Ұзақ тарихи кезеңде университет пен қоғам арасындағы байланыс айтарлықтай өзгеріске ұшырады. Егер басында университет тек білім алатын орын болса, кейін мемлекеттік саясатты іске асырудың мүдделер аймағына өтіп, ол білім беру саласын ғана емес, сонымен бірге экономикалық, саяси процестерді, мәдениет пен дүниетанымды қалыптастыруды қамтитын маңызды әлеуметтік функцияларды орындай бастады.

Соңғы ғасырда университеттер өмірдің әртүрлі салаларында жаңа білім, технология, прогресті дамытудың ықпалды орталықтарына айналды. Егер бұрын университеттің жетістігі оның білім мен ғылымдағы жетістіктері бойынша бағаланса, қазір университеттерден көп нәрсе күтілуде. Демек қоғамның үміті университеттердің ғылым, мәдениет, экономика, азаматтық қоғам салаларымен өзара әрекеттесу формасы мен әдістерін өзгерте отырып, оқу орындарының өзгеру процесін ынталандырады.

Осыған байланысты университеттердің миссиясы, олардың рөлінің өзгеруі және қазіргі қоғамның дамуына әсері бүгінде көптеген академиялық және саяси ортада белсенді талқыланатын тақырыптар болып табылады. "Үшінші миссия" тұжырымдамасының пайда болуы сөзсіз университеттердің өз қызметінде жаһандық өзгерістерге әкелді.

Бүгінгі таңда университеттер мәдени және зияткерлік мұраны сақтауға және көбейтуге және оған барлық әлеуметтік топтарға қол жеткізуге, тиімді технологиялар мен әзірлемелерге негізделген жаңа өндірістік процестердің драйвері болуға арналған.

Жаһандық трендтердің әсерінен қазіргі заманғы жоғары оқу орындары ғылыми-білім беру ұйымының ғана емес, сонымен қатар нарықта сұранысқа ие нақты өнімді ұсынатын экономикалық субъектінің ерекшеліктерін алады. Мұндай конфигурацияда жоғары оқу орындарына академиялық еркіндік беріледі, инновацияға, кәсіпкерлікке, еңбек нарығына бағдарлануға бағытталған функциялар мен міндеттер кеңейтіледі.

Жақында ҚР Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбек Қазақстанда мемлекеттік университеттер қабырғасында "үшінші миссия" тұжырымдамасын іске асырудың бірнеше кейстері бар екенін мәлімдеді.

Мәселен, өткен жылдан бастап Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау университетінде "Күміс университет" жобасын бастады. Бүгінде онда қазақ және ағылшын тілі, цифрлық және компьютерлік сауаттылық және тағы басқа бағыттар бойынша зейнеткерлікке дейінгі және зейнеткерлік жастағы 100-ге жуық студент тегін оқиды.

2022 жылы IREG Observatory on Academic Ranking and Excellence халықаралық қауымдастығының қатысуымен Ресей рейтингін құрастырушылар қауымдастығы құрған «Университеттің үш миссиясы» Мәскеу халықаралық рейтингі әлемнің 103 елінен 1800-ге жуық университетті қамтыды. Бірінші және екінші орындарды Гарвард пен Массачусетс технологиялық институты иеленді, одан кейін Кембридж, Оксфорд және Лондон университетінің колледжі. Рейтингке сәйкес әлемдегі ең үздік жоғары оқу орындарының саны Еуропа елдерінде орналасқан, бұл 593 университет немесе жарияланған тізімнің үштен бір бөлігі. Биылғы жылы Азияның үлесіне планетаның үздік жоғары оқу орындарының 30%-ға жуығы, яғни 539 университет тиесілі болды. Тек ҚазҰУ рейтингіне енгізілген 11 қазақстандық ЖОО-ның ішінен. Әл-Фараби топ-900 тізіміне енді.

Алайда бүгінгі күнге дейін "үшінші миссияны" жүзеге асыру іс-шараларының нақты тізімі жасалмағанын атап өту маңызды. Әр университет сыртқы әлеммен өзара әрекеттесетін өз бағыттарын таңдайды. Үздік тәжірибелерді зерттеушілер қызметтің үш негізгі аспектісін көрсетеді: технологиялар мен инновацияларды тасымалдау, үздіксіз оқыту және әлеуметтік қатысу.

Осыған сүйене отырып, бүгінде Қазақстанның әрбір жоғары оқу орнының "үшінші миссия" тұжырымдамасының негізгі критерийлеріне жататын жобаларды іске асыруда айтарлықтай тәжірибесі бар деген қорытындыға келуге болады. Бірақ бұл жобалар қаншалықты жүйелі түрде жүзеге асырылуда, қоғам мен университеттің өзі үшін пайдалы коэффициенті қандай - бұл сұрақтарға нақты жауап беру әлі де қиын. Мысалы, кейбір оқу орындарында біз "азаматтық қоғамды дамыту" және "қоғамдық жұмыс" ұғымдарының арасында теңдік белгісін қоятындарды кездестіреміз, мұнда соңғы термин ретінде, біріншіден айырмашылығы, "үшінші миссияға" тікелей қатысы жоқ. Мемлекеттік құрылымның қазіргі кезеңінде қалыптасып келе жатқан жоғары білім саласындағы жаңа саясат білім беру мекемелерін қазіргі қазақстандық қоғамның сұранысына сай қайта құрудың маңызды катализаторына айналуы әбден мүмкін.

А. Мирзоев

Abai.kz