Joba

Qazaqstan halqyna jәne

Jer reformasy jónindegi komissiya

mýshelerine

Keyingi jyldary әlem kýrt ózgeriste, keyde erteng ne bolatynyn bilu qiyn. Dýniyejýzinde bolyp jatqan daghdarys jәne әleumettik-sayasy ózgerister, әr týrli nәubattar, Qazaqstandy da ainalyp ótpeytini anyq.

Osylardan boyymyzdy alyp shyghu ýshin jәne de, ishimizde de elding әl-auqatyn kóteru, ekonomikamyzdy ýdemeli damytu ýshin, týbegeyli ózgerister jasauymyz kerek bolady. Áriyne múnday janashyl ózgerister bireuge jaqsa, ekinshilerge jaqpauy da mýmkin. Strategiyalyq jaghynan útymdy bolsa da, keyde halyqqa uaqytsha auyr tiui de mýmkin.

Bizde ýkimet, depuattar, zang organdary, әkimshilik jýiesi qabyldanghan zandardy,  baghdarlamalardy t.b. manyzdy sheshimderdi iske asyrugha kelgende jergilikti halyqpen aqyldasyp, olardyng úsynystaryn eskermeydi. Mysaly, Ýkimet pen Parlamentting qoghamnyng pikirin eskermey «Jer Kodeksine» týbegeyli, taghdyrly ózgeristerdi engizui, Aqtóbedegi bolghan lankestik oqigha, Shymkenttegi biylikti alugha qarsy is-әreketter jәne alda bolatyn ózgeristerdi de halyqqa jetkizip, halyqtyng oi-úsynystarymen sanasu kerek.

Mine osynday kelensizdikterdi boldyrmau ýshin, halyqtyng basym kópshiligin qanaghattandyru jәne halyqpen dialogqa baru ýshin eng jogharghy dengeyde «Qoghamdyq Palata» kerek dep oilaymyn.

Daghdarys – búl jiberilgen qateliktermen jýrgiziletin júmystyng «synshysy» jәne alghysharty, bir kýndik jәne bir jolghy sharalar emes, alysqa kóz salyp, bilek sybana bolashaqqa bastar sharalar qabyldaytyn, elimizdegi jaghdaydy әdil týrde, bar aibynmen baghalau qajettigi tuyndaytyn jaghday, óitkeni әngimening tórkini  barlyq qazaqstandyqtardyng gýldenui, qauipsizdigi men  әl-auqatynyng jaqsaruy jayynda.

Búl daghdarysqa layyqty toytarys beru ýshin óz kýshimiz ben resurstarymyzdy qayta jasaqtap, azamattyq qoghamdy halqymyzdyng birligin nyghaytugha júmyldyru kerek. Resurstar men mýmkindikterdi júmyldyrumen qamtamasyz etu,  daghdarystan keyingi ekonomika  qúru jәne  olardyng iske asyryluyn qadaghalau jónindegi úiymdastyrushylyq sharalardy kýsheytu qajet. Tek osylay ghana daghdarys pen daghdarystan keyingi jaghdaydy baqylaugha alu tiyimdiligine qol jetkizuge bolady.

Osyghan baylanysty, ekonomikany basqarudaghy manyzdy buyn – ol, zang shygharushylar qabyldaghan  zandardyng  iske asyryluy jәne   ortalyq pen ónirler, azamattar men memleket arasyndaghy baylanys senimdiligine bagha beru bolyp tabylady. Osylaysha qoghamnyng  biylik ókilderine  óz mýddelerin  mәlimdep, oghan qoghamnyng qúlaq saluyna  qol jetkizuge bolady. Múnday  missiyany iske asyrudy «Qoghamdyq Palata» júmysyna   jýkteuge bolady. Atqarushy biylik pen qoghamnyng qatynasy jaqynda ghana qúrylghan qoghamdyq kenester arqyly jýzege asyryluda. 

Qazirgi tanda, ekonomikany basqaru prosesin,  Ýkimet sheshimderin iske asyru barysyn әdil baghalau qajettiligi jәne mýmkindigi tughan uaqytta azamattyq qoghamdy elimizding әleumettik-ekonomikalyq jәne sayasy damuynyng strategiyalyq jәne aghymdaghy mindetterin   is jýzinde jýzege asyrugha júmyldyru qajet.  

Naq qazir әlemdik daghdarysqa toytarys beru maqsatynda «Qoghamdyq palata» azamattyq qoghamnyng basty instituttarynyng biri boluy qajet, yaghny oghan QR Preziydenti janynan júmys isteu mәrtebesin beru kerek.

Osyghan baylanysty QR Preziydentining «Qoghamdyq palatagha» erekshe mәrtebe beru turaly Jarlyghyn qabyldau qajettigi tuyndaydy. Óz mәrtebesin nyghayta otyryp, «Qoghamdyq palata» ózekti problemalardy talqylaugha jәne ony atqaratyn úsynystardy qabyldaugha arnalghan ashyq alang boluy tiyis.  «Qoghamdyq palatanyn» óz qataryna azamattyq qoghamnyng barlyq toptaryn, sonyng ishinde qoghamdyq birlestikterding ókilderin de biriktiretin,  qabyldaghan sheshimderge dúrys jәne әdil bagha berumen qamtamasyz etetin tabandy ústanymy boluy qajet.  

Múnday jaghdaygha «Qoghamdyq palata» onyng mýsheleri qoghamda azamattyq sana-sezim qalyptastyrugha qauqary bar, qazaqstandyq qoghamnyng aluan týrliligin kórsetetin layyqty, bedeldi, ataqty, bilimdi jәne úyaty bar azamattar bolsa ghana tiyimdi is bolady. Búl «Qoghamdyq palata» mýshelerining qatarynda  partiya kóshbasshylary, senatorlar, deputattar, sudiyalar, memlekettik qyzmetkerler boluy mindetti emes. Alayda Preziydent qana palata qúramynyng ýshten bir bóligin atay alady, mәselen palatanyng 16 mýshesin (palatada 48 oryn bolghan jaghdayda), olar keyin onyng qúryluyn jalghastyrady.

 Bizding oiymyzshy, palata oryndarynyng jayghasuy shamamen mynaday bolady: palatagha barlyq qazaqstandyq birlestikterden 20 ókil qabyldanady, 16 – ónirlerden. «Qoghamdyq palatanyn» tolyq qúramy anyqtalghannan keyin, bir aidan keshiktirmey ol óz otyrysyn ótkizui qajet, palata kenesin, buro,  sekretariat saylauy jәne QR Preziydentining «Qoghamdyq palata» turaly Jarlyghyna sәikes «Qoghamdyq palata» jónindegi rettemeleushi qújattar qabyldauy tiyis t.b.

«Qoghamdyq palatanyn» tútastay alghanda, elimizdi daghdarystan keyin damytu strategiyasynyng jasaluyna jәne elde moralidyq-psihologiyalyq ahualdyng qalyptasuyna jauapty  úiymdyq qúrylymyn QR Preziydentining ózi kelesi qúramda bekitedi:   

-  tóragha - 1 adam.

-  tóragha orynbasary – 2 adam.

-  jauapty hatshy - 1 adam.

-  aqsaqaldar kenesi - 3 adam.

-  últtar kenesi - 5 adam.

-  qoghamdyq birlestikter men partiyalar kenesi - 20 adam.

 - ónir ókilderi kenesi -16 adam.

«QOGhAMDYQ PALATA»

úiymdyq qúrylymynyng ýlgi syzbasy  

«Qoghamdyq palatanyn» basty mindeti – ómirlik manyzy bar әleumettik-ekonomikalyq jәne sayasy mәselelerdi  ashyq talqylau,  eldi damytudaghy zandar men taghdyrsheshti erejelerdi qalyptastyru men  qabyldaugha belsendi  týrde jәrdemdesu jәne qatysu,  Ýkimet pen jergilikti biylik organdary  qyzmetining tiyimdiligin baghalau.

Jana mәrtebemen «Qoghamdyq palatanyn» qúryluy arqasynda qogham atqarushy jәne zang shygharushy biylik júmysyn halyqtyng atynan qadaghalau mýmkindigine ie bolady. Palata mýshelerining tәuelsizdigi men qúzyrettiligi Ýkimet pen ónirlik biylik ókilderi qyzmetining qanshalyqty tiyimdi ekenine,  zang shygharushylar qabyldaghan zandardyng qanshalyqty senimdi, layyqty jәne paydaly ekenine bagha bere alady. Kóterilgen mәselelerding jedel sheshimin tabu maqsatynda 11 adamnan túratyn qoghamdyq palata burosy qúryluy mýmkin.

Osylaysha, «Qoghamdyq palata» ortalyq pen ónir, azamattar men memleket arasyndaghy baylanystyng senimdi joly bolady degen ýmit bar. Jәne qogham biylikke óz mýddelerin aityp, qúlaq astyra alady:

- «Qoghamdyq palatadan» azamattyq qogham qúrudyng demokratiyalyq úsytanymdary qorghaushylaryn kóredi;

- «Qoghamdyq palata» qabyldaghan sheshim úsynystyq sipatqa ie bolatyn bolady jәne qorytyndy, úsynys jәne ýndeu retinde qabyldanady;

-  palata mýsheleri Parlament otyrystarynda, Ýkimet otyrystarynda sóz sóilep, óz sheshimderi men baghalaularyn dәiektey alady, al deputattar men atqarushy biylik organdary ókilderi múqiyat tyndaytyn bolady;

- «Qoghamdyq palatanyn» qyzmeti aighaqtaytyn jyl sayynghy qorytyndy qújaty - Qazaqstannyng daghdarystan keyingi damu strategiyasyn qalyptastyru baghytyndaghy tolyq masshtabty zertteui bolyp tabylatyn «Azamattyq qogham jaghdayy jónindegi últtyq bayandama» boluy qajet. Palatanyng mәrtebesi, ókilettikteri men qyzmetining mәnin qamtamasyz etetin qúqyqtyq jaghdaylar jasau ýshin «Qoghamdyq palatasy turaly» Qazaqstan Respublikasynyng Zany әzirlenip, qabyldanuy mýmkin. 

Qoryta aitqanda býgin jer mәselesi boyynsha halyqtyng narazylyghyna baylanysty Elbasy jer reformasy turaly memlekettik komissiya qúrdy. Al erteng til, lankestik, kýn kóristing tómendeui siyaqty taghy basqa әleumettik, sayasi, ekonomikalyq problemalargha komissiya qúrmau ýshin jәne osy mәselelerdi bir ortalyqta qarau ýshin «Qoghamdyq palata» qúru qajet.

Orazaly Sәbden,

Jer reformasy jónindegi komissiya mýshesi,

QR Parlamentining 4-dýrkin deputaty,

e.gh.d., prof., QR ÚIA akademiygi,

QR Memlekettik syilyghy laureaty,

Qazaqstan Ghalymdar odaghanyn  preziydenti

Abai.kz