رەداكتسيادان: بيىل قازاقتىڭ ۇلى پەرزەنتى، حالىق جازۋشىسى، ۇلتتىڭ رۋحاني شەجىرەسىن كەڭ اۋقىمدا زەرتتەگەن ءسوز زەرگەرى مۇحتار ماعاۋين 80 جاسقا كەلەدى. وسى ورايدا «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە جاريالانعان «مۇحتار ماعاۋين» اتتى ماقالانى نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.

قازاق ادەبيەتى دەسە، ءتىل ۇشىنا ەڭ الدىمەن ورالار الىپتار توبى بار. حح عاسىر باسىنداعى الاش ارىستارى مەن ولمەس تۋىندىلار اكەلگەن ۇركەردەي توپ، ولاردىڭ كوزىن كورگەن اۋەزوۆ، مۇسىرەپوۆ، مۇستافيندەردەن سوڭ تىلگە ورالار ونداعان ەسىم-سويدىڭ ىشىندە مۇحتار اعا ماعاۋيننىڭ اتى-ءجونى بولەك، دارا ەستىلەدى.

ءسىز ۇلت ادەبيەتىنىڭ كلاسسيكتەرىن ءتۇ­گەلدەي وقىپ، وي يىرىمىنە سۇڭگىپ، ءوزىڭىزدى رۋحاني تۇلەتسەڭىز، سونىڭ ىشىندە ەگەردە قاپەلىمدە ما­عاۋيندى وقىماعان بولساڭىز، وندا ءبىر ءبۇيىرى­ڭىز ولقى سوعىپ، رۋحانيات الەمىندەگى ساپارىڭىزدا «ۇلتتىڭ ءوزىن ءوزى تانۋى، ادامنىڭ ءوزىن-ءوزى تانىماققا ۇمتىلىسى» تۇرعىسىنان كەمەلدىككە باعىت تۇزەي الماعانىڭىز بىردەن بايقالادى. ويتكەنى ماعاۋين – قازاقتىڭ رۋحاني تاريحىندا اتتاپ وتۋگە، قايىرىلا سوقپاۋعا بولمايتىن سۋرەتكەردىڭ ءبىرى ءھام بىرەگەيى. ويتكەنى ماعاۋين – تەك ادەبيەتشىلەر ءۇشىن عانا ەمەس، ادەبيەتتانۋشى («قوبىز سارىنى»، سىن ماقالالارى), مادەنيەتتانۋشى (تانىمدىق ماقالالارى مەن زەرتتەۋلەرى) عالىمدار مەن تاريحشىلار («قازاق تاريحىنىڭ الىپپەسى»، «شىڭعىس حان») ءۇشىن دە مول ماعلۇمات، سونى تاقىرىپ، شۇيگىن وي ۇسىنعان، ءار ءسوزىن پافوسپەن، ايعايمەن ورمەي، دالەل-دايەكپەن، وزىندىك تۇجىرىممەن كەستەلەگەن ويشىل. ويتكەنى حح عاسىردىڭ سوڭعى شيرەگىنەن باستالعان ما­عاۋيننىڭ سالقار كوشى ءار ونجىلدىقتار سايىن جاڭا ورىسكە بەت الىپ، گۋمانيتارلىق سالانىڭ ءار توبىنا، ءتىپتى ساياسي ورتاعا دەيىن («ۇلتسىزدانۋ ۇرانى») ويىن اشىق جەتكىزىپ، قازاق ساناسىن قالعىپ-مۇلگۋدەن ساقتاندىرۋمەن كەلەدى.

بالكىم، بۇگىندەرى كلاسسيكتەر تورىنەن ورىن العان كەيبىر قالامگەرلەردى وقىماساڭىز، روماندارىن اقتارىپ-توڭكەرمەسەڭىز، ءومىر جولىنا ءجىتى نازار سالماعان بولساڭىز، ودان تارلىق كورمەسسىز، بىراق ماعاۋيندى وقىماي، ۇلت رۋحانياتى مايدانىندا بيىككە شىعانداپ، كوككە سامعايمىن دەۋ ابەستىك بولار ەدى.

باس­قا-باسقا، بۇگىندەرى تۇتاس قازاقتىڭ پايىم-پاراساتىمەن، ءبىتىم-بولمىسىمەن بىتە قايناسىپ كەتكەن جىراۋلاردىڭ الداسپان رۋحىن ەشكىم ماعاۋينسىز اتاي الماسى انىق. جىراۋلار مۇراسى قازاقتىڭ رۋحاني-مادەني قوردالانۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوستى. تىلگە جاڭا لەپ، ويعا ورامدى مازمۇن اكەلدى. ۇلت رۋحتاندى. ءوزىنىڭ وتكەنىنە كۇمانمەن ەمەس، ماقاتانا قارايتىن ۇرپاق كوبەيدى.

«كوكمۇناردان» باستالىپ، «الاساپىرانمەن» كەمەرىنەن اسقان، «سارى قازاق» پەن «شاحان شەرىنىڭ» يىرىمىنە بويلاتقان، «قىپشاق ارۋىمەن» جاڭا سيپاتتا باعىت تۇزەپ، «وداعاي اڭگىمەلەرى» ارقىلى قوعامدىق ورتاعا بولەك وي تاستاعان جازۋشىنىڭ ءار تۋىندىسى – ۇلتتىڭ ولجاسى، قازىناسى. وسى شىعارمالاردىڭ كەز كەلگەنىن قايتالاپ وقىساڭىز، جازۋشىنىڭ تەك تىنىمسىز ەڭبەك، ۇزدىكسىز ىزدەنىسكە بوي ۇرىپ، ءوزىن-ءوزى قايتالاماۋعا ىجداعات تانىتقانىن، ءار شىعارماسىن جىلدار بويى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، ءوز كوڭىلى تولعانشا سۇرىپتايتىنىن، ەلدەن ەرەك جاۋاپكەرشىلىكپەن قالامعا بەرگەن سەرتىن ەشۋاقىت بۇزباعانىن بايقايسىز. شىعارمالار كومپوزيتسياسىندا بوساڭ ارقاۋ جوق، سيۋجەتتىڭ ءبارى شاحمات تاقتاسىنداي ويلاستىرىلعان، دىتتەگەن ماقساتىنا جەتۋگە قاجەتتى دەتالدار الدىن-الا ەكشەلگەن، كەيىپكەرلەرى ارتەكتى، ءتۇرلى مىنەزدى، ءار ۋاقىتتا ءومىر سۇرگەن، وزگەشە بولمىس يەلەرى بولسا دا، اۆتور سونىڭ بارىنە ءوز داۋىرىنە ساي وبراز دارىتا بىلگەن. ءبىزدىڭ كوپتەگەن جازۋشىلاردىڭ كەيىپكەرلەرى قازىرگى ۋاقىتتا ءومىر سۇرگەنىمەن، مىنەز-قۇلقى، سويلەۋ مانەرى ەرتە زامان كەيپىن تانىتاتىنداي سەزىلەتىنى دە جاسىرىن ەمەس. ماعاۋين بۋىنى، ونىڭ زامانداستارى وسى ولقىلىقتى بارىنشا جويعان، ۇلت ءتىلىنىڭ مايەگىن كوركەم ادەبيەتكە كەڭ-مولىنان پايدالانعان، وشپەستەي مورلەگەن «التىن شوعىر» دەۋگە نەگىز بار. سولاردىڭ ىشىندە ماعاۋين ءتىلىنىڭ ەكپىنى، تىنىسى، اسەرلىلىگى، دالدىگى وزگەدەن وقشاۋ. قالامگەر ءار ءوڭىردىڭ وزىنە ءتان مازمۇندى ءتىلىن جاتسىنباي، ءدال ورنىمەن پايدالانادى، كونە سوزدەردى كەرەك جەرىنە قولدانىپ، تەكسكە جاڭا ماعىنا ۇستەيدى، جاڭا سوزدەر مەن تەرميندەردى، عىلىمي اتاۋلاردى نىعىزداپ، ءسوز ساۋلەسىن قۇبىلتىپ، قۋاتىن ارتتىرىپ قولدانادى، مۇندايدا وقىپ وتىرىپ، ەرىكسىز ءتانتى بولاسىڭ. شىمىر دا شيراقى سويلەمدەردەن ءلاززات الاسىڭ.

سوڭعى جىلدارى كوپ ايتىلىپ جۇرگەن «قالا پروزاسى» دەگەن ۇعىم بار. سۋرەتكەردىڭ «ايەل ماحابباتى»، «ارحيۆ حيكاياسى»، «قىپشاق ارۋى» سەكىلدى بىرنەشە شىعارماسىن زەردەلەسەڭىز، قالاعا كەلگەن ياكي قالادا ءومىر سۇرگەن ادامنىڭ پسيحولوگياسىن، ءجۇرىس-تۇرىسىن، تىرلىك جاعدايىن بارىنشا شىنايى قالىپتايتىنىنا ريزا-قوش بولار ەدىڭىز.

بالزاكتىڭ ءپاريجى، بورحەستىڭ بۋەنوس-ايرەسى، پامۋكتىڭ ستامبۋلى سەكىلدى كەڭ اۋقىمدا بولماسا دا، قازاق ادەبيەتى وقىرماندارى ءۇشىن مۇحتار ماعاۋيننىڭ الماتىسى – ءبىر توبە.

وسى شىعارمالاردى وقىعاندا، الماتىنىڭ جازۋشى سۋرەتتەگەن ساتتەرىن ساعىنا ەسكە الاسىز، كورمەسەڭىز دە كورگەندەي بولاسىز. الماتى – ءان كەشتەرىنىڭ، قىزىلدى-جاسىلدى دۋمان تويلاردىڭ، تۇگەسىلمەس كونتسەرتتەردىڭ، بىتپەيتىن جيىنداردىڭ، ءساندى عيماراتتاردىڭ، بيزنەس ورتالىقتار مەن بازارلاردىڭ عانا قالاسى ەمەس، جۇمباققا، سىرعا تولى كىتاپحاناسى مەن مۋزەيى، تەاترلارى مەن عىلىمي ورتالىقتارى بار، رۋحاني اۋراسى بولەك، سان-سالالى تاعدىر يەلەرى مەكەندەگەن، ءوزىنىڭ تىلسىم قۇپيالارىن ىشىنە بۇككەن تاريحى ءنان شاھار. اتالعان شىعارمالاردى وقىعاندا وسىنداي شاھاردا تىرلىك كەشىپ جاتقانىڭىزدى وي ەلەگىنەن قايتارا وتكىزەسىز.

ماعاۋين شىعارماشىلىعى – ارنالى وزەن سەكىلدى. قايتالاي وقىپ، شۇڭەتىنە ۇڭىلگەن سايىن تەرەڭىنە تارتا بەرەدى. سۋرەتكەر تۋرالى كوپ ايتۋعا بولادى، ودان دا كوپ ايتۋعا بولادى، ايتكەنمەن، تولىق ايتىپ، اقىل-تاقىل تۇگەسۋ مۇمكىن ەمەس. سەبەبى، قالامگەردىڭ جاسامپاز بولمىسى – ءبىز ءسوز ەتكەننەن الدەقايدا كەڭ، اۋقىمدى، كوپ فۋنكتسيالى، سان الۋان ديففەرەنتسيالدى.

تۇپنۇسقا: «قازاق ادەبيەتى»

توقتارالى تاڭجارىق

Abai.kz