جوبا

قازاقستان حالقىنا جانە

جەر رەفورماسى جونىندەگى كوميسسيا

مۇشەلەرىنە

كەيىنگى جىلدارى الەم كۇرت وزگەرىستە، كەيدە ەرتەڭ نە بولاتىنىن ءبىلۋ قيىن. دۇنيەجۇزىندە بولىپ جاتقان داعدارىس جانە الەۋمەتتىك-ساياسي وزگەرىستەر، ءار ءتۇرلى ءناۋباتتار، قازاقستاندى دا اينالىپ وتپەيتىنى انىق.

وسىلاردان بويىمىزدى الىپ شىعۋ ءۇشىن جانە دە، ىشىمىزدە دە ەلدىڭ ءال-اۋقاتىن كوتەرۋ، ەكونوميكامىزدى ۇدەمەلى دامىتۋ ءۇشىن، تۇبەگەيلى وزگەرىستەر جاساۋىمىز كەرەك بولادى. ارينە مۇنداي جاڭاشىل وزگەرىستەر بىرەۋگە جاقسا، ەكىنشىلەرگە جاقپاۋى دا مۇمكىن. ستراتەگيالىق جاعىنان ۇتىمدى بولسا دا، كەيدە حالىققا ۋاقىتشا اۋىر ءتيۋى دە مۇمكىن.

بىزدە ۇكىمەت، دەپۋاتتار، زاڭ ورگاندارى، اكىمشىلىك جۇيەسى قابىلدانعان زاڭداردى،  باعدارلامالاردى ت.ب. ماڭىزدى شەشىمدەردى ىسكە اسىرۋعا كەلگەندە جەرگىلىكتى حالىقپەن اقىلداسىپ، ولاردىڭ ۇسىنىستارىن ەسكەرمەيدى. مىسالى، ۇكىمەت پەن پارلامەنتتىڭ قوعامنىڭ پىكىرىن ەسكەرمەي «جەر كودەكسىنە» تۇبەگەيلى، تاعدىرلى وزگەرىستەردى ەنگىزۋى، اقتوبەدەگى بولعان لاڭكەستىك وقيعا، شىمكەنتتەگى بيلىكتى الۋعا قارسى ءىس-ارەكەتتەر جانە الدا بولاتىن وزگەرىستەردى دە حالىققا جەتكىزىپ، حالىقتىڭ وي-ۇسىنىستارىمەن ساناسۋ كەرەك.

مىنە وسىنداي كەلەڭسىزدىكتەردى بولدىرماۋ ءۇشىن، حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگىن قاناعاتتاندىرۋ جانە حالىقپەن ديالوگقا بارۋ ءۇشىن ەڭ جوعارعى دەڭگەيدە «قوعامدىق پالاتا» كەرەك دەپ ويلايمىن.

داعدارىس – بۇل جىبەرىلگەن قاتەلىكتەرمەن جۇرگىزىلەتىن جۇمىستىڭ «سىنشىسى» جانە العىشارتى، ءبىر كۇندىك جانە ءبىر جولعى شارالار ەمەس، الىسقا كوز سالىپ، بىلەك سىبانا بولاشاققا باستار شارالار قابىلدايتىن، ەلىمىزدەگى جاعدايدى ءادىل تۇردە، بار ايبىنمەن باعالاۋ قاجەتتىگى تۋىندايتىن جاعداي، ويتكەنى اڭگىمەنىڭ توركىنى  بارلىق قازاقستاندىقتاردىڭ گۇلدەنۋى، قاۋىپسىزدىگى مەن ء ال-اۋقاتىنىڭ جاقسارۋى جايىندا.

بۇل داعدارىسقا لايىقتى تويتارىس بەرۋ ءۇشىن ءوز كۇشىمىز بەن رەسۋرستارىمىزدى قايتا جاساقتاپ، ازاماتتىق قوعامدى حالقىمىزدىڭ بىرلىگىن نىعايتۋعا جۇمىلدىرۋ كەرەك. رەسۋرستار مەن مۇمكىندىكتەردى جۇمىلدىرۋمەن قامتاماسىز ەتۋ،  داعدارىستان كەيىنگى ەكونوميكا  قۇرۋ جانە  ولاردىڭ ىسكە اسىرىلۋىن قاداعالاۋ جونىندەگى ۇيىمداستىرۋشىلىق شارالاردى كۇشەيتۋ قاجەت. تەك وسىلاي عانا داعدارىس پەن داعدارىستان كەيىنگى جاعدايدى باقىلاۋعا الۋ تيىمدىلىگىنە قول جەتكىزۋگە بولادى.

وسىعان بايلانىستى، ەكونوميكانى باسقارۋداعى ماڭىزدى بۋىن – ول، زاڭ شىعارۋشىلار قابىلداعان  زاڭداردىڭ  ىسكە اسىرىلۋى جانە   ورتالىق پەن وڭىرلەر، ازاماتتار مەن مەملەكەت اراسىنداعى بايلانىس سەنىمدىلىگىنە باعا بەرۋ بولىپ تابىلادى. وسىلايشا قوعامنىڭ  بيلىك وكىلدەرىنە ء وز مۇددەلەرىن  مالىمدەپ، وعان قوعامنىڭ قۇلاق سالۋىنا  قول جەتكىزۋگە بولادى. مۇنداي  ميسسيانى ىسكە اسىرۋدى «قوعامدىق پالاتا» جۇمىسىنا   جۇكتەۋگە بولادى. اتقارۋشى بيلىك پەن قوعامنىڭ قاتىناسى جاقىندا عانا قۇرىلعان قوعامدىق كەڭەستەر ارقىلى جۇزەگە اسىرىلۋدا. 

قازىرگى تاڭدا، ەكونوميكانى باسقارۋ پروتسەسىن،  ۇكىمەت شەشىمدەرىن ىسكە اسىرۋ بارىسىن ءادىل باعالاۋ قاجەتتىلىگى جانە مۇمكىندىگى تۋعان ۋاقىتتا ازاماتتىق قوعامدى ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە ساياسي دامۋىنىڭ ستراتەگيالىق جانە اعىمداعى مىندەتتەرىن  ء ىس جۇزىندە جۇزەگە اسىرۋعا جۇمىلدىرۋ قاجەت.  

ناق قازىر الەمدىك داعدارىسقا تويتارىس بەرۋ ماقساتىندا «قوعامدىق پالاتا» ازاماتتىق قوعامنىڭ باستى ينستيتۋتتارىنىڭ ءبىرى بولۋى قاجەت، ياعني وعان قر پرەزيدەنتى جانىنان جۇمىس ىستەۋ مارتەبەسىن بەرۋ كەرەك.

وسىعان بايلانىستى قر پرەزيدەنتىنىڭ «قوعامدىق پالاتاعا» ەرەكشە مارتەبە بەرۋ تۋرالى جارلىعىن قابىلداۋ قاجەتتىگى تۋىندايدى. ءوز مارتەبەسىن نىعايتا وتىرىپ، «قوعامدىق پالاتا» وزەكتى پروبلەمالاردى تالقىلاۋعا جانە ونى اتقاراتىن ۇسىنىستاردى قابىلداۋعا ارنالعان اشىق الاڭ بولۋى ءتيىس.  «قوعامدىق پالاتانىڭ» ءوز قاتارىنا ازاماتتىق قوعامنىڭ بارلىق توپتارىن، سونىڭ ىشىندە قوعامدىق بىرلەستىكتەردىڭ وكىلدەرىن دە بىرىكتىرەتىن،  قابىلداعان شەشىمدەرگە دۇرىس جانە ءادىل باعا بەرۋمەن قامتاماسىز ەتەتىن تاباندى ۇستانىمى بولۋى قاجەت.  

مۇنداي جاعدايعا «قوعامدىق پالاتا» ونىڭ مۇشەلەرى قوعامدا ازاماتتىق سانا-سەزىم قالىپتاستىرۋعا قاۋقارى بار، قازاقستاندىق قوعامنىڭ الۋان تۇرلىلىگىن كورسەتەتىن لايىقتى، بەدەلدى، اتاقتى، ءبىلىمدى جانە ۇياتى بار ازاماتتار بولسا عانا ءتيىمدى ءىس بولادى. بۇل «قوعامدىق پالاتا» مۇشەلەرىنىڭ قاتارىندا  پارتيا كوشباسشىلارى، سەناتورلار، دەپۋتاتتار، سۋديالار، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر بولۋى مىندەتتى ەمەس. الايدا پرەزيدەنت قانا پالاتا قۇرامىنىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگىن اتاي الادى، ماسەلەن پالاتانىڭ 16 مۇشەسىن (پالاتادا 48 ورىن بولعان جاعدايدا), ولار كەيىن ونىڭ قۇرىلۋىن جالعاستىرادى.

ء بىزدىڭ ويىمىزشى، پالاتا ورىندارىنىڭ جايعاسۋى شامامەن مىناداي بولادى: پالاتاعا بارلىق قازاقستاندىق بىرلەستىكتەردەن 20 وكىل قابىلدانادى، 16 – وڭىرلەردەن. «قوعامدىق پالاتانىڭ» تولىق قۇرامى انىقتالعاننان كەيىن، ءبىر ايدان كەشىكتىرمەي ول ءوز وتىرىسىن وتكىزۋى قاجەت، پالاتا كەڭەسىن، بيۋرو،  سەكرەتاريات سايلاۋى جانە قر پرەزيدەنتىنىڭ «قوعامدىق پالاتا» تۋرالى جارلىعىنا سايكەس «قوعامدىق پالاتا» جونىندەگى رەتتەمەلەۋشى قۇجاتتار قابىلداۋى ءتيىس ت.ب.

«قوعامدىق پالاتانىڭ» تۇتاستاي العاندا، ەلىمىزدى داعدارىستان كەيىن دامىتۋ ستراتەگياسىنىڭ جاسالۋىنا جانە ەلدە مورالدىق-پسيحولوگيالىق احۋالدىڭ قالىپتاسۋىنا جاۋاپتى  ۇيىمدىق قۇرىلىمىن قر پرەزيدەنتىنىڭ ءوزى كەلەسى قۇرامدا بەكىتەدى:   

-  توراعا - 1 ادام.

-  توراعا ورىنباسارى – 2 ادام.

-  جاۋاپتى حاتشى - 1 ادام.

-  اقساقالدار كەڭەسى - 3 ادام.

-  ۇلتتار كەڭەسى - 5 ادام.

-  قوعامدىق بىرلەستىكتەر مەن پارتيالار كەڭەسى - 20 ادام.

 - ءوڭىر وكىلدەرى كەڭەسى -16 ادام.

«قوعامدىق پالاتا»

ۇيىمدىق قۇرىلىمىنىڭ ۇلگى سىزباسى  

«قوعامدىق پالاتانىڭ» باستى مىندەتى – ومىرلىك ماڭىزى بار الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە ساياسي ماسەلەلەردى  اشىق تالقىلاۋ،  ەلدى دامىتۋداعى زاڭدار مەن تاعدىرشەشتى ەرەجەلەردى قالىپتاستىرۋ مەن  قابىلداۋعا بەلسەندى  تۇردە جاردەمدەسۋ جانە قاتىسۋ،  ۇكىمەت پەن جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارى  قىزمەتىنىڭ تيىمدىلىگىن باعالاۋ.

جاڭا مارتەبەمەن «قوعامدىق پالاتانىڭ» قۇرىلۋى ارقاسىندا قوعام اتقارۋشى جانە زاڭ شىعارۋشى بيلىك جۇمىسىن حالىقتىڭ اتىنان قاداعالاۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى. پالاتا مۇشەلەرىنىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن قۇزىرەتتىلىگى ۇكىمەت پەن وڭىرلىك بيلىك وكىلدەرى قىزمەتىنىڭ قانشالىقتى ءتيىمدى ەكەنىنە،  زاڭ شىعارۋشىلار قابىلداعان زاڭداردىڭ قانشالىقتى سەنىمدى، لايىقتى جانە پايدالى ەكەنىنە باعا بەرە الادى. كوتەرىلگەن ماسەلەلەردىڭ جەدەل شەشىمىن تابۋ ماقساتىندا 11 ادامنان تۇراتىن قوعامدىق پالاتا بيۋروسى قۇرىلۋى مۇمكىن.

وسىلايشا، «قوعامدىق پالاتا» ورتالىق پەن ءوڭىر، ازاماتتار مەن مەملەكەت اراسىنداعى بايلانىستىڭ سەنىمدى جولى بولادى دەگەن ءۇمىت بار. جانە قوعام بيلىككە ءوز مۇددەلەرىن ايتىپ، قۇلاق استىرا الادى:

- «قوعامدىق پالاتادان» ازاماتتىق قوعام قۇرۋدىڭ دەموكراتيالىق ۇسىتانىمدارى قورعاۋشىلارىن كورەدى;

- «قوعامدىق پالاتا» قابىلداعان شەشىم ۇسىنىستىق سيپاتقا يە بولاتىن بولادى جانە قورىتىندى، ۇسىنىس جانە ۇندەۋ رەتىندە قابىلدانادى;

-  پالاتا مۇشەلەرى پارلامەنت وتىرىستارىندا، ۇكىمەت وتىرىستارىندا ءسوز سويلەپ، ءوز شەشىمدەرى مەن باعالاۋلارىن دايەكتەي الادى، ال دەپۋتاتتار مەن اتقارۋشى بيلىك ورگاندارى وكىلدەرى مۇقيات تىڭدايتىن بولادى;

- «قوعامدىق پالاتانىڭ» قىزمەتى ايعاقتايتىن جىل سايىنعى قورىتىندى قۇجاتى - قازاقستاننىڭ داعدارىستان كەيىنگى دامۋ ستراتەگياسىن قالىپتاستىرۋ باعىتىنداعى تولىق ماسشتابتى زەرتتەۋى بولىپ تابىلاتىن «ازاماتتىق قوعام جاعدايى جونىندەگى ۇلتتىق بايانداما» بولۋى قاجەت. پالاتانىڭ مارتەبەسى، وكىلەتتىكتەرى مەن قىزمەتىنىڭ ءمانىن قامتاماسىز ەتەتىن قۇقىقتىق جاعدايلار جاساۋ ءۇشىن «قوعامدىق پالاتاسى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى ازىرلەنىپ، قابىلدانۋى مۇمكىن. 

قورىتا ايتقاندا بۇگىن جەر ماسەلەسى بويىنشا حالىقتىڭ نارازىلىعىنا بايلانىستى ەلباسى جەر رەفورماسى تۋرالى مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇردى. ال ەرتەڭ ءتىل، لاڭكەستىك، كۇن كورىستىڭ تومەندەۋى سياقتى تاعى باسقا الەۋمەتتىك، ساياسي، ەكونوميكالىق پروبلەمالارعا كوميسسيا قۇرماۋ ءۇشىن جانە وسى ماسەلەلەردى ءبىر ورتالىقتا قاراۋ ءۇشىن «قوعامدىق پالاتا» قۇرۋ قاجەت.

ورازالى سابدەن،

جەر رەفورماسى جونىندەگى كوميسسيا مۇشەسى،

قر پارلامەنتىنىڭ 4-دۇركىن دەپۋتاتى،

ە.ع.د.، پروف.، قر ۇيا اكادەميگى،

قر مەملەكەتتىك سىيلىعى لاۋرەاتى،

قازاقستان عالىمدار وداعانىڭ  پرەزيدەنتى

Abai.kz