Ómiri de, óneri de eshkimge úqsay bermeytin, bilim-biligi, oiynyng ozyqtyghy jaghynan da ózgeshe belgili aqyn, Memlekettik syilyq­tyng laureaty Esenghaly Raushanov búl súhbatynda bәri­mizge belgili, tolghandyryp jýrgen taqyrypqa oray tosyn oy órbitip, pikir, úsynystaryn ortagha salady.

Esenghaly RAUShANOV, aqyn, Memlekettik syilyqtyng iyegeri:

Ol kezdegi Almaty basqa edi

Tilshi: Áleumettik jelilerden sizdin  jyl sayyn óziniz sýiip jyrlaytyn kýz mausymynda   jas aqyndardy ertip Kensay qorymyna jerlengen aqyn-jazushylardyng basyna ziyarat jasaytyn әdetiniz baryn  oqydyq. Sauapty is eken.

E.Raushanov: Joq, onday әdetim joq. Jelilering jeldirtip jibergen ghoy, shamasy. Kensaygha baryp túratynym ras, biraq, el bas­tap barady degeni endi… asyra silteu. Beyitke jalghyz barghan dúrys… Kýzde bara­tynymda da eshqanday lirika joq. Erteng qar aralas janbyrlar bastalyp ketedi, Almatynyng laysanynda odan әri aq qar, kók múzynda taugha shyghu qiyn. Kensay­dyng joly qiyn jol. Ony qiyndatqan óliler emes, tiriler. Jana aittym ghoy, jeli-pelindi oqy­maymyn dep. Úzynqúlaqtan estip ja­tam, bireuler sol internette ara-túra meni maqtaytyn kórinedi, endi bir top dattaydy deydi. Dattaytyndardy týsinem, әri ayaymyn, al maqtaytyndardy týsinbey­min. Ne tauyp maqtaydy eken, toba?

Tilshi: Osy joly sizge erip barghan jas aqyndar turaly ne aitar ediniz?

E.Raushanov: Olar ghajap. Bólip-jara­tyny joq. Janaghy aitqan Sherhan Talap, Aybol batyr, familiyasy esime týspey otyr, Bekzat Smadiyar, Aslan Tilegen (Mu­sin emes), Áribiy-Áribek Dauyl (atynyng ózi keremet ekenin aityp túrghan joq pa, by de óz­im, bek te ózim dep?), Retbek Maghaz (Ma­ghaz, biraq, Masanchy emes), Núrtas Túrghan­bekúly, Túrsynbek Bashar (Bashar Asadqa týk te qatysy joq), Jandarbek Júmaghúl, Edilbek Dýisenov, Elaman Hasen, Aydyn Bayys… osylardyng qay-qaysysy da  myq­ty. Keybirining aty-jónderin shatastyr­sam renjimesin. Olar tobyn jazbay  baspagha kelip túrady, oghan men quanamyn.

Tilshi: Olardyn  Kensaydan alghan әseri keremet shyghar?

E.Raushanov: Áriyne, solay bolady. Kezinde men de Kensaygha  aghalaryma erip talay barghanmyn. Sol Qadyr, Túmanbay, Saghi, Júmeken, Syraghan, Quanaghan, Ghafe­kenderdin… ózderi búl kýnde Kensayda mәngi úiqyda jatyr. Ár beyitting óz minezi bar. Mysaly, úzaq uaqyt barmay ketsen, Túma­ghannyng qúlpytasy bir týrli “ókpelep” túrady, Qadekene  tas týiin dayyndalyp baru kerek, әitpese taban astynan  tauyp aityp  “shalqannan týsiretindey” kórinedi. Sa­ghy men Júmeken aghaylar momyn, ”i-i-i, aina­layyn­­dar, keldinder me, aman-esen jýrmi­sinder” dep kýlip túrady. Syraghana kóp sóilemeu kerek. Quanaghan  bekzattyq­ty únatady. Olpy-solpy jýrsen, abzaly barmay-aq qoy. Jarasqan, Tynyshbay, Jú­matay, Dәuitәli… — búlar bir-birine úqsa­maydy.

Ol kezdegi Almaty basqa edi. Suyq emes edi. Kensay shaghyn bolatyn. Onyng ýstine  bizding jasyraq kezimizde qazirgi belgili  aqyn, zertteushi Baybota Qoshym Noghay, ol kezdegi familiyasy Serikbaev bolatyn, Kensaydyng etegindegi bir shaghyn kóshede pәter jaldap túrdy, demalys kýnderi  jastar sol aulagha jinalyp óleng oqityn­byz, sosyn Kәmiylәning tamaghy piskenshe syrtqa shyghyp beyitterdi aralap kelushi edik. Men ol kýnderdi úmytqam joq.

Kensay erekshe meken. Oghan baryp túru kisini oilandyrady, kóp nәrsege basqasha qaraytyn bolasyn, asyp-tasyp bara jat­qan kezderinde sabyrgha shaqyrady.

Tamara hanumnyng shyn aty-jónin bilesiz be?

Tilshi: Shet elderge jii shyghasyz ghoy, olardyng da óz Kensaylary bar shyghar?

E.Raushanov: IYә, men qay qalagha barsam da sol elding kóne beyitterin kóruge uaqyt tabugha tyrysamyn.  Ási­rese, Europagha jolym týsse, saya­ha­tymnyng bir bóligin  mazar­largha arnau qashanghy әdetim. Múnda bir tylsym bar. Fran­siyagha alghash bar­gha­nym­da Sent Jeneve De Bua qala­syn­daghy ortodoks ma­zar­stanyna arnayy soq­tym. Bala kezimnen kórsem dep jýretinmin. Ol turaly kezinde Ivan Bunin turaly maqa­­lamda jazdym da. Keyingi sapar­larymda da atalmysh qalagha barmay ketken kezim joq. Aytpaqshy, mende sol saparda týsirgen bir suret bar. Kópten saqtap kele­min. Búl asyly kezinde qyzyldardan ýrke kóshken orys aq­sýiekterining qorymy ghoy, myna bir Baytughanov degen kisi, bәlkim, solargha erip barghan bir beybaq bolar. Baytughan degen orys bolmaydy, mýmkin, tegi qazaq shyghar dep suretke týsirip algham, qazaq ekeni ras bolsa, kim biledi, tuys­tary tabylyp qalar. Osy suretti gazet­terine shygharsandar ondy bolar edi.

Londondaghy Haygeyt mazaratyna arnap atap barghanymda jolbastau­shy­nyn  “Siz Karl Markske kelgen bolar­syz?”dep súra­ghany esimde qalypty. Shynyn aitsam, men Karl Marksting múnda jerlengenin bilmeushi edim. Haygeyt kóne qorymnan góri demalys parkine nemese  kýtimmen ósken or­man­gha úqsaydy. Synsyghan tal-terekterding ara­synda ataqty әl Qúddys balqa­raghayy (samyr­syny) ósip túr. Pa­les­tiy­nadan búl mangha  qalay kelip, qalay jerleskenin eshkim aita almaydy. Biyiktigi qyryq, elu metrge deyin jetedi. Álibek Asqarov jazyp jýrgen bizdin  Altaydyng alyp samyrsyn­darymen túqymdas, biraq, sorty bólek. “Kәlәm shәrifte” bayandalatyn  bayaghy topan sudyng kezinde Núh osy aghashtan keme jasapty degen de anyz bar. Asyly samyr­syn turaly Sýleymen patsha, Núh paygham­bar jәne Álibek Asqarov bizden góri jaqsy biledi.

Tynyshtyq. Múnda qústar da bólek bir dauyspen sayraydy. Mýk basqan qúlpytastargha ýnilseniz, aldy bes jýz jyl, sony jýz jyl búrynghy jәdi­ger­likter ekenin kóresiz.  Aghylshynnyng ataqty jazushysy Charlz Dikkensting әkesining beyiti osynda. Ol kezinde Angliya­nyng ataqty sheneunikterining biri bolsa kerek. Biraq, onyng beyitinen gýl ýzilmeytinin múndaghy júrt balasynyng abyroyymen baylanystyrdy. Marqúmnyng óz uaqytynda ne júmys istegenin tarihshylar bolmasa, bylayghy júrt bilmeydi, qúrmettese balasy ýshin qúrmetteydi.

Stambuldy qaq jaryp ótetin jalghyz tramvay jolyn jaghalap otyrsanyz, Osman patshalary zamanyndaghy kóne beyitterdi kóptep kezdestiresiz. Olardyng arhiytektu­rasy bólek әngimening jelisi. Hristian әle­mi әdette qaytqan kisilerdi shirkeu manyna jerlese, músylmandar meshitting manyna jerlegen. Osylardyng bәrine ortaq bir erek­shelik bar. Adamdar óli әruaqtardy qadirleu arqyly tirilerding jii soghyp, ózin- ózi qayta tanityn bir meken jasaghanyn bildi me eken?

Stambuldy aitqan song esime týsip otyr, osyndaghy arheologiya muzeyinde Es­kendir Zúlqarnayynnyng tabyty (sarko­fag) túr. Bagha jetpes aq mәrmәrdan  qa­shal­ghan jәshik pishindes tas tabyt. Ma­nynda  kezinde “әlemdi uysymda ústaymyn” degen nesheme shynjyr balaq, shúbar tósterding sarkofaktary qazday tizilip túr. Olardyng kim ekenin júrt býginde úmytqan. Mening aitpaghym ol emes, menin  aitpaghym, bir kezde jarty әlemdi titirkendirgen Aleksandr Makedonskiyding tas tabytyn osynda jetkizerde onyng sýiegin saudy­ratyp tógip tastaghan bolugha kerek, sar­kofagtyng ishi  bos. Dýnie jalghan degendi  búrynghy shaldar osyndaydy kóp kórgen song aitsa kerek. Kýnde tanerten  eden sy­pyrushy әiel “tuu, esiz qalghyr, osy jә­shikke-aq shang jinalghysh eken” dep qarghap- silep, shansorghyshyn dýrildetip tazalap jatady Eskendir Zúlqarnayynnyng taby­tyn. Ol әiel búnyn  kimning sarkofagy eke­nin bilmeui de mýmkin, bәlkim, biletin bolar. Bilse she? Esil Eskendir patshanyng sýiegi qay sayda qaldy eken? Árbir patsha, әrbir preziydent, ony aitasyz, әrbir әkim ózin Makedonskiyden kem sezinbeydi, әtten.

Tashkentke bara qalsam, Shaghatay qa­bir­stanyna soqpay ketpeymin. Ózbek ziya­lylarynyng panteony Faraby danghylynda. Bas-ayaghy bes alty gektar ghana jer, biraq,  keremet abattandyrylghan. Sharaf Rashiy­dov, Usman Yusupov, Ghafur Ghúlam, Aybek, Abdulla Qahar, Pirimqúl Qadyrov, Batyr Zakirov, Tamara hanumdar osynda jerlen­gen. Bir auyz sóz, Sharaf Rashidovtyng beyiti turaly. Ol bir emes, ýsh ret qayta  jer­lengen adam. Áueli әspettelip, ózi  jan­ghyrtqan әzim Tashkentting qaq ortasyndaghy ýlken  alangha qoyyldy. Gorbachevting búl­ghaghy bastalyp, Gdlyan men Ivanovtyng qy­lyshynan qan tamyp túrghan kez edi ghoy, arada kóp uaqyt ótpey sýiegi ol jerden qa­zyp alynyp, tughan jerine, Jyzaq uәlәyaty­na kóshirildi. Zaman tynyshtalghan song keshegi ótken Islam Karimov últ ziyaly­laryn ardaqtayyq dep bastama kóteredi. Sóitip,  marqúmnyng mýrdesin  qayta arshyp alyp, Shaghatay panteonyna әkelip qayyra kómdiredi. Al ózi bolsa, nege dýr ataqty Sha­ghataygha emes, tughan jerine, ata- ana, bauyrlastarynyng janynan «oryn aludy» jón sanapty. Shynynda, ne oilady eken? Al myna Tamara hanumnyng shyn aty-jóni  Tamara Artemovna Petrosyan. Biraq, hriys­tian bola túra músylman beyitine jerleudi ósiyet etken, búl jәit sizding esinizge bizding Geraghandy, Gerolid Karlovich Beligerdi týsirmey me?

Shaghataygha taqau Búhara jóitterining de qorymy bar. Onda da týp-týzu tartylghan kóshelerding eki betine qatar tizilgen qúlpytastardy kóresiz. Týp-týzu tartylghan kóshelerge biz әli oralamyz.

Biz ózi qanday últpyz?

Mening Shaghataygha arnayy at basyn ti­rey­tinim — múnda qazaqtyng danqty per­zenti, akademik suretshi Oral Tansyqbaev pen han Kenesarynyng úrpaghy ghalym Natay Kenesarin jerlengen. Sәl jogharyda Shayhantauyrda Tólebiyding kýmbezi bar. Olardyng qazaqtan ketip, nege ózbek jerine singeni bólek әngime. Ásirese, Natay Ke­nesarinning taghdyry qazaq balasyn qatty oilandyrady. Oral aghanyng qúlpytasyn erterekte bir  barghanymda  suretke týsirip alyp edim, mynau sol. Oghan ózi janynday sýiip, talay suretke tartqan Almatysynan de emes, ata-babasynyng ejelgi qonysy Saryarqadan da emes, jeti qiyan jer týbindegi Shaghataydan topyraq búiyrypty. «Adamnyng basy Allanyng doby» degen búrynghy shaldar. Sol sapar Natay tórening de beyitin suretke tartqanmyn. Qaghazdar­dyng arasynan taba almay otyrmyn. Eki arys­tyng da beyiti әrqashan kýtimde. Qashan barsang da tap-taza.  Ózbekting bizge degen qúrmeti osylay bolghanda, qazaqtyng ózara syilastyghy qanday? Biz ózi qanday últpyz? Endi sol turaly bir auyz sóz. Jasyratyny joq, qazaq beyitteri kóbine-kóp rulastar qorymy siyaqty kórinedi. Bir rudyng adamdary bir bólek jerlenedi. Men múny jaqsy demeymin, jaman da demeymin. Men múny kez-kelgenimiz kýnde kórip jýrgen shyndyq deymin. Egemendikting alghashqy jyl­darynda elimizge qandastarymyz sendey qaptap, suday aghyldy emes pe? Sol kýnderding birinde tóbemizden jәy týskendey әser etken bir súmdyq әli kýnge jadymyzda. Ajal qashan aityp kelushi edi, shet jerden «qazaghym, elim» dep ansap, sharshap әreng jetken bir azamattyng qaryndasy kenetten  qaytys bolyp, әdettegidey auyl syrtyn­daghy beyitke jerleydi. Kóp uaqyt ótpey qaraly ýige bir top kisi sau etip kirip keledi.  «Oralman aghayyn, sen bizding beyitke qa­ryndasyndy jerlepsin. Búlay bolmay­dy. Búl bizding rudyng beyiti». «Maghan ne iste deysiz, búl jaqta mening ruymnyng beyiti joq qoy». «Sening Qytayynda (әlde Óz­bekstanynda, Mongholiyanda, bәlkim, Re­seyinde — әngime onda emes) qanday dәstýr baryn biz bilmeymiz, mynau bizding beyit. Onda basqa rudyng adamdary jerlenbeui kerek. Sózding qysqasy…». IYә, sózding qys­qasy, eniregende etegi jasqa tolyp otyrghan qaraly ýy ertenine  jana qoyylghan jas mýr­deni qaytadan qazyp alyp basqa qorymgha kómuge mәjbýr bolghan. Búghan qanday bagha berer ediniz?! Últy jóit Karl Marks aghylshyndardyng arasynda, irlan­diyalyq Oskar Uaylid fransuzdardyng qo­rymynda  jerlengen. Eshkim jóit IYz­raylige, irlandyq  Dublinge jerlensin degen joq. Demeydi de. Bizdiki ne tantu? Búl ne kórgensizdik? Múnday teksizdikti, osyn­shalyqty jabayylyqty, búnshalyq jahil nadandyqty qay elde, qay últta, qay mem­lekette kórgeniniz bar? Adamdar aiuan­nan ajyrap, alghashqy qauymdyq qúry­lysqa engende de osynday bassyz­dyqqa barmaghan shyghar, qansha degenmen ol Adam balasy ghoy. Qazaqstan jer kólemi boyyn­sha әlemde toghyzynshy orynda túr. 2,7  million shar­shy shaqyrymnan oral­man qyzgha búiyrghan sharshyday ghana jer son­sha dau tudyra­tynday ne kórindi  búl elge? Bir qyzyghy, siz ben bizdi basqaryp, siz ben biz tólegen salyqtyng arqasynda kýn kó­rip otyrghan resmy biylik osynday ospadar oqighalardy kórse de kórmegen bolatyny nesi? Eger ózderi turaly ashy shyndyq aitylsa ghoy, shabyna shy jýgirtkendey tulaydy. Qúday­shy­lyghyn aitu kerek, Ken­sayda ru-rugha bólip jerleu joq. Ókinishke oray, onda qaytqan kisilerdi ret-retimen, belgili bir jýiemen  qoi taghy joq. Álbette, búl tústa jer reliefining qiyndyghyn ai­typ aqtalugha bolady. Týietayly betkeyler kisi jerleuge qiyndyq tughyzary haq. Bәl­kim, әuel basta búl osynshalyqty ýlken ai­maqty alatyn mazarstan bolady dep jos­parlanbaghan da shyghar. Birinshi Kensayda­ghy kezinde «SKov­skiy» atanghan  ailaqta ghana mýrdeler belgili bir tәrtippen, jýie­men jerlenip, kógal­dandyrylghan, abattan­dyrylghan. Pan­teongha úqsasa tek osy bólik qana úqsaydy. Rayymbek babanyng beyitining qarsy betindegi kóne beyitte Múhtar Omarhanúly Áuezov, Qanysh Imantayúly Sәtpaevtar, taghy basqa últ ziyalylary jerlengen.

Tilshi:  Al keyingi beyitterding ornala­suyna kelsek she?

E.Raushanov: Joq, Rayymbek danghy­lyn­daghy beyit búl kýnde jabyq. Múhana, Qanekene, Kýlәsh apaygha taghzym ýshin ara- túra baratyndar bolmasa, adam ayaghy siyrek.

Ángime Kensay turaly bop otyr emes pe, jogharyda aittym ghoy, qay memlekettin, qay dinning mazarlaryn kórseniz de bir molany  ekinshi molagha mingestirip, ýshinshi beyitke baratyn joldy mýlde jauyp tastau degen  joq. Múnday  retsizdik tek Kensayda ghana bar. Ásirese, songhy jyldarda kisi jerleuge jer bóluding qanday tәrtippen jýrgizi­letinin týsinu qiyn bolyp barady. Mysa­ly ýshin dep aitalyq, Beysenbaydyn  basy­na baryp Qúran oqu ýshin Sәrsenbay­dyng bey­itin basyp-janshyp, Dýisenbay­dyng mola­synan attap qana jetesiz. Key tústa kósh qúlash jerdi alyp kósilip jatqan Sey­senbaylardyng beyitin ainalyp ótuge tura keledi. Onyng molasynda ýlken qúlyp túruy da mýmkin. Beynekamera taghy bar. Onda da jete alsanyz. Tike joldar joq. Jabylghan. Songhy jerlengen adamnyng qorshauy búryn jerlengen kisining beyitine barar joldy bógep tastaydy. Qalay barsan, solay bar. Eng bastysy, ózining әkesining (she­shesinin, aghasynyn, apasynyn, t.b) beyiti kenirek bolugha tiyis, ózgelerge qaraghanda aibattyraq, әsemirek, kórnektirek bolugha kerek, basqalarynda sharuasy ne?

Kensayda  ózge júrttyn  qorymdaryn­daghyday beyitterding arasynan jalghyz ayaq soqpaq qaldyru joq. Sonyng ýshin júrttyng bәri joldyng jiyeginen oryn alugha tyry­sady. Eger beyitaralyq joldar tartylsa, kógaldandyru da onayyraq bolar ma edi. Bir kezderi kólik ainalu ýshin, tehnikalyq qajettilikter ýshin arnayy qaldyrylghan ainalmalar jyl sayyn tarylyp barady. Alda-jalda qysty kýni baryp, andausyz tar «kóshege» týsseniz ainalyp shygha almauynyz әbden mýmkin. Joldar múnda túiyqtalyp qalghan.

100 myng dollargha kóterilgen beyitte jatqan adamnyng halyq ýshin ne enbek sinirgeni turaly aitudyng ózi artyq. «Aqsha meniki, qalay, kimge, ne ýshin júmsasam erkim, mende kimning ne sharuasy bar?». Al ne deysiz? Onyng eteginde eleusiz  qalghan qonyrqay ghana tómpeshikting astynda últym dep ótken asa daryndy  qalamger nemese kemenger ghalym jatqanyn ekining biri bile bermeui mýmkin. Onyng ýstine biz songhy jyldary  jazushy qauym men óner, ghylym adamdaryn   ziyaly qauym  dep tanudan  góri, paydasy da, ziyany da joq, sýikimi az, jalynyshtylau, jaqybaylau, jalposhtau bir tobyr deytúghyn pikir qalyptas­tyr­ghanymyz jasyryn emes.

Qala qazynasynan jyl sayyn  Kensay qorymyna arnayy qarjy bólinedi. Ózining әkimshiligi, júmyskerleri, qadaghalaushy­lary bar. Búl jerde qarjy qayda ketti dep dau shygharghymyz joq, onyng zangha sәikes júm­sa­latynyn qadaghalaushy oryndar bar jәne olar óz júmystaryn biledi dep oilay­myz. Tekseru, qadaghalau bizding isimiz emes. Biz­ding aitpaghymyz, qaytqan kisilerdi aqtyq sapar­gha jóneltu, olardyng «basyn qaray­tuda» birizdilik kerek, jýie kerek. Qay kólem­degi jerge qansha kisini jerleuge bolady, beyitterding araqashyqtyghy qanday bolugha tiyis, tazalyq, abattandyru proble­ma­lary arnayy qaraudy, talqylaudy kerek etedi.

Osman patshalary túsynda marqúmnyng «basyn qaraytu» bәsekege ainalghan kórinedi. Qabyr basyna neshe týrli keremet qúlpytastardan bastap zәulim saraylar da salynghan. Abay aitatyn beker mal shashu­dyng ózi. Keyin Mústafa Kemal Atatýrik búl salada da tәrtip ornatqan kórinedi. Qa­zir týrik molalary standarttalghan, ayaday ghana jer, oghan qoyylar qúlpytastyng mól­sheri de shaqtauly. Beybereket tasyp-tógilu, «attan qalma, baytalymdap» jarysa shabu  múnda atymen joq. Asyly ólgen kisige bizden keregi altyndatqan aq saray emes, aq kónilden oqylar dúgha bolsa kerek, tap qazir yaky bas-basymyzgha by bolyp túrghan myna zamanda ony aitsang qazaqqa senen asqan dúshpan joq.

 «Kil myqty, ónsheng alyp ainala elin, Sen kimsin, tanymadyq, qay bala edin?»

Tilshi: Qazaq panteony turaly әngime kóp. Songhy kezderi oghan bólinetin qarjy jaghdayy kóbirek sóz boluda. Búghan qalay qaraysyz?

E.Raushanov: Biz qarjy mamany bol­maghandyqtan, búghan mardymdy bir sóz alyp qosa almaspyz. Erte me, kesh pe, onyng salynatyny aqiqat. Býgin bolmasa, erteng búl turaly naqty әngime qozghaytyn bola­myz. Men Rimdegi bizding zamanymyzdyng 126-jyly Adrian qaghan saldyrdy deytin Panteondy da, jogharyda aittym ghoy, Parij Panteonyn da kórdim. Qay-qaysy­sy da últ ziyalylyrynyng mәngi qonysy retinde mәlim. Osylardyng arasynda maghan erekshe únaytyny — Tbilisiydegi Mtasiy­mida pan­teony. Áueli múnda Pirosmaniyding beyitin izdep barghanmyn, taba almadym. Sóitsem, onyng beyiti joq eken. Búl turaly taghy birde aitarmyz. Qazir ony Kensay turaly sózge aralastyrmayyq. Mtasiy­midada Gruziyanyng ataqty aqyn-jazushy­lary men qogham qayratkerleri jerlengen. Kezdeysoq kisiler  joq. Kezinde ata danqymen sóz ótedi, mata danqymen bóz ótedining kerimen jaqynda­ryn osynda jerleuge omyraulay kirisken­der az bolmasa kerek. El oghan ýzildi-kesildi qarsy bolghan. Sol әdet әli kýnge saqtalyp keledi. Ádette, gruzinder birinshi kezekte aqyn-jazushylar dep bólip, arnap atap aitady. Ótken ghasyrdyng basynda qazirgi bizdegidey gruzinderde de «últ nege aqyndar men jazushylardy alghy planda ústauy kerek?» degen keritartpa әngimeler  bolsa kerek. Erte zamannan qalyptasqan eski júrt, kóne mәdeniyet iyesi retinde gruzin qoghamy jana bayshikeshter men olardy qorghaytyn basshylyqqa elding esinen ketpeytindey ghyp jauap bergen. IYә, qogham әrtýrli kezende әrtýrli  jyldamdyqta, sanqily moralidy, týrli әdep ahlaq, tanym bilikti ústyn ghyp damitynyn kórip otyrmyz. Ásirese, biz sekildi halyqtarda…

Álbette, qogham janarady.

Álbette, kóptegen qúndylyqtar qayta eksheledi.

Álbette, qazaq qoghamy Elbasymyz aitqanday,  Mәngilik elge ainalady.

Zaman degeniniz san ózgeredi, ózgermese  qúbylady, ol әlimsaqtan solay. Tarih qy­zyq. Keyde óte qayghyly. Últ panteo­nyna kimder qoyylady degende asyghys sheshim qa­byldaghan elder keybir kisilerin keyin qayta jerlegen… kerisinshe, keyde óz za­manynda qadirlenbegen  túlghalardyng mәiiti  jer týbinen әkelinip, qayyra Pante­on­nan oryn tauypty. Jana ghana Sharaf Rashiy­dovty aityp óttim ghoy. Kóne grek poe­ziya­synda epitafiya degen janr bolghan. Ádette, týzu túrmay, qarshyghaday qayry­lyp  satiragha qaray búrylyp  túrady. Sonyng bir-ekeuin men de audardym. Mening audar­mam únamasa oqymassyz, únasa patsha kóniliniz bilsin deymin daghy… Mysaly, eski grekter panteongha “ janbyr janbyrdyng arasymen kelip, bayqatpay kirip ketken” bir beyitting qúlpytasyna myna egiz jol layyq depti: «Halqymyz búl kisini sýimedi ghoy, Ýitkeni ol amoralinyy tip edi ghoy». Ekinshi “óz orynyn tappaghan” kelesi bir  molagha jazylghan eki jol: «Kil myqty, ónsheng alyp ainala elin, Sen kimsin, tanymadyq, qay bala edin?».

Al abzaly tiri jýrgen yaky ómir sýrgen. Men sizge de, sizding oqyrmandarynyzgha da úzaq ómir tileymin. Aman jýreyik.

Tilshi: Ángimenizge rahmet!

Ángimelesken – P.Alpamys.

"Almaty aqshamy" gazeti