جامان ايتۋعا اۋىز بارمايدى، الايدا، ءبىزدىڭ تىلدىك قولدانىسىمىزدا «سوڭعى ءان»، «سوڭعى ءسوز»، «سوڭعى بي»، سوسىن تاعى دا سوڭعى بىردەڭە دەگەن انىقتاۋىشتار كوپ كەزەدەسەدى. اعىمداعى اقپاراتقا قاراپ وتىرىپ، پەندەمىز عوي، كەيدە جىندى كوبەلەكتەي بيلىكتىڭ ماڭىن اينالسوقتاپ جۇرگەن كىسىلەردىڭ ءىس-ارەكەتىنەن ايتەۋىر ءبىر سوڭعى ىشقىنىستى بايقاعانداي بولامىز. نەنىڭ سوڭى ەكەنىن قايدام، قالاي دەگەندە دە ءبىر سوڭعى تاستاس بار. الدە، قاساقانا سولاي ەتىپ ءجۇر مە ەكەن؟!.

جەمقورلاردىڭ انتي-جارناماسى!

بۇرناعى كۇنى «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ جانىنان قۇرىلعان سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قوعامدىق كەڭەس ەلدىڭ ءىشىن ەركىن جايلاعان دەرتتى جويۋعا باعىتتالعان ءوزىنىڭ سوڭعى شاراسىن مالىمدەدى. مالىمدەپ قانا قويعان جوق، ءبىرازدان بەرى تومسىرايىپ جاتقان بۇيىعى ەلدى دۇرك ەتكىزىپ ءبىر رەت كۇلدىردى. بالكىم، بۇل دا سوڭعى كۇلدىرىس بولسا كەرەك...

اتانجىلىكتى پارتيا نە دەپ مالىمدەدى؟ بىلاي دەدى. «ءبىز مەملەكەتتىك قىزمەت ءىسى جونىندەگى اگەنتتىككە بۇدان بىلايعى جەردە ءاربىر مەملەكەتتىك قىزمەتكەر «مەن - سىبايلاس جەمقورلىققا قارسىمىن!» دەگەن توسبەلگىنى تاعىپ جۇرۋگە مىندەتتى بولسىن دەگەن ۇسىنىستى ەنگىزبەكشىمىز». بۇنى «نۇر وتان» پارتياسى جانىنداعى جەمقورلىققا قارسى قوعامدىق كەڭەستىڭ ساراپتاۋ كوميسسياسىنىڭ جەتەكشىسى ءمىربولات كۇنباەۆ دەگەن كەرەمەت ايتتى.

جامان ايتۋعا اۋىز بارمايدى، الايدا، ءبىزدىڭ تىلدىك قولدانىسىمىزدا «سوڭعى ءان»، «سوڭعى ءسوز»، «سوڭعى بي»، سوسىن تاعى دا سوڭعى بىردەڭە دەگەن انىقتاۋىشتار كوپ كەزەدەسەدى. اعىمداعى اقپاراتقا قاراپ وتىرىپ، پەندەمىز عوي، كەيدە جىندى كوبەلەكتەي بيلىكتىڭ ماڭىن اينالسوقتاپ جۇرگەن كىسىلەردىڭ ءىس-ارەكەتىنەن ايتەۋىر ءبىر سوڭعى ىشقىنىستى بايقاعانداي بولامىز. نەنىڭ سوڭى ەكەنىن قايدام، قالاي دەگەندە دە ءبىر سوڭعى تاستاس بار. الدە، قاساقانا سولاي ەتىپ ءجۇر مە ەكەن؟!.

جەمقورلاردىڭ انتي-جارناماسى!

بۇرناعى كۇنى «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ جانىنان قۇرىلعان سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قوعامدىق كەڭەس ەلدىڭ ءىشىن ەركىن جايلاعان دەرتتى جويۋعا باعىتتالعان ءوزىنىڭ سوڭعى شاراسىن مالىمدەدى. مالىمدەپ قانا قويعان جوق، ءبىرازدان بەرى تومسىرايىپ جاتقان بۇيىعى ەلدى دۇرك ەتكىزىپ ءبىر رەت كۇلدىردى. بالكىم، بۇل دا سوڭعى كۇلدىرىس بولسا كەرەك...

اتانجىلىكتى پارتيا نە دەپ مالىمدەدى؟ بىلاي دەدى. «ءبىز مەملەكەتتىك قىزمەت ءىسى جونىندەگى اگەنتتىككە بۇدان بىلايعى جەردە ءاربىر مەملەكەتتىك قىزمەتكەر «مەن - سىبايلاس جەمقورلىققا قارسىمىن!» دەگەن توسبەلگىنى تاعىپ جۇرۋگە مىندەتتى بولسىن دەگەن ۇسىنىستى ەنگىزبەكشىمىز». بۇنى «نۇر وتان» پارتياسى جانىنداعى جەمقورلىققا قارسى قوعامدىق كەڭەستىڭ ساراپتاۋ كوميسسياسىنىڭ جەتەكشىسى ءمىربولات كۇنباەۆ دەگەن كەرەمەت ايتتى.

قالاي دەسەك تە، بۇل ارەكەتتى جەمقورلىققا قارسى جاسالعان «سوڭعى سوققى» دەپ قابىلداۋىمىز كەرەك. بالتىرىنىڭ ءوزى ءبىزدىڭ بەلىمىزگە تاتيتىن جۋان جەڭگەيلەر ءجۇرۋشى ەدى «ارىقتاعىڭ كەلسە، مەنەن سۇرا!» دەگەن توسبەلگى تاعىپ الىپ. نەمەسە، ىلميگەن شيكوكپەلەر كونەتوز كويلەگىنىڭ كوكىرەگىنە «بايىعىڭ كەلسە، مەنەن سۇرا!» دەگەن توسبەلگى تاعىپ، اۆتوبۋستا قارسى الدىڭا وتىرىپ الىپ جىنىڭدى ۇستاتاتىن. تۋرا سول سياقتى. وزدەرى ولە الماي ءجۇرىپ وزگەگە ءجون سىلتەگىشتەر كوپ-اق!

قازىر «پالەنشە پارە المايدى ەكەن» دەسە، سول پالەنشەدەن پايعامبار جاساپ الاتىن حالگە جەتتىك. انىقتاما بەرەتىن كەز-كەلگەن مەكەمەنىڭ كۇزەتشىسىنە شەيىن پارا العىش. اقشاسىن تولەسەڭىز باستىعىنىڭ باتەڭكەسىن شەشىپ اكەپ بەرۋدەن تايىنبايدى. تەرەزەنىڭ ارعى جاعىندا كۇمىلجىپ وتىراتىن، كەزەكتەگى جۇرتقا جاۋتەڭدەپ قاراپ وتەتىن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردى ايايسىڭ. تۋرا يت سەكىلدى سۇيەك دامەتكەن. ەندى سولاردىڭ توسىنە الگىندەي توسبەلگىنى تاعىپ قويىپ ەلەستەتىڭىزشى.

المايدى ەمەس، الادى عوي! كوكىرەگىندە «مەن - جەمقورلىققا قارسىمىن!» دەگەن توسبەلگى تۇرعانىمەن، كوكەيىندە «مەن - مىنا قورلىققا قارسىمىن!» دەگەن وي تۇراتىن شىعار...

باندىنى قۋعان بازىلباەۆ

كىم دە بولسا، جەمقورلىقپەن كۇرەسە وتىرىپ جەم جەيتىن جاقسى امال ويلاپ تاپقان ەكەن. ساناي بەرىڭىز، «جەمقورلىققا جانى قاس» ءبىرىنشى ادامنان باستاپ، بالاباقشاداعى تاربيەشىگە دەيىن، اكىمشىلىكتىڭ تورىنەن بوساعاسىنا شەيىن، ءار وتباسىنداعى كەمى ءبىر مەملەكەتتىك قىزمەتكە قاتىسى بار كىسى، ويباي-اۋ، ميلليونداردىڭ قالىڭ ىشىنە كىرىپ كەتپەدىك پە؟! سولاردىڭ باس-باسىنا ءبىر-ءبىر توسبەلگىدەن. ءتايىرى، ءبىز بىرەۋىمەن شەكتەلۋشى مە ەدىك؟ ءبىرى جوعالسا، ەكىنشىسىن تاعىپ السىن دەگەن نيەتپەن تاعى دا بىرنەشە توسبەلگى. ءاربىر مەملەكەتتىك قىزمەتكەرگە! ءجاي عانا، 20-30 تەڭگەگە شاعا سالعاننىڭ وزىندە، قوسالقىسىمەن پالەنباي ءنولدىڭ تىزبەگى. ميلليوندار، ميللياردتار!..

ارينە، مىندەتتى تۇردە توسبەلگىنى سوقتىرۋ ءۇشىن نە ءبىر زاۋىتپەن، نە بۇيىم جاساۋشى فيرمامەن كەلىسىم-شارت جاساۋ كەرەك. اۋەلى تەندەر وتكىزەمىز. ءوزىڭىز بىلەسىز، بىزدە تەندەر تىنىش وتپەيدى. نە ۇلكەن اۋلەتكە قاتىسى بار بۇزىقپەن، نە شەتەلدىك پىسىقپەن بولىسۋگە تۋرا كەلەدى. ءجاي عانا ەمەس، جەمقورلىقپەن كۇرەسە وتىرىپ بولىسۋگە. اشتان ولمەس ءۇشىن ۇيالاستارىمەن شايناسىپ جاتىپ مومىن قويدى بولە جەيتىن قاسقىرلار قۇساپ...

بۇل تەگىن ەمەس. كۇنى ەرتەڭ وسى توسبەلگى تالايدىڭ ءتوسىن سىندىرىپ، ءتىسىن قاعادى. «وتانىن ساتتى!» دەگەن ايىپتى سىرتتاعى قۋلارعا عانا تاعۋشى ەدىك، مىنانى جەلەۋ ەتىپ كەز-كەلگەندى كەڭىردەكتەن الا تۇسۋگە بولادى. قولعا ءتۇسىپ، قۇتىلىپ كەتىپ جاتقان پارەقورلاردىڭ باس اماندىعى ءۇشىن بەرەتىن «ساداقاسى» وسەدى دەگەن ءسوز. باياعىدا مويىنىنا قىزىل گالستۋك تاققان پيونەرلەردىڭ ءسال عانا قاتەلىگى ءۇشىن جەر-جەبىرىنە قالاي جەتۋشى ەدىك، جازاسى اۋىر ەدى عوي. بۇل دا سودان اسىپ تۇسپەسە، كەم سوقپايدى. ەلدى ون جىلداپ باسقارعان قانداۋىز قىزىل باسشىلاردىڭ كەزىندەگى مانەر. كەڭەستىك كوشىرمە...

بارىنەن دە ايايتىنىڭ، كۇنى ەرتەڭ «پارتيامىزدىڭ مىندەتتەگەن ۇسىنىسىنا قارسىمىسىڭ؟!» دەپ شولاقبەلسەندىلەر قوجاڭداپ وتىرىپ مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ ايلىعىنان توسبەلگىگە دەپ سالىق جينايدى. سىرت كوزگە سۇيكىمدى بولىپ كورىنگەن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر ونداي «ساداقانى» وڭ قولىمەن بەرىپ تۇرىپ، قارا حالىقتان سول قولىمەن بىردەڭە الماسىنا كىم كەپىل؟!

قىز ەمەس، كۇيەۋ قاشقان زامان بولدى...

كەز-كەلگەن العىشتىڭ بارىمتاعا بارا جاتقان ۇرى سياقتى «وسى سوڭعىسى بولسىن!» دەپ جەمقورلىق ارەكەتكە باراتىنى انىق. ماڭدايى تاسقا ءتيىپ، ىشكەن-جەگەنى كومەيىنە كولدەنەڭ تۇرعانشا سوڭعى مارتە انت ءىشىپ «تاۋەكەلگە» بارىپ جۇرگەندەر كوپ. قازىر سونىمەن قاتار، بۇگىنگى بيلىككە دە جارامساقتانۋدا «سوڭعى سۇيىسپەنشىلىكتەر» بايقالىپ قالىپ جاتىر.

جۋىردا جاقسىباي بازىلباەۆ دەيتىن مىقتى «پرەزيدەنت ن.ءا.نازارباەۆقا كورسەتكەن كومەگىم!» دەگەن تاقىرىپتا پرەمەر-ءمينيستردىڭ جەكە بلوگىنا حات جولدادى. كادۋىلگى، پرەزيدەنتتىكتەن ەكى مارتە ۇمىتكەر ەكس-كانديدات بازىلباەۆ! «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ بيۋروسىنان باستاپ، پارلامەنت سەناتىنىڭ باسشىسىنا، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسىنا، پرەمەر-مينيسترگە، ۇقك باسشىسىنا جانە مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترىنە باعىشتالعان بۇل حاتتا قاشقىن كۇيەۋ ءھام ەكس-شەنەۋنىك ۆيكتور حراپۋنوۆ پەن ونىڭ زايىبى ءلايلا حراپۋنوۆالاردى جاۋاپقا تارتۋ تۋرالى ۇسىنىس جاريالانعان.

ەستەرىڭىزدە بولسا، بىلتىر الماتى قالاسىنىڭ توڭىرەگىندەگى زاڭسىز قۇرىلىستار تۋرالى داۋ تۋىپ، ول داۋ استاناداعى ءبىراز كىسىلەردىڭ ورىنتاعىن سىقىرلاتىپ كەتكەن ەدى. الماتىنى باسقارىپ تۇرعان تاسماعامبەتوۆكە دە شۇيلىگۋشىلەر تابىلىپ، اقىر اياعىندا ۇكىمەتتىك كوميسسيانىڭ انىقتاۋىمەن بۇرىنعى قالا اكىمى، سول كەزدەگى توتەنشە جاعدايلار ءمينيسترى حراپۋنوۆتىڭ ءبىراز بىلىعى اشىلعان. ۇكىمەت وتىرىسىندا پرەمەر-مينيستر توتەنشە جاعدايلار ءمينيسترى حراپۋنوۆتى ءوز ەركىمەن قىزمەتتەن كەتۋگە شاقىرىپ، ەرتەسىنە ەلباسى سونداي ۇكىمگە قول قويعان. كوپ ۇزاماي، «كۇيەۋ بالا» حراپۋنوۆ ون سەگىز توننالىق تۋ-154 ۇشاعىنىڭ بەلىن قايىستىرىپ بارلىق مۇلىك-مۇكامالىن تيەپ شۆەيتساريا اسقان ەدى. بىلگىشتەردىڭ ايتۋىنشا، ەلدەن كەدەرگىسىز كەتۋ ءۇشىن حراپۋنوۆ استاناداعى ءبىر كىسىلەرگە 60 ميلليون دوللار اۋىزباستىرىق بەرىپ كەتىپتى دەسەدى.

شۆەيتساريانىڭ زاڭى سونداي، ەلىنە ميلليون دوللاردان اساتىن اقشا كىرگىزگەن كەز-كەلگەن كىسىنى قابىلداپ، ازاماتتىعىن بەرە بەرەدى. كەيىن سول ازاماتتارىن دا زاڭمەن قورعايتىن بولسا كەرەك. سوندىقتان دا، بازىلباەۆتىڭ بۇل ارەكەتى، ءسوز جوق، ەلباسىعا «سوڭعى مارتە» جاعىنىپ قالۋ. ايتپەسە، «شىمبۇلاق» كۋرورتتىق ايماعىنداعى ەكى جارىم گەكتار جەرىن، قالا ىشىندەگى بىرنەشە كوممەرتسيالىق نىساندارى مەن تۇرعىن ۇيلەرىن، قۇنى 300 مىڭ دوللار تۇراتىن «بەنتلي» ماركالى كولىگىن تاستاي قاشقان ادامدى، استاناداعىلاردىڭ العاۋىمەن ارتىنا قايىرىلماستاي بولىپ كەتكەن كىسىنى ىزدەگەندە كىم قانداي وپا تاپپاق؟

سونداي-اق، «باندىنى قۋعان بازىلباەۆ» الماتى قالاسى مەن وبلىسىن باسقارعان جانە توتەنشە جاعىدايلار مينيسترلىگىن باسقارعان ەكس-شەنەۋنىك شالباي قۇلماحانوۆتى دا جاۋاپقا تارتۋ كەرەك دەپ وتىر. اقپارات ءمينيسترى قۇل-مۇحاممەد مىرزاعا «تىكەلەي ەفيردەن مالىمدەمە جاساۋىم ءۇشىن ماعان باق كەرەك، سونىمەن قامتاماسىز ەت!» دەگەن دە بازىنا ايتۋدا. قالاي دەسەك تە، «جاۋ كەتكەن سوڭ قىلىشىڭدى تاسقا شاباسىڭ با»، جوق، الدە، باسقا ءبىر نارسەگە شاباسىڭ با، ەرىك وزىڭىزدە، بازىلباەۆتىڭ بۇل ارەكەتى شىنىمەن دە «سوڭعى جاعىنۋ» ەكەنىندە داۋ جوق!

قابىرلەر دە بيلىكتىڭ قالاۋىمەن تابىلاتىن بولعان با؟

بىزدەگى اسىعىس ارەكەتتەردىڭ ەكپىنى جويقىن. اسىرەسە، ەلباسىعا قاتىستى شارۋالاردىڭ جىلدام اتقارىلىپ جاتقاندىعى سونشالىق، ويلاساڭ ويىڭ ىلەسپەيدى. جانتالاسىپ ءجۇرىپ مۋلتفيلم تۇسىردىك، اسىعىپ ءجۇرىپ اۋەجايعا ات بەرمەكشى بولدىق، مىرىشتان سومسۋرەتىن سومداماق بولدىق تا، ىلە-شالا شىمكەنتتىڭ ورتالىعىنا التىن جالاتقان ەسكەرتكىشىن ورناتۋعا بەلدى بەكەم بۋدىق. ونى دا از كورگەندەي، ەندى مىنە، ەلباسىنىڭ باتىر باباسىنىڭ سۇيەگىن تاۋىپ وتىرمىز!

23 ماۋسىم كۇنى www.nomad.su سايتىندا «ناۋرىزباي باتىردىڭ زيراتى تابىلدى ما؟» اتتى ەلەكتروندى-ماقالا جارىق كوردى. اتالعان سايتتىڭ ءتىلشىسى «ەكسپرەسس-ك» گازەتىنە سىلتەمە جاساي وتىرىپ، جۋىردا عانا الماتى وبلىسى سارقاند اۋدانىنداعى قاراۋىل-توبە تاۋىنان شاپىراشتى ناۋرىزباي باتىردىڭ بەيىتىنىڭ تابىلعاندىعى تۋرالى ءسوز قوزعايدى. ماقالادا جانتاس راشتوۆ دەيتىن قۇرىلىسشى مەن ابىلقاسىم مولداباي دەيتىن زاڭگەر جۋىردا عانا شاڭ باسقان ارحيۆتەردەن 1848 جىلدىڭ 26 ماۋسىمىندا ومبىداعى بارون ۆرانگەل دەيتىن ۇلىققا قازاقتىڭ ءبىر توپ بيلەرىنىڭ اتىنان تۇسكەن شاعىم-حاتتى تاۋىپ العاندىعىن جازادى. ماسەلە اقسۋ-لەپسى وزەندەرىنىڭ ماڭىنداعى جايلاۋعا ءۇيسىن مەن نايمان رۋلارىنىڭ تالاسىپ قالۋىنان تۋىنداعان. سول شاعىمدا اتالمىش وڭىردە جوڭعار شاپقىنشىلىعى كەزىندە باتىر بولعان شاپىراشتى ناۋرىزباي ءبيدىڭ جايلاۋى بولعاندىعى، ءوزىنىڭ دە سول جەرگە جەرلەنگەندىگى كەلتىرىلگەن.

تاريحي جادىگەرلەردى ىزدەۋشى اسا تالانتتى ەكى ازامات جاڭاعى جازبا بويىنشا شاپىراشتى ناۋرىزبايدىڭ بەيىتىن قينالماي تاپسا كەرەك. وسىدان كەيىن «قايران، الكەي مارعۇلاندار-اي!» دەيسىڭ، «عىلىمعا بۇكىل ومىرلەرىڭدى ارناعان «دارىنسىز» عالىمدارىم-اي!» دەيسىڭ. قاي-قايداعى قۇرىلىسشى مەن زاڭگەر ەشقانداي عىلىمي فاكتىگە سۇيەنبەستەن ەلباسىنىڭ باباسى جاتقان زيراتتى وپ-وڭاي تاۋىپ العانعا قايران قالاسىڭ.

ءبىزدى ءبىر تاڭ قالدىراتىنى، وسى جۇرت نەگە ەلباسىنى اسىقتىرعىش بولىپ كەتتى؟ ماڭگىلىك پرەزيدەنتتىڭ كول-كوسىر ۋاقىتى ءالى الدا ەمەس پە؟