2024 жылғы 3-4 шілдеде Астанада Еуразиядағы ең ықпалды халықаралық ұйым - Шанхай ынтымақтастық ұйымының (ШЫҰ) саммиті өтеді. Саммит «Көпжақты диалогты нығайту - тұрақты бейбітшілік пен дамуға ұмтылу» ұранымен өтеді.

Әлем халқының 45%-ы (3 млрд-тан астам адам) тұратын ұйымға мүше тоғыз мемлекеттің үлесіне әлемдік ЖІӨ-нің төрттен бір бөлігі және әлемдік сауданың 15% -ы тиесілі болып келеді.

Әлемнің тең жарты жұртының басын қосқан ұйым!

Мемлекет басшысы Нью-Делиде өткен ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер басшылары кеңесінің отырысында сөйлеген сөзінде: «Елеулі саяси ықпалы, елеулі экономикалық мүмкіндіктері және орасан зор адами ресурстары бар ШЫҰ тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізуге және адамзаттың қазіргі заманғы сын-қатерлерін еңсеруге елеулі үлес қосуға қабілетті», - деп атап өтті.

Қазақстан ШЫҰ аясындағы өзара іс-қимылдың белсенді қатысушысы болып табылады. Шанхай ынтымақтастық ұйымы 2001 жылы Қазақстан, Қырғызстан, Қытай, Ресей және Тәжікстан шекара ауданында әскери саладағы сенім шараларын нығайту туралы келісімге (1996 жыл, Шанхай) және Шекара ауданында қарулы күштерді өзара қысқарту туралы келісімге (1997 жыл, Мәскеу) қол қойғаннан кейін құрылған «Шанхай бестігі» негізінде өмірге келді. Біздің еліміз жаһандық және өңірлік қауіпсіздіктің қазіргі заманғы жүйесінің берік тірегі болған осы халықаралық институттың тиімділігін арттыру жөніндегі бастамаларды белсенді ілгерілете отырып, ШЫҰ-ны құрудың бастау көзінде тұрды.

2006 жылы Қазақстан ШЫҰ Бас хатшысы лауазымына өзінің өкілі Болат Нұрғалиевті ұсынды. Ол осы лауазымда 2007 жылдан 2009 жылға дейін қызмет еткен еді. Бас хатшы ретінде Болат Нұрғалиев ұйымға мүше мемлекеттерді ауған бағытындағы есірткі экспансиясымен күреске ерекше назар аудара отырып, есірткі құралдарының заңсыз айналымына қарсы күрестегі ынтымақтастықты жандандыруға шақырған болатын.

Қазіргі уақытта Қазақстанның өкілі Нұрлан Ермекбаев ШЫҰ Бас хатшысы орынбасарларының бірі болып қызме атқарады. Қазақстан өкілдерінің ШЫҰ-ның жоғары лауазымдарына тағайындалуы әлемдік қоғамдастықтың қазақстандық дипломаттарға деген сенімінің жоғары деңгейін және олардың ұйым қызметі шеңберінде маңызды міндеттерді шешуге қабілеттілігін көрсетеді.

Қазақстан ШЫҰ-ға 4 рет төрағалық етті!

2023 жылғы 5 шілдеден 2024 жылғы маусымға дейін Қазақстан ШЫҰ-ға төрағалық ететін болады. Осылайша, Қазақстан бұл ұйымды осымен төртінші рет басқарып отыр. Біздің еліміз бұған дейін 2004, 2010 және 2016 жылдары төрағалық еткен болатын. Қазақстанның биылғы жылғы төрағалығының басымдықтары ШЫҰ кеңістігінде қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз етуді, сауда-экономикалық байланыстарды кеңейтуді, энергетикалық ынтымақтастықты нығайтуды, цифрлық саланы дамытуды, экология және мәдени-гуманитарлық байланыстар саласындағы өзара іс-қимылды нығайтуды қамтиды.

Жалғасып жатқан әлемдік экономикалық дағдарыс ШЫҰ-дан өңірлік сауда-экономикалық байланыстарды нығайтуды және жаңа экономикалық күн тәртібін әзірлеу үшін мүмкіндіктер ашуды талап етеді. ШЫҰ-ға мүше мемлекеттердің күш-жігері 2030 жылға дейінгі экономикалық даму стратегиясын тиімді іске асыруға бағытталып отыр.

Мемлекет басшысы трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа, есірткінің заңсыз айналымына және киберқылмысқа қарсы күрестің маңыздылығын да атап өтті. Қазақстандық төрағалықты бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған «тарихи шешімдердің ұстасы» деп сипаттауға болады.

2023 жылғы 4 шілдеде ШЫҰ саммитінде Мемлекет басшысы «бүкіл адамзат үшін бейбіт және үйлесімді дамудың идеалдары мен құндылықтарын ұжымдық ілгерілетуге» бағытталған ШЫҰ-ның «Әділ бейбітшілік пен келісім үшін әлемдік бірлік туралы» бастамасын бірлесіп әзірлеуді ұсынды. Бастаманың жобасын Қазақстанның СІМ ШЫҰ-ға мүше мемлекеттердің қарауына ұсынды. Барлық тараптар Астанада өтетін саммитте құжаттың қабылдануын бірауыздан қолдады. Ресей тарапы құжаттың маңыздылығын ерекше атап өтіп, оны Қазақстан Президентінің «орасан зор саяси бастамасы» деп атады. Қазақстанның бастамалары ШЫҰ өңірін дамытудың тиімді стратегияларын әзірлеуге бағытталған еді.

Сурет Спитник сайтынан алынды

ШЫҰ: Қазақстан қандай саясат ұстанады һәм ұсынады?

Бастама шеңберінде жұмыстың: «Әділ әлем формуласын» ұжымдық іздестіру процесін іске қосу, ашық, транспарентті, әділ, инклюзивті және кемсітпейтін көпжақты сауда жүйесін нығайту, сондай-ақ таза және қауіпсіз планета үшін жалпыға ортақ қозғалыс сынды бағыттары ұсынылды. Бастаманы әлемдік қоғамдастықтың қабылдауы бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдау, ұлттар арасындағы достық қарым-қатынастарды дамыту және өзекті жаһандық проблемаларды шешудегі халықаралық ынтымақтастық жөніндегі күш-жігердің жаңа кезеңінің басталуын көрсетеді.

Мемлекет басшысы ұсынған «Әділ бейбітшілік пен келісім үшін әлемдік бірлік туралы» бастама туындап келе жатқан геосаяси шиеленіс пен мемлекеттер арасындағы конфронтация үрдісіне жауап беру болып табылады. Бұл бастама өзара сенімге, теңдікке, құрметке және бірлескен дамуға ұмтылысқа негізделген «шанхай рухын» күшейтуге ықпал ететін болады.

Бұл бастама Қазақстанның халықаралық бейбітшілік пен мемлекеттердің қауіпсіз қатар өмір сүруін қамтамасыз ету жөніндегі күш-жігерін көрсетеді. Әділдік пен келісім тұжырымдамасын әлемдік деңгейге шығару Мемлекет басшысының осы қағидаларға адалдығын және оны тек Қазақстанда ғана емес, халықаралық аренада да нығайтуға ұмтылысын айқын көрсетеді.

Сурет Википедиядан алынды

ШЫҰ: Ұйымға кімдер мүше?

Жаһандық сенім дағдарысы мен геосаяси ахуал жағдайында ШЫҰ-ның және көпжақты әріптестік құрылатын қағидаттардың тартымдылығы артуда. ШЫҰ-да жыл сайын қатысушы мемлекеттердің саны ұлғаюда. 2023 жылы ұйымға Иран қосылды, ал Астанадағы саммитте Беларусь ШЫҰ-ның толыққанды мүшелігіне қабылданады. ШЫҰ-ға БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің екі тұрақты мүшесі (Қытай және Ресей), төрт ядролық мемлекет (Қытай, Ресей, Үндістан және Пәкістан), әлемдегі халық саны ең көп екі ел (Қытай және Үндістан), БРИКС тобының үш елі (Ресей, Үндістан және Қытай), G20-ға қатысушы төрт ел (Ресей, Үндістан) , Қытай және Түркия) және әлемдегі екі ірі энергия тұтынушылар (Қытай және Үндістан) кіреді.

Жоғарыдағы факторлар ұйымның Еуразиядағы ғана емес, әлемдік қоғамдастық алдындағы ерекше мәртебесі мен міндеттемелерін айқындайды. ШЫҰ аясындағы ынтымақтастыққа мүдделі тараптар санының өсуі Астана саммитінің жұмысын Еуразияның ашық диалогы түрінде Еуразиялық «он» форматында іске қосуға мүмкіндік береді.

Астана әлемдік саясат және өңірлік проблемаларды шешу орталықтарының бірі ретінде беделге ие болды. Сондықтан Астанада өтетін саммит ШЫҰ үшін ғана емес, жалпы әлемдік қоғамдастық үшін үлкен саяси және әлеуметтік мәнге ие.

Саммит қорытындысы бойынша түрлі салаларда 20-дан астам құжат қабылдау жоспарланып отыр. Басты саяси құжат Астана декларациясы болмақ. Астана декларациясында ШЫҰ-ның өзекті халықаралық және өңірлік мәселелер жөніндегі ұстанымы белгіленіп, ұйымның өткен кезеңдегі қызметінің қорытындылары шығарылады және оны одан әрі дамытудың бағдарлары айқындалады. Декларация ШЫҰ-ның халықаралық және өңірлік даму проблемаларын шешудегі конфронтациялық тәсілдерді болдырмайтын желіні ұстанатынын растайды.

Саммит Қазақстанның ШЫҰ-ның 2035 жылға дейінгі даму стратегиясы туралы шешімін және ШЫҰ қызметін жетілдіру туралы СІМК ұсыныстарын қабылдау арқылы ШЫҰ шеңберінде практикалық өзара іс-қимылды тереңдетудегі бастамашылығын атап көрсетеді. Астананың күш-жігері Тұрақты бейбітшілік формуласын іздеуге бағытталып отыр.

Сурет Википедиядан алынды

БҰҰ Бас хатшысы Гутерриш арнайы келе жатыр...

ШЫҰ-ға тікелей қатысы жоқ елдер өкілдерінің қатысуы осы ұйымның Қазақстанның төрағалық ету кезеңіндегі беделін растайды. Негізгі қатысушы елдерден басқа БҰҰ Бас хатшысы Антониу Гутерриштің, Моңғолия, Әзірбайжан, Катар, Түркия, БАӘ және Түрікменстан өкілдерінің қатысуы жоспарланып отыр. Республика Елордасы Еуразия құрлығының 10 мыңға жуық делегациясын қабылдауға дайындалу үстінде.

ШЫҰ Еуразиядағы тұрақтылық факторы болып отырғанын атап өту маңызды. Ұйымға деген тұрақты қызығушылық стратегиялық бәсекелестіктің әлемдік үрдістеріне қарамастан, интеграциялық процестердің өзектілігін куәландырады. Астана саммитінің қорытындысы Қазақстанның халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдаудың жаһандық үдерістеріне жәрдемдесетін белсенді әлемдік ойыншы ретіндегі ұстанымын нығайтады.

Бұған дейін Қазақстанның бейбітшілікті нығайтуда ерекше рөл атқаратынын мәлімдеген БҰҰ Бас хатшысының қатысуы республиканың әлемдік аренадағы жоғары орнын көрсетеді. Осы тұрғыда Астана саммитін өзара сенімді, достықты, тату көршілікті, бейбітшілік пен келісімді нығайтудың әлемдік алаңы ретінде, сондай-ақ БҰҰ үшін XXI ғасыр проблемаларының шешімдерін бірлесіп іздеу жөніндегі Азиядағы өзекті алаң ретінде қарастыру керек.

Abai.kz