AQSh-taghy Ázirbayjan-Amerikan Kenesining preziydenti, ghalym Djavid Guseynov 1news.az saytynyng tilshisi Rizvan Guseynovke ghylymy konferensiyagha qatysty súhbat berdi 
- Jaqynda ótken «Týrik dýniyesi» konferensiyasy kónilinizden shyqty ma? Konferensiya ózining maqsatyna jetti me?
- Sóz joq konferensiyany bizding barlyghymyzdyng ýlken jetistigimiz dep ataugha bolady. Birinshiden, týrik dýniyesine arnalghan búl konferensiya AQSh-ta ótken túnghysh qoghamdyq-aghartu sharalardyng biri. Ekinshiden, әzirbayjannyng diasporalyq úiymdarynyng búl sharasy әlemge әigili Kolumbiya uniyversiytetining tarapynan qarjylanyp otyr. Búnyng ózi konferensiyany úiymdastyrushy Ázirbayjan-Amerikan Kenesinin, Amerikanyng Ázirbayjan Kenesining yqpalyn kýsheytip, bolashaqta osynday sharalardy josparlau men ótkizudi jenildetedi. Onyng ýstine aita ketu kerek, osynday iri sharanyng syrtqy kómeksiz, tek qana diasporalyq úiymdar men uniyversiytetting ghana kýshimen ghana úiymdastyrylyp ótkizilui AQSh-ta iri jәne yqpaldy diasporamyzdyng qúrylyp jatqanynyn bildirse kerek.
Onyng ýstine, ýshinshiden Ázirbayjan men Týrkiyadan tys konferensiyagha basqa da týrik halyqtarynyn, onyng ishinde Qazaqstan, Qyrghyzstan, Ózbekstannyn, meshetin jәne tatar diasporalarynyng ókilderining kóptep qatysuy, onda jasalghan bayandamalar men habarlamalar týrik birligi men tútastyghyn pash etip qana qoymady, olardyng myqty iydeologiyalyq túghyry bar ekenin dәleldedi.

AQSh-taghy Ázirbayjan-Amerikan Kenesining preziydenti, ghalym Djavid Guseynov 1news.az saytynyng tilshisi Rizvan Guseynovke ghylymy konferensiyagha qatysty súhbat berdi 
- Jaqynda ótken «Týrik dýniyesi» konferensiyasy kónilinizden shyqty ma? Konferensiya ózining maqsatyna jetti me?
- Sóz joq konferensiyany bizding barlyghymyzdyng ýlken jetistigimiz dep ataugha bolady. Birinshiden, týrik dýniyesine arnalghan búl konferensiya AQSh-ta ótken túnghysh qoghamdyq-aghartu sharalardyng biri. Ekinshiden, әzirbayjannyng diasporalyq úiymdarynyng búl sharasy әlemge әigili Kolumbiya uniyversiytetining tarapynan qarjylanyp otyr. Búnyng ózi konferensiyany úiymdastyrushy Ázirbayjan-Amerikan Kenesinin, Amerikanyng Ázirbayjan Kenesining yqpalyn kýsheytip, bolashaqta osynday sharalardy josparlau men ótkizudi jenildetedi. Onyng ýstine aita ketu kerek, osynday iri sharanyng syrtqy kómeksiz, tek qana diasporalyq úiymdar men uniyversiytetting ghana kýshimen ghana úiymdastyrylyp ótkizilui AQSh-ta iri jәne yqpaldy diasporamyzdyng qúrylyp jatqanynyn bildirse kerek.
Onyng ýstine, ýshinshiden Ázirbayjan men Týrkiyadan tys konferensiyagha basqa da týrik halyqtarynyn, onyng ishinde Qazaqstan, Qyrghyzstan, Ózbekstannyn, meshetin jәne tatar diasporalarynyng ókilderining kóptep qatysuy, onda jasalghan bayandamalar men habarlamalar týrik birligi men tútastyghyn pash etip qana qoymady, olardyng myqty iydeologiyalyq túghyry bar ekenin dәleldedi.
- «Týrik dýniyesi» konferensiyasyna qatysushy ghalymdar men mamandardy qanday mәseleler qyzyqtyrdy? Konfernsiyada qanday taqyryptar talqylandy?
- Konferensiyanyng ayasyndaghy bayandamalar men talqylar aldyn-ala bekitilgen taqyryptar tónireginde órbidi. Olardyng ishinde: týrikshildik negizderi (tildik jәne tarihy tamyrlastyq), ortaq energetikalyq jәne geosayasy basymdyqtar, qogham damuy men týrik diasporalarynyng tirshiligi degen taqyryptar boldy. Eng kóp talqylanghan bayandamalardyng ishinde barshagha ortaq týrik tilining tújyrymdamasyn jasap shyghu turaly Viskonsin uniyversiytetining professory Yulay Shәmiloghlynyng mazmúndy bayandamasyn ataugha bolady. Sonymen qatar, men Qazaqstannyng ókili, Rutger uniyversiytetining doktoranty Ásel Rýstemovanyng Qazaqstan men Ózbekstannyng memlekettik jәne qoghamdyq basqaru jýielerining salystyrmaly taldauyna arnalghan bayandamasyn erekshe atap óter edim.
- Konferensiyadan qanday әser aldynyz jәne bolashaqqa ne josparlap otyrsyzdar?
- Birinshi alghan әserim – týrik birligining tújyrymdamasy tek qana emosionaldy aghayynshyldyq pen etnonasionalizm emes, bir-birimizdi tereng týsinisu, osynyng negizinde ózara tiyimdi jәne sanaly yntymaqtastyq qúru negizinde jasaluy mýmkin ekenine kóz jetkizdim. Búl baghytta bәrimizge ortaq tildik sayasattyng qajettiligi, әsirese, aiqyn angharylyp otyr.
Búl jәy әnsheyin әngime emes. Jaqynda men Germaniya men Bolgariya uniyversiytetterining mamandary Erhart Hinriyh, Deyl Gerdman men Djon Nerbon dayyndaghan «Europadaghy lingvistikalyq birlik pen sanaluandyq» degen enbegin oqyp shyqtym. Ghalymdardyng payymduynsha, әrbir qoghamnyng mәdeny baylyghy mәdeniyetterding sanaluandyghymen aiqyndalsa, elder arasyndaghy birlik til birligimen qamtamasyz etiledi eken. Osydan-aq býgingi kýni Euroodaqqa birigip jatqan memleketter arasynda da til birligi mәselesi aldynghy qatargha shyghyp otyrghanyn angharugha bolady.
Eger sizderge búdan da naqty ýlgi kerek bolsa, AQSh-qa nazar audarynyz. Shyn mәnindegi kópúltty, kópdindi amerikan qoghamy eng aldymen ortaq til arqyly birigip, sol tilde pikirlesu arqyly óz qúqyqtary men mýddelerin kelistirip, últyq mәmilege kelip otyr. Osyghan úqsas týrik halyqtarynyng yntymaqtastyghy men birligin qamtamasyz etuge baghyttalghan tújyrymdamalardy әzirleu ýshin bizder «Pax Turcica» («Týrik dýniyesi») jobasyn bastap otyrmyz. Búl joba jaqynda resmy tirkeuden ótip AQSh-taghy belsendi qorlardyng birine ainalady.
- Eshkimge qúpiya emes, býgingi kýni әlem sayasatyn aiqyndap otyrghan BÚÚ-nyng Qauipsizdik kenesine Úlybritaniya, AQSh, Fransiya, Qytay jәne Resey kiredi. Qarap otyrsanyz, búl úiymnyng basty sheshimderining qabyldanuyna tórt hristian jәne bir Tayau Shyghys memleketteri orasan zor yqpal etip otyr. Alayda onyng qatarynda bir milliard músylmannyng atynan sóiley alatyn birde-bir memleket joq eken. Qalay oilaysyz, týrik dýniyesi, onyng kóshbasshylarynyng biri sanalatyn Týrkiya músúlman elderin biriktirip, BÚÚ-nyng Qauipsizdik kenesining túraqty mýshesi bola ala ma?
- Súraghynyz oryndy eken. Jauap berip kóreyin. Jaqynda Amerikanyng strategiyalyq taldau «Stratfor» ortalyghyn qúrushy Djordj Fridmannyng «Kelesi jýz jyl» degen kitaby shyqty. Ol óz kitabynda jiyrma birinshi ghasyrdyng ortasyna qaray Týrkiya Japoniya jәne Meksikamen qatar әlemdik derjavalardyng birine ainalady dep boljam jasap otyr. Fridmannyng oiynsha, búl mejege Týrkiya tek músylman qauymynyng kóbasshylarynyng biri, tek Ortalyq Aziya men Kavkazben tyghyz yntymaqtastyq ornatu arqyly jete alady eken. Eger osynday naqty josparlar bolsa, olar iske asyrylsa Týrkiya bolashaqta BÚÚ-nyng Qauipsizdik kenesining túraqty mýshesine ainaluy әbden mýmkin. Alayda, taghy da basyp aitayyn, bizderding «Pax Turcica» jobamyz ýshin belgili bir memleketting kóshbasshylyghynan góri týrik elderining tendәrejeli, ózara tiyimdi yntymaqtastyghy manyzdyraq...

Aydos Sarym, «Abay-inform»