OQO-DA ÚNDY DÁRUMENDERMEN BAYYTUGhA QATYSTY MÁSELE TALQYLANDY
Shymkenttik tәuelsiz úiymdar ókilderining basyn qosqan jiyn USAID/GAIN baghdarlamalaryn Qazaqstanda jýzege asyrudyng qoghamdyq tyndauyna arnaldy. Ghalymdar adam ólimi sanynyng kóbengi taghamdardyng sapasyzdyghynan bolatynyn aituda. Ónirimizge arnayy kelgen Yu.Belosludseva, E.Gan, Á.Iliyasova syndy mamandar búl tyghyryqtan shyghudyng joly úndy fortifikasiyalau, yaghny úndy dәrumendermen, miyneraldarmen bayytu deydi. Múnday tәsil әlemning kóptegen elderinde jappay qoldanylady, - dep habarlaydy Abay-aqparat "Ontýstik Qazaqstan" gazetine silteme jasap.
Adamnyng kýndelikti rasionynda nan erekshe oryn alady. Mamandardyng aituynsha, әlem halqy jyl sayyn 400 mln. tonnadan artyq ún paydalanady. Biday men qara biday – V1, V2, V6, E dәrumenderimen niasiyn, temir, myryshtyng kózi. Dýniyejýzilik densaulyq saqtau úiymynyng mәlimetteri boyynsha, әlemde eki milliard adam anemiyagha úshyraghan. Qazaqstandaghy úrpaq órbitu jasyndaghy әielderding 45 payyzy temirtapshylyq anemiyasymen auyrady. Búl óz kezeginde ana men bala ólimi kórsetkishterining jogharylauyna, fizikalyq jәne aqyl-oy damuynyng kesheuildeuine әser etedi.
Qazaqstandaghy qayta óndeu odaghynyng tóraghasy E.Gan myrzanyng mәlimdeuinshe, әlemning 85 elinde úndy mindetti týrde fortifikasiyalau zang negizinde jýrgiziledi. Mysaly, AQSh fortifikasiyany 1938 jyldan jýrgizedi. Úndy mindetti týrde bayytu balalardyng ómir sýruine, jetilui men saulyghyna baghyttalghan. Bizding elimizde de osy mәseleni sheshu ýshin zannamalyq túrghyda negiz qalandy. Qazaqstan aumaghyndaghy sauda ainalymyndaghy joghary jәne birinshi súrypty biday úny 2009 jyldan beri mindetti týrde dәrumender men miyneraldarmen bayytyluy (fortifikasiyalau) tiyis (QR «Halyqtyng densaulyghy jәne densaulyq saqtau jýiesi» Kodeksining 160-baby). Úndy Qazaqstanda fortifikasiyalau halyqtyng densaulyghy men elimizding ekonomikasyn nyghaytugha mýmkindik beredi.
– Fortifikasiya – ún tartu kezinde az mólsherde dәrumender men miyneraldardy qosu prosesi. Búl ónimning sapasy men qorektilik qúndylyghyn arttyrugha mýmkindik beredi. Qazaq taghamtanu akademiyasy biday únynyng birinshi jәne joghary súryptaryn nәrlendiru ýshin halyqaralyq normalar men tәjiriybe negizinde dәrumen-miyneral premiksi qúramyn әzirlegen bolatyn. Fortifikasiya prosesi kezinde joghary jәne birinshi súryptaghy bir tonna úngha 150 gramm temir, myrysh qospalary, foliy qyshqyly men V tobynyng dәrumenderi qosylady. Qospa elementteri taghamdyq sapany arttyrady, biraq únnyng organoleptikalyq jәne basqa da qasiyetterine әserin tiygizbeydi jәne janama qúbylystardy tughyzbaydy, – deydi E.Gan.
Fortifikasiyalanghan únnyng alty aigha teng jetkilikti saqtau merzimi bar. Halyqaralyq ekonomister halyqtyng tamaqtanu jaghdayyn týzetu maqsatynda kópshilik tútynatyn ónimderdi temir men foliy qyshqylymen bayytu 90 myngha juyq adamnyng ómirin saqtaugha, jýike týtigining tua bitken kemistigi men jýrek-qan tamyry aurularyn boldyrmaugha mýmkindik beredi dep payymdaydy.
B.DARGhOJINA
Abay-aqparat
