بۇگىن ءاليحان بوكەيحاننىڭ تۋعان كۇنى. وسىعان وراي ۇل كوسەمىنىڭ بىرنەشە قاناتتى سوزدەرىن جاريالاپ وتىرمىز...

****
اللا تاعالا قۇران كارىمدە پايدالى ورىنعا وزدەرىڭنىڭ سۇيگەن نارسەلەرىڭ مەن مالدارىڭدى شىعارماي تۇرىپ ىزگىلىك، جاقسىلىق دەگەن نارسەگە جەتىسە المايسىڭدار دەپ ءبۇتىن ادام بالاسىن شىن كوڭىلىمەن ۇلت ىسىنە قىزمەت ەتۋگە قىزىقتىرادى.

****
ءبىزدىڭ جۇرت بوستاندىق، تەڭدىك، قۇرداستىق، ساياسات ءىسىن ۇعىنباسا، تاريح جولىندا تەزەك تەرىپ قالادى.

****
بوستاندىققا اپاراتىن جالعىز جول – ۇلتتىق ىنتىماق قانا.

****
ورتتە ءجۇرىپ سابىرلى بولۋ – ماقتاۋعا سىيمايدى.

****
كەيىنگىگە عيبرات الارلىق ۇلگى تاستاپ كەتىپ، العىس الارمىز با؟ جوق، دالاعا لاعىپ، ءجونسىز كەتىپ، قارعىس لاعنەت الامىز با؟ كەۋدەسىندە كوزى بار ادام كوپ ويلانارلىق جۇمىس.

****
بىرلىكتەن ايىرىلعان ەل قاڭعىپ قالادى.

****
جۇرت پايداسىنا تازا جولمەن تۋرا باستايتىن ەر تابىلسا، قازاق حالقى ونىڭ سوڭىنان ەرەر ەدى.

****
ءوز تىزگىنىڭدى ءوزىڭ الىپ جۇرە الماي، شاتاق-داۋدان شىقپايتىن ءبىر ەسكى اۋرۋىڭ بار-اۋ، قازاعىم! قىلىعىڭدى كورىپ ءىشىم كۇيەدى.

****
الىسپاعان، جۇلىسپاعان بوستاندىق اتىنا مىنبەيدى، بۇعاۋدان بوسامايدى، ەرى قۇلدىقتان، ايەلى كۇڭدىكتەن شىقپايدى، مالىنا دا، باسىنا دا يە بولمايدى.

****
ءبىزدىڭ كەمشىلىگىمىز - اركىم تاريح ارقالاتقان جۇكتى بەلگىلى جەرگە اپارماي، سوڭىنداعىلارعا تاستاپ كەتەتىندىگى.

****
قازاقتىڭ وقىعان ازاماتتارى، قازاققا وسىندايدا قىزمەت ەتپەگەندە قاشان قىزمەت ەتىپ، پايدامىزدى تيگىزەمىز؟!

****
بىزدە بىرلىك بولىپ، ءىس قىلا بىلەتىن شەبەر تابىلسا، الاشتىڭ بالاسى باقىت-ماحاببات جولىنا ءتۇستى!

****
عۇمىر بايگەسىندە ءبىزدىڭ قازاق ءتىلى ءوز بايگەسىن الار!

****
ءتۇزۋ قالام - قيسايعان، وتكىر قالام - مۇجىلگەن زامان.

****
قازاق-اۋ! ءتۇزۋىڭ بىرىگىپ جۇرت ءۇشىن قام ويلايتىن كەز كەلگەن جوق پا؟!

****
ۇلتتىڭ جوعىن ۇيىقتاپ ءجۇرىپ ەمەس، وياۋ ءجۇرىپ ىزدەۋ كەرەك

****
ۇلتىنا جۇرتىنا قىزمەت ەتۋ - بىلىمنەن ەمەس مىنەزدەن.

****
ءتىرى بولسام، حان بالاسىندا قازاقتىڭ حاقىسى بار ەدى، قازاققا قىزمەت قىلماي قويمايمىن.

****
ناعىز تۇرىك زاتتى حالىق ءتىلى – ءبىزدىڭ قازاقتا.

****
ەلدىڭ تۇرمىسىن، ءتىلىن، مىنەزىن بىلمەگەن كىسى كوش باسىن دا الىپ جۇرە المايدى.

****
بىرلىكتەن ايىرىلعان ەل قاڭعىپ قالادى.

****
قازاق بالاسى بىرىگىپ، تىزە قوسىپ ءىس قىلسا، حالىقتىق ماقسات سوندا ورىندالادى.

****
بي عادىل بولماي، جۇرت ءىسى ىلگەرى باسپايدى.

****
ءوزىن-ءوزى قاسقىرشا شاۋىپ وتىرعان جۇرتتا وقۋ، شەبەرلىك بولمايدى.

****
سۋساعاننىڭ تۇسىنە سۋ كىرەدى

****
كىسى ءوز باسىنا تىلەنىپ كىشىرەيسە، كەمىسە – ءوز ولجاسى.

****
نە جۇمىس قىلساق، وسى ءۇش: اقىل، ءسوز، ءىس سانا تالقىسىنان وتپەي جۇمىسقا اينالمايدى

****
ادام بالاسى قىلىپ جۇرگەن ءىس وي-اقىل بولىپ باستالادى، ءسوز بولىپ سويلەنەدى، يا جازىلادى، اقىل ءسوز سونان سوڭ بارىپ ىسكە اينالادى.

****
اقىلدى ءسوز قىلماق قيىن، ءسوزدى قىلماق مۇنان نەشە ەسە قيىن.

****
دۇنيەدە نە بولسا بىرتە-بىرتە ازداپ ىلگەرى باسىپ بولادى.

****
وقۋ-ءبىلىم ءبىر، وقۋ ۇلعايا ءبىلىم بولادى.

****
كوپ وقىسا، زەيىندى بولسا، ءبىلىمدى بولماق، مىنەزى جاقسى، جامان بولا ما، مۇنى قۇداي بىلەدى.

****
جالپاق جۇرتتىڭ كوكىرەگىندە جاقسىلىق بولماسا، جۇرت جۇرت بولىپ تىرشىلىك كورمەك ەمەس.

****
ادام بالاسى وزگە حايۋاننان ايىرىلعاندا بۇلاردان اقىلدى بولىپ، قولى شەبەر بولىپ ايىرىلادى.

****
بايلىق ءتۇبى - اقىل ءھام قول ۇستالىعى. وسى ەكەۋى قوسىلماي، ادام بالاسى قازىناعا جارىمايدى.

****
اقىل دا، ۇستالىق تا وقۋمەن، ىستەۋمەن جۇرە ۇلعايادى.

****
بۇل تىرشىلىك ۇلكەن تالاس، ءبىر بايگە: جۇيرىك الادى، ششابان قالادى. جۇيرىكتىك اقىل، ۇستالىق جاھيتشىلىكتە. ەرىنشەك ەزگە جول بايگە، سىباعا، مۇشە جوق.

****
...وتىرىكسىز، ۇرلىقسىز بۇل سورلىلاردىڭ ارام جەمى تابىلمايدى.

****
حالىلق ءىسىن ورنىنا سالۋعا كوپ اقىل، كوپ قىزمەت، كوپ جىلعى شەبەر ىستەگەن ءادىس كەرەك.

****
تىرشىلىك عۇمىر بەلگىسى – الىس-تارتىس، ارباس، ءادىس.

****
كىم شەبەر بولسا، جالىقپاي، تالماي ىزدەنسە، بىرىگىپ تىزە قوسىپ ءادىس قىلسا، عۇمىر بايگەسى سونىكى.

****
تورعايدىڭ اق ۇرپەك بالاپانىنشا اۋىزدى اشىپ، بىرەۋگە جالىنىپ جالپايا بەرسە، مۇنان تۇك ونبەيدى.

****
بوتەن كىسى قازاققا ەشقانداي جاقسىلىق ارتىپ اكەلىپ بەرمەيدى.

****
ءوز كۇشىنە، ءوز قۋاتىنا سەنبەگەن ادام دا، حالىق تا عۇمىر جۇزىندە بايگە المايدى.

****
بىرەۋگە تەلمىرگەن ادامنان، حالىقتان قوساق تۇرتكەن جەتىم لاق باقىتتى.

****
قانشا ۇزىن بولدىم دەسە دە، ادامنىڭ بوي شارىعى بەلگىلى.

****
جالعىز ءجۇرىپ ءوز باسىن قورعاسا، كىسى بالەدەن قۇتىلادى. كوپپەن ءجۇرىپ ءوز باسىن قورعايمىن دەسە، كوپتى قۇدىققا تىعادى. كوپ ماقساتى ءيىن تىرەسىپ، تىزە قوسىپ، ءبىر جۇرسە تابىلادى.

****
تالاس دۇنيە – عۇمىر سيپاتى، تالاس تارتىس جوق بولسا، عۇمىر اباقتى بولار ەدى.

****
ايىر سوزگە ايىپ جوق. اقىلعا ساڭىراۋ دا ايىپ.

****
بۇل زاماندا جىلاپ مۇراتقا جەتەمىن دەۋ، اش تۇيەنىڭ كۇيسەۋى بولادى.

****
قازىنا گازەتانىڭ سىرتى، جابۋى، قالام، ماقالا – جانى.

****
ادام شەبەرلىگى ارالاسىپ ءىس قىلماسا، تاۋداي التىن ءبىر ەلى قازىنا.

****
...ءمىنسىز جالعىز قۇداي، سەكپىلسىز جالعىز كۇن.

****
ءتىلشى، حابارشى – گازەتا وتىنى.
گازەتانى وقىپ جۇرت ءوزىن-ءوزى كورەدى، ءوزىن-ءوزى بىلەدى.

****
تۇبىندە ءبىزدىڭ قازاق ءتىلى، بىزبەن ءتىل تۇقىمى ءبىر، وزگە مۇسىلماندى بايىتپاسا، ءبىر-بىرىمىزگە قونسى قونبايمىز عوي. عۇمىر جۇزىندە ءبىزدىڭ قازاق ءتىلى ءوز بايگەسىن الار: اباي، احمەت، مىرجاقىپ، شاكارىم، تارعىننان ءھام وزگەلەردەن بۇل كورىنىپ تۇر عوي.

****
ەر جىگىتتىڭ بەلگىسى – اداسقانىن موينىنا العانى.

****
ءبارىمىز بۇل سۇم دۇنيەگە قوناق. ارتىڭدا ورىنباسارىڭ تابىلسىن.

****
دۇنيەدە ادام بالاسى اينالىپ كەتپەس ەكى اق كوپىر بار: ءبىرى – ءولىم، ءبىرى – ماحاببات.

****
تاربيە جولىمەن بىلىمگە شىنىققان ادام بىلگەنىن كارىنە الا كىرەدى.

****
ءبىلىم كۇن سياقتى، كورىنگەننىڭ ءبارىن جارىلقايدى.

****
بىلىمگە جاقسى دا، جامان دا جاق. ءبىلىم الماس قىلىش.

****
الدا ءالى كۇندى كورە بىلەتىن ۇرپاق كەلەدى! سول كۇندى كورەتىن ۇرپاق سەندەردى ەسكە الاتىن بولادى. ءبىزدى ريزاشىلىقپەن، ۇلكەن قۇرمەتپەن ەسكە الاتىن بولادى! وكىنبەڭدەر! كۇرەس جولىنا تۇسكەندەرىڭە وكىنبەڭدەر!

****
جەر دەسە دىرىلدەمەي بولمايدى: جەر ماسەلەسى – ءومىر ءسۇرۋ ماسەلەسىنىڭ زورى.
****
ەۋروپا مادەنيەتتىمىن دەپ ماقتانعانىمەن، مادەنيەتى ونەرىندە عانا، ال مىنەزى حايۋاندىق ساپارىنان قايتقان جوق.

****
ءبىزدىڭ ىزدەگەنىمىز – الاشتىڭ اتى بايگەدەن كەلگەنى. ءتىرى بولساق، الدىمىز ۇلكەن توي. الاشتىڭ بالاسى بۇل جولى بولماسا، جاقىن ارادا ءوز تىزگىنى وزىندە بولەك مەملەكەت بولار.

****
بوستاندىققا اپاتارىن جالعىز جول – ۇلتتىق ىنتىماق قانا.

****
قازاقتى اۆتونوميا قىلساق، قاراوتكەل – الاشتىڭ ورتاسى، سوندا ۋنيۆەرسيتەت سالىپ، قازاقتىڭ ۇل-قىزىن وقىتساق، «قوزى كورپەش – باياندى» شىعارعان، شوقان، اباي، احمەت، مىرجاقىپتى تاپقان قازاقتىڭ كىم ەكەنىن ەۋروپا سوندا بىلەر ەدى-اۋ.

****
ءبىز قاراپ وتىرساق قوساق اراسىندا بوس كەتەمىز. قازاق جۇرتى بولىپ باس قامىن قىلماساق بولاتىن ەمەس. ەسىك الدىنان داۋىل، ءۇي ارتىنان جاۋ كەلدى. الاشتىڭ بالاسى اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلامادان سوڭ، 200 جىلدا باسىڭا ءبىر قيىن ءىس كەلدى. اقساقال اعا، ازامات ءىنى، وتباسى ارازدىقتى، داۋدى قوي، بىرىك، جۇرت قىزمەتىنە كىرىس! الاشتىڭ باسىن قورعاۋعا قام قىل.

****
قازاقتىڭ بايىرعى جەرىن قاشان قازاقتار ءوز بەتىنشە عىلىم مەن تەحنيكاعا يگەرمەيىنشە، جەر جەكە مەنشىككە دە، قونىستانۋشىلارعا دا بەرىلمەسىن.
كادەت پارتياسى جەر ادامعا مەنشىكتى بولىپ بەرىلسە دە، ءجون دەيدى. ءبىزدىڭ قازاق جەردى مەنشىكتى قىلىپ السا، باشقۇرتشا كورشى مۇجىققا ساتىپ، ءبىراز جىلدا سىپىرىلىپ، جالاڭاش شىعا كەلەدى.

****
1)قازاقتىڭ بۋرجۋازيالىق زيالىلارى مەنى "ۇلت كوسەمى" دەپ اتادى.
2) مەن قازاق حالقىن سوۆەت بيلىگىنە قارسى كۇرەسكە باستادىم.
3) مەن ەشقاشان سوۆەت وكىمەتىن سۇيگەن ەمەسپىن، بىراق مويىندادىم.

****
مۇنان بۇرىن قازاق شەجىرەسى قازاق تىلىندە كىتاپ بولىپ باسىلعان جوق. شاھكارىمنىڭ بۇل كىتابى قازاق شەجىرەسىنىڭ تۇڭعىشى، قازاق شەجىرەسىن بىلمەك بولعان اعا-ءىنى ىزدەگەنىڭدى وسى كىتاپتان تاباسىڭ. ەندى مۇنان بىلاي قازاق شەجىرەسىن جازباق بولعان كىسى شاھكارىمنىڭ كىتابىن ابدەن بىلمەي قادام باسپاسىن. كىتاپ جيعان جەرى جوق، كوشپەلى دالادا ءجۇرىپ شاھكارىم شەجىرەسىندەي كىتاپ جازباق وڭاي جۇمىس ەمەس.

****
از ادام اتقا ءمىندىم دەپ قاسقىر بولىپ جۇرتقا شاپسا، مۇنداي جۇرتتا بەرەكە قايدان بولسىن؟

ء(اليحاننىڭ قاناتتى سوزدەرى الەۋمەتتىك جەلىدەگى ساياساتكەر پاراقشاسىنان الىندى)

Abai.kz