Álemdi ózgertem degen alanghasarlar shyn mәninde ony ózgertedi. Apple kompaniyasynyng «Ózgeshe oilay bil» atty jarnamalyq beynebayanynda aitylghan sóz, dep jazady «Alauinform».

Alma әr týrli bolady: qyshqyl, ashy, tәtti, keybiri aghashynan alysqa qúlamaydy, tura Niutonnyng basyna týsetindey ghana bolady. Oghan qosa jartylay tistelgen almalar bar. Sonday almanyng biri Apple  kompaniyasynyng logotiybine ainaldy.

Álem osy kompaniyanyng negizin qalaushy, asa talantty Stiv Djobstan 2011 jyly aiyrylyp qaldy.

«ÓLIM ESKIDEN TAZARTADY. OL JANAGhA JOL AShADY. SOLAY BOLUY TIYIS. ÓITKENI, ÓLIM ÓMIRDING OILAP TAPQAN ENG ZOR KEREMETI» DEGEN EKEN STIV DJOBS BIR SÓZINDE.

Ár adamnyng boyyna layyqty birkelki jetistikting jattandy tәsili bolmaghanmen,  búl maqaladan әrkim Stiv Djobstyng jýrip ótken jolymen tanysyp shygha alady. Bәlkim, ózine paydaly aqparatty tabar.

Stiyven Pol Djobs 1955 jyly 24 aqpanda San-Fransisko qalasynda dýniyege keldi. Tua salysymen onyng ómirining qyzyqtary bastalady. Onyng ata-anasy odan birden bas tartady. Jaghdayy kelmegendikten emes. Anasy Djoan Shible nemis emigranttarynyng qyzy. Olar fermerlikpen shúghyldanghan. Ákesi Abdulfattah Djandaly uniyversiytette júmys istegen. Anasynyng әkesi olardyng qosyluyna qarsylyq bildiredi. Qyzyn múragerlik tizimnen shygharamyn dep qorqytqan. Sol sebepti búl júp qosyla almaghan. Balalaryn ózge otbasygha baghyp alugha ótkizedi. Ógey ata-anasyna bala joghary bilim aluy kerek degen talap qoyady. Stivti asyrap alghan әke-sheshesi  búl talapty oryndaydy.

Sóitip, nәreste Stiv Djobstar otbasyna keledi. Ekeuin de jaqsy kórgen. «Olar mening tolyqqandy ata-anam, 100 payyzgha» dep ózi aitatyn. Key әriptesteri Djobstyng qylyq-әreketterinen tastandy balanyng ókpesin kórdik dep te әsireledi. Biraq Stivting ózi  múny moyyndamaghan. «Meni asyrap alghanyn basynan bildim. Men ózimdi erkin sezinetinmin. Biraq eshqashan tastandy sezingenim joq» deydi ol.

Stiv bala kýninen әkesi Polgha kómektesip ósti. «Qorshaudyng ishki jaghyn jaqsylap jasau kerek» degen әke sózi Stivtting sanasynda mәngilikke jazylghan sóz boldy. «Ony eshkim kórmegeni manyzdy emes, ol ishki jaq tap-túinaqtay taza boluy kerek» degen sózder onyng ómirinde ýlken ról atqardy. Osy qaghidany ol ózining ónimderin jasaghan kezinde de búljytpay oryndaydy.

Bala kýninde Stiv ózin gumanitarlyq bilimge jaqynmyn dep eseptegen. Biraq tehnikany da jany sýietin. Alghash ret kompiuterdi Eyms qalasynan kóredi. Kóre sala ghashyq bolady. Gumanitarly jәne naqty bilimderdi qatar mengergen adamdardyng manyzy turaly oqyghan ol «men osynday adam bolam» dep sheshedi.

Tehnologiya men kreativtilikti biriktire otyryp jetistikke jetken alghashqy adam Djobs boldy. Oghan kez kelgen zat әri sýikimdi, әri paydaly bolatyny únaytyn. Kompiuter jasau isine súlulyqty engizgen Djobs boldy.

Ata-anasy oghan qatty sendi. Jastayynan balasynyng ózgeshe ekenin týsingen. Olardyng senimi eseygen song aqtaldy. Stivting aituynsha, ol senim onyng minezining qalyptasuyna erekshe әser etken. «Áke-sheshem meni qatty jaqsy kórdi. Mening basqa ekenimdi týsingende olar da jauapkershilik sezindi. Jaqsy degen mektepke ornalastyryp, qajetimning bәrin әperip otyrdy. Olar mening potensialymdy ashugha ýles qosty» deydi Stiv Djobs.

Ata-ana balasynyng ózine degen senimin nyghayta otyryp onyng әlemnen qanday oryn alatynyna әser etetinin úmytpaghany jón. 

Stiv tapqyr әri jauapty bala bolyp ósti. Biraq mektepte syiyspady. Ózimshil bala eshkimdi moynydamady. Oqyghysy kelmedi. Nashar tәrtibi ýshin ony mektepten shyghardy. Jana mektepte Stiv tamasha ústazdy jolyqtyrady. Ol apay matematikadan sabaq beredi. Minezdi úldy týsingen jalghyz jan, onyng tilin tabady. Sol múghalimning arqasynda Stiv synypta onynshy synyptyng emtihandaryn tapsyryp, bir jyl attap ketedi. Biraq jogharghy synyptyng oqushylarymen taghy da til tabysa almay, basqa mektepke auysugha bel buady.

ATAQTY ADAMDARDYNG KÓBI MEKTEP JASYNDA TOPTY QARGhANYNG IShINDE SAUYSQANNYNG KÝIIN KEShKENIN KÓRUGE BOLADY. MÚNDAY JAGhDAYDA ATA-ANA BALASYNYNG JAGhYNA ShYQQANY DÚRYS. BALANYZDYNG ÓZGELERGE ÚQSAMAUY ONYNG QABILETINING EREKShELIGI BOLUY YQTIMAL.

Keyinnen Stiv Djobs ózining attasy Stiv Voznyakpen tanysady. Birinshi ortaq isteri seriktestikting ústanymdaryn aiqyndaydy: Voznyak tamasha qúrylghy oilap tabady. Al, Djobs ony tútynushygha qalay ynghayly etip, qalay payda tabugha bolatynyn oilastyrghan.

1972 jyly Stiv Portlendtegi qymbat oqu oryndarynyng biri Rid kolledjine týsedi. Birinshi kursta ony tastap ketedi. Býgingi tanda әr adam úmsynatyn joghary bilim Stiv Djobsta bolmapty. Ómirde jetetin jetistikterge mýlde basqa dýniyeler әser etedi eken.

1976 jyly Voznyak jәne Ronalid Ueyn ýsheui Apple  kompaniyasyn qúrady. Almadan shyqqan ataugha әr týrli sipattama beriledi. Stiv kompaniyasyn telefon anyqtamalyghynyng birinshi betinen kórgisi kelgen. Sol ýshin «A» degen әripti tandaghan. Ekinshi bir anyz boyynsha, ne dep ataymyz dep bastaryn qatyryp otyrghanda Stiv dostaryna «beske deyin atau tappasandar, men ony alma dep atay salam» depti-mys.

70-jyldary búl kompaniya jeke kompiuterlerding birneshe seriyasyn shyghardy. Býkil әlemge 5 million danamen tarady. Sóitip, jeke kompiuter industriyasynyng sara jolyn salyp shyqty.  

29 jasynda Stiv Forbes jurnaly úsynatyn bay adamdar tiziminde eng jas amerikalyq bolyp ataldy.

23 jasynda Apple-ding kapitaly milliongha jetken eken. 24 jasynda on million bolghan. 25 jasynda jýz millionnan asqan.

1980 jyly bir týnde onyng kapitaly 217,5 milliongha kóterilgen eken. Qor birjasyna óz kompaniyasynyng aksiyasyn qoyghan kezi.

Múnday jetistikke jetuge ne sebep?

Ol, әriyne, óte talantty kәsipker. Ol -novator. Onyng oiynsha, «tek innovasiya kóshbasshyny onyng izinde kele jatqandardan  ereksheleydi» eken. Djobs tútynushynyng neni qalaytynyn týisikpen sezetin bolghan. «Siz tútynushydan ne qalaysyz dep súray almaysyz, siz súraghanyn dayyn etkenshe olar basqasyn qalap ketui mýmkin».

1985 jyly AQSh preziydenti Reygan Djobs pen Voznyakty tehnikalyq progress ýshin marapattady. Djobstyng janashyl iydeyalaryn onyng qarsylasy Bill Geyts  te moyyndap otyrghan. Djobstyng jetistikke jetuining jәne bir sebebi, ózine kerekti adamdardyng basyn qosa biluinde. Komandasy әrdayym myqty bolghan. Ol ózgelerdi óz yrqyna baghyndyra bildi. Onyng quaty men iskerligi ózgelerding ýndemey moyyndauyna alyp keletin. Ol talantty adamdardy tany biletin. Aynalasyna tek kәsiby bilikti adamdardy jinady.

«Talanttardy jinap alyp, sen mynany iste dep aitu artyq. Biz olardy bizge aqyl aituy ýshin jaldaymyz» deydi Stiv bir sózinde. Key kezde qol astyndaghylardy renjitken kezderi de bolghan. Birjaqty jaqsy basshy emestigin ózi de moyyndaghan. Degenmen, ózgelerding ónimdi júmys jasaugha shabyttandyratyn ereksheligin atap ótpeuge bolmaydy. «Adam ómirin qútqaru kerek bolsa, artyq 10 sekundty qalay qysqartar edin?» degen saualdyng ózinen jyldamdyq pen uaqyttyng qadirin biletin adamnyng sózin kóremiz. «Eger 5 million adam «Makty» qoldansa, ony qosugha ketetin uaqyttyng 10 sekundyn ýnemdesek, ol tútynushygha jylyna 300 million saghat ýnemdeydi, yaghny búl 100 adamnyng ómirin saqtaugha ketken uaqyt bolyp shyghady» deydi Stiv Djobs.

1985 jyly Djobs kompaniyadan ketedi. Basshylyqqa talas bastalady. Sol jyly NeXT kompaniyasyn qúrady. 1986 jyly Pixar atty animasiyalyq studiyanyng seriktesi bolady. «Oyynshyqtar tarihy», «Qúbyjyqtar korporasiyasy» degen  mulitfilimder shyghady. 2006 jyly Djobs Pixar kompaniyasyn satyp alghan Disney kompaniyasynyng diyrektorlar kenesining mýshesi bolady.

Áriyne, mulitfilim týsiruge ol qatysqan joq. Djobs myqty menedjer bolghan. Daryndy basqarushy. Ol óz biznesi ýshin eng kerekti adamdardy tartyp otyrghan. Kóbine qomaqty aqshamen emes, qyzyqty iydeyamen sonynan erte bilgen.

Ol әrdayym әlemdi búrynghysynan jaqsyraq  etuge talpynyp otyrghan. Onyng bar qadamy soghan baghyttalghan. Osy maqsatty әr adam boyyna qondyryp, soghan qyzmet etui kerek. Sonda ghana Djobs siyaqty әlemdi ózgerte alatyn úly adamgha ainalasyz.

1991 jyly Djobs Loren Pauellgha ýilenedi. Bir úl, eki qyzdary bar. Sol kezde ataqty Apple milliondaghan shyghyngha bata bastaydy. 1996 jyly Djobs kompaniyagha qaytyp oralady. Onyng innovasiyalyq oilarynyng arqasynda naryqtyng basqa segmentterine jol ashady. 2001 jyly Apple audiopleer iPod jasap shygharady. 2007 jyly alghashqy smartfon iPhone-dy sata bastaydy. 2010 jyly planshet naryghyna iPad shyghardy. 2010 jyly Financial Times Djobsty jyl adamy dep tanydy. 2011 jyly Millward Brown agenttigi Apple brendin eng qymbat sauda markasy dep atady.

Djobstyng qabileti nede edi? «Bir jylda 250 milliardty jelge úshyrudyng ne ekenin biletin at tóbelindey azghantay adamnyng birimin» deydi ol. Eshqashan ensendi týsirme. Ol ómirde kóp qiyndyq  kórgenin, sәtsizdikterge úrynghanyn, ókingen kezderi tym kóp bolghanyn moyyndaydy. Barlyq qiyndyqtan sabaq ala bilgendikten sýringen kezde qaytyp túra alghanyn aitady. Jetistikke jetetin adamnyng eng basty ereksheligi osy bolsa kerek. Adam ózine senui kerek.

«Jetistikke jetken adam men jetpegen adamdy bóletin shek – birbetkeylik».

Stiv Djobs óz isin ólermendikpen jaqsy kórdi. Sondyqtan jetistikke jetti. Aqshadan basqa jetistikke jeteleytin bólek nәrse bar. Ol quanysh. Ómirge quana bilu. Baqytsyz adamnyng jetistikke jetui uaqytsha qúbylys. Ómirden lәzzat alatyn adam, ómirge baryn beredi.

«Jaqsy júmys jasau ýshin bir ghana jol bar, sol júmysty jaqsy kóru» – deydi Djobs. Djobstyng kózdegeni aqsha emes edi. «Ziratta bay adam boluyng manyzdy emes. Úiyqtar aldynda býgin bir ghajap jasadym deu – mine, búl baqyt!» deytin ol.

Djobs sheshimdi tez qabyldaytyn, ótkir minezdi jan bolghan. Tәuekelge jii baryp otyrghan. Ózgeler búghyp qalar jerde, ol algha jyljyghan. Osy batyldyghy ony aryndaghan asau tolqyndardan alyp shyqqany da ras. Batyldyghy jetpegen talay dosy shetke shyghyp qalghan.

2011 jyly tamyz aiynda Djobs auyr dertine baylanysty kompaniyadan ketedi. 5 qarashada dýniyeden ozady.

Djobstyng jasap qaldyrghan ónimderi milliondaghan adamdardyng múqtajdyghyn ótep otyr.

 «Biz jer betine ózimiziding izgilik qoltanbamyzdy qaldyrugha keldik. Áytpegende, nesine barmyz?» degen Stiv Djobs ózining óshpes qoltanbasyn qaldyrdy.

Jetistikting 12 qaghidasy

1) Sýiikti isinmen ainalys. Ózine shyn kerektini tap. Ómirde úlylyq jasaudyng bir ghana joly bar, ol – jasaghan nәrsendi jaqsy kóru.

2) Ózgeshe bol. Basqasha oila. «Sarbaz bolghansha, qaraqshy bolghan artyq».

3) Shamang jetetinning eng jaqsysyn jasa. Bastaghan әr isine baryndy sal. Qalghyma! Jetistik odan da zor jetistikke esik ashady. Jetistikke talpyn! Kemeldikke ghashyq adamdardy júmysqa tart.

4) SWOT-saraptama jasa. Ózing kompaniyandy asha salysynmen bir paraqqa onyng útymdy jәne útylatyn tústaryn tizip jaz. Shirik almalardy kompaniyadan shygharu ýshin esh mýdirme.

5) Pysyq bol. Ár kez zor maqsat qoya bil. Myndaghan oidyng ishinen tez arada, tiyanaqty týrde jýzege asyratynyn tanda. Sol oimen birge mýmkindik ashatynyna birge sekir. Birinshi qadam – eng kýrdeli nәrse. Esh oilanbay  atta! Jýreging men týisigine senetindey batyl bol!

6) Titteyden basta, úly maqsatty armanda. Qarapayym bir-eki isten bastasan, kýrdelisine de jetesin. Ertengi kýndi ghana oilap toqtama. Keleshekti de oila. «Býkil әlemge ne bere alam» dep oila.

7) Naryqtyng kóshbasshysy bolugha talpyn. Sony tehnologiyagha ie bol. Qyzmetinning bar salasyn qadaghala. Eng myqty tehnologiya bar bolsa, ony eshkim qoldanbasa da – sony paydalan. Birinshi bol! Óndiristik standartty ózing úsynyp otyr..

8) Nәtiyjege mәn ber. Adamdar әreketine qaray baghalaydy. Sondyqtan nәtiyjeni nazardan tys qaldyrma. Sapanyng tarazysy bol. Kóp adam sapanyng ne ekenin bilmeydi. Olargha sony eskertu kerek. Sapasyn bilmese, ónimdi satyp almaydy. Bezendiruine mәn ber. «Dizayn obraz ben ne sezingenindi bildirmeydi, ol ynghaylylyghymen jaulap alady».

9) Aqyl súra. Ár salanyng mamandarynan aqyl súra. Árbiri ózining paydaly kenesin aitady. Eger sen isting mәiegi bolsan, onda key kezde  saghan shynayy jauap bermeytinine ókpeleme. Olar qorqady. Betperde ki, basqa aqparat kózderine jýgin. Sening ónimindi qoldanatyn tútynushylargha nazar sal. Olardyng degenine qúlaq týr.

10) Ózgert. Innovasiya kóshbasshyny izinen ilesushilerden ózgesheleydi. Adamdaryndy júmsap ýiren. Ózge basshylyqta otyrghandargha sening isinning 50 payyzyn ber. Qalghan 50 ózine qaldyr. Dúrys joldan tayyp ketpeu ýshin myndaghan kedergilerge joq dep ait. Tek manyzdy nәrselerge mәn ber. Innovasiyagha úmtyl. Álem ýshin eng kerektini, eng jaqsyny jasaghysy keletinderdi júmysqa al. Tipti tehnikalyq kompaniyada da ónimge baryn salatyn adamdardyng mәdeniyetin qalyptastyru kerek. Kóptegen kompaniyalar da talantty injenerler men aqyldy adamdary bar, biraq nәtiyjesinde solardyng basyn biriktiretin úly kýsh kerek.

11) Óz qatelikterinnen ýiren. Janany jasap jatqan adamnyng qatelik jasauy qalypty. Eng manyzdysy der kezinde qateligindi tauyp, ony týzeu.

12) Ýzdiksiz oqyp, bilim al. Ár kezde oqityn, tanugha túrarlyq nәrse tabylady. Ózgelermen oy bólis. Óz kompaniyandaghy adamdarmen, kompaniyadan tys adamdarmen sóilesip jýr. Tútynushydan, bәsekelesten, seriktesten ýiren. Eger seriktesing sen únatpaytyn adamdarmen sóilesse, olardy jaqsy kórip ýiren. Maqta, madaqta, ózine paydalynyng bәrin jasa. Dúshpanyndy syna. Biraq ashyq syna. Aqiqatty moyyndap syna.

Audarghan Shynar Ábildә

Abai.kz