Jazushylar odaghyna baylanysty dau-damay órship túrghanda damylsyz súhbattar bergen Dulat Isabekovting bir sózinde, ol kisining «jas jazushy Asqar Altaydyn...» degenin oqyp myrs etip kýldim. Qyryqtyng qyrqasynan әldeqashan asyp, ekeui de eluge tayap qalsa da, jastyqtyng jiyrma besining Asqar Altay men Núrghaly Orazgha mәngi jabysugha sert etkeni me, ýnemi jas atandyryp keledi. Eger Núrghaly Oraz ben Asqar Altay jas jazushylar qatarynda bolsa, Didar Amantay men Núrjan Quantaylar balang kýiden arylmaghan deuge bolar. Áriyne, ózining ókshesin basqan inisi retinde Asqar Altay Dulat aghamyzdyng kózqarasynda jas. Búl jalghyz Dulat aghamyzdyng ghana pikiri emes, әdebiyetting agha buyn ókilderining kópshiliginen keyingi proza ókilderi turaly súraghanda, jogharyda attary qosaqtalyp jýretin qos jazushyny ghana ataytyndaryn andaymyz. Búl neni bildiredi? Búlardyng «ózderi» jas pa, әlde shygharmashylyghy jas pa? Álde Núrghaly Oraz kóterilgen biyikke odan keyingi jastardyng birde-biri kóterile almady degen sóz be? Osydan jiyrma jyl búryn sonau 80-jyldardyng ózinde qalamger retinde qalyptasqan qos qalamger kýni býginge deyin «jas» atansa, búlardan keyin proza auylyna jastardan eshkim at izin salmaghan ba?

Jazushylar odaghyna baylanysty dau-damay órship túrghanda damylsyz súhbattar bergen Dulat Isabekovting bir sózinde, ol kisining «jas jazushy Asqar Altaydyn...» degenin oqyp myrs etip kýldim. Qyryqtyng qyrqasynan әldeqashan asyp, ekeui de eluge tayap qalsa da, jastyqtyng jiyrma besining Asqar Altay men Núrghaly Orazgha mәngi jabysugha sert etkeni me, ýnemi jas atandyryp keledi. Eger Núrghaly Oraz ben Asqar Altay jas jazushylar qatarynda bolsa, Didar Amantay men Núrjan Quantaylar balang kýiden arylmaghan deuge bolar. Áriyne, ózining ókshesin basqan inisi retinde Asqar Altay Dulat aghamyzdyng kózqarasynda jas. Búl jalghyz Dulat aghamyzdyng ghana pikiri emes, әdebiyetting agha buyn ókilderining kópshiliginen keyingi proza ókilderi turaly súraghanda, jogharyda attary qosaqtalyp jýretin qos jazushyny ghana ataytyndaryn andaymyz. Búl neni bildiredi? Búlardyng «ózderi» jas pa, әlde shygharmashylyghy jas pa? Álde Núrghaly Oraz kóterilgen biyikke odan keyingi jastardyng birde-biri kóterile almady degen sóz be? Osydan jiyrma jyl búryn sonau 80-jyldardyng ózinde qalamger retinde qalyptasqan qos qalamger kýni býginge deyin «jas» atansa, búlardan keyin proza auylyna jastardan eshkim at izin salmaghan ba? Jastar әngime-povesti jazbaydy emes, jazady, әdebiyet kóshi jalghaspaydy emes, jalghasyp kele jatyr, endeshe salqyn kóshting sonynan ilesken solardyng aty nege 60- jyldary qazaq әdebiyetining «altyn ghasyryn» jasaghan aghalarynyng auzyna ilikpeydi?

Ataugha qomsynghandaryna qaraghanda, olardyng jazghandary oqylmaydy nemese oqylsa da, moyyndalmaydy. Ádebiyetke sol kezendegi lek-legimen kelgen qalyng shoghyr búl kýnde bәsendegennen keyin, jastar arasynda jalghyz-jarym tuyndylarymen jarq ete týsetin jalqy talanttardyng shygharmalary ara-túra kózge týskenimen, ony әli qalyptasqan prozaik qataryna jatqyzugha asyqpaghandyqtan osynday oy týiindelgen bolar. Biraq jantalasyp «әdebiyet jasap jatyrmyz» dep kýpingen, isingen zamandastarymyzdyng jazghanyna ne aghalary túshynbasa, ne oqyrman moyyndamasa, «býgingi prozanyng shyn kelbeti osy» demeske amal qaldyrmaghanday ma, qalay?

Júmys barysynda Jazushylar odaghynan 2007 jyly shyqqan «Telefondar anyqtamalyghyn» jiyi-jii qolgha alamyz. Kýn sayyn әldeneshe ret paraqtaytyn bolghandyqtan keybireuining tughan kýnine deyin jattap alghanbyz. Búl jerde «Batyrbolat Aytbolatov,  1972 jyl», «Dәuren Berikqajyúly, 1974 jyl», «Jandos Bәdelúly, 1978 jyl», «Sayat Qamshyger, 1978» jyl degen siyaqty 1970 jyldan beri tuylghan aqyndardyng jiyrma shaqtysy jýr. Biraq prozadan 1969 jyly tuylghan Didar Amantaydan basqa eshkim engizilmegen. Proza janryna qalam tartqandardyng Odaqqa mýshelikke qabyldanbaghany kóp jaghdaydan habar bergendey. Tipti Odaqqa mýshelikke qabyldanudyng ózi shartty nәrse-aq bolsyn, biraq qazaq prozasy poeziya dengeyine deyin kóterile almaghany shyndyq.

«Qazyghúrt oqighalary», «Ayaqtalmaghan ertegi» syndy jinaqtardyng avtory, «jas» jazushy» Núrghaly Oraz «jastyq» mәselesi turaly oiyn bylaysha tarqatty:

- «Jas» degen sóz adamnyng ghúmyrzatyna baylanysty bolmauy kerek. Ádebiyettegi «jas» - shygharmashylyq jastyghy. Talanttyng jetilu shaghy, tolysu shaghy bolsa kerek dep oilaymyn.  Ózimizge jaqyn orys әdebiyetin alsaq, M.Sholohov «Tynyq Donyn» 23-34 jasynda jazdy. Tipti osy jasta alghashqy eki tomyn kitap etip shyghardy. Al «Tynyq Dondy» 24 jasynda jazghan adamdy jas jazushy dep aita alasyz ba? Oghan bizding moralidyq qúqymyz bar ma? Joq. Osynday myqty tuyndyny ómirge әkelgen jazushy kimge de bolsa agha, kimge de bolsa dana. Sondyqtan әdebiyettegi jas shygharmashylyqqa baylanysty «jas» boluy kerek dep oilaymyn. Mysaly, búryn men aqyn Esenghaly Raushanov jas jaghynan bizden kóp ýlken dep oilaytynmyn. Keyin bayqasaq, ekeumizding jas aramyz ýsh-aq jas eken. E.Raushanov tanylghan kýninen bastap-aq iri, saqa aqyn bolyp keldi әdebiyetke. Biz solay qabyldadyq. «Es-agha» dep qúrmet kórsettik. Óz basym, shygharmashylyghyna baylanysty jas arasy anyqtalady dep oilar edim. Býgingi әdebiyette mynanday da ýrdis bar ekenin úmytpayyq. Zeynetkerlikke shyqqan song eki qoly aldyna syimay, monografiya jazghan, ruynyng shejiresin jazghan, nemeresine arnap óleng jazghan, balasyna arnap aqyl aitqan kitaptaryn shygharyp, qazir Jazushylar odaghyna mýshelikke qabyldanghan ýlken qariya kisiler bar. Mine, osylardy «jas jazushylar» dep ataugha bolar. Jas emes, olar әli «balan». Shygharmashylyq jaghynan eseyip, jetilgenshe, olargha әli jýz jyl kerek. Dulat aghanyng kózqarasymen alyp qaraghanda, bizding buynnyng «jas» boluyna baylanysty bir derek bar. Bizding jas jazushy bolyp qaluymyzdyng sebebi, ózimizding bet-beynemizdi, qabilet-qarymymyzdy kórsetetindey ýlken shygharma jaza alghan joqpyz. Mysaly, D.Isabekov degende qalyng oqyrman «Qarghyn», «Dermene», «Tirshilik», «Sýiekshi» dep tize jóneledi. B.Soqpaqbaev degende «Mening atym - Qoja» men «Ólgender qaytyp kelmeydini» ataydy. Á.Núrshayyqov «Mahabbat qyzyq mol jyldarymen» ózine mәngilik eskertkish soqty. Al bizding buyn turaly aitsanyz, oqyrman oilanyp qalady. Bizding buynnyng shygharmashylyghy turaly on oqyrmannyng bireui ghana bilui mýmkin. Óitkeni kitaptarymyz kóp taralghan joq, әdebiyettegi baghyt-baghdarymyzdy tanytatynday әli kýnge ýlken shygharma jaza almadyq, prozagha eleuli ýles qosa almadyq dep oilaymyn. Sondyqtan múny shyndyq dep moyyndauymyz kerek. Áriyne, búl jeke oiymdy barlyq ýzengiles qatarlastaryma qatysty aituym artyq bolar, búl pikirdi óz basyma baylanysty aitamyn. Mýmkin, múnday shygharmamdy men jazyp jatqan bolarmyn. Al әzirge «jas» jazushy degenge әzilmen, jenildeu qaraytynym ras.

Áriyne, talantty jazushy Núrghaly Oraz pikir ózinen súralghan son, «әdepten» ozbay, kishipeyildilik tanytty dep oilaymyz. Áytpese «jas jazushylardan kimderdi ataysyz?» degende «Darhan Beysenbekúly, Qanaghat Ábilqayyrlardy atar edim. Tipti Mәdina Omardyng ózi búlardyng qatarynan alystap, qalyptasqan dengeydegi qalamger» dep, ózinen keyingi buynnyng shygharmashylyghyn jiti qadaghalap otyratynyn anghartty. Áriyne, auyzgha iligip, moyyndalghan jaqsy qalamger bolu ýshin bilim de, enbek te azdyq etedi. Bәrine tórelik etetin  talant emes pe?..

«Halyq sózi» gazeti