Júma, 29 Nauryz 2024
Sanlaq 25490 3 pikir 14 Jeltoqsan, 2018 saghat 14:32

Tәuelsizdik alghannan keyingi sporttaghy jetistikter

Elimiz egemendik alghaly ghalamnyng ghalamat bәsekelerinde ózine tәn bәsiresinen qaghylyp kórgen joq. Meyli qay salada bolsa da Qazaqstannyng jetken jetistigi az emes. El damuynyng erekshe belgilerining biri – sport salasyndaghy jetistik dep eseptep jýrmiz ghoy. Endeshe, tәuelsizdik alghanyna shiyrek ghasyrdan sәl ghana asqan el ýshin sport salasyndaghy býgingi jetistikterimiz az emes.

Álemdik arenalarda jenip alghan jýldeler el mereyin ýstem etuge septigin tiygizetini shyn. Sportshylarymyz halyqaralyq iri dodalarda top jarghan kezde bórkimizdi aspangha atyp quanatynymyz osynyng dәleli. Sporttaghy jetistikti el damuynyng eng manyzdy kórsetkishi dey almaymyz. Biraq әlemdik jarystarda jýlde alu onay sharua emes. Tipti keybir damyghan alpauyt elderding ózi sport salasynda Qazaqstannyng shanyna ilese almaydy.

Sporttaghy eng biyik shyng -  Olimpiada oiyndary. Atalghan dýbirli doda tórt jylda bir ótedi. Álemning әr týkpirinen kelgen myndaghan sportshy dәl osy biyikti baghyndyru ýshin baryn salady. Olimpiada oiyndaryna elimiz sportshylary tәuelsizdik alghaly alty mәrte qatysty. Ári eshqashan altyn medalsiz qaytyp kórgen joq. Ayta keteyik, 1992 jylghy Barselonadaghy jazghy Olimpiada oiyndarynda qazaqstandyq sportshylar TMD-nyng birikken qúramasy sapynda óner kórsetti.

Elimiz sportshylary jazghy Olimpiada oiyndarynda 1996 jyldan beri jalpy 64 medali jenip aldy. Búnyng 19-y altyn, 20-sy kýmis, 25-i qola medali. Al qysqy Olimpiadagha 1994 jyldan beri qatysyp jýrmiz. Búl jarysta qazirge deyin jeti jýlde jenip aldyq. Atap aitqanda 1 altyn, 3 kýmis, 3 qola medalge qol jetkizdik.

Qazaqstan qúramasy Aziya oiyndaryna 1994 jyldan beri qatysyp keledi. Sodan beri ótken alty kezekti Aziadada elimiz sportshylary jalpy 557 medalge qol jetkizdi. Búnyng ishende 155 altyn, 158 kýmis, 244 qola medali bar. Al qysqy Aziya oiyndaryndaghy kórsetkishimiz mynaday: 69 altyn, 51 kýmis, 44 qola jiyny 164 medali.

Endi jazghy jәne qysqy Olimpiada oiyndarynda medali jenip alghan sportshylardyng esimin atay keteyik. Búl eng iri әlemdik dodada jýlde salghan jýirikterge degen qúrmet әri el maqtanyshtarynyng esimin barlyghy bile jýrsin degen niyet.

Qazaqstan tәuelsiz el retinde qatysqan alghashqy Olimpiada - 1994 jyly Norvegiyanyng Lillehammer qalasynda ótken XVII  qysqy Olimpiada oiyndary bolatyn. Qazaqstannyng әnúranyn Olimp shynynda túnghysh ret Vladimir Smirnov shyrqatty. Ataqty shanghyshy sol kezde bir ózi bir altyn, eki kýmis medali jenip aldy.

1996 jyly Qazaqstan sportshylary alghash ret Atlantadaghy HHVI jazghy Olimpiada oiyndaryna qatysty. Álemdegi eng iri sporttyq jarysqa alghash ret qatysyp jatqanyna qaramastan Qazaqstan qúramasy 3 altyn, 4 kýmis, 4 qola medalge qol jetkizip, komandalyq esepte 24-shi oryngha taban tiredi. Medali alghan sportshylar, altyn medali: boksshy Vasiliy Jirov, (búghan qosa tehnikalyq sheberligi eng joghary boksshygha beriletin Barker kubogyn jenip aldy), baluan Yuriy Melinichenko, bessayysshy Aleksandr Parygiyn. Kýmis medali: mergen Sergey Belyaev (bir ózi eki kýmis), boksshy Bolat Júmadilov, auyr atlet Anatoliy Hrapatyi. Qola medali: boksshylar Ermahan Ibraimov pen Bolat Niyazymbetov, baluan Mәulen Mamyrov, mergen Vladimir Vohmyaniyn.

Kelesi qysqy Olimpiada 1998 jyly Japoniyanyng Nagano qalasynda ótti. Osydan jiyrma jyl búrynghy jarysta Qazaqstan komandasy eki qola medali aldy. Olardy konikiyshi Ludmila Prokasheva men shanghyshy Vladimir Smirnov jenip aldy.

2000 jyly Sidneyde (Avstraliya) ótken jazghy Olimpiadada tәuelsiz Qazaqstan atynan túnghysh ret qazaq balasy altyn aldy. Qazaqstan qúrama komandasy búl joly 199 elding ishinde 22-oryngha jayghasty. Altyn medali: boksshylar Bekzat Sattarhanov pen Ermahan Ybyrayymov, jenil atlet Oliga Shishigina. Kýmis medali: boksshylar Múhtarhan Dildәbekov pen Bolat Júmadilov, baluan Islam Bayramukov, veloshabandoz Aleksandr Vinokurov.

Ókinishke oray, 2002 jәne 2006 jylghy qysqy Olimpiada oiyndarynda elimiz sportshylary jýlde ala alghan joq.

Al 2004 jyly Afinada ótken jazghy oiyndarda Baqtiyar Artaev altyn medali aldy jәne eng sheber boksshygha beriletin Barker kubogyn iyelendi. Kýmis jýlde:  boksshy Gennadiy Golovkiyn, auyr atlet Sergey Filimonov, baluandar Georgiy Sursumiya men Gennadiy Laliyev. Qola jýlde: onsaysshy Dmitriy Karpov, boksshy Serik Eleuov, baluan Mhitar Manukyan.

2008 jyly Bekinde ótken jazghy Olimpiada da biz ýshin sәtsiz ótken joq. Qazaqstandyq sportshylar búl synda 2 altyn, 3 kýmis jәne 4 qola medali jenip aldy. Jalpy esepte 205 memleket ishinde 29-oryngha túraqtady. Ayta keterligi, búl tizim doping dauyna baylanysty keyin qayta shyqqan sheshim boyynsha berilip otyr. Altyn medali: boksshy Baqyt Sәrsekbaev, auyr atlet Alla Vajenina. Kýmis jýlde: dzudoshy Ashat Jitkeev, jenil atlet Oliga Rypakova, baluan Núrbaqyt Tenizbaev. Qola medali: baluandar Elena Shalygina men Marid Mutalimov, boksshy Erkebúlan Shynaliyev jәne Arman Chilmanov (Thekvondo).

2010 jyly Kanadanyng Vankuver qalasynda ótken qysqy Olimpiada oiyndarynda biatlonshy Elena Hrustaleva Olimpiada kýmisin jenip aldy.

2012 jyly Londondada ótken jazghy Olimpiada oiyndarynda Qazaqstan qúramasy aidy aspangha shyghardy. 7 altyn, 1 kýmis, 5 qolasy bar on ýsh medali iyelenip, jalpy komandalyq esepte 205 elding arasynda 12-shi oryn alghan. Alayda taghy da sol doping dauy biraz medaldarymyzdy iyesinen aiyrdy. Taghy bir aita keterligi, boksshy Serik Sәpiyev altyn medalmen qosa tehnikasy joghary boksshy retinde Barker kubogyna ie boldy. Búdan bólek veloshabandoz Aleksandr Vinokurov pen jenil atlet Oliga Rypakovanyng altyn jýldesi de kýmәn tudyrghan joq. Al kýmis jýldeni boksshy Ádilbek Niyazymbetov aldy. Qola medali: baluandar Daniyal Gadjiyev, Guzeli Manurova, Akjurek Tanatarov, boksshylar Ivan Dychko, Marina Volinova, auyr atlet Anna Nurmuhambetova.

2014 jyly Reseyding Sochy qalasynda ótken Qysqy Olimpiada oiyndarynda mәnerlep syrghanaudan Denis Ten qola jýldeger atandy.

2016 jyly Braziliyanyng Rio-de-Janeyro qalasynda kezekti jazghy Olimpiada ótti. Búl synda Qazaqstan qúramasy 3 altyn, 5 kýmis, 9 qola medali jenip aldy. Atap aitqanda, altyn medelge sugha jýzuden Dmitriy Balandiyn, auyr atlet Nijat Rahimov, boksshy Daniyar Eleusinov qol jetkizdi. Kýmis jýlde auyr atlet Jazira Japparqúl, dzudoshy Eldos Smetov, boksshylar Vasiliy Leviyt, Ádilbek Niyazymbetov, baluan Gýzel Manurovagha búiyrdy. Qola medali: auyr atletter Farhad Harki, Aleksandr Zaychikov, Karina Goricheva, dzudoshy Galbadrah Otgonseseg, jenil atlet Oliga Rypakova, baluandar Elimira Syzdyqova, Ekaterina Larionova, boksshylar Ivan Dychko, Darigha Shәkimova.

2018 jyly Ontýstik Koreya elinde ótken qysqy Olimpiada oiyndarynda fristaylshy yliya Galysheva qola medalge qol jetkizdi.

Jogharda biz tek tórt jylda bir ótetin dýbirli doda - qysqy jәne jazghy Olimpiada oiyndarynda jýlde alghan sportshylardy atap óttik. Tórt jyldyqtyng taghy bir basty dodasy Aziya oiyndarynda baghy janghan sportshylarymyz óte kóp bolghandyqtan ( 557 medali) bәrin jazyp otyrmadyq. Al endi Olimpiada men Aziadadan bólek sporttyq  jetistikterimizge toqtalayyq.

Elimiz boksshylary kәsipqoy arenada nashar óner kórsetip jýrgen joq. Atlanta Olimpiadasynyng chempiony Vasiliy Jirov kәsipqoy boksqa auysqan song da nәtiyjeli óner kórsetti. IBF núsqasy boyynsha әlem chempiony atandy. Odan keyin Beybit Shýmenov WBA tújyrymynda әlem chempiony atandy. Kәsipqoy boksta eng tolaghay tabysqa jetken qazaqstandyq boksshy Gennadiy Golovkin ekeni sózsiz. Afina Olimpiadasynyng kýmis jýldegeri kәsipqoy boksqa auysqan song WBC, WBA (Super), IBF jәne IBO tújyrymdary jәne The Ring jurnalynyng núsqasy boyynsha әlem chempiony ataghyna qol jetkizdi. Ári chempiondyq ataghyn alty jyl boyy qorghady.

Boks salasyndaghy taghy bir jetistigimiz retinde ataqty «Astana Arlans» boks klubyn aitugha bolady. Býkilәlemdik boks seriyasynyng (WSB) segiz mausymyna qatysyp, barlyghynda jýldeli orynnan kórindi. Atap aitqanda «Astana arlandary» búl turnirde ýsh mәrte altyn, eki kezek kýmis, ýsh ret qola medali jenip aldy. Ári qazaq boksynyng damuyna óte ýlken ýles qosty.

Álemdegi birinshi sport sanalatyn futbolda da auyz toltyryp aitatyn jetistikterimiz bar. Últtyq qúramamyzdy aityp maqtana almasaq ta, klubtarymyz әlemdik arenada tәp-tәuir óner kórsetip jýrgeni shyn. 2013 jyly qaraghandylyq «Shahter» futbol kluby Europa Ligasynyng toptyq kezenine joldama alyp, qazaq futbolyna atasynda kórmegendi botasynda kórsetken edi. Aragha eki jyl salyp elordalyq «Astana» búdan da biyik belesti baghyndyrdy. 2015 jyly Europadaghy eng iri turniyr Chempiondar Ligasynyng toptyq kezeninde óner kórsetti. Sodan beri «Astana» Eurododalarda túraqty óner kórsetip keledi. Byltyr Europa ligasynyng pley-off kezenine shyqty. Búl da Qazaqstan tarihynda túnghysh ret ekenin aita keteyik.

Qazaqstandyq jankýierlerdi quanyshqa bólegen taghy bir sport týri - futzal. Ýlken futboldyng qara shanyraghynan ótken ghasyrdyng 30-shy jyldary otau bolyp bólinip shyqqan futzal oiyny bizding elde qarqyndy damyp keledi. Sózimizge 2016 jyly Serbiyada ótken Europa chempionaty dәlel. Qazaqstan últtyq qúramasy alghash ret qatysqan qart qúrlyq birinshiliginde-aq qolagha qol sozghan bolatyn. Aragha az uaqyt salyp tórt jylda bir bolatyn әlem chempionatyda da jaqsy óner kórsetti. Al biyl qysta ótken kezekti Europa chempionatynda qazaqstandyq futzalshylar taghy da jaqsy nәtiyje kórsetip, tórtinshi oryn aldy.

Futzal degende últtyq qúramadan bólek, «Qayrat» futzal klubyn da erekshe atap aitugha bolady. Almatylyq komanda Europada azuly újymdardyng biri sanalady. Futzaldan UEFA kubogyn eki mәrte jenip alghan. Biyl da osy biyikti baghyndyrugha jaqyn. Jaqynda ghana futzaldan UEFA chempiondar ligasynyng (biyldan bastap osylay atalady) tórttik finalyna joldama aldy.

Búlardan bólek, halyqaralyq arenalarda sәtti óner kórsetip jýrgen «Barys» hokkey klubyn, «Astana» kәsipqoy velokomandasyn aitugha bolady. Elordalyq «Barys» hokkeyden Euraziya kenistigining eng joghary diviziony sanalatyn Qúrlyqtyq hokkey ligasynda 2008 jyldan beri baq synap jýr. Al «Astana» velokomandasy da әlemdegi ýzdik komandalardyng biri sanalady. Europadaghy eng bedeldi «Tur de Frans», «Vuelita», «Djiro d`Italiya», «Pariyj-Nissa» qatarly kópkýndik turnirlerde jaqsy nәtiyje kórsetip jýr. Esterinizde bolsa, qyrkýiekte Almaty qalasynda «Almaty tury 2018» velojarsy ótken bolatyn. Búnday is-sharalardyng eldegi turizm salasyn damytugha qosar ýlesi mol.

Tәuelsiz Qazaqstan tarihynda qol jetkizgen sporttyq jetistikterimiz az emes. Biz sonyng eng bastylaryn eske aulgha tyrystyq. Basta aitqanymyzday sport patriottyq sezimdi oyatyp, Otangha degen sýiispenshilikti bekemdeytin basty kýsh dep esepteuge tolyq negiz bar.

Quanysh Qappas

Abai.kz 

3 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1575
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2269
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3582