اقش-تاعى ءازىربايجان-امەريكان كەڭەسىنىڭ پرەزيدەنتى، عالىم دجاۆيد گۋسەينوۆ 1news.az سايتىنىڭ ءتىلشىسى ريزۆان گۋسەينوۆكە عىلىمي كونفەرەنتسياعا قاتىستى سۇحبات بەردى 
- جاقىندا وتكەن «تۇرىك دۇنيەسى» كونفەرەنتسياسى كوڭىلىڭىزدەن شىقتى ما؟ كونفەرەنتسيا ءوزىنىڭ ماقساتىنا جەتتى مە؟
- ءسوز جوق كونفەرەنتسيانى ءبىزدىڭ بارلىعىمىزدىڭ ۇلكەن جەتىستىگىمىز دەپ اتاۋعا بولادى. بىرىنشىدەن، تۇرىك دۇنيەسىنە ارنالعان بۇل كونفەرەنتسيا اقش-تا وتكەن تۇڭعىش قوعامدىق-اعارتۋ شارالاردىڭ ءبىرى. ەكىنشىدەن، ءازىربايجاننىڭ دياسپورالىق ۇيىمدارىنىڭ بۇل شاراسى الەمگە ايگىلى كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاراپىنان قارجىلانىپ وتىر. بۇنىڭ ءوزى كونفەرەنتسيانى ۇيىمداستىرۋشى ءازىربايجان-امەريكان كەڭەسىنىڭ، امەريكانىڭ ءازىربايجان كەڭەسىنىڭ ىقپالىن كۇشەيتىپ، بولاشاقتا وسىنداي شارالاردى جوسپارلاۋ مەن وتكىزۋدى جەڭىلدەتەدى. ونىڭ ۇستىنە ايتا كەتۋ كەرەك، وسىنداي ءىرى شارانىڭ سىرتقى كومەكسىز، تەك قانا دياسپورالىق ۇيىمدار مەن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ عانا كۇشىمەن عانا ۇيىمداستىرىلىپ وتكىزىلۋى اقش-تا ءىرى جانە ىقپالدى دياسپورامىزدىڭ قۇرىلىپ جاتقانىنىن بىلدىرسە كەرەك.
ونىڭ ۇستىنە، ۇشىنشىدەن ءازىربايجان مەن تۇركيادان تىس كونفەرەنتسياعا باسقا دا تۇرىك حالىقتارىنىڭ، ونىڭ ىشىندە قازاقستان، قىرعىزستان، وزبەكستاننىڭ، مەسحەتين جانە تاتار دياسپورالارىنىڭ وكىلدەرىنىڭ كوپتەپ قاتىسۋى، وندا جاسالعان باياندامالار مەن حابارلامالار تۇرىك بىرلىگى مەن تۇتاستىعىن پاش ەتىپ قانا قويمادى، ولاردىڭ مىقتى يدەولوگيالىق تۇعىرى بار ەكەنىن دالەلدەدى.

اقش-تاعى ءازىربايجان-امەريكان كەڭەسىنىڭ پرەزيدەنتى، عالىم دجاۆيد گۋسەينوۆ 1news.az سايتىنىڭ ءتىلشىسى ريزۆان گۋسەينوۆكە عىلىمي كونفەرەنتسياعا قاتىستى سۇحبات بەردى 
- جاقىندا وتكەن «تۇرىك دۇنيەسى» كونفەرەنتسياسى كوڭىلىڭىزدەن شىقتى ما؟ كونفەرەنتسيا ءوزىنىڭ ماقساتىنا جەتتى مە؟
- ءسوز جوق كونفەرەنتسيانى ءبىزدىڭ بارلىعىمىزدىڭ ۇلكەن جەتىستىگىمىز دەپ اتاۋعا بولادى. بىرىنشىدەن، تۇرىك دۇنيەسىنە ارنالعان بۇل كونفەرەنتسيا اقش-تا وتكەن تۇڭعىش قوعامدىق-اعارتۋ شارالاردىڭ ءبىرى. ەكىنشىدەن، ءازىربايجاننىڭ دياسپورالىق ۇيىمدارىنىڭ بۇل شاراسى الەمگە ايگىلى كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاراپىنان قارجىلانىپ وتىر. بۇنىڭ ءوزى كونفەرەنتسيانى ۇيىمداستىرۋشى ءازىربايجان-امەريكان كەڭەسىنىڭ، امەريكانىڭ ءازىربايجان كەڭەسىنىڭ ىقپالىن كۇشەيتىپ، بولاشاقتا وسىنداي شارالاردى جوسپارلاۋ مەن وتكىزۋدى جەڭىلدەتەدى. ونىڭ ۇستىنە ايتا كەتۋ كەرەك، وسىنداي ءىرى شارانىڭ سىرتقى كومەكسىز، تەك قانا دياسپورالىق ۇيىمدار مەن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ عانا كۇشىمەن عانا ۇيىمداستىرىلىپ وتكىزىلۋى اقش-تا ءىرى جانە ىقپالدى دياسپورامىزدىڭ قۇرىلىپ جاتقانىنىن بىلدىرسە كەرەك.
ونىڭ ۇستىنە، ۇشىنشىدەن ءازىربايجان مەن تۇركيادان تىس كونفەرەنتسياعا باسقا دا تۇرىك حالىقتارىنىڭ، ونىڭ ىشىندە قازاقستان، قىرعىزستان، وزبەكستاننىڭ، مەسحەتين جانە تاتار دياسپورالارىنىڭ وكىلدەرىنىڭ كوپتەپ قاتىسۋى، وندا جاسالعان باياندامالار مەن حابارلامالار تۇرىك بىرلىگى مەن تۇتاستىعىن پاش ەتىپ قانا قويمادى، ولاردىڭ مىقتى يدەولوگيالىق تۇعىرى بار ەكەنىن دالەلدەدى.
- «تۇرىك دۇنيەسى» كونفەرەنتسياسىنا قاتىسۋشى عالىمدار مەن مامانداردى قانداي ماسەلەلەر قىزىقتىردى؟ كونفەرنتسيادا قانداي تاقىرىپتار تالقىلاندى؟
- كونفەرەنتسيانىڭ اياسىنداعى باياندامالار مەن تالقىلار الدىن-الا بەكىتىلگەن تاقىرىپتار توڭىرەگىندە ءوربىدى. ولاردىڭ ىشىندە: تۇرىكشىلدىك نەگىزدەرى (تىلدىك جانە تاريحي تامىرلاستىق), ورتاق ەنەرگەتيكالىق جانە گەوساياسي باسىمدىقتار، قوعام دامۋى مەن تۇرىك دياسپورالارىنىڭ تىرشىلىگى دەگەن تاقىرىپتار بولدى. ەڭ كوپ تالقىلانعان باياندامالاردىڭ ىشىندە بارشاعا ورتاق تۇرىك ءتىلىنىڭ تۇجىرىمداماسىن جاساپ شىعۋ تۋرالى ۆيسكونسين ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى يۋلاي شامىلوعلىنىڭ مازمۇندى بايانداماسىن اتاۋعا بولادى. سونىمەن قاتار، مەن قازاقستاننىڭ وكىلى، رۋتگەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوكتورانتى اسەل رۇستەموۆانىڭ قازاقستان مەن وزبەكستاننىڭ مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق باسقارۋ جۇيەلەرىنىڭ سالىستىرمالى تالداۋىنا ارنالعان بايانداماسىن ەرەكشە اتاپ وتەر ەدىم.
- كونفەرەنتسيادان قانداي اسەر الدىڭىز جانە بولاشاققا نە جوسپارلاپ وتىرسىزدار؟
- ءبىرىنشى العان اسەرىم – تۇرىك بىرلىگىنىڭ تۇجىرىمداماسى تەك قانا ەموتسيونالدى اعايىنشىلدىق پەن ەتنوناتسيوناليزم ەمەس، ءبىر-ءبىرىمىزدى تەرەڭ ءتۇسىنىسۋ، وسىنىڭ نەگىزىندە ءوزارا ءتيىمدى جانە سانالى ىنتىماقتاستىق قۇرۋ نەگىزىندە جاسالۋى مۇمكىن ەكەنىنە كوز جەتكىزدىم. بۇل باعىتتا بارىمىزگە ورتاق تىلدىك ساياساتتىڭ قاجەتتىلىگى، اسىرەسە، ايقىن اڭعارىلىپ وتىر.
بۇل ءجاي انشەيىن اڭگىمە ەمەس. جاقىندا مەن گەرمانيا مەن بولگاريا ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ ماماندارى ەرحارت حينريح، دەيل گەردمان مەن دجون نەربون دايىنداعان «ەۋروپاداعى لينگۆيستيكالىق بىرلىك پەن سانالۋاندىق» دەگەن ەڭبەگىن وقىپ شىقتىم. عالىمداردىڭ پايىمدۋىنشا، ءاربىر قوعامنىڭ مادەني بايلىعى مادەنيەتتەردىڭ سانالۋاندىعىمەن ايقىندالسا، ەلدەر اراسىنداعى بىرلىك ءتىل بىرلىگىمەن قامتاماسىز ەتىلەدى ەكەن. وسىدان-اق بۇگىنگى كۇنى ەۋرووداققا بىرىگىپ جاتقان مەملەكەتتەر اراسىندا دا ءتىل بىرلىگى ماسەلەسى الدىڭعى قاتارعا شىعىپ وتىرعانىن اڭعارۋعا بولادى.
ەگەر سىزدەرگە بۇدان دا ناقتى ۇلگى كەرەك بولسا، اقش-قا نازار اۋدارىڭىز. شىن مانىندەگى كوپۇلتتى، كوپدىندى امەريكان قوعامى ەڭ الدىمەن ورتاق ءتىل ارقىلى بىرىگىپ، سول تىلدە پىكىرلەسۋ ارقىلى ءوز قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرىن كەلىستىرىپ، ۇلتىق مامىلەگە كەلىپ وتىر. وسىعان ۇقساس تۇرىك حالىقتارىنىڭ ىنتىماقتاستىعى مەن بىرلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان تۇجىرىمدامالاردى ازىرلەۋ ءۇشىن بىزدەر «Pax Turcica» («تۇرىك دۇنيەسى») جوباسىن باستاپ وتىرمىز. بۇل جوبا جاقىندا رەسمي تىركەۋدەن ءوتىپ اقش-تاعى بەلسەندى قورلاردىڭ بىرىنە اينالادى.
- ەشكىمگە قۇپيا ەمەس، بۇگىنگى كۇنى الەم ساياساتىن ايقىنداپ وتىرعان بۇۇ-نىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە ۇلىبريتانيا، اقش، فرانتسيا، قىتاي جانە رەسەي كىرەدى. قاراپ وتىرساڭىز، بۇل ۇيىمنىڭ باستى شەشىمدەرىنىڭ قابىلدانۋىنا ءتورت حريستيان جانە ءبىر تاياۋ شىعىس مەملەكەتتەرى وراسان زور ىقپال ەتىپ وتىر. الايدا ونىڭ قاتارىندا ءبىر ميلليارد مۇسىلماننىڭ اتىنان سويلەي الاتىن بىردە-ءبىر مەملەكەت جوق ەكەن. قالاي ويلايسىز، تۇرىك دۇنيەسى، ونىڭ كوشباسشىلارىنىڭ ءبىرى سانالاتىن تۇركيا مۇسۇلمان ەلدەرىن بىرىكتىرىپ، بۇۇ-نىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى مۇشەسى بولا الا ما؟
- سۇراعىڭىز ورىندى ەكەن. جاۋاپ بەرىپ كورەيىن. جاقىندا امەريكانىڭ ستراتەگيالىق تالداۋ «ستراتفور» ورتالىعىن قۇرۋشى دجوردج فريدماننىڭ «كەلەسى ءجۇز جىل» دەگەن كىتابى شىقتى. ول ءوز كىتابىندا جيىرما ءبىرىنشى عاسىردىڭ ورتاسىنا قاراي تۇركيا جاپونيا جانە مەكسيكامەن قاتار الەمدىك دەرجاۆالاردىڭ بىرىنە اينالادى دەپ بولجام جاساپ وتىر. فريدماننىڭ ويىنشا، بۇل مەجەگە تۇركيا تەك مۇسىلمان قاۋىمىنىڭ كوباسشىلارىنىڭ ءبىرى، تەك ورتالىق ازيا مەن كاۆكازبەن تىعىز ىنتىماقتاستىق ورناتۋ ارقىلى جەتە الادى ەكەن. ەگەر وسىنداي ناقتى جوسپارلار بولسا، ولار ىسكە اسىرىلسا تۇركيا بولاشاقتا بۇۇ-نىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى مۇشەسىنە اينالۋى ابدەن مۇمكىن. الايدا، تاعى دا باسىپ ايتايىن، بىزدەردىڭ «Pax Turcica» جوبامىز ءۇشىن بەلگىلى ءبىر مەملەكەتتىڭ كوشباسشىلىعىنان گورى تۇرىك ەلدەرىنىڭ تەڭدارەجەلى، ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىعى ماڭىزدىراق...

ايدوس سارىم، «اباي-ينفورم»