Júma, 29 Nauryz 2024
7669 48 pikir 26 Jeltoqsan, 2018 saghat 18:46

Meyirimdi Mezgilbaeva Peregudany Qazaqstanda qaldyrdy

Býgin Almaty qalasyndaghy Bostandyq audandyq sotynda Diana Pereguda deytin Resey Federasiyasynyng zandy reziydentin QR Zannamalaryn búzyp, qylmystyq jauapkershilkke tartylghany ýshin elden alastau (deportasiyalau) isi qaraldy.

Sóitken sotqa biz de bardyq. Sot otyrysyna qatysyp, taraptardyng talap-aryzdaryn, aqtalu sózderin tyndap qayttyq. Áueli býgingi sottyng negizgi figuranttary jayly az-kem aqpar bereyik.

Sotty jýrgizgen sudiya – Mezgilbaeva Gayde Ermekqyzy. Bostandyq audandyq sotynyng sudiyasy.

Sot otyrysynyng hatshysy – Ernis Almas Erkinúly.  Bostandyq audandyq sotynyng qyzmetkeri.

Jauapker – Diana Pereguda. Pereguda – Federasiyasynyng azamaty. Qazaqstanda tuyp-ósken eken. Azamattyq nekeden bir balasy bar. Balasy –QR azamaty. Al ózining tughan sheshesi – RF azamaty.  Qazaqstanda jýrip-túrugha rúqsaty bar (vid na jiytelistvo).

Biylghy jyldyng 13-sәuiri kýni Bostandyq audandyq sotynda Diana Peregudanyng isi qaralyp, Qazaqstannyng memlekettik tilin, qazaq tilin kemsitkeni ýshin, qazaq tilinde sóileytin adamdardy «mambety» dep balaghatap, qazaq qyzy Ásel Nazarbaevany qazaqsha sóilegeni ýshin ayausyz soqqygha jyghyp, tepkining astyna alghany ýshin aiypty dep tanylghan. Ol kezde isti Kvan Elena Robertovna deytin kisi jýrgizgen edi.

Diana Peregudanyng jasaghan qylmysy jayly egjey-tegjeyli Abai.kz aqparattyq portalynda 2018 jyldyng 5-sәuiri kýni jariya bolghan «Qazaqtar qazaqsha sóilegeni ýshin... qazaq qyzy soqqygha jyghylghan» atty maqaladan jәne 13-sәuir kýni jariyalanghan «Áselding jenisi – qazaq tilining jenisi!» atty maqalalardan oqyp, bile alasyzdar.

Qorghaushy – Smaghúlova Janar. Janar hanym Ásel Nazarbaevanyng aryzy boyynsha Peregudany qylmystyq jauapkershilikke tartu isinde de onyng qorghaushysy bolghan. Aytpaqshy, kezekti bir sot otyrysynda ol: «Mambety» degen balaghat sóz emes, ol Múhammed payghambardyng esimi», –dep sóilegen edi.

Aryz berushi – Almaty qalalyq IID. Býgingi sotqa Almaty qalalyq Ishki ister departamentining ókili, kapitan shendi Suranshev (aty-jóni anyq estilgen joq) deytin adam kelip qatysty. Búdan bólek sotqa qosymsha qamqorlyq organynyng ókili de qatysty.

Esterinizge sala keteyik, búl –Diana Peregudany Qazaqstannan alastau isi boyynsha ótken alghashqy sot otyrysy emes. Búghan deyin 24-jeltoqsanda alghashqy sot bolghan. Ol otyrys býgingi kýnge shegerilgen. Oghan Diana Pereguda kelmegen. Ol turaly Abai.kz aqparattyq portalynda jariyalanghan «Qazaqty deportasiyalaugha qúmar sottyng qauqary Peregudagha jetpey otyr» atty maqalada ýtir-nýktesine deyin bayandaldy.

Sot qalay ótti?

Sot otyrys qalay ótti, qanday sheshim shygharyldy? Endi sol turaly jazayyq:

Býgingi sot otyrysy ainalasy 30-40 minuttyng ishinde ótti. Is orys tilinde jýrgizildi. Sebebi, Almaty qalalyq IID-ning aryzy orys tilinde berilgen.

Sotqa Ásel Nazarbaeva bastap, biz qostap, bar-joghy jeti adam bardyq. Jetetuimiz de sot zalyna kirdik. Sot otyrysy ashyq bolghandyqtan, biz tyndaushy retinde qatystyq.

Sot otyrysyna Diana da, onyng qorghaushysy da óz uaqytynda keldi. Prosess bastalmay jatyp, tipti sudiya zalgha kirer-kirmesten Pereguda men onyng advokaty bizge dauys kóterip, ózderin suretke týsiruge qarsy ekendikterin jәne suretke týsiru ýshin әueli sudiyadan rúqsat aluymyz kerektigin eskertti. Biz sot otyrysy әli bastalmaghanyn algha tarttyq.

Sóitip, otyrghanda quyqtay ghana sot zalyna sudiya Mezgilbaeva kirip keldi. Sóitip otyrys bastalyp ketti.

«Sózge sheshen» Suranshevting degenderi:

Áueli, aryz iyesi, Almaty qalalyq IID-ning ókili sóiledi. Sóiledi degende qalay, aldyn ala jazyp kelgen eki-ýsh bettik bayandamasyn bas almay oqyp berdi. Óz janynan alyp-qosqany bolghan joq. Týsingenimiz – Almaty qalalyq IID RF azamaty Diana Peregudany elden quudyng negizgi sebebi retinde – migrasiyalyq tәrtipti búzghanyn algha tartypty.

Sonda qalay? Qazaqstan Zannamalaryn bir emes, birneshe mәrte búzghan, qylmystyq jauapkershilkke tartylghan. Sottalghan. Ayyby sot arqyly dәleldengen. Jazasyn ótegen. Ótemaqysyn tólegen. Ózi bóten elding azamaty bola túra, Qazaqstannyng memlekettik tilin hәm onyng zandy azamattaryn balaghattap, kýsh qoldanghan, qoghamgha zalal-qauip keltirgen adamdy osy jasaghan qylmystary ýshin emes, kóshi-qon tәrtipterin búzghany ýshin ghana aiyptau qanshalyqty әdiletti?


Búl rette "Qazaqstan Respublikasynyng Zannamalaryn óreskel búzyp, qylmystyq jauapkershilikke tartylghan shetel azamaty avtomatty týrde Qazaqstan aumaghynan shygharylady" degen QR 2014 jylghy 3-shildesindegi № 226-V QRZ Qylmystyq kodeksining 40-baby, 3-tarmaghy, 51-babynyng 1-tarmaghy, 2-tarmaghy eskerilmegeni qalay?

Atalghan baptarda: (QR 2014 jylghy 3-shildedegi Qylmystyq kodeksinin «Jaza týrleri» dep atalatyn 40-babynyng 3 tarmaghynda «Qylmystyq qúqyq búzushylyq jasaghany ýshin kinәli dep tanylghan adamgha negizgi jazamen qatar mynaday qosymsha jazalar:

-sheteldikti nemese azamattyghy joq adamdy Qazaqstan Respublikasynyng sheginen tysqary jerge shygharyp jiberu qoldanyluy mýmkin», dep,

Al «Sheteldikti nemese azamattyghy joq adamdy QR sheginen tysqary jerge shygharyp jiberu» dep atalatyn 51-baptyng 1-tarmaghynda: «Sheteldikti nemese azamattyghy joq adamdy Qazaqstan Respublikasynyng sheginen shygharyp jiberu osy adamnyng Qazaqstan Respublikasynyng aumaghyna kiruine bes jyl merzimge tyiym salu belgilene otyryp, mәjbýrleu tәrtibimen oryndalady», 2-tarmaghynda: «Sheteldikti nemese azamattyghy joq adamdy Qazaqstan Respublikasynyng sheginen tys jerge shygharyp jiberu jazanyng qosymsha týri retinde taghayyndaluy mýmkin jәne jazanyng negizgi týri ótelgennen keyin oryndalady», dep taygha tanba basqanday anyq jazylghan).


Jә, janaghy kapitan Suranshev bes minuttyq bayandamasyn oqyp bolysymen, ornyna jayghasty. Odan keyin auzynan sózi, qoynynan bózi týsip, otyrdy da qoydy.

Prosess ortasynda sudiya Mezgilbaeva kapitan Suranshevti qayta túrghyzyp, eger Peregudany deportasiyalaytyn bolsa, qylmystyq sot ýkimi boyynsha belgilenip bergen qosmysha 100 saghattyq júmysqa jegu jazasyn qalay óteytinin súraghan edi. Suranshev myrza tilin jútqan adamday, «a-a-a, e-e-e» degennen basqa deni sau sóz aita alghan joq. Óstip túrghanda, Suranshev túrghan tribunanyng tap qasynda otyrghan Ásel Nazarbaeva: «Onyng barlyq jazasy amnistiyagha ilindi» dep sybyrlady. Sodan keyin ghana kapitan Suranshev: «Onyng barlyq jazasy amtistiyagha ilingen» dedi. Osydan keyin kapitan Suranshev mýlde sóilegen joq. Tek ara-túra: «Qarsylyq joq» degendi aityp qana otyrdy.

Advokattyng aqtau sózi:

Sodan keyin sóz tizgini Peregudanyng qorghaushysy Janar Smaghúlovagha tiydi. Ol óz kezeginde tosylyp qalghan joq. Diananyng ózine taghylghan barlyq jazany oryndaghanyn, onyng kәmeletke tolmaghan kishkene balasy baryn, Diananyng Qazaqstanda tuyp-óskenin, tughan-tuystarynyng Qazaqstanda túratynyn, Reseyde eshkimi joghyn algha tartyp, aqtap sóiledi.

Aytpaqshy, advokat Smughúlova memtilge jýirik demesek te, sóiley alady eken. Sóz arasynda zalda otyrghan tyndaushylarmen de tilge kelip, qazaq tilinde sóz jarystyryp otyrdy. Smaghúlovanyng sózsayysy turaly keyinirek jaza jatarmyz...

Advokattyng aqtau sózderin estip bolghan son, sudiya Mezgilbaeva taraptardan «qosymsha súraqtarynyz bar ma?» dep súrady. Janaghy kapitan da, advokat ta súraq qoymady.

Diana Peregudanyng sotta aitqandary:

Sodan keyin sudiya Mezgilbaeva Diana Peregudany túrghyzyp, ózi súraq qoydy. Peregudagha sóz berdi.

Áuelde sotqa kelgen bizge kijireye qarap, kekireyip otyrghan Peregudanyng minez-qúlqy әp-sәtte ózgerdi. Balasy Qazaqstan azamaty ekenin, Reseyde eshkimi joq ekenin aityp aghyl-tegil aqtarylghan Pereguda birazdan song ebil-debili shyghyp jylady. Eniregende etegi jasqa toldy. Ózin balasynan aiyrmauyn súrady.

Sudiya Peregudanyng qayda tughanyn súrady. Pereguda BQO, Oralda tughanyn aitty. Onan son, Reseyden kóship kelgeli beri qansha uaqyt bolghanyn súrady. Diana 9 jasqa tolghanda ata-anasynyng júmys auystyruyna baylanysty, Reseyding Kemer oblysyna kóshken eken. Sóitip, sol jaqtan Resey azamattyghyn alghan. Biraq, ol jaqta ainalasy 3-3,5 jylday ghana túryp, Qazaqstangha qayta kelgen.

Ári qaray, Mezgilbaeva Diananyng qazir qayda túryp jatqanyn súrady. Pereguda qazir Almatyda, sheshisining atyna jazylghan pәterde túryp jatqanyn aitty.

Sudiya: «Sizding ananyz QR azamaty ma?» dep súrady. Sóitse, Diananyng anasy da kýni býginge deyin Resey azamaty eken.

Sudiya: «Sizding әkeniz QR azamaty ma?» dep súrady. Diana: «IYә, ol azamattyq aldy» dep jauap berdi.

Sudiya Mezgilbaeva osy uaqytqa deyin ne sebepti QR azamattyghyn almaghanyn súraghan edi. Pereguda búl súraqqa mandytyp jauap bere almady. «Men Qazaqstan azamattyghyn alghym keledi. Myna sot ayaqtalghan son, sәl demalyp alyp, qantardan bastap azamattyq alugha jýremin» dedi.

Endi eseptep kóreyikshi, Diana Pereguda 1987 jyly tughan. Qazir jasy 31-de. Ol 9 jasynda Reseyge ketken. 3,5 jyldan song Qazaqstangha qaytyp kelgen. Demek, Qazaqstangha qaytyp kelgen jyly Diana 12 jasta bolghan. Eger ózi aitqanday, Qazaqstan azamattyghyn aludy armandap jýrse, osy 19 jylda Peregudagha pasport auystyrugha ne kedergi boldy?

Odan keyin, QR Zannamalary boyynsha, QR Qylmystyq jauapkershilikke tartylyp, sotty bolghan shetel azamaty QR azamattyghyn emin-erkin ala ala ma? Joq.


«QR azamattyghy turaly» QR 1991 jylghy 20-jeltoqsandaghy № 1017-HHI Zany bar. Ol Zangha Jana rekdasiya 11.07.2017 jyly № 91-VI Zanymen engizilgen.

Atalghan Zannyng «QR azamattyghyna qabyldaudan jәne QR azamattyghyn qalpyna keltiruden bas tartu negizderi» dep atalatyn 17-babynda bylay dep jazylghan:

Eger Qazaqstan Respublikasynyng azamattyghyna qabyldau jәne Qazaqstan Respublikasynyng azamattyghyn qalpyna keltiru turaly ótinish bildirgen adam:

1) adamzatqa qarsy halyqaralyq qúqyqta kózdelgen qylmys jasasa, Qazaqstan Respublikasynyng egemendigi men tәuelsizdigine әdeyi qarsy shyqsa;

2) Qazaqstan Respublikasy aumaghynyng birligi men tútastyghyn búzugha shaqyrsa;

3) últtyq qauipsizdikke, halyqtyng densaulyghyna núqsan keltiretin qúqyqqa qarsy әreketti jýzege asyrsa;

4) últaralyq, konfessiyaaralyq jәne diny arazdyqty qozdyratyn bolsa, Qazaqstan Respublikasy memlekettik tilining qoldanyluyna qarsy әreket jasasa;

7) basqa memleketting azamaty bolsa;

9) Qazaqstan Respublikasynyng aumaghynda nemese onyng sheginen tys jerlerde qasaqana qylmys jasaghany ýshin Qazaqstan Respublikasynyng zannamasymen solay dep tanylghan, sottylyghy alynbaghan nemese ótelmegen bolsa;

10-1) Qazaqstan Respublikasynyng azamattyghyna qabyldau nemese Qazaqstan Respublikasynyng azamattyghyn qalpyna keltiru turaly ótinish bergenge deyingi bes jyl ishinde birneshe ret Qazaqstan Respublikasynyng halyqtyng kóshi-qony salasyndaghy zannamasyn búzsa, ol adamgha azamattyq berilmeydi dep jazylghan.


Ári qaray, sudiya taraptardyng bir-birine súraghy bar-joghyn súrady. Kapitan Suranshev te, advokat Smaghúlova da súraq qoymady.

Odan keyin, sudiya qamqorlyq organy ókiline sóz berip, Peregudany elden quugha qatysty pikirin bildi. Egde jastaghy nәmi orys kempir balasy ýshin ony Qazaqstanda qaldyrudy súrady. «Ol amtistiyagha ilingendikten, ol kinәsiz. Kinәsiz adamdy qalay elden shygharyp jiberuge bolady?», dedi "qamqor" apay.

Sot otyrysy kezinde Diana Pereguda ózining balasy turaly aityp, kózine jas aldy. Balasy nekesiz tughan eken. Balasy tuylarda «kýieuinin» tuysy qaytys bolyp, búlar Zandy nekege túra almaghan. Sóitip jýrgende aiyrylysyp ketken. Degenmen balasynyng qújatynda onyng әkesi kim ekeni anyq jazylghan. Qazir de materialdyq kómek kórsetip túrady eken.

«Balamnyng әkesi mening ony Reseyge alyp ketuime jol bermeydi. Maghan ózi aitqan. «Diana, alda-jalda birdene bola qalsa, balany saghan bermeymin» degen. Mening balam  – barym. Meni balamnan aiyrmauynyzdy súraymyn, qúrmetti sudiya. Qazir meni analyq qúqymnan aiyrudy súrap otyr. Oghan jol bermeniz»,  – dedi Pereguda. Peregudanyng orys tilinde aitqandaryn sózbe-sóz audarmadyq. Mazmúny osy boldy.

Odan keyin Ásel Nazarbaevagha qarap: «Ásel, men senen keshirim súraymyn. Osy eki jyldyng ishinde men myna sottan әbden sharshadym. Jana jyldyng qarsanynda osyghan nýkte qoyayyq», – dep taghy jylady.

Aytpaqshy, Pereguda balasyn osynda oqytqysy keletinin de aitty. «Mening balam Qazaqstannyng mektebine barghanyn qalaymyn», – dedi.

Búghan qosa Pereguda ózining Reseymen esh baylanysy joq ekenin algha tartty. «Meni nege orys deytinin týsinbeymin. Mening eshbir qújatymda últym "orys" dep jazylmaghan. Mening tegimde tatardyn, úighyrdyn, qazaqtyng qany bar. Mening osynday qanym bola túra, últaralyq arazdyqty qozdyruym mýmkin be? Mening balamnyng da týr-týsi aziattyq sipatta. Mening Reseymen esh baylanysym joq. Mening onda eshkimim joq. Barlyq tuystarym osynda, Qazaqstanda»,  – dedi jәne de.

Osy kezde sot zalynda otyrghan belsendi Marghúlan Boranbay sózge aralasyp, «balang «mambet» pe?» dep súrady. Kózinen sorasy aghyp túrghan Diana da, onyng advokaty da dereu ózgerip sala berdi.

Advokat Smaghúlova: «Qúrmetti sudiya, myna kisi bizdi balaghattap túr» dep, shaghymdandy. Sot zalynda otyrghan biz, Marghúlan Boranbaydyng eshqanday da balaghat sóz aitpaghanyn, tek Peregudanyng óz sózin qaytalap túrghanyn aittyq.

Olay deytinimiz, osyghan deyingi Peregudany qylmystyq jauapkershilikke tartu isi qaralghan sotqa dәl osy advokat Janar Smaghúlova kóldey maqala kóterip kelgen. Sóitip, Diana aitqan «mambety» degen sózding eshqanday balaghat emes, Múhammed Payghambardyng esimi ekenin aitqan.

Sonda Diana Pereguda Áseldi soqqygha jyghyp jatyp, qazaqsha sóilegen satushylargha «mambety» degende, ol sóz Payghambardyng esimin úlyqtau bolady eken de, býgin Marghúlan Boranbay aitsa, balaghat bola ma eken? Paradoks.

Osy bir az-kem aitystan son, sudiya Smaghúlova bizge eskertu jasap, bizding sózge aralasa almaytynymyzdy, tek tyndaugha qúqymyz baryn aitty. Endigide sot zalynan quylatynymyzdy jәne eskertti.

Sóitip, Pereguda 19 jyldan beri kýni býginge deyin ózi pasportyn ústap jýrgen Reseyinen bas tartty. Ózin orys emespin dep sóiledi. Aziattyq adam eken. Ózi de, balasy da. Búnyng barlyghyn Diananyng ózi býgingi sotta aitty.

Taraptardy egjey-tegjeyli tyndap bolghan sudiya Mezgilbaeva, sheshim shygharugha ýzilis jariyalady. Búl kezde sot zalynan eshkim syrtqa shyqqan joq. Aynalasy 10 minutta sudiya Mezgilbaeva sot zalyna qayta oraldy. Oraldy da sot ýkimin oqydy.

Almaty qalalyq IID aryzy boyynsha Diana Peregudany Qazaqstannan deportasiyalau turaly talap-aryzdy qanaghattandyrghan joq. Diana Peregudanyng kәmelet jasqa tolmaghan balasy baryn eskere otyryp, ony Qazaqstanda qaldyru turaly ýkim shyghardy.

Ýkimge 1 ay ishinde shaghymdanugha, appelyasiyagha beruge bolatynyn eskertti. Osydan keyin, Diana Pereguda men onyng advokaty jәne qamqorlyq organynyng ókili bop kelgen adam bar, ýsheui syrtqa shyghyp ketti.

Biz Almaty qalalyq IID ókili, kapitan Suranshevten: «Qayta shaghymdanasyzdar ma?» dep súradyq. Ol búl ispen Almaty qalalyq Ishki ister departamentining әdilet basqarmasy ainalysatynyn aitty. Áriyne, eger ainalysatyn bolsa... Búl da sol Suranshevting sózi.

Týiin. Býgingi sot osylay tәmamdaldy. Ayaghy auyr Jaynagýldi әkimshilik tәrtip búzghany ýshin elden deportasiyalaghanda eki jasar balasyna qaramaghan, eki balasy ýshin elge kelgen Sayragýldi sýireley alyp, shekara asyrmaq bolghanda miz baqpaghan bizding Zan, bizding qúzyrly organdar Peregudanyng balasyna kelgende adamgershilikti Zannan biyik qoydy.

Sudiyanyng ózi «kәmelet jasqa tolmaghan balasy baryn eskerip» sóiledi. Mezgilbaevanyng meyirimi tógilip, Qazaqstannyng bir emes, birneshe Zanyn óreskel búzghan Pereguda Qazaqstanda qaldyryldy.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz

48 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1578
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2277
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3594