ۋ مەن ۋىلدىرىق
پوۆەستەن ءۇزىندى
... كۇن جىلىنىپ، توپىراقتىڭ توڭى ءجىبىپ، قۇم جاعاداعى قاڭقيعان قايىقتار بىرتىندەپ سۋعا تۇسە باستاعان كوكتەم ايىنىڭ العاشقى جۇماسىندا ارتىنىپ-تارتىنىپ، «وۋ، مەن كەلە جاتىرمىن عوي، كۇتىپ الساڭدارشى» دەمەستەن، جول تالعامايتىن كولىگىمەن ەسبەرگەن باياعى قاقىرا تامعا القىن-جۇلقىن كوشىپ كەلدى. كەلدى دە دەرەۋ ىسكە كىرىستى. قىس بويى وتى جاعىلماعان ءۇيدىڭ قامىس قابىرعالارى سىز تارتىپ تۇرعان-دى. سەكسەۋىلدىڭ تومارىن قالاستىرىپ، ەكى كۇن وشاق وتىن وشىرمەدى. شويىن پليتانىڭ بەت شارپيتىن قىزۋى ىلعال بولمەنى جىلدام قۇرعاتتى. كەرەكسىز زاتتاردى سىرتقا شىعارىپ، بەنزين قۇيىپ ورتەدى. ىشكى ەسىكتىڭ سىنعان توپساسىن جاڭالادى. قۇم باسقان تەرەزەلەردى ەرىنبەي-جالىقپاي ىجداھاتپەن تازالادى.
توسىن سىبدىر ەستىلسە جالت قاراساتىن اۋىل ەسبەرگەننىڭ جىل قۇسىنداي قايتا ورالعانىن نەگە كورمەسىن، نەگە سەزبەسىن! ءبىر-بىرىنەن ءسۇيىنشى سۇراماسا دا «كۇتكەنىمىز كەلدى عوي» دەگەندەي، كوزدەرى كۇلىمدەپ، ەسكى قىستاۋ جاققا يەكتەرىن كوتەرىپ، كادىمگىدەي ەلەڭدەسىپ قالعان-دى. قىزىق بولعاندا سۇراماڭىز، وتكەن كۇزدىڭ قارا سۋىعىندا الدەكىمگە وكپەلەگەندەي ءبىر كۇننىڭ ىشىندە شۇعىل جينالىپ، قاقىرا تامدى سىرتىنان بەكىتىپ، قىمبات موتوردى كەزدەيسوق ماشينەنىڭ جۇك سالعىشىنا لاقتىرا سالىپ، قالاداعى مەكەن-جايىنا سۋىت اتتانىپ كەتكەن. جاسىراتىنى نە، ونسىزدا جاپىراعى جايقالىپ تۇرماعان توڭىرەك تاپا-تال تۇستە قۇيىن سوعىپ وتكەندەي ءبىرتۇرلى مۇڭايىپ، جەتىمسىرەپ، سىلق ەتىپ، كوڭىلسىز كۇيگە ءتۇستى دە كەتتى. ارينە، ونىڭ ءبارى كوزگە بىردەن باتتيىپ كورىنبەس، دەگەنمەن جالعىز ادامنىڭ دا ورنى ويسىرايىپ، بىرنارسەنىڭ جەتپەي تۇرعاندىعى انىق اڭعارىلىپ تۇردى... ول كىسى جوقتا شوپكەتىشار ءبىرلى-جارىم اتقامىنەرلەر بۇرىن-سوڭدى كەزىكپەگەن توسىنداۋ مىنەز كورسەتتى. ءۇيدىڭ سالىعى تولەنبەدى، سۋعا، ەلەكتر قۋاتىنا قارىزسىڭدار دەپ كەمپىر-شالداردى قىسپاققا الۋدىڭ قاجەتى قانشا ەدى. بۇگىن-ەرتەڭ بۇل اۋىلدان كوشىپ كەتسە ءسوز بار ما، ارعى كۇنى دە كورەتىنىڭ سول... جۇزدەرىن كۇن توتىقتىرعان جانە ءومىرى بىرنارسەدەن قۇرقالام-اۋ دەپ اسىقپاي باياۋ قوزعالاتىن باياعى جەرلەستەرىڭ بولعان سوڭ، ول وعاش قىلىقتان نە تاپتى؟! بۇل سۇراقتى توتەسىنەن قوياتىن دا، وعان تولىققاندى جاۋاپ بەرەتىن دە ءجونى ءتۇزۋ پەندەنى كەزىكتىرسەڭ كانەكەي!
ينە ۇشىندا وتىرعانداي ۇنەمى ۇركەكتەپ، ەسكى عيماراتتىڭ ەرتەڭگىلىك ەسىگىن اشاردا دا ساۋساقتارى دىرىلدەپ، كىلتتى ازەر بۇرايتىن اپەندىلەۋ ءبىر ادام بولسا، ول ءسوز جوق، پوشتا باستىق. پەنسياعا بىرەر جىلى قالعاندا قيان-شەتتەگى ەلدى-مەكەندە مىناداي جىلى ورىن قايدا؟! ال سول جىلى ورىننان جىلجىپ كەتۋىڭ دە كوزدى اشىپ-جۇمعانشا. ءوزىنىڭ دە بەينەتى بەسباتپان. مايلى قاسىقتاي كىسىمەن ىلدىم-جىلدىم ارالاسۋعا كەلگەندە بارىپ تۇرعان ماقۇرىم. ىلەرى جىلجۋعا موينى جار بەرمەيدى. ايتپەسە، ەسبەرگەن اۋليە ءجۇردى عوي وسى اۋىلدا شارۋا تىندىرعانسىپ، اياعىن الشاڭ-الشاڭ باسىپ. ونىڭ نەمەن اينالىسقانىنا باس اۋىرتقانى نە؟! مۇنىسىن ءتىرى جان ەستىمەسىن، بۇل ءوزى اشقان جاڭالىق – بالىقتىڭ جەلبەزەگىندەگى كىسىنى قارتايتپايتىن تۇيمەدەي ءدارىنى تاپقىش ادامدى اۋليە دەمەگەندە نە دەمەكسىڭ؟! اۋليە عوي، اۋليە! قۇرداستارى ول ءدارىنى قولعا قايتىپ تۇسىرسەك ەكەن دەپ، ءتۇنى بويى دوڭبەكشىپ، جىندانعان كىسىشە جۇلدىزدى اسپاننان جاردەم تىلەپ، اۋىزدارىنىڭ سۋى قۇريدى. وزىنە سالسا، ول دارىگە اۋەستىگى شامالى. ول ءدارىنى ىشكەن سوڭ جاپ-جاس بوپ، ەكى يىقتى جۇلىپ جەپ، ەكى كوزى الارىپ، كىمگە تيىسەرىن بىلمەي ەلەرىپ ءجۇرۋدى دە جۇرەگى قالامايدى. ءدارىسى بار بولسىن، قارتايتپايتىن ءدارى نەسىن العان!.. قۇداي بەرىپ تۇرعان نەسىبەنى اۋىزعا سالىپ، تالماپ جۇتۋدان دا قۇر قالدى عوي بۇل سورلى! ءوزىن ءوستىپ جەرلەسە عانا تىنىسى كەڭەيىپ، جۇيكەسى جونگە تۇسەدى. وۋ، جۇرت نە دەمەيدى، جۇرتتىڭ ايتقانىنا سەنسە، الدەقاشان ارام قاتار! «ەسبەرگەن شاقىرعان جەرگە بارماي، وقتاۋ جۇتقانداي سىرەسىپ جۇرەتىن ەرەكشە جاراتىلعان ادام!» ءبالي، ءسوز بولعانىڭا! ءوستىپ تە كىسى الجاسادى ەكەن-اۋ، ءا؟! كەلمەسە ءوزى ۆينوۆات... مۇنىڭ مىندەتى: «ەلگە كەلگەن قوناقسىز، ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ دە سىزگە دەگەن داستارقانى جايۋلى. كەسىمدى ۋاقىتىن ايتىڭىز!» مىنە، ءتىلدى ءتۇرتىپ تۇرعان بولار-بولماس ءبىر اۋىز ءسوزدى باتىلى بارىپ ايتا الماعان سوڭ، وزگەسىنە نە جورىق! كەلمەسە ءتىپتى الاقاي! ءىشىم-جەمگە تەككە شىعىندانبايدى. تەڭىز استىندا دەم الماستان جۇزە بەرەتىن كىسىنىڭ دە جۇرەگى جۇمساق بولۋعا ءتيىس قوي ءاسىلى! سول جۇمساق جۇرەك بىردە بولماسا بىردە، پوشتا باستىققا دا ءيىلىپ، ءىلتيپات تانىتپاس پا ەدى؟! «بۇل ءوزى تۋمىسىنان دۇرىس ادام عوي» دەسە، مۇنان ارتىق ماقتاۋ-ماراپاتتى قايدان تاپپاق؟! گازەت-جۋرنالدى مەزگىلىندە جەتكىزىپ بەرەتىن ەدى دەمەي-اق قويسىن. بارىنەن بۇرىن الگى تەڭەۋدىڭ قۇدىرەت-كۇشىن ايتساڭشى! پوشتا باستىق وزگەلەردەي ەمەس، سىرتتاي بولسا دا ەسبەرگەنمەن از-كەم ارالاستى عوي. سوندىقتان مۇنىڭ ءوتىنىشىنىڭ ەسكەرۋسىز قالۋى بەكەر-ءدى. ەندىگىسىنىڭ ءبارى كەش، ەندىگىسىنىڭ ءبارى – ءبالدۋ-ءبالدۋ ءبارى وتىرىك... ۇنەمى ۇرەي مەن قورقىنىش. ەسبەرگەن ەلمەن ارالاسادى، قۇلاشى كەڭ. ءبىر كادەلى جيىننىڭ كەلە جاعىندا: «سول اۋىلداعى اناۋ پوشتا باستىق قانداي ادام ءوزى؟!» – دەيتىن ءجۇردىم-باردىم ايتىلا سالاتىن جۇگىرتپە ءسوزدىڭ ءوزى-اق مۇنىڭ تۇبىنە جەتەدى. انىق جەتەدى. وقىس سوعىلعان قوڭىراۋدان زارەسى ۇشادى. اۋدان شاقىرتسا، شارۋانىڭ بىتكەنى.
قالبالاقتاپ ءجۇرىپ، پوشتاشى كەلىنشەكتى ەرتەڭگى شايىن ىشكىزبەستەن دەرەۋ شاقىرتىپ الدى. قوزى قارىن بۇلك-بۇلك: – مەنىڭ ورىنىم كەرەك بولىپ ءجۇر مە؟
جىبەك اڭ-تاڭ. باستىعىنىڭ اپەندەلىگىن تۇسىنە قويادى دا قۋلىققا كوشەدى: – ساۋاتىم شامالى، وقىماعام...
–وقۋ-شوقۋدىڭ قاجەتى جوق بۇل اراعا. شوقپارىڭ مىقتى بولسىن! – پوشتاشى كەلىنشەكتىڭ ەسبەرگەننىڭ ۇيىنە ءجيى سوعىپ تۇراتىندىعىن اراعا تىقپالاپ، الدەنەنى تۇتىندەتكىسى كەلىپ وقتالعانىمەن، ارىعا بارا المادى. قوزى قارىننىڭ قوزعالىسى جىلدام: – شىدا، قۇتىلارسىڭ مەنەن دە...
–نە دەيسىز، پەنسياعا ما؟
ء–يا، پەنسياعا... ال، ازىرگە... الگى كىسىنىڭ پوشتاسىن جەتكىزىپ بەر!
–كىمدى ايتاسىز؟
–ەسبەرگەن دەگەن اۋليەگە.
ء–سىز، سىزگە نە بولعان! جەڭگەمىزبەن ۇرىسىپ قالعاننان ساۋسىز با؟ – جىبەكتىڭ جۇزىنە كۇلكى ءۇيىرىلدى: – ول كىسى وتكەن ايدا كوشىپ كەتكەن.
–ا...ا. سولاي، سولاي دە، مەن ونى ءالى وسىندا جۇرگەن شىعار دەسەم... ءجا، بوپتى، بوسسىڭ. شارشاعان شىعارسىڭ، دەم ال! كەرەك كەزىندە شاقىرتىپ الامىن.
ەسبەرگەننىڭ توبە كورسەتكەنىنە بارىنەن بۇرىن قاريالار قۋانىشتى. قىمبات ءدارى ءازىر قولعا تۇسپەسە دە، جاسارىپ كەتكەندەي ءبىر كۇننىڭ ىشىندە. جۇرىستەرى قۋناق، ىڭقىل-سىڭقىل ازايعان. ساندىق تۇبىنە جاسىرعان ازىن-اۋلاق تەنگەسى بار تۇيىنشەكتى بالالاردىڭ كوزدەرىن الا بەرە سىرتىنان سيپاپ قويادى. دايىن جۇرگەندەرى ابزال. كونەبوگەندەگى ەسكى قىستاۋعا كۇن سايىن ۇلكەن ۇمىتپەن كوز تىگەدى. جاقسى حابار جەتكىزگەندەرگە ءسۇيىنشى دايىن.
جوعارى سىنىپ وقۋشىلارى اۋىلعا ەسبەرگەن قايتا كەلىپتى دەگەننەن سىمداي تارتىلىپ، جونگە تۇسە قالعان. بىردە-ءبىر ساباقتان كەشىكپەيدى. سەلتەڭباي ءجۇرىس پىشاق كەسكەندەي تيىلعان، قىزدارعا دا ءجونسىز ءتيىسۋدى ءجون كورمەيدى. سىپايى، سالماقتى. دەنى گەوگرافيا ءپانىن شۇقشيىپ وقيدى. ەسبەرگەننىڭ ءومىربايانىن ايشىقتايتىن ول ءجۇرىپ وتكەن جولدار: جەر شارىنداعى مۇحيتتار مەن تەڭىزدەر سان ءتۇرلى بوياۋلارمەن كارتاعا تۇسەدى. مەكتەپ مۇعالىمدەرى دە قۋلىققا كوشكەن. ەسبەرگەن كەلە مە، كەلمەي مە، و جاعىمەن ەسەپتەسپەيدى: «اعالارىڭ كەلەر ايدا ماستەر-كلاسس وتكىزەدى» دەپ اۋىزشا قۇلاقتاندىرۋدى اپتا سايىن جارنامالايدى. بۇرىنعى ديرەكتور اۋىسقان. وتكەن جولعى «كەزدەسۋدى» ەسكە تۇسىرەتىندەر جوقتىڭ قاسى.
ءتۇبىت مۇرتتىلار ماڭدايعا تۇسكەن شاشتى كەيىن سەرپيدى. ءاربىرىنىڭ كوكىرەگىندە مازداعان ءبىر-ءبىر جانارتاۋ. كىشى تەڭىز جاعالاۋىنا قونىستانعان جاتاعان اۋىل – اتامەكەن ءومىر بويى ەستەن شىقپايتىن بويتۇمار. ۇمىتىلمايدى. بۇل – ماسەلەنىڭ ءبىر جاعى، ەكىنشىسىنە كەلگەندە جۇدىرىقتاي جۇرەك كەۋدەنى قاقىراتىپ، قۇس بولىپ ۇشىپ كەتە جازدايدى. قۇمدى ءوڭىردىڭ كەلەشەگى، كىشى تەڭىزدىڭ بولماشى بەرەكە-بايلىعى جەر باسىپ جۇرگەن بالىقشى قاۋىمنىڭ بۇگىنگى ۇرپاعىنا-اق بۇيىرسىن! ەندىگىلەردىڭ ءورىسى الىستا، قيال جەتپەيتىن قيىردا. جاعالاۋلىقتار ۇلكەن تەڭىزدىڭ دە، كىشى تەڭىزدىڭ دە قاسيەتى مەن قاسىرەتىن تۇلا بويعا تولىق سىڭىرگەن. تولقىن شايعان بالعىن دەنە شىپ-شىمىر. اساۋ مۇحيتتار مەن تەپكىسى كۇشتى تەڭىزدەردىڭ تۇيەوركەش تولقىندارىمەن ايقاسقا تۇسۋگە تاس-ءتۇيىن دايىن. دۇنيە الاساپىران، كۇن سايىنعى وزگەرىستەردىڭ ۇشتىعىنا شىعا المايسىڭ. بۇگىن ءبىرىن باعىندىرساڭ، ەرتەڭ ەكىنشىسى. قۇددى ايدىن توسىندەگى الا قۇيىن تەڭىز مىنەزىنەن اۋمايدى. تەڭىز مىنەزدى جىگىت بولساڭ، كانە، مۇحيتتاعى دۇلەي داۋىلدان قينالماي امان ءوت. مۇحيت – ومىرلىك سىناق. وسى سىناقتان سۇرىنبەي وتسەڭ ازاماتسىڭ! مۇحيت تولقىندارى ءتىرى جاندى ايامايدى. شىدا، شىداماساڭ اعاش جاڭقاسى ءتارىزدى جاعالاۋعا لاقتىرىپ كەتەدى. ودان قايتىپ قاتارعا قوسىلۋىڭ ەكىتالاي. دۇنيە وزگەرىسىندە ەسەپ جوق. جۇمىر جەردىڭ كەز-كەلگەن نۇكتەسى ەگەر سەن جان-جاقتى جەتىلگەن نار تۇلعالى، نامىسشىل ازامات بولساڭ... جاتسىنباستان قۇشاعىنا قىسۋعا ءازىر...
ەسبەرگەن اعايدىڭ شەبەرلىك ساباعىندا ورتاعا تاستالار اڭگىمەنىڭ وزەگى وسىعان ۇقساس بولار دەپ توپشىلايدى كوپشىلىگى. الەم ادامى اتانعان ەسبەرگەننىڭ وسى اۋىلدان شىققانى قانداي ماقتانىش!.. ءسىز امان ءجۇرىڭىز ەسبەرگەن اعا!..
ەسبەرگەننىڭ جول تالعامايتىن كولىگىن العاش كورگەندەردىڭ ءبىرى جىبەك ەدى. تۇلا بويى كۇيىپ-جاندى. نەگە بۇيتكەنىن ءوزى دە تۇسىنبەدى. سەبەپسىزدەن- سەبەپسىز ۇيگە ءبىر كىرىپ، ءبىر شىقتى. كىشكەنتايى قىڭقىلداپ جىلاي بەرگەن سوڭ ونىڭ دا امالىن تاپتى. شكافتاعى تاس كامپيتتىڭ ءبىر تالىن قولىنا ۇستاتقان. جىم بولدى. بەرەكە تاپقىر-اۋ، باسقاسى باسقا، ال مىنا قىلىعىنا نە دەرسىڭ؟! كورشىدەن كوجە قاتىققا دەپ سۇراپ العان ءبىر توستاعان ءسۇتتى تاسىتىپ الدى. ءسۇتتىڭ توگىلگەنى قايبىر جاقسىلىق. كۇيىكتىڭ ءيىسى جۋىق ماڭدا تارقامادى.
مەكتەپتەن كەلگەن ۇلكەن قىزى گۇلدى كويلەگىن كيىپ، شاشىن تاراپ، اينا الدىندا ساندەنىپ تۇرعان شەشەسىن كورگەندە تاڭدانىسپەن دەمىن ىشكە ازەر جۇتتى.
–اسەمكۇلدىڭ تۋعان كۇنىنە باراسىز با؟
–اسەمكۇلى كىم؟ – جورتا بىلمەگەنسىدى. جۋاندانعان بوكسەسى جارىپ جىبەرەتىندەي تارىلعان كويلەكتىڭ ەتەگىن الدەنەشە تومەن تارتقىلادى. ايناعا قاراپ شىر اينالدى. اسەمكۇلى اۋىل شەتىندە تۇراتىن جامااعايىن تۋىسى. وتكەندە ازداپ ءجۇز شايىسىپ قالعان. جوق، جىنىن كەلتىرىپ، جەر استىنان شىققانداي كىسىمسىگەنى. مۇنىڭ كۇيەۋى ونىڭ بايىن ادەيى ماس قىلىپ كەتىپتى-ءمىس. جيناۋلى كورپە-جاستىق اراسىنا تىققان تەنگەنى قالاي تاۋىپ العان. قولدارىندا اقشا ىزدەيتىن قۇرالدارى بار ما؟ تىرتىڭداپ بالالاردىڭ كۇزگى وقۋعا بارار كيىمدەرى ءۇشىن جيناعان. تاپ بۇگىن اسەمكۇل تۇگىل اكەسى شاقىرسا دا بارايىن دەپ تۇرعان نيەتى جوق.
–جاراسا ما؟
–؟ – قىزى ۇندەمەدى. ماقۇلداعانداي انتەك قانا يىعىن قوزعادى. ول كويلەكتەن ءوزى دە ءۇمىتتى-ءتىن. بويجەتتى. «زاۋىت ديرەكتورلارىنىڭ قىزدارىنا ەلىكتەمە. وڭشەڭ شوپجەلكەلەردى قايتەسىڭ. ودان ساباعىڭدى وقى» دەپ اقىلگويسيدى شەشەسى. بۇلار اقىل ايتۋعا شەبەر عوي. كويلەگى قۇرىعىر جىرتىلىپ-اق كەتسىن، ەندى بۇعان دا ءبارىبىر.
–تاماق توڭازىتقىشتا، جىلىتىپ ءىش. – شەشەسىنە شىنىمەن نە كورىنگەن، ا؟! ءبىر ءتۇرلى عوي ءوزى، ءبىر ءتۇرلى. بۇرىن تۇستىك استى ءوزى ازىرلەپ، ۇيدەگىلەرگە تەڭدەي ءبولىپ بەرەتىن. تورگى بولمەدەن اكەسىنىڭ مىڭگىرلەگەن داۋىسى ەستىلدى.
–باسىڭ اۋىرسا ىشىڭكىرە، – دەدى شەشەسى اينا الدىنان ۇزاماعان كۇيى. وسىندايلاردىڭ ۇزاق ءومىر سۇرەتىندىگىنە قايران.
–تۇندەگىدەن بىرنارسە قالدى ما؟ جىلىتپا ىشسەم، جاعدايىم جاقسارار ما ەدى؟
–جىلىتپانى تۇسىڭدە ىشەرسىڭ.
–قالاي؟ مەنى تىرىلەي ولتىرەيىن دەپ پە ەڭ؟
–ولمەگەندە نەڭ قالدى؟! – ەكى ءبۇيىرىن تايانىپ، ەسىك كوزىندە تالتايىپ تۇر.
ء–بالي، بيگە بارماقپىسىڭ؟ – كوزى كىرتيگەن كۇيەۋى ساندەنىپ العان ايەلىنە تىكتەلىپ مويىن بۇردى. – شىعارارسىڭ...
–بالالارعا باس-كوز بول. مەنى ىزدەمە. جۇمىس باستان اسادى. ايدىڭ سوڭى، اتشوت. ەستىپ تۇرمىسىڭ؟! – داۋىس ەكپىنىن كۇشەيتتى.
پوشتاعا گازەت-جۋرنال اكەتۋ ءۇشىن ەمەس، كوز قىلۋ ءۇشىن سوعا سالدى. ەسبەرگەننىڭ اتىنا جازىلعانداردى اكەتۋگە اربا كەرەك. تاۋ بوپ ۇيىلگەندەردى ءبارىبىر وقىمايدى. ماڭاي ۇيقىدان جاڭا ويانعانداي تىپ-تىنىش. جاعالاۋدان قايىق جوندەپ جۇرگەن الدەكىمدەردىڭ سۇلباسى قاراۋىتادى. ەرتەڭ بالىق اۋلاۋ ماۋسىمى باستالعاندا جان مۇرىن ۇشىنا تىرەلەدى. قىس بويى قاڭىراپ تۇرعان زاۋىتتار ۇيرەنشىكتى تىرلىگىنە باياۋ كىرىسەدى. ازىرگە بالىقشىلاردىڭ بارىنە بىردەي بالىق اۋلاۋعا رۇقسات بەرىلمەيدى. ۋىلدىرىق شاشۋ قاتاڭ باقىلاۋدا. جازاتايىم ۋىلدىرىق شاشۋ كەزىندەگى جارلىقتى قىستىرماي، جاڭبىر-جاڭبىردىڭ اراسىمەن بۇقپانتايلاپ، امان قۇتىلارمىن دەگەن ەسەكدامەمەن بالىق سورپاسىن ىشكىسى كەپ، قىزىلسىراپ جۇرگەندەر ۇستالسا، ءايىپپۇلدىڭ مولشەرى جىل بويعى جارتى تابىسقا تەڭ. وعان تاۋەكەل ەتەتىندەر شامالى. دەگەنمەن ءبىرلى-جارىمى تابىلماي قالماس. وعان دەيىن قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرۋعا باسشىلار دا مازا بەرمەيدى: – قايىقتى مايلادىڭ با؟ اۋ-قۇرالدى ازىرلەدىڭ بە؟ العاشقى ايدىڭ جوسپارىن ۇمىتقان جوقپىسىڭ؟!..
جوسپاردى ۇمىتىپ ولە الماي جۇرگەن كىم بار. ۇلتانى مايلانعان قايىق تىكەلەي تۇسەتىن كۇن ساۋلەسىنە قۇشتار. قاراماي بىردەن قاتىپ كەتپەسە، ەرتەڭ ساڭالاۋ تاۋىپ، سۋ شىعىپ كەتۋى كادىك. بالىقشىلاردىڭ دەنى ناۋرىزدىڭ ەكى-ءۇش جۇماسىن امالسىز كۇتەدى. مىنا جۇرگەندەر قۇسۇيقىلى شىدامسىزدار. زاۋىتتاردىڭ سورايعان قاڭىلتىر مۇرجالارىنان ۇزدىك-سوزدىق ءتۇتىن بۋداقتايدى. بالىق ىستايتىن تسەحتار ازىرلىكتى ءوستىپ باستايدى. كەلەسى ايدا دايىن ءونىمدى اكەتۋگە كەلگەن ماشينەلەر قاقپا الدىندا كەزەكتەسىپ تۇرعاندا، تۇستىك استى اسىقپاي ىشەتىن جاعداي تۋسا؟!.. ءتىستى بالىقتىڭ ءىشىن جارىپ، قوڭ ەتىن بولەك، توستىگىن بولەك ايىرىپ، وتكىر پىشاقتىڭ ءجۇزىن قايتا-قايتا قايراپ بەل جازبايتىن ايەلدەردىڭ ءبىر-بىرىمەن اماندىق-ساۋلىق سۇراسۋعا دا ۋاقىتتارى تاپشى.
جىبەك كونەبوگەن قىستاعىنا تۋرالاپ اپاراتىن كۇرە جولدان قيىس بۇرىلىپ، ۇرلىق جاساعانداي قۇم توبەلەردىڭ اراسىمەن جاياۋ جۇرگەندى ءجون كوردى. ءتىرى جاننىڭ كوزىنە تۇسۋدەن قاشقاقتايدى. وسەك ورتتەن جامان. ونىڭ بەر جاعىندا، ءىلبىپ ىلگەرى جىلجىعان اياعى عانا. ال جۇرەكتىڭ الابوتەن بۇلقىنىسىن ايتپاڭىز! سۇيگەنىمەن العاش جۇزدەسۋگە كەلە جاتقان بويجەتكەننىڭ قايتىپ حال كەشەتىندىگى تاپ قازىر ەسىندە جوق. ونداي كۇيدى باستان كەشتى مە، كەشپەدى مە، و جاعىن دا تاپ باسىپ ايتا المايدى. جۇرەكتىڭ الاساپىران قان اينالىسى باس سۇيەكتى قاق ايىرىپ، ميدىڭ تۋ-تالاقايىن شىعاراتىننان ءارى. ءبالي، جىبەك شىنىمەن جىندانعان شىعار. ءۇيلى-باراندى، اقىل توقتاتقان، جاقسى-جاماندى ايىرا بىلەتىن كەرتاقتا ۇرعاشىنىڭ بۇل جەلىگۋى قاي جەلىگۋ؟! ماسقارا! ماحاببات، مۇنىڭ اتى ماحاببات دەۋگە ءوزىن قانشا قيناسا دا، اۋزى بارمادى. الدە ەركەكتىك بورىشتى باسى ءبۇتىن ۇمىتقانداي، جانىندا كۇيىپ-جانىپ ايەل جاتقاندىعىن قاپەرگە الماي، اۋزىنا ءجۇز گرام اراق تيسە كوڭىلى كوك تىرەپ، ىزىنشە انگە باسىپ، ارتىنان قور ەتىپ ۇيىقتاپ كەتەتىن ماسكۇنەم كۇيەۋدىڭ كوزىن باقىرايتىپ قويىپ، ءوش العىسى كەلگەن ارەكەت پە؟! نەسىن جاسىرادى، ەركەكتىڭ يىسىنە ولەردەي اڭسارى اۋعان. بويىن بۋعان ەسسىز قۇشتارلىقتىڭ ەمى قايدا؟! رەتى كەلسە ەر ادامنىڭ اۋىر سالماعىنا جانشىلىپ، جۇلىن-جۇيەسىن، ون ەكى مۇشەسىن ەركىنە جىبەرىپ، ول كەرەك قىلعان قيمىل-ارەكەتتىڭ قاندايىنا دا قارسىلىق جاساماي، ءبىر راقاتتىڭ جولىنا جالعان نامىس، ۇيات-اياتىڭدى دا قۇرباندىققا شالىپ، ارمانسىز اعىل-تەگىل تەرلەگىسى كەلەدى. ءجا-ءجا، وسى قىلىعىن جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ، جىبەكتى كۇستانالايتىندار دا تابىلار! جازعىرسىن، مىڭ جەردەن جازعىرسىن! مىڭ مارتە دۇرەلەسە دە ارقاسى دايىن. اينا الدىندا بالانىڭ باسىنداي اۋدارىلىپ-توڭكەرىلگەن قوس انارىن ۋىستاپ تۇرادى دا، كوزىن سىعىپ تەرىس اينالادى. تۋ بيەدەي تولىسا باستاعان دەنە بىلق-سىلىق. بالىق الۋعا كەلگەن بيزنەسمەندەردىكى بىقسىعان باقاي ەسەپ. بالىقپەن بايلانىسى جوقتارعا جولامايدى. بالىقشىلاردىڭ بايسىز وتىرعان بالدىزدارى بولسا، سولاي قاراي جىلىستايدى. بىرەر شامپاندى قولتىقتارىنا قىسىپ، ءتۇن اۋا جاعالاۋداعى جۇمىسشىلار جاتاقحاناسىنىڭ تەمەكى ءيىسى ساسىعان ىس بولمەسىنەن تابىلادى. جىبەكتىڭ ونداي-ونداي نەمكەتتى ولجاعا جەم بولعىسى كەلمەيدى. الدەكىمدەردىڭ كوزىنە ءتۇسىپ قالدىم با دەپ، قاراڭعى قۋىستارعا بوي جاسىرىپ، بىردەمە بولدى ما، بولمادى ما، ونىسىن دا انىق بىلە الماي، دامبالىنىڭ ىشقىر باۋىن جولاي بايلاپ، زىتىپ بارا جاتاتىنداردى ءيتتىڭ ەتىنەن جەك كورەدى. وندايلاردى ەلەمەيدى، وندايلاردىڭ تويات تاپقاندارىنا دا كۇماندى.
ال ەسبەرگەننىڭ تۇلعا-ءبىتىمىن ايتپاڭىز! ماڭ-ماڭ باسقان ءجۇرىس-تۇرىسى قانداي! كوز جانارىنان وت ۇشقىندايدى. قيىستاپ قاراعانىنىڭ ءوزى كوتەرىلىپ-باسىلعان كوكىرەگىڭدى ورتەپ جىبەرە جازدايدى. قاباعى سۇستى، سۋىق. جاسى كەلسە دە ءبىر ۇرعاشىنىڭ جەلىگىن باسۋعا مىقشەگە. جىبەككە كەرەگى دە وسىنداي ەركەك! ۇستىنەن تەر ەمەس، قىمبات ءاتىردىڭ ءيىسى اڭقيدى. بارا سالىسىمەن كوپتەن كورىنبەدىڭىز عوي دەپ، باس-كوزگە قاراماستان مويىنعا اسىلا كەتە مە؟! سىزگە ولەردەي عاشىق بولعانىمدى بىلسەڭىز... دەگەندى قايتىپ جەتكىزەدى؟ كەز-كەلگەنمەن ءتىل تابىسۋعا شابان، ءار ءسوزىن ساتىپ بەرگەندەي ۇزاق ۇنسىزدىكتەن سوڭ عانا دۇڭك ەتە قالاتىن ەسبەرگەن مۇنىڭ ەركەكسىرەگەن ەركەلىگىن ەلەمەي، ۇسىنعان قولىن قاعىپ جىبەرسە قايتپەك؟ ا...ا؟ و جاعىن قاپەرگە الماي ەركەك يىسىنە ەلىتىپ، تيەسىلى سىباعادان قۇر قالاتىنداي قوس وكپەسىن قولىنا الىپ، جۇگىرىپ كەلە جاتقانى قالاي؟ كىلت توقتادى. جىڭعىل بۇتاعىنىڭ تۇبىندەگى قۇجىناعان قۇمىرسقانىڭ يلەۋىنە كوزى ءتۇستى دە، سول تۇرعان جەرگە تىزە بۇكتى.
كۇن رايى جىلى. قۇرتقاشاشتىڭ ساباعى جاسىلدانىپ، ەندى-ەندى بوي تىكتەي باستاعان. جابايى جيدەنىڭ جۋانداۋ بۇتاعىنا ۇيا سالۋ قامىنا كىرىسكەن شىمشىق تورعايلار بوتەن ادامنىڭ توسىننان توبە كورسەتكەنىنە بولار-بولماس قىنجىلىس بىلدىرگەندەي، اششىلاۋ ۇنمەن ۇزدىكسىز شىقىلىقتايدى. قۇم سۋىرعان ولكەنىڭ دە كوكتەم ۋاعىنداعى وتكىنشى جاۋىنداي سىركىرەپ وتەتىن ءوز قىزىعى وزىمەن. جاعالاۋ قان ساسيدى. شاعالا مەن قارعانىڭ قۇدايلارى بەرىپ قالاتىنى وسى تۇس. ۋىلدىرىق شاشۋعا شىققان سازان بالىقتىڭ جاعدايى بەلگىلى. جانۇشىرىپ قۇمداۋىت جەرگە باۋىرىن توسەگەن كۇي ۋىلدىرىق شاشقانشا ولەرمەندىكپەن ىلگەرى قاراي جىلجي بەرەدى، جىلجي بەرەدى. ىلگەرىسى – قارا قۇرلىق. قايتىپ سۋعا تۇسە مە، تۇسپەي مە، وعان باس اۋىرتاتىندار شامالى. شانىشقىعا ىلىككەندەرى قازان قايناتۋعا سەپ. سۋعا جەتپەي جەلكەسى قيىلاتىندار قارا قارعا مەن شاعالانىڭ جەمتىگى. توڭىرەكتى باستارىنا كوتەرىپ، حانبازاردىڭ قىزىعىنا باتقانداي شاڭقىلدايتىندار دا سولار. تۇنەمەلىككە قاراي جەمتىككە كىرپىشەشەن يە.
ورنىنان ۇشىپ تۇرگەلگەن جىبەك ەسبەرگەنمەن قالاي جۇزدەسۋدىڭ جوسپار-ايلاسىن ويلاپ كەلە جاتىر. قينالاتىن تۇگى جوق، جولىعىسپاي جۇرگەن كىسى ەمەس.
–كەلەتىندىگىڭىزدى الدىن الا حابارلامادىڭىز، ءۇيدىڭ ءىشىن تازالاپ، تەرەزەلەردى ايناداي جالتىراتىپ قويار ەم، – دەپ قامقورسيدى جىبەك.
–كەرەگى جوق، كەرەگى جوق، ءازىر ءوز كۇنىمدى ءوزىم كورەتىندەي كۇشىم بار. – ەسبەرگەننىڭ جاۋابى دا جىبەكتىڭ كوكىرەگىندە سايراپ تۇر.
–دەگەنمەن، ەركەك ادامنىڭ ءۇي تىرلىگىمەن بۇكشەڭدەپ جۇرگەنى... – جىبەكتىڭ ءوزىمشىل نيەتى انىق اڭعارىلادى.
–وسى كوڭىلىڭە دە راقمەت، قالقام! – ەسبەرگەن ءسال سىنعانداي راي بايقاتادى. «ءسىزدى كىم شاقىردى، نەگە كەلدىڭىز؟!» دە بۇرىڭعىشا دۇرسە قويا بەرسە، جىبەكتىڭ دە ءجۇنى جىعىلىپ قالماس پا؟!
وسىنداي ديالوگتىڭ بولارىنا سەنىم بىلدىرگەن جىبەك قامىس ءۇيدىڭ ەسىگىندەگى قارا قۇلىپتى كورىپ، قالت تۇرىپ قالدى.
ححح
بۇلاي بولارىن كىم بىلگەن. بالىقتىڭ ۋىلدىرىق شاشار مەزگىلىندەگى جان الىپ، جان بەرىسكەن تىرلىگىن كوز الدىنا ويشا ەلەستەتكەنى بولماسا، ءالى دە كوپ نارسەدەن بەيحابار ەكەندىگىن وسى جولى اڭعاردى. جانە وسىلاي قاراي شىعاردا ورتالىق تەلەديداردىڭ باسشىلارى ۇيگە ارنايى بۇرىلىپ، كوپتەن ورىنداي الماي جۇرگەن ارمان-ماقساتتارىن دا اقىلداسۋ ءۇشىن ورتاعا سالعان. «ءسىز، سىزدەن باسقانىڭ قولىنان كەلمەيدى، وسىعان شىنتتاپ كىرىسىڭىزشى!» دەپ بىردەن بۇيرىقتى بۇرق ەتكىزبەسە دە، ەسبەرگەننەن كوپ ءۇمىت كۇتەتىندىكتەرىن ءا دەگەننەن بايقاتقان. الدىمەن ەسبەرگەننىڭ سۋ استىنا سۇڭگۋدەن الەمدىك رەكورد جاڭارتقانىن، تالاي مۇحيتتار مەن تەڭىزدەردىڭ تۇبىنە باتقان كەمەلەردىڭ قازىنا-بايلىعىن مەملەكەت يگىلىگىنە اسىرۋ جولىندا جانقيارلىق ەرلىك ىستەردىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەندىگىن، سونىڭ ارقاسىندا تاڭعاجايىپ اتاق-ابىروي يەلەنگەندىگىن جانە سوعان قاراماي «مەن سونداي اداممىن» دەمەستەن قاراپايىم ءومىر سۇرگەندىگىن... الگىلەردىڭ ەسكى حيسسانىڭ ءتۇيىنىن تارقاتقانداي، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن ارمانسىز جىرلاعانى. شاۋ تارتا باستاعاندىقتىڭ بەلگىسى مە، الدە قۇلاققا جاعىمدى تەرمەدەي ەستىلگەن اۋەن-ءسوزدىڭ بۋىنا بالقىدى ما، انشەيىندە ءوزى تۋرالى ماقتاۋ ايتىلسا ءۇن-ءتۇنسىز ورنىنان تۇرىپ جۇرە بەرەتىن ەسبەرگەننىڭ ولاي-بىلاي قيمىلداۋعا شاماسى كەلمەدى. ءاسىلى، شاماسىن كەلتىرمەگەن باستى سەبەپ ول ەمەس-ءتى. بۇيىمتايدىڭ ءون بويىنان ىزگىلىكتىڭ ءيىرىمى ەسەدى، ءبىر كەزدە ءوزى دە قيالداعان، كەيىن الاعاي دا بۇلاعاي قارەكەتتەردىڭ قامىمەن ءجۇرىپ ۇمىتقان، نە ۇمىتتىرۋعا كىنالىنى الىستان ىزدەمەيتىن ەسبەرگەن دە ءبىر جەلپىنىپ قالدى. مىنالاردىڭ وسال تۇستى تاپ باسۋىن قاراڭىز! ەسبەرگەننىڭ ويىن دا وقىپ قويعانداي. تۋرا وندىققا ءدوپ تيگىزەدى. وتكەن ومىردەن قالعانى قۇر ەستەلىك... ەستەلىكتى قاشانعى سۇيرەلەيسىڭ. كەي تۇستارى ەسكىرىپ، كونەرەدى. ونىسىن جاڭالاپ، اراسىنا ازداپ «تۇزدىق» قوسىپ، جۇتىندىرىپ جىبەرۋگە ەسبەرگەننىڭ شەبەرلىگى جەتىمسىز. امالى قايسى، اقىرىندا بارماعىن تىستەلەيدى. كەيبىر انتۇرعاندار ايتقانىنا سەنىمسىزدىك تانىتىپ، باستارىن شايقاسا: «ءوي، اكەڭنىڭ!» دەپ شاپالاقپەن جاقتان تارتىپ جىبەرۋگە ەندى ەسبەرگەننىڭ قولى كوتەرتپەيدى. ەكىنشى جاعىنان – ۇيات. ارداقتاپ الاقانعا سالعان اقساقالدىڭ ۇشقالاق مىنەز تانىتۋى قايبىر ادامشىلىق. اقساقالدىققا ارينە، ءازىر اسىقپايدى. دەسە دە كوپتىڭ اۋزىن قايتىپ جابادى.
قازىرگى زامان ەستەلىكتەن گورى ناقپا-ناق، قولعا ۇستايتىن شىندىققا قۇشتار. ال كەزىندە الگى الەمدى اۋزىنا قاراتقان ءسىڭىرى شىققان ارىق شال جاك كۋستو سەكىلدى جۇرگەن جولىن كينولەنتاسىنا جازا بەرسە، ەسبەرگەن دە كەزدەسۋگە شاقىرعاندا سونىسىن ەكرانعا شىعارىپ، ءوزى شەتتەۋ بۇرىشتا ەلدىڭ ىقىلاس-پەيىلىن اڭدىپ، بەيقام وتىرماس پا ەدى؟! ەح، ءوتتىڭ دۇنيە قۇربەكەر!..
ءىشىن ۇرايىن، ىشكىسى كەلدى سول جايساڭدارمەن. مۇز سالعان ۆيسكيدەن ءبىراز ۇرتتادى. باسى دىڭ-دىڭ... «دۇنيەدەن تۇڭىلەتىندەي ەشنارسە بولعان جوق...»، «ءسىزدىڭ قۇراتتاي شىمىر دەنساۋشىلىعىڭىزبەن تەڭەسەتىندەر سيرەك...»، «ءسىز ءالى دە ءبىر قىزدى مولىنان قارتايتاسىز...»، «قىزىق بولسىن، كورە المايتىندار كۇيىنىپ تۇز جالاسىن، بىرەۋدەن بالپاناقتاي ۇل تۋدىرىڭىزشى، اعا!..»
–سەندەر نەمەنە، مەنى ماس بولىپ قالدىعا سانايمىسىڭدار؟ – ەسبەرگەن ىزىنشە سىلكىنىپ بوي تىكتەدى: – كانە، نەگىزگى شارۋالارىڭا كوشىڭدەر! ۇندەمەگەنگە، باسقا سەكىرمەكشىسىڭدەر عوي، تۇگە!..
قوناقتاردىڭ اۋىزدارىنا قۇم قۇيىلعان، ۇندەرى مىڭگىر-مىڭگىر.
ء–سىز، سىزدەي ادام سيرەك.
–ايتىلعان. قايتالاۋ. ءوز شامامدى ءوزىم بىلەمىن.
–بىلسەڭىز، ءسىزدىڭ دە نەمەرەلەرىڭىز ءوسىپ كەلەدى.
–نەمەرەلەردى نەگە قىستىراسىڭ بۇل اراعا؟
–سول عوي...
–نە سول؟
–بۇگىنگى بالاباقشاداعى بارلىق بۇلدىرشىندەر ءسىزدىڭ نەمەرەلەرىڭىز!
–ال؟
–سول عوي... سولاردىڭ تەلەۆيزوردان نە كورەتىندىگىن بىلەسىز بە؟ وڭكەي شەتەلدىڭ بالدىر-باتپاق فيلمسىماقتارى.
–وۋ، وعان مەنىڭ قاتىسىم قانشا؟
ء–سال توقتاڭىزشى، تابيعاتى تۇنىپ تۇرعان ەلمىز دەگەندە كەڭىردەگىمىزدى كوككە سوزامىز. قايدا سول تامىلجىعان تابيعات؟!
–ونى ەكولوگتاردان سۇراڭدار.
–توقتاڭىزشى! ءسىز كەشەگى ارال، بۇگىنگى كىشى تەڭىزدىڭ جاناشىر قامقورشىسىسىز.
–ونى كىم ايتتى؟
–بىلەمىز عوي، بىلەمىز! ءسىز ءبىزدى دە بىردەمە بىلەتىندەردىڭ قاتارىنا قوسىڭىزشى!
–ال، يا...
–كىشى تەڭىزدەگى قازىرگى ادامداردىڭ بالىق اۋلاۋ پروتسەسىندەگى اشكوزدىكتەرىنە قارسىسىز. باسى ءبۇتىن قارسىسىز. تابيعات-انامىزدىڭ سايرايتىن ءتىلى بولسا ايتار ەدى پەرزەتتەرىنىڭ وزىنە جاساپ جاتقان جاۋىزدىقتارىن. سول شالاجانسار تابيعات-انامىزدىڭ باسىن سۇيەپ، تاماعىنا سۋ تامىزىپ جۇرگەن جالعىز ادام ءسىز عانا...
–قويىڭدار-اۋ، سەندەر ءتىپتى... كوپشىك قويۋعا مۇنشا مىقتى بولارمىسىڭدار؟!
–بار شىنىمىز، قىلداي وتىرىگى جوق، اعاسى.
–ال، ءيا...
–سول نەمەرەلەرىڭىزدى ءسىز دە اياۋعا، اياۋشىلىق بىلدىرۋگە ءتيىستىسىز عوي...
–قالاي، قايتىپ؟
–مىنە، سوعان كەلە جاتىرمىز. بىزدە ەڭ قۇرىعاندا بالالارعا كورسەتەتىن بالىقتار الەمى تۋرالى دا تۇك جوق. كوشىرمە، كوشىرمە. مۇحيتقا ءتۇستىڭىز...
ء–مۇيىز شىقسا...
–مۇحيتى بار بولسىن، ءوزىمىزدىڭ كىشى تەڭىزدەگى بالىقتار تۋرالى ءبىر فيلم ءتۇسىرىپ بەرىڭىزشى.
–فيلم تۇسىرەتىن مامان ەمەسپىن.
–وعان ماماننىڭ شەبەرلىگى شامالى. وپەراتورعا دا الاڭ بولماڭىز. ول ءسىزدىڭ ەركىڭىزگە جىبەرمەيدى، قول بايلاۋ. كينواپپارات الاسىز دا وسى قالاي-اۋ دەگەن كورىنىستى شەتىنەن تۇسىرە بەرەسىز. قۇراپ-سۇراۋ ءبىزدىڭ شارۋا.
ء–بالي.
–سىزدەن باسقا ونى بىردەن-ءبىر پەندە تۇسىرە المايدى. تەڭىز استىنا سۇڭگىمەك تۇگىلى...
–بولدى، جەتەر!
–كەلىستىڭىز بە؟
–بالالار ءۇشىن دەگەن سوڭ دىمىم قۇرىپ تۇر.
–قازىر بالىقتىڭ ۋىلدىرىق شاشار مەزگىلى. ءوزىڭىز ءۇشىن جاعالاۋعا كەتىپ باراسىز. تاپتىرمايتىن تاقىرىپ. بالا تۇگىلى بالىقتىڭ قالاي ۋىلدىرىق شاشاتىنىن ءوزىمىز دە بىلمەيمىز. جاپونيادا جاسالعان ءتۇسىرۋ اپپاراتىن ەرتەڭ جەتكىزىپ بەرەمىز. كەلىستىڭىز عوي، اعا، كانە قولىڭىزدى بەرىڭىزشى!..
ەسبەرگەن جاعالاۋعا كۇن شىقپاي كەلگەن-ءدى. شاعالالاردىڭ الابوتەن شاڭقىلى ۇيدە تىنىش جاتقىزبادى. ونىڭ ۇستىنە قارا قارعا قوسىلىپ، «وركەستر اۋەنى» قۇلاق قۇرىشىن قاندىرعان. ويپىر-اي، مىنا ءداۋ باس سازاندار شىنىمەن ولە مە-ەي! اۋعا تۇسكەندە بۇلقىنىپ، اۋدىڭ كوزىن جىرتىپ، نە بالىقشىنىڭ قولىن قاناتاتىن تەڭىز تاعىسى عوي كادىمگى. وندايدا بالىقشى باۋىرلاردان قۋلىق ارىلعان با؟ قايىق ۇلتانىندا جاتاتىن جەپ-جەڭىل اعاش بالعا ماڭدايعا سارت ەتە تۇسەدى. وعان دا بىردەن بەرىلە قويماي، بىرازعا دەيىن قۇيرىعىمەن جەر سابالايتىن قايران سازاننىڭ قور بولعان ءتۇرىن قاراڭىز! «قور بولعانى نەسى؟!..» ارا-تۇرا ءوستىپ شەكتەن شىعىپ كەتەتىندىگىنە ىشتەي وكىندى. ۇرپاق ءوسىرۋ، ۇرپاق قالدىرۋ جولىنداعى جانقيارلىق دەسە قانداي جاراسار ەدى! تەڭىزدىڭ تەرەڭ تۇسىنان جۇلدىزداي اعىپ كەلەدى دە، ەشبىر كەدەرگىلەرگە قاراماستان باۋىرىن توسەپ، قاتقىلداۋ جەرگە جەتىسىمەن ۋىلدىرىقتى بۇرق ەتكىزەدى. ۋىس تولى ۋىلدىرىق الدىمەن سۋ بەتىنە قالعىپ شىعادى دا تابيعات جارىقتىقتىڭ جازىلماعان ەرەجەلەرى ەندى ەسكە تۇسكەندەي، بىرتىندەپ تەرەڭ جاققا جىلجي باستايدى. جىلجىعانى بىلىنبەيدى. مويىن بۇرىپ ءبىر قاراعانشا ۋىس تولى ۋىلدىرىق تەڭىز سۋىنا ءسىڭىپ جوعالادى. بالكىم، تەڭىز جىرتقىشتارىنىڭ اۋزىنا تۇسپەي تۇرعاندا بالدىرلاردىڭ اراسىنا جەتىپ جاسىرىنۋعا قام جاسايدى. بالدىرلاردىڭ اراسىنا جەتسە، ودان ارعىسىنا تاۋەكەل. بالدىر ۋىلدىرىقتى ولتىرمەيدى. بويىنا جان بىتكەنشە قۇشاعىنا قىسىپ تەربەتەدى. بارماق باسىنداي ءبىر ءتۇيىر ۇرىقتان پايدا بولعان مىڭ-ميلليون مايدا شاباق ەرتەڭ توپ قۇرىپ، ءداۋ باس سازاننىڭ ۇيرەنشىكتى جولىمەن تەڭىز استىنداعى قيىن دا قۇپيالى ساپارعا بەل بۋادى. ءبىرازى ولەر، اۋىرۋ-سىرقاۋعا ۇشىرار.
مايدا شاباقتاردى قامىس سوبىعىنىڭ تۇبىندە اڭدىپ جاتىپ، ونشاقتىسىن بىردەن قىلعىتا سالاتىن ءبىر جەكسۇرىن جاندىك بار. ونى بيچوك دەيدى. كوزگە تۇسەتىنى بۇلتيعان ۇرتى عانا. تۇرقى سونداي سۇيكىمسىز. بۇرىن بۇل وڭىردەن كەزىكپەيتىن. بۇل ادامنىڭ كوزسىز اقىماقتىعى دا كىسىنى قاراداي شارشاتادى عوي. بىراق اقىماقتىق جاسادىق دەپ كىناسىن مويىندايتىن ءبىر پەندە تابىلسا! ءبارى بىلگىش، ءبارى كورەگەن. كىشى تەڭىزدىڭ كەنەرەسى تولا باستاعاندا قولىندا ازدى-كوپتى بيلىگى بارلار جاعالاۋلىقتاردىڭ كەلەشەك تاعدىرىنا باس اۋىرتقانسىپ، توسىن جاڭالىق اشقانسىپ، ويعا-قىرعا شاپقىلاعان. تەز ارادا تەڭىزدىڭ پايداسىن كورىپ، بايۋ ماقسات. تاجىريبە الماسپاق بولىپ، تەرىسكەيدەگى ارىپتەستەرىمەن اقىلداستى. مۇندايدا وقتاۋلى مىلتىقتاي ءازىر تۇراتىن «قامقورشىلار» تابىلا كەتپەي مە؟! كامبالا وسىرىڭدەر دەدى، تەڭىزدىڭ تولعانىنا قاراماي، ولار تايىز سۋدا وسە بەرەدى دەدى. ءارى سىرت ەلگە تاسىمالداۋعا ىڭعايلى. كامبالاسى قابىرعاسىنان كۇن كورىنەتىن ايتەۋىر، بالىق تۇقىمداسقا جاتاتىن جىبىرلاعان بىردەمە! بۇل –باعالى باستاما، مۇحيت ءونىمىن كىشى تەڭىزگە جەرسىندىرۋ دەپ ءبوستى بىرەۋلەر. اراسىنان ساياساتتىڭ ساياباعىن ىزدەدى. الگى اتى وشكىر ۋىلدىرىق جەگىش پالە سول كامبالانىڭ تۇقىمىمەن بىرگە كەلگەن «ۇلى مۇحيتتىڭ بىزگە بەرگەن سىيلىعى». وۋ، ەستى كىسى بىرەر جىل شىدامدىلىق تانىتسا، وسى تەڭىزگە جەرسىنگەن باياعى بالىق تۇقىمى دا جەتىلىپ كەتپەس پە ەدى!
ءجا-ءجا، ەسبەرگەننىڭ ءبارىن تىندىرىپ تاستاپ، ەندى سونى ويلاپ، باس قاتىرۋى قالىپ پا؟! ۇرتى تومپايعان جەكسۇرىندى ءتۇپ-تۇقياڭىمەن قۇرتىپ جىبەرۋگە بۇلاردىڭ شاماسى جەتپەيدى. مەيلى، ۋىلدىرىقتى جەي بەرسىن، قالعانى دا جەتەر. ايتەۋىر، سۋ بەتىندە قالقىعان ۋىلدىرىق بالدىر اراسىنا جەتىپ جىعىلسا ءۋايىم جوق. بالدىر اراسىنا بالىق تۇگىلى ەسبەرگەننىڭ دە اڭسارى اۋادى. مىنا قىم-قۋىت دۇنيەنىڭ شاڭ-توزاڭىنان شارشاپ، جان تىنىشتىعىن ويلاعاندا، بالدىر اراسىنا بارىپ جاتا كەتكىسى كەلەدى.
ۋىلدىرىق شاشتىم، انالىق مىندەتتەن قۇتىلدىم دەسە دە، ودان ءارى ءومىر سۇرۋگە قام جاساۋ كەرەك شىعار دەپ، سازان بالىقتىڭ كەرى بۇرىلمايتىن قىرسىقتىعىنا نە بەرەرسىڭ؟! ولۋگە قايلى. ءىشىن بوساتىپ العان سوڭ، قانات قۇيرىعىمەن ىلگەرى جىلجىپ، تەڭىزگە تۇسۋگە نە كەدەرگى؟ جۇمىرتقادان شىعىسىمەن قۇم بەتىنە يرەلەڭدەگەن ءىز تاساپ، تەڭىزگە قاراي جىلجىپ بارا جاتاتىن تاسباقا قۇرلى جوق پا؟! قايىرلاپ قالعان بالىقتى كورگەندە الا كوزى جىلتىڭداپ، شىبىن جانى تىرناق ۇشىنا تىرەلگەندەي بىردە تومەن، بىردە جوعارى ۇشىپ، شاڭقىلدايتىن شاعالالارعا كەرەگى وسى! ال دۇنيەنىڭ بار قارعاسى وسى ماڭنان تابىلعان. قارق-قارق. ولار دا ەسبەرگەنگە ولەردەي وكپەلى. بۇل ءوزى قايدان تاپ بولعان پەندە؟! بۇرىن-سوڭدى مۇنداي ادامدى بۇل ماڭنان كەزىكتىرمەگەن. كەشەگى حال-قارازي داۋرەندى كورەر-كوزگە بۇلاردىڭ اۋزىنان جىرىپ اكەتپەكشى، ءا؟! قايراڭداعى بالىق بىتكەندى جالاڭاياقتانىپ الىپ، كەۋدەسىندە جانى بارلارىن ەسى شىعىپ تەڭىزگە لاقتىرادى. تۇسكە دەيىن دامىل تاپپادى. نەتكەن قايسارلىق؟! قيمىل-قوزعالىسىنا جان لەسپەيدى. توكقا قوسىلعان ويىن ماشينەسى دەرسىڭ بەينەبىر. بىراق جاڭا عانا ۋىلدىرىق شاشقان بالىق بىتكەنگە جالعىز ءوزىنىڭ شاماسى جەتە مە؟ ونى قاپەرگە العان پەندە بولسا... ەسبەرگەندىكى قولعا ىلىككەندەرىنە دەم بەرۋ... قان ساسىعان جاعالاۋدى كورگىسى جوق. قاپ، وسىلاي قاراي شىعاردا ءبارىن قامداستىرىپ، تەك مىلتىقتىڭ ەسكە تۇسپەگەندىگىنە قايران. تورگى ءۇيدىڭ تورىنە ىلىنگەن قوس اۋىزدى قولعا الماعالى قاي زامان. مىنا توبەسىندە ويناق سالعان كورىندە وكىرگىرلەردى ۇركىتۋگە بىرەر پاترون جەتىپ-ارتىلار ەدى-اۋ! تابيعي جاراتىلىستىڭ ءبىرى بولسا دا، تاپ وسى قارا قارعاعا جانى اشىماس-تى. كوكسەگەنى ولىكسە...
تەرلەي باستاعان سوڭ، بىلعارى بەشپەتىن شەشىپ تاستادى. كەشىپ بارىپ، تەڭىزدىڭ كەرمەك سۋىن الاقانعا تولتىرىپ، جۇتىپ-جۇتىپ جىبەردى. تاڭ اتقالى ءنار سىزباعانى ونسىزدا بەلگىلى. قۇيرىق باسۋعا شاما قايدا، كۇن قىزا بالىقتىڭ قاراسى كوبەيە ءتۇستى ءبىلىم. قادام باسقان سايىن قايراڭداپ قالعان بالىققا سۇرىنەسىڭ. ەسبەرگەن ۋىلدىرىپ شاشىپ ۇلگەرگەندەرىن ەسى شىعا تەڭىزگە جونەلتەدى. وسىندايدا ءبىر ادامنىڭ كومەككە كەلمەگەنى قالاي؟! باسقاسى باسقا، الگى جىبەك شىراعىمعا نە بولعان؟! بىلايعى ۋاقىتتا ەسبەرگەنمەن تىلدەسۋگە سىلتاۋ تاپپاي دىمى قۇرىپ جۇرەدى دە، كەرەك كەزىندە قاراسىن كورسەتپەيدى. ادىلدىك پە مۇنىسى؟! ەسبەرگەن نازار سالمايتىن گازەت-جۋرنالدى قولتىقتاپ، ەسىكتەن سىعالىپ تۇراتىن سول كەلىنشەكتىڭ كومەگى قاجەت بولىپ تۇرعانى-اي! الدە بالالارى مەن ماسكۇنەم كۇيەۋىنىڭ بابىن تابا الماي ءجۇر مە؟
شاعالادان گورى قارا قارعا وجەت. جاعادا ەبىل-دەبىلى شىعىپ، بىرەۋ ءجۇر-اۋ دەگەندى قاپەرگە قىستىرمايدى. ەسبەرگەن قوس وكپەسىن قولىنا الىپ، ەنتىگىپ جەتەمىن دەگەنشە شاشاۋ شىقانداردى ءبۇرىپ اكەتەدى. ءبۇرىپ اكەتەدى دە اۋلاقتاعى قۇم توبەنىڭ باسىنا شىعىپ، «تۇستەنەدى». قارق-قارق. ەمىن-ەركىن، جاعالارى جايلاۋدا. بەيتانىس كىسىنىڭ مىنا قيمىل-ارەكەتى دە قىزىق ءتىپتى. ەرسىل-قارسىل جۇگىرىپ جۇرەدى دە الدەنەنى ۇمىتقانداي، قوبديشا سەكىلدى قوراپتى يىعىنا اسىپ، ۋىلدىرىق شاشقان بالىقتاردىڭ ۇستىنە تونە تۇسەدى. مىلتىق شىعار دەپ كۇدىكتەنگەن. سودان ءبىرى قالماستان جەلدىڭ ىعىنا قاراي دۇركىرەي ۇشتى. اڭدىسىن اڭدادى. مىلتىق اتىلسا ولىمگە باس تىگىپ قايتەدى، بۇيىرعان نەسىبەنى تاعى ءبىر تۇستان تەرىپ جەر. قوبديداي قوراپتىڭ مىلتىق ەمەستىگىنە اقىرى كوزدەرى جەتتى. سول بويدا جەلدىڭ ىعىمەن ءبىرى قالماستان دۇركىرەي «كوشىپ» كەلدى.
ءتۇس اۋا ەسبەرگەن شىنىمەن دىڭكەلەپ شارشادى. اياعىمەن تىك تۇرۋ ارمانعا اينالدى. قارنى اشتى، جۇرەگى سىزدادى. سەكسەۋىلدىڭ شوعىنا پىسكەن قايران بالىقتىڭ مايلى توستىگى-اي!. جو-جوق، ءالى دە جاعالاۋدى ءبىر اينالىپ شىعۋعا شاماسى جەتەدى... كينواپپارات قولىندا. ەسى اۋعان كىسىشە اپپاراتتىڭ تۇمسىعىن توبەدەن تونگەن قارا قارعانىڭ ءنوپىر توبىنا قاراتىپ، «پۋح، پۋح!» دەپ «اتقىلايدى». «سەندەردە قارعانىڭ جەمتىگى بولۋدان باسقا ماقسات جوق پا؟» دەپ اۋىزدارىن اشىپ، قۇم جاعادا پىرداي شاشىلىپ قالعان بالىقتارعا قاراپ، بىرنارسە ايتقىسى كەلەدى. داۋىسىن قاتايتىپ ۇرىسقىسى كەلەدى.
كەنەت بىرەۋ شالىپ قالعانداي قۇرعاق جەرمەن ءىلبىپ كەلە جاتىپ، ەتپەتىنەن قۇلادى. ارى قاراي قيمىلداۋعا دارمەنى قالماعان. سۋلى توپىراقتىڭ سىزىن دا سەزگەن جوق. اياق-قولىن ەركىن سوزىپ، سۇلق جاتىر. دۇنيەنىڭ راقاتى تىنىشتىق ەكەن-اۋ دەپ تاماعىن كەنەپ، الدەنەنى ايتۋعا وقتالدى. بىراق وعان شولدەن قاتالاعان ءتىلى يكەمگە كەلمەدى. ءشول مەن اشتىق بىرگە شابۋىلدادى. تەڭىزدىڭ كەرمەك سۋى قاقىرا تامنىڭ ىرگەسىندەگى گۇمپىلدەگەن شەگەن قۇدىقتىڭ شەكەدەن شىعار تاستاي سۋىنداي قايدان بولسىن. ەڭ بولماسا، سونىڭ ءبىر تامشىسىن تاماققا تامىزار ءيمانجۇزدى پەندەنىڭ قاشان كەزىگەرىن كىم ءبىلسىن. ءتۇس كورگەنى دە قىزىق، ءبىر جاعىنان كۇلكىلى... سۋ بەتىنە قالعىپ شىققان ۋىلدىرىق اتاۋلى قايىققا اينالىپ كەتەدى دە، ەسبەرگەننىڭ بىلىق-سىلىق دەنەسىن دەرەۋ جەردەن كوتەرىپ الىپ، بالدىرلاردىڭ اراسىنا قاراي الا جونەلەدى. ءولى مە، ءتىرى مە؟ وزىنە سالسا بالدىرلاردىڭ اراسىنان ماڭگىلىك ورىن تاپسا، ەشبىر وكىنبەيدى. بىلايعى ءومىردىڭ قىزىق-شىجىعىن ءبىر ادامداي كوردى عوي. قالعانى جەر باسىپ ءتىرى جۇرگەندەرگە...
جاعالاۋعا ەندى تابانى تيگەن جىبەك ەسسىز-ءتۇسسىز جاتقان ەسبەرگەندى كورگەندە جانۇشىرا جۇگىردى. باسىن سۇيەدى. بەتىنە جۇققان قۇم قيىرشىقتارىن الاقانىمەن سيپادى، اقشىت ورامالىن سۋلاپ ماڭدايىنا باستى. ەسبەرگەن بولار-بولماس سىعىرايتىپ كوزىن اشتى. جىبەكتى تانىدى. ازداپ ىڭىرسىدى. بىراق «سەن مۇندا قايدان ءجۇرسىڭ؟» دەگەن جوق.
قۋانىش جيەنباي
Abai.kz
