جازۋشىلار وداعىنا بايلانىستى داۋ-داماي ءورشىپ تۇرعاندا دامىلسىز سۇحباتتار بەرگەن دۋلات يسابەكوۆتىڭ ءبىر سوزىندە، ول كىسىنىڭ «جاس جازۋشى اسقار التايدىڭ...» دەگەنىن وقىپ مىرس ەتىپ كۇلدىم. قىرىقتىڭ قىرقاسىنان الدەقاشان اسىپ، ەكەۋى دە ەلۋگە تاياپ قالسا دا، جاستىقتىڭ جيىرما بەسىنىڭ اسقار التاي مەن نۇرعالي ورازعا ماڭگى جابىسۋعا سەرت ەتكەنى مە، ۇنەمى جاس اتاندىرىپ كەلەدى. ەگەر نۇرعالي وراز بەن اسقار التاي جاس جازۋشىلار قاتارىندا بولسا، ديدار امانتاي مەن نۇرجان قۋانتايلار بالاڭ كۇيدەن ارىلماعان دەۋگە بولار. ارينە، ءوزىنىڭ وكشەسىن باسقان ءىنىسى رەتىندە اسقار التاي دۋلات اعامىزدىڭ كوزقاراسىندا جاس. بۇل جالعىز دۋلات اعامىزدىڭ عانا پىكىرى ەمەس، ادەبيەتتىڭ اعا بۋىن وكىلدەرىنىڭ كوپشىلىگىنەن كەيىنگى پروزا وكىلدەرى تۋرالى سۇراعاندا، جوعارىدا اتتارى قوساقتالىپ جۇرەتىن قوس جازۋشىنى عانا اتايتىندارىن اڭدايمىز. بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ بۇلاردىڭ «وزدەرى» جاس پا، الدە شىعارماشىلىعى جاس پا؟ الدە نۇرعالي وراز كوتەرىلگەن بيىككە ودان كەيىنگى جاستاردىڭ بىردە-ءبىرى كوتەرىلە المادى دەگەن ءسوز بە؟ وسىدان جيىرما جىل بۇرىن سوناۋ 80-جىلداردىڭ وزىندە قالامگەر رەتىندە قالىپتاسقان قوس قالامگەر كۇنى بۇگىنگە دەيىن «جاس» اتانسا، بۇلاردان كەيىن پروزا اۋىلىنا جاستاردان ەشكىم ات ءىزىن سالماعان با؟

جازۋشىلار وداعىنا بايلانىستى داۋ-داماي ءورشىپ تۇرعاندا دامىلسىز سۇحباتتار بەرگەن دۋلات يسابەكوۆتىڭ ءبىر سوزىندە، ول كىسىنىڭ «جاس جازۋشى اسقار التايدىڭ...» دەگەنىن وقىپ مىرس ەتىپ كۇلدىم. قىرىقتىڭ قىرقاسىنان الدەقاشان اسىپ، ەكەۋى دە ەلۋگە تاياپ قالسا دا، جاستىقتىڭ جيىرما بەسىنىڭ اسقار التاي مەن نۇرعالي ورازعا ماڭگى جابىسۋعا سەرت ەتكەنى مە، ۇنەمى جاس اتاندىرىپ كەلەدى. ەگەر نۇرعالي وراز بەن اسقار التاي جاس جازۋشىلار قاتارىندا بولسا، ديدار امانتاي مەن نۇرجان قۋانتايلار بالاڭ كۇيدەن ارىلماعان دەۋگە بولار. ارينە، ءوزىنىڭ وكشەسىن باسقان ءىنىسى رەتىندە اسقار التاي دۋلات اعامىزدىڭ كوزقاراسىندا جاس. بۇل جالعىز دۋلات اعامىزدىڭ عانا پىكىرى ەمەس، ادەبيەتتىڭ اعا بۋىن وكىلدەرىنىڭ كوپشىلىگىنەن كەيىنگى پروزا وكىلدەرى تۋرالى سۇراعاندا، جوعارىدا اتتارى قوساقتالىپ جۇرەتىن قوس جازۋشىنى عانا اتايتىندارىن اڭدايمىز. بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ بۇلاردىڭ «وزدەرى» جاس پا، الدە شىعارماشىلىعى جاس پا؟ الدە نۇرعالي وراز كوتەرىلگەن بيىككە ودان كەيىنگى جاستاردىڭ بىردە-ءبىرى كوتەرىلە المادى دەگەن ءسوز بە؟ وسىدان جيىرما جىل بۇرىن سوناۋ 80-جىلداردىڭ وزىندە قالامگەر رەتىندە قالىپتاسقان قوس قالامگەر كۇنى بۇگىنگە دەيىن «جاس» اتانسا، بۇلاردان كەيىن پروزا اۋىلىنا جاستاردان ەشكىم ات ءىزىن سالماعان با؟ جاستار اڭگىمە-پوۆەست جازبايدى ەمەس، جازادى، ادەبيەت كوشى جالعاسپايدى ەمەس، جالعاسىپ كەلە جاتىر، ەندەشە سالقىن كوشتىڭ سوڭىنان ىلەسكەن سولاردىڭ اتى نەگە 60- جىلدارى قازاق ادەبيەتىنىڭ «التىن عاسىرىن» جاساعان اعالارىنىڭ اۋزىنا ىلىكپەيدى؟

اتاۋعا قومسىنعاندارىنا قاراعاندا، ولاردىڭ جازعاندارى وقىلمايدى نەمەسە وقىلسا دا، مويىندالمايدى. ادەبيەتكە سول كەزەڭدەگى لەك-لەگىمەن كەلگەن قالىڭ شوعىر بۇل كۇندە باسەڭدەگەننەن كەيىن، جاستار اراسىندا جالعىز-جارىم تۋىندىلارىمەن جارق ەتە تۇسەتىن جالقى تالانتتاردىڭ شىعارمالارى ارا-تۇرا كوزگە تۇسكەنىمەن، ونى ءالى قالىپتاسقان پروزايك قاتارىنا جاتقىزۋعا اسىقپاعاندىقتان وسىنداي وي تۇيىندەلگەن بولار. بىراق جانتالاسىپ «ادەبيەت جاساپ جاتىرمىز» دەپ كۇپىنگەن، ىسىنگەن زامانداستارىمىزدىڭ جازعانىنا نە اعالارى تۇششىنباسا، نە وقىرمان مويىنداماسا، «بۇگىنگى پروزانىڭ شىن كەلبەتى وسى» دەمەسكە امال قالدىرماعانداي ما، قالاي؟

جۇمىس بارىسىندا جازۋشىلار وداعىنان 2007 جىلى شىققان «تەلەفوندار انىقتامالىعىن» ءجيى-ءجيى قولعا الامىز. كۇن سايىن الدەنەشە رەت پاراقتايتىن بولعاندىقتان كەيبىرەۋىنىڭ تۋعان كۇنىنە دەيىن جاتتاپ العانبىز. بۇل جەردە «باتىربولات ايتبولاتوۆ،  1972 جىل»، «داۋرەن بەرىكقاجىۇلى، 1974 جىل»، «جاندوس بادەلۇلى، 1978 جىل»، «سايات قامشىگەر، 1978» جىل دەگەن سياقتى 1970 جىلدان بەرى تۋىلعان اقىنداردىڭ جيىرما شاقتىسى ءجۇر. بىراق پروزادان 1969 جىلى تۋىلعان ديدار امانتايدان باسقا ەشكىم ەنگىزىلمەگەن. پروزا جانرىنا قالام تارتقانداردىڭ وداققا مۇشەلىككە قابىلدانباعانى كوپ جاعدايدان حابار بەرگەندەي. ءتىپتى وداققا مۇشەلىككە قابىلدانۋدىڭ ءوزى شارتتى نارسە-اق بولسىن، بىراق قازاق پروزاسى پوەزيا دەڭگەيىنە دەيىن كوتەرىلە الماعانى شىندىق.

«قازىعۇرت وقيعالارى»، «اياقتالماعان ەرتەگى» سىندى جيناقتاردىڭ اۆتورى، «جاس» جازۋشى» نۇرعالي وراز «جاستىق» ماسەلەسى تۋرالى ويىن بىلايشا تارقاتتى:

- «جاس» دەگەن ءسوز ادامنىڭ عۇمىرزاتىنا بايلانىستى بولماۋى كەرەك. ادەبيەتتەگى «جاس» - شىعارماشىلىق جاستىعى. تالانتتىڭ جەتىلۋ شاعى، تولىسۋ شاعى بولسا كەرەك دەپ ويلايمىن.  وزىمىزگە جاقىن ورىس ادەبيەتىن الساق، م.شولوحوۆ «تىنىق دونىن» 23-34 جاسىندا جازدى. ءتىپتى وسى جاستا العاشقى ەكى تومىن كىتاپ ەتىپ شىعاردى. ال «تىنىق دوندى» 24 جاسىندا جازعان ادامدى جاس جازۋشى دەپ ايتا الاسىز با؟ وعان ءبىزدىڭ مورالدىق قۇقىمىز بار ما؟ جوق. وسىنداي مىقتى تۋىندىنى ومىرگە اكەلگەن جازۋشى كىمگە دە بولسا اعا، كىمگە دە بولسا دانا. سوندىقتان ادەبيەتتەگى جاس شىعارماشىلىققا بايلانىستى «جاس» بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. مىسالى، بۇرىن مەن اقىن ەسەنعالي راۋشانوۆ جاس جاعىنان بىزدەن كوپ ۇلكەن دەپ ويلايتىنمىن. كەيىن بايقاساق، ەكەۋمىزدىڭ جاس ارامىز ءۇش-اق جاس ەكەن. ە.راۋشانوۆ تانىلعان كۇنىنەن باستاپ-اق ءىرى، ساقا اقىن بولىپ كەلدى ادەبيەتكە. ءبىز سولاي قابىلدادىق. «ەس-اعا» دەپ قۇرمەت كورسەتتىك. ءوز باسىم، شىعارماشىلىعىنا بايلانىستى جاس اراسى انىقتالادى دەپ ويلار ەدىم. بۇگىنگى ادەبيەتتە مىنانداي دا ءۇردىس بار ەكەنىن ۇمىتپايىق. زەينەتكەرلىككە شىققان سوڭ ەكى قولى الدىنا سىيماي، مونوگرافيا جازعان، رۋىنىڭ شەجىرەسىن جازعان، نەمەرەسىنە ارناپ ولەڭ جازعان، بالاسىنا ارناپ اقىل ايتقان كىتاپتارىن شىعارىپ، قازىر جازۋشىلار وداعىنا مۇشەلىككە قابىلدانعان ۇلكەن قاريا كىسىلەر بار. مىنە، وسىلاردى «جاس جازۋشىلار» دەپ اتاۋعا بولار. جاس ەمەس، ولار ءالى «بالاڭ». شىعارماشىلىق جاعىنان ەسەيىپ، جەتىلگەنشە، ولارعا ءالى ءجۇز جىل كەرەك. دۋلات اعانىڭ كوزقاراسىمەن الىپ قاراعاندا، ءبىزدىڭ بۋىننىڭ «جاس» بولۋىنا بايلانىستى ءبىر دەرەك بار. ءبىزدىڭ جاس جازۋشى بولىپ قالۋىمىزدىڭ سەبەبى، ءوزىمىزدىڭ بەت-بەينەمىزدى، قابىلەت-قارىمىمىزدى كورسەتەتىندەي ۇلكەن شىعارما جازا العان جوقپىز. مىسالى، د.يسابەكوۆ دەگەندە قالىڭ وقىرمان «قارعىن»، «دەرمەنە»، «تىرشىلىك»، «سۇيەكشى» دەپ تىزە جونەلەدى. ب.سوقپاقباەۆ دەگەندە «مەنىڭ اتىم - قوجا» مەن «ولگەندەر قايتىپ كەلمەيدىنى» اتايدى. ءا.نۇرشايىقوۆ «ماحاببات قىزىق مول جىلدارىمەن» وزىنە ماڭگىلىك ەسكەرتكىش سوقتى. ال ءبىزدىڭ بۋىن تۋرالى ايتساڭىز، وقىرمان ويلانىپ قالادى. ءبىزدىڭ بۋىننىڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى ون وقىرماننىڭ بىرەۋى عانا ءبىلۋى مۇمكىن. ويتكەنى كىتاپتارىمىز كوپ تارالعان جوق، ادەبيەتتەگى باعىت-باعدارىمىزدى تانىتاتىنداي ءالى كۇنگە ۇلكەن شىعارما جازا المادىق، پروزاعا ەلەۋلى ۇلەس قوسا المادىق دەپ ويلايمىن. سوندىقتان مۇنى شىندىق دەپ مويىنداۋىمىز كەرەك. ارينە، بۇل جەكە ويىمدى بارلىق ۇزەڭگىلەس قاتارلاستارىما قاتىستى ايتۋىم ارتىق بولار، بۇل پىكىردى ءوز باسىما بايلانىستى ايتامىن. مۇمكىن، مۇنداي شىعارمامدى مەن جازىپ جاتقان بولارمىن. ال ازىرگە «جاس» جازۋشى دەگەنگە ازىلمەن، جەڭىلدەۋ قارايتىنىم راس.

ارينە، تالانتتى جازۋشى نۇرعالي وراز پىكىر وزىنەن سۇرالعان سوڭ، «ادەپتەن» وزباي، كىشىپەيىلدىلىك تانىتتى دەپ ويلايمىز. ايتپەسە «جاس جازۋشىلاردان كىمدەردى اتايسىز؟» دەگەندە «دارحان بەيسەنبەكۇلى، قاناعات ابىلقايىرلاردى اتار ەدىم. ءتىپتى ءمادينا وماردىڭ ءوزى بۇلاردىڭ قاتارىنان الىستاپ، قالىپتاسقان دەڭگەيدەگى قالامگەر» دەپ، وزىنەن كەيىنگى بۋىننىڭ شىعارماشىلىعىن ءجىتى قاداعالاپ وتىراتىنىن اڭعارتتى. ارينە، اۋىزعا ىلىگىپ، مويىندالعان جاقسى قالامگەر بولۋ ءۇشىن ءبىلىم دە، ەڭبەك تە ازدىق ەتەدى. بارىنە تورەلىك ەتەتىن  تالانت ەمەس پە؟..

«حالىق ءسوزى» گازەتى