Н.Назарбаев: ...Бабалар рухы - аруақ - мені күн сайын желеп-жебеп отырады. Діни сезім және бабаларыма деген сенім - бұл менің өзекті ісім. Мен бабаларымды аруақтың қолдағанын білемін, сондай-ақ олар мені де желеп-жебейтініне сенемін. Міне, менің пайымдауымда, қазақтың классикалық дәстүрлі көшпелі қоғамында қазақтар осылай ғұмыр кешсе керек.

...Мен үшін ата-баба рухына, аруаққа бас ию сезімдері олардың идеалын жалғастыру деген сезімдермен астасып кеткен. Ал ата-бабаларымыздың идеалы біздің бүгінгі өмір-тіршілігіміздің ең киелі ұстанымдарымен сай келіп жатыр.

(Н.Ә.Назарбаев. Тарих толқынында. Алматы «Атамұра» 2003 ж., 41-бет)

Асықпаңдар, артымызда қазы бар,

Тергеп талай, сүйектерің қазылар.

Пайғамбарды сатып отыр тілла алған,

Яһудамен бірге аттарың жазылар.

Ахмет Байтұрсынұлы

Н.Назарбаев: ...Бабалар рухы - аруақ - мені күн сайын желеп-жебеп отырады. Діни сезім және бабаларыма деген сенім - бұл менің өзекті ісім. Мен бабаларымды аруақтың қолдағанын білемін, сондай-ақ олар мені де желеп-жебейтініне сенемін. Міне, менің пайымдауымда, қазақтың классикалық дәстүрлі көшпелі қоғамында қазақтар осылай ғұмыр кешсе керек.

...Мен үшін ата-баба рухына, аруаққа бас ию сезімдері олардың идеалын жалғастыру деген сезімдермен астасып кеткен. Ал ата-бабаларымыздың идеалы біздің бүгінгі өмір-тіршілігіміздің ең киелі ұстанымдарымен сай келіп жатыр.

(Н.Ә.Назарбаев. Тарих толқынында. Алматы «Атамұра» 2003 ж., 41-бет)

Асықпаңдар, артымызда қазы бар,

Тергеп талай, сүйектерің қазылар.

Пайғамбарды сатып отыр тілла алған,

Яһудамен бірге аттарың жазылар.

Ахмет Байтұрсынұлы

Мұртаза Бұлұтайдың Алматы қаласындағы «Білім» баспасынан  «Ата-баба діні. Түркілер неге мұсылман болды?» атты еңбегінің жарыққа шыққандығына да біраз жылдың жүзі болған. Автор аталған кітабында тарихтағы өткен бабаларымыздың тұтынған дініне, сенім-нанымына, әдет-ғұрпына, мәдениетіне тоқталып, өзінше талдау жасап, сарапқа салып, тарихи дерек көздерінен біраз мәлімет келтірген.

Әлгі еңбегінде Мұртаза мырза қазақтың ұлттық құндылықтарына ескіліктің сарқыншағы ретінде баға беріп, тозығы жеткен дәстүрді осы  дамыған заманда тұтынудың өзі надандыққа, қараңғылыққа апаратын бірден бір бастау деп тауып, ата-баба жолына қарсы айтылған Құран аяттарынан мысал келтіре отырып, қазақтың сенім-нанымын, жалпы ата-баба жолын дінсіздіктің сарқыншағы деп қарапты.

Ал, ол еңбектің қаншалықты ғылыми дәлелінің, ислами негізінің, айтқан уәждерінің дұрыс-бұрыстығын немесе, жат пиғылмен тек біржақты сыңаржақ, қасаң қағида негізінде жазылғандығын көрсетіп, тарихқа, ата дінге, дәстүрге, ұлтқа қарсы қойылған аса қауіпті әдебиеттегі «жалған» пікірлер мен «қатерлі ойларды» ашып, ақиқатын айту алашшыл азаматтың парызы деп білем.

Енді М.Бұлұтайдың аталған «Түркілер неге мұсылман болды?» кітабында ұлтқа қауіпті ойларынан мысал келтірейік. Кітаптың 391,92-беттерінде:

«Енді бір мәселе, шынымен біз ата-бабаларымыздың жолын айна-қатесіз қууымыз керек пе? Сонда, өзіміздің ақылымыздың болмағаны ма? Егер олардың қаталықты, жаңылысты қылықтары болса және біз олардың қате екенін білсек, сонда да олардың жолында болуымыз керек пе? Яғни, ата-бабамыздың жолы деп би-төрелік, хандық немесе, шаһтық я болмаса шаһаншаһтық ол болмаса патшалық, қағандық, хақандық мемлекет орнатуымыз керек пе? Бертіндегі қазақтар барымталап жүрген екен деп, барымталасуымыз керек пе? Не болмаса аталарымыз көшпелі өмір сүрген екен деп, қазіргі адамзаттың жолын емес, сол бұрынғы көшпелілікке қайтадан көшіп, елімізді отырықшыларға атақ, даңқ үшін беруіміз керек пе? Ата-бабамызда әмеңгерлік болды деп жанұя және неке туралы заңды өзгертіп, ескіліктің қалдығы һәм ғайриадами (адам емес) әмеңгерлікті қайтадан енгізуіміз керек пе? Әйелдердің хұқықтарын қолынан ата-баба жолы деп тартып алуымыз керек пе? Ата-бабаларымыз көшуге қолайсыз болғандықтан сиыр малын бақпаған екен деп, еліміздегі сиыр атаулының бәрін құртуымыз керек пе? Не болмаса ата-бабамыз тек ет жеген деп, ғылыми шындықтарды бір жаққа тастап, тек ет жеуіміз керек пе? т.т.

Иә, осы сұрақтардың жауаптары ақыли тұрғыдан алғанда, шыншыл көзбен қарағанда көрініп-ақ тұр. Бірақ, ата-баба жолы өз нәпсісінің хоштығын көздегендер үшін жай сылту ғана; Ата-баба дегеніңнің өзі біздер секілді адамдар емес пе? Ертең біз өлген соң біздер де кейінгі ұрпақтарға ата-баба болмаймыз ба? Біздің заманымызда жақсы менен жаманның, дұрыс пенен терістің күресі жүріп жатыр, ол күрес бізден бұрынғыларда да болған, бізден кейінгілерде де болмақ емес пе? Адал ниеттілер үшін ата-бабаның жасағаны емес, адал адамның жасағаны жоғары болуға тиісті. Сонда ғана бұрынғылардың қаталықтары қайталанбайды, ескіліктің қалдықтары жойылады, келешек ұрпақ тура жол табады»- депті.

Ата-бабасын,  қазақты қорлаудың бұдан асқан түрі жоқ шығар. Мұндай сұмдықты өткен тарихта ағылшындардың қызыл терілерді қырғаны секілді қызылдардың қазақтарды қырып, жойып, кемсітіп, ең төменгі сорттағы ұлт деңгейіне түсіргенде айтқан сөздерінен естіп-оқып, білгенбіз.

Қазақ атам:

Атадан ұл туса игі

Ата жолын қуса игі

Ата жолын қумаса

Барынан жоғы игі демеп пе еді?

Қазақ атамның сөзімен айтсам: «Барыңнан жоғың игі» болғыр Мұртаза!

Адыра қал ата жолынан, ата тарихқа қалам тартам деп, қиянат қылыпсың!

«Диуани хикметті» жазған Қожа Ахмет Ясауи, «Құтты біліктің» авторы Жүсіп Хас Хажип, «Диуани лұғат-ат Түрік» еңбегімен әйгілі Махмұт Қашқари, Әбіл Қасым Махмұд Омарұлы әз-Замахшари,  Ахмет Иүгнеки, Сүлеймен Бақырғани, Насреддин Рабғұзи, Құтыб, Хұсам Кәтіп, Хорезмилер дәстүрлі Исламның әлемдік деңгейде танылуына, ислам өркениетінің өркендеуіне бар ғұмырын сарп еткен әулие-данышпандар, діни ғұламалар екендігі тарихтан белгілі. Ал, халқымыздың ғасырлар қойнауынан осы күнге жеткен дәстүрінің қалыптасып, оны салт-санасына сіңіріп, ұрпақтан-ұрпаққа мирас болып жетуіне жоғарыда аттары аталған ой алыптарының қызмет еткендігі анық. Ол аталған әулие-данышпандардың баршасы әлем мойындаған қазақтың ата-бабасы болып есептелінеді. «Сонда өзіміздің ақылымыздың болмағаны ма?» депМұртаза Бұлұтай жоғарыда аттары аталған тарихи тұлғалардан дінді жетік біліп, артық таратқандай өзін ақылды санапты. Немесе, мойындағысы келмейді ол данышпандарды.

«Қазіргі адамзаттың жолын емес, сол бұрынғы көшпелілікке қайтадан көшіп, елімізді отырықшыларға атақ, даңқ үшін беруіміз керек пе?» - депті.

Біріншіден, қазіргі кезде бойында алаш рухы бар, өзінің қазақ болғанын мақтанышпен айта алатын әрбір қазақтың автор атап көрсеткендей: «бұрынғы көшпелілікке қайтадан көшуді» көксемейтіндігі анық. Ал, ата-бабасының жолын аңсап, дәріптейтіннің көбі ешқашан өзінің рухани құндылығын жоймайтын, қай замандарда болса да өміршең, адамзат ақыл-ойының мезгіл биігінен орын алатын салт-дүстүр мен әдет-ғұрыптарын аңсайтындығы анық.

«Ескіліктің қалдығы һәм ғайриадами (адам емес) әмеңгерлікті қайтадан енгізуіміз керек пе?» деп, қазақтың әмеңгерлік әдетіне тіпті ғайриадами (адам емес) деп баға беріпті.

Ұлтты ұлт ретінде ұйытып, дәстүрлі рулық жүйені қалыптастыруда тарихтағы әмеңгерліктің  алар орны ерекше екендігі белгілі. Ал, бұл дәстүр бертінге дейін жалғасып келеген. Мәселен, інісі Оспан өмірден өткенде ұлы Абайдың оның жесірімен шаңырақ құрғандығы белгілі. Ал, әмеңгерлікке Мұртаза мырзаның «ғайриадами (адам емес) әмеңгерлік» деп атап көрсеткеніндей баға беретін болсақ, сонда әлемге қазақты танытқан, әлем мойындаған хакім Абай да ғайриадами, яғни адам емес болып шығады екен.(?!)

Кенесары кейін ағасы Саржан қайтыс болған соң, жеңгесін әмеңгерлікке алған ғой. Сол некеден Сыдық, Омар, Оспан, Әбубәкір, Жәке деген бес ұл туылған. (Нәписа Кенесарина Қазақстан-Zaman, 3-желтоқсан, 2009 жыл)

Қазақтың ең соңғы ханы, қаһармандық ерлігімен әлемнің кез-келген қолбасшысын мойындатып, қиын-қыстау заманда тәуелсіздік туын жықпай өткен аса ардақты да ұлы ханымыз да  дінбұзардың сөзімен айтсақ «ғайриадами» болып шығады ма сонда?!

«Әйелдердің хұқықтарын қолынан ата-баба жолы деп тартып алуымыз керек пе?» деп,қазақтың ата-баба дәстүрін әйел теңдігіне қарсы қойып,осы кезде даулы мәселеге айналып үлгерген «гендердік теңдікті» көксепті. Қазақ халқындай әлемде десем артық айтқаным емес, әйел затына, қызына құрмет көрсеткен, «жат жұрттық» деп төрінен орын беріп төбесіне көтерген халық кем шығар.  Осы уақытқа дейін қай ата-бабамыз қыздың құқығын қолынан тартып алыпты? Оған қандай дәйекті дәлел келтіре аламыз? Дәлел келтіре алмасақ, себепсізден-себепсіз ата-бабаға соқтығуға, дәстүрге қиянат қылуға не итермеледі?! Қандай күш, қандай сенім түрткі болды?

«Ата-бабаларымыз көшуге қолайсыз болғандықтан сиыр малын бақпаған екен деп, еліміздегі сиыр атаулының бәрін құртуымыз керек пе?Не болмаса ата-бабамыз тек ет жеген деп, ғылыми шындықтарды бір жаққа тастап, тек ет жеуіміз керек пе? т.т.»

Тарихи жырлардағы «Байбөрі деген бай бопты, төрт түлігі сай бопты» деп көрсетілетін төрт түліктің бірі сиыр малы емес пе? Тіпті бұл сөзімен автор тарихқа қалай қалам тартқан? Ата-бабамыз сиыр бақпақ түгілі оның пірі Зеңгі бабаға құрмет көрсетпеді ме?  Әр ұлттың өзінің өмір сүру жағдайына, табиғи ортасына орай ұлттық төл тағамының болатындығын ғылым дәлелдесе,  қазақтың негізгі қорегінің ет болуының, оны да жегізген қазақтың малының көптігі емес, табиғи сұраныстан, қажеттіліктен туындағандығының да ғылыми негізі, дәлелі бар.

«Бірақ, ата-баба жолы өз нәпсісінің хоштығын көздегендер үшін жай сылту ғана» -деп, «қарнының ашқанынан емес, қадірінің қашқанынан қорқатын, малын жаны үшін, жанын ары үшін құрбан ететін  қазақты, оның дәстүрін нәпсі құмар етіп көрсетуі тіпті түсініксіз болып тұр.

«Ата-бабаға табыну мен олардың жолын қуу мәселесі көптен мені ойландырып келген өртті мәселе еді. Құр ұран салып хұрафаларды мықтап ұстаған адамдарды көргенде, оларға мәселенің бүге-шүгесін түсіндіруді өзіме парыз санағам. Бір нәрсенің ақ-қарасын, адал-арамын ажыратқанда, ең басты критерия сол нәрсенің Аллаһ Тағаланың алдындағы жағдайын анықтау болуы керек. Егер ол нәрсе Жаратушымыз рұқсат еткен, ұнататын, хош көретін нәрсе болса, онда оның ақ адал болғаны, әйтпесе қара, арам болғаны. Жә, енді осындай күмәнді нәрселердің Аллаһ хұзырындағы жағдайын қалай анықтаймыз? Қайтіп білеміз? Қандай критерия ұстануымыз керек? -деген сұрақтар болатыны сөзсіз... Ата-баба жолы, ата-баба діні деген мәселелер Құранда ерекше орын алған маңызды тақырыптарға жатады. Сондықтан Аллаһ Тағаланың Сөзіне жүгінейік» деп, Қасиетті Құран Кәрімнен бірнеше аяттар келтіріпті.

Мәселен Мүминун сүресінің: «Ант болсын! Нұхты қауымына жібердік. Ол: «Ей қауымым Аллаһ Тағалаға құлшылық етіңдер. Сендердің одан басқа тәңірлерің жоқ. әлі де қорықпайсыңдар ма?» деді. Бұған орай оның қауымының кері қағушы ұлықтары былай деді: «Бұл (Нұх) тура сендер сықылды бір фәни адам ғана. Сендерден үстем һәм әкім болмақшы. Егер Аллаһ (пайғамбар жібермекті) қалағанда, шүбәсіз ол періштелерді жіберер еді. Біз бұрынғы ата-бабамыздан мұндай нәрсе естіген емеспіз» деп келтірілген 23-24 аяттарын келтірген.

Сол секілді Ағфар сүресінің: «7/65: Ғад қауымына да бауырлары Һұдты жібердік. Ол: «Ей қауымым! Аллаһ Тағалаға құлшылық етіңдер, сендердің одан басқа тәңірлерің жоқ, ендеше қорықпайсыңдар ма?» деді. 7/66: қауымының жоғары ауқатты кері қағушылары былай деді: «Біз сені құтырған (ессіз) деп санаймыз және шынында сені өтірікшілерден деп ойлаймыз!» 7/67: (Һұд оларға): «Ей қауымым! Мен құтырғам жоқ, бірақ, мен әлемдердің Раббы тарапынан жіберілген бір елшімін» деді. 7/68: «Сендерге Раббым тарапынан жіберілген хақиқаттарды түсіндіремін және мен сендерге аса сенімді бір насихатшымын». 7/69: «Сендерді ояту үшін іштеріңнен біреу арқылы сендерге бір ой, сөз келгеніне таң қалдыңдар ма? Ойлаңдаршы, (Аллаһ) сендерді Нұх қауымынан кейін олардың орнына әкімдер етті һәм жаратылыста сендерді олардан үстем қылды. Аллаһ берген нығметтерді (ризықтарды, ізгіліктерді) еске алыңдар, сүйтіп, фалахқа (құтылысқа) жетерсіңдер». 7/70: олар былай деп жауап қатты: «Солай ма? Демек, сен тек бір Аллаһқа құлшылық етіп, ата-бабамыз табынғандарды тастайық деп бізге келген екенсің? Егер туралардан болғаның рас болса, бізді сескенткен сол азапты бізге төндір!». 7/71: (Һұд) деді. «Ендеше сендерге Раббыларыңнан бір азап пен қаһар келді. Өздері туралы Аллаһ тарапынан ешқандай айғақ түсірілмеген, тек сендер мен ата-бабаларың атаған құр есімдер туралы менімен дауласып тұрсыңдар ма? Олай болса күте тұрыңдар! Күдік жоқ, мен де сендермен бірге күтушілерденмін!». 7/72: Һұд пен онымен бірге болғандарды (иман еткендерді) рахметімізбен құтқардық та аяттарымызды жалғандап, иман етпегендердің тамырын құрттық!» делінген аяттарын келтірген.

Ау, Мұртаза мырза! Қасиетті Құран мағынасын бұрыс ұғып, қазақтың ата-дәстүріне, дініне қарсы қойғандығыңа жол болсын! «Тәпсір деп қасиетін талақ қылып, бұзғанмен Құран болмас адасқан хат» деп, Шәкәрім әулие айтқандай, көкірегі ояу, көңілі сергек қазақтың  Құран сырын талақ еткен тәпсіріңді оқып ата-бабамыздың хақ жолынан таймайтындығы хақ!

Қазақ халқының дәстүрлі сенімі мың жылдық тарихы бар ислам дінімен астасып кетсе,

онда қазақтың салт-дәстүрі, ата-баба жолы ислам құндылықтарын бойына сіңіріп, ислами негізде ата дәстүріміз, ата-дініміз салтқа айналмады ма? Ал, ол салттың қай жері шариғатқа қайшы, дінге теріс тұсы қайсысы?!

Ал, жоғарыда ата-баба жолына қарсы қойылған Құран аяттары болса, шындығында  да не салты, не сенімі, не ырым-тыйымы ислами құндылықтарымен астаспайтын, керісінше дінге қайшы, дінсіз қауымның ата-жолына байланысты айтылып тұрғандығы көрініп тұр ғой көзі қарақты, көкірегі оя қауымға. Аталмыш аяттарда анық айтылған дінсіз қауым Алла жіберген ұлық елшілерін мойындаудан бас тартқан. Сөйтіп,  дінсіз аталарының жолын көрсетіп, сол жолмен, яғни, Аллаға қарсы жолмен жүретіндіктерін ашық айтып отыр. Ал, Ағфар сүресінің аталған аяттарын қалайша қазақтың ата жолына қарсы қоясың, егер де Қазақ атам мың жылдан астам тарихы бар дәстүрлі ислам негізін тұтынса?! Оны неге автор жасырады?

Ағылшындық ғалым Б.Луис: «Түріктер Исламға кіргеннен соң, олар осы діннің арқасында жап-жаңа бір тұлғаға ие болды және де олар өздерінің өткен тарихтағы қылықтарынан тез алшақтап кетті, тіпті ұмытып кеткен деуге болады» (Lewis.B. The Emergency of Modern Turkey, London, 325-бет ) деп, атап көрсеткеніндей ата-бабаларымыз хақ дінді қабылдағаннан кейін исламға дейінгі зороастризм, тотемизм, анимизм, натуризм, манихейзм т.т. сенімнен біржола арылып, тіптен жазуына дейін араб харіптеріне негізделмеді ме? Ал, қазіргі кездегі сөздік қорымыздағы арабша атаулардың дендеп еніп кетуінің өзі тікелей ислам дінінің ықпалымен емес пе? Оны қалай жоққа шығарамыз? Орталық Азиядағы ислам тарихындағы аттары әлемге мәшһүр ғұламалар мен ислам мәдениетінің өркениет ошақтары аталған Самарқанд, Бұхара, Хорасан, Мәру, Ясы, Тараз, Отырар, Баласағұн, Испиджаб секілді ортағасырлық кенттерді қалай жоққа шығарамыз?!

Әлемдегі ең атақты энциклопедия «Британникада»: «Орталық Азия Ресей патшалығының оккупациясына» дейін, яғни 1870 жылға дейін Ислам мағарифінің ең маңызды орталығының бірі болды. Осы аймақтың адамдары арабша классикалық әдебиет жасады. Ислам әлемінің тарихындағы ең мәшһүр ғалымдар мен шайырлар, араб немесе, парсы тілінде жазғанына қарамастан, осы территорияның өкілі болды» (Turkic Languages, Encyclopaedia Britannica, 15 th Edition, 1994-1998) - деп, жазылған.

Махмұт Қашқари бабамыз Мұхаммед Пайғамбарымыз с.ғ.с.-ның: «Ұлы Тәңір айтады: Менің бір тайпа қосыным бар. Оларды түрік деп атап, Күншығысқа қоныстандырдым. Кейбір тайпаларға ренжісем, түріктерді қарсы аттандырамын» деген, хадисін «Диуани лұғат ат-Түрікте» келтіргендігін ескерсек тіпті ата-бабамыз дінсіз болмақ түгілі Алланың әскері, қылышы болған.

Мәселен, Алтын Орданың билеушілері Берке, Өзбек хандар, Мысыр билеушісі Бейбарыс сұлтан, әулие Қ.А.Ясауиге р.ғ. зор кесене тұрғызған Әмір Темір, Үндістанды билеген, Таджмахалды тұрғызған Бабыр мен ұрпақтары хақ дін үшін күрес жүргізгендігін тарих жоққа шығармайды.

Қазақстанның халық жазушысы Қадыр Марза ӘЛИ ағамыз М.Бұлұтайдың аталмыш кітабы туралы: «Бұл кітап қай-қай жағынан да қомақты дүние. Рас, мен өзім ұзақ оқыдым. Асықпай байыбына барып оқыдым-ау деймін. Бір ғажабы қандай ұзақ оқысам да,  тіпті шаршасам да жалыққан жоқпын! Өйткені, автор тақырыбын барынша жақсы игерген. Мәліметтері мен дәлелдері ағыл-тегіл, логикасы бұлтарпайтын берік, оның үстіне тілі тартымды. Көп тілдерді ерте игерген полиглот ғалым бізге мүлдем бейтаныс авторлардың пікірлерін бірнеше рет дәлелдеме ретінде пайдаланып, бұрын-соңды исламды мадақтап аты шықпаған, тіпті басқа, тіптен объективті авторларға арқа сүйейді. Кітаптың тең жартысы түркі халықтарының терең тарихына арналады; олардың бастан кешкен алуан-алуан азаптарын, түрлі діни сенімдерін білмей тұрып, бүгінгі исламның рөлін қалай бағалауға болады?!

Ең бастысы - Мұртаза Бұлұтай мырзаның негізгі дәлелі, негізгі арқа сүйері - Құранның өзі. Енді бір байқағаным: Мұртаза Бұлұтайжай ғана автор, жай ғана ғалым емес, исламның шын мәніндегі жанашыры. Ол өзінің бұл еңбегінде исламға жөнсіз тиісушілерге, әсіресе, «ислам қылыштың күшімен енгізілген қиянатшыл дін» дегенге осы кітаптың басынан аяғына дейін үзбей және дәлелді жауап беріп отырады. Бір сөзбен тоқ етерін айтқанда, бұл кітап дер кезінде жазылған құнды еңбек. Пендеуи мақсаттардан емес, перзенттік парыздан туған парасатты дүние»- деп, баға беріпті.

Басқа басқа, есімі елге мәлім ағамыздың Мұртаза Бұлұтайдайды «исламның шын мәніндегі жанашыры»  деп бағалауын өз басым түсіне алмадым?!

Әлі-ақ ол (М. Бұлұтайды айтамыз) арлы ұрпақ алдында жауап береді хақ дінге, ата-баба жолына осыншама қылған қиянаты үшін!

«Абай-ақпарат»