen. Mening nemenege tandanyp túrghanymdy ol sezse kerek:

– Qarashy, apannan ne bayqaysyn? – dedi betime súrauly pishinmen qarap.

– Eshteme.

– Qolyna qara. Kýndegi týtip otyratyn jýni bar ma?

– Joq.

– Joq bolsa, apana endi jaryq dýnie de joq. Búl kisining bir kýnin bir kýnge jalghap kele jatqan – namazy men týtip otyratyn jýni edi. Býgin tanertennen beri ekeuin de qolyna almady. Endeshe, dәmining tausylghany. Býgingi keshten qalmas.

Joq, keshke jetpedi apamyz. Týs aua, Altaydyng basynan kýn endi enkeye bastaghan uaqytta, tór aldynda eki qolyn eki jaghyna súlyq tastaghan kýii, ghúmyr boyy ózi dayyndalghan anau jaqqa aqyryn jyljyp jýre bergen.

Odan beri de, mine, qanshama jyl ótti. Ánsheyinde mәngi ómir sýretindey bolyp jýretin qanshama adam apamnyng sonynan ketti. Dýnie ózgerdi, zaman janardy. Kónildegi bir suretter óshti, biri mýlde eskirdi. Alayda mening sana sarayymnyng tórinde ghúmyr boyy jarqyrap, keremet keskindenip túratyn bir ghajap suret bar. Ol – mynau.

Apamdy jerleytin kýn. Ýide biri kirip, biri shyghyp jatqan yghy-jyghy adam. Solardyng arasynan bir mezet әkemdi izdeymin. Joq. Ol qayda? Ýiding ishin týgel adaqtap shyghyp, eng aqyrynda jayshylyqta bizdi kóp kirgizbeytin, ózining eng baghaly zattaryn saqtap jýretin týkpirdegi kishkentay bólmege bas súqsam... ol qoynyna әldeneni tyghyp alyp, endi esikke qol salghaly túr eken. Ýnsiz sonynan ilestim. Ol kópshilikting arasyn synalay ótip, túp-tura apam jatqan shymyldyqtyng ishine kirdi. Bir búryshtan syghalay qaradym. Ol aq shýberekke oralghan zatty qoynynan shygharyp, orauyn jazyp qolyna aldy. Qúran! «Yapyr-au, bizding ýide Qúran bar eken ghoy» deymin. Al ol qos qolymen ústaghan qasiyetti kitapty sheshesining mandayyna tiygizip, biraz túrdy da, sosyn kitapty qoynyna qayta salyp, myrs-myrs jylap, shymyldyq ishinen shygha jóneldi. Onyng jylaghanyn birinshi ret kórgenim osy...

 

5

Arada qyryq bes jyl ótkende әkemning ózi de osynday shymyldyqtyng arghy jaghynda jatty. Ýide biri kirip, biri shyghyp jatqan qalyng nópir adam. Mәiitti jerleuge dayyndap qoyghan. Bala-shagha, aghayyn-tuystar kezegimen shymyldyq ishine kirip, qoshtasa bastaghan. Endi kezek maghan kelgende... esime bir nәrse týse qaldy. Jyldam keri búrylyp, týkpirdegi bayaghy kishkentay bólmege kirdim. Izdegenimdi tabatynyma senimdimin. «Eger ómirde bar jaghynan adal bir adam bolsa, ol sen edin, әke. Men bilsem, sol adaldyghynnan songhy deming tausylghansha ainymaghan shygharsyn» deymin ishtey. Deymin de, eski sary shifonierding esigin ashyp, әkem tek mereke kýnderi ghana kiyetin qara kostumining sol jaqtaghy omyrau qaltasyna qol salamyn. Birden ilikti sausaq úshyma. Partbiylet! Júrttyng kóbi on bes jyl búryn laqtyryp tastaghan dýniye. Qaltama salyp, shymyldyq ishine kirdim. Qyp-qyzyl biyletti әkemning mandayyna tiygizip, bir minuttay ýnsiz túrdym. Kózimnen jas yrshyp-yrshyp ketti. Shymyldyq syrtyna shyqsam, uniyversiytette oqityn úlym bir búryshta... maghan syghalay qarap túr eken.

Ákesining jylaghanyn ol da birinshi ret kórgen shyghar...

2013 j.