مەن استاناعا العاشقى بولىپ قونىس اۋدارعاندار قاتارىنانمىن. ءوز ەڭبەك جولىمدى باستاعان “ەگەمەن قازاقستان” گازەتى جاڭا ەلورداعا كوشەتىن بولدى دا، ءبىر¬نە¬شە قىزمەتكەرلەرمەن بىرگە ماعان دا ۇسىنىس جاسالعان ەدى. مۇنداي ساتتىلىكتەن قالايشا باس تارتا الماقپىن، بىردەن كەلىسكەنمىن. ءسويتىپ، 1999 جىلدىڭ ارقىراعان اقپان ايىندا ارقا توسىنە ات باسىن تىرەگەن بولاتىنبىز.
اۋەلگى كەزدە ەكى نە¬مە¬رەم مەن كەلى¬نىم ءبارىمىز رەداكتسيا ساتىپ اپەر¬گەن ەكى بولمەلى ۇيدە تۇردىق. وت¬با¬سىمنىڭ باسقا مۇشەلەرى (زايى¬بىم مەن ۇلىم) قىزمەت بابىنا بايلانىستى ءالى اۋىسا قويماعان¬دىق¬تان، مۇنداعى مايدا-شۇيدە تىرلىكتىڭ ءبارىن ءوزىم اتقارۋىما تۋرا كەلدى. ءۇي شارۋاسى ءبىتۋشى مە ەدى، ءتايىرى، بىرىنەن سوڭ ءبىرى شى¬عادى دا جاتادى. سونىڭ ىشىندەگى ەڭ قيىنى دا كۇردەلىسى – كەلەر جىلى وقۋعا باراتىن نەمەرەمدى مەكتەپكە دايارلاۋ بولدى. الماتىداعى سياق¬تى مۇندا دا مەكتەپكە دەيىنگى مە¬كە¬مەلەر از ەمەس ەكەن. ءتىپتى، كەز كەل¬گەن ءبىلىم ورداسى دا جۇمىس ىستەيدى دەسە دە بولعانداي. بىراق ءبارى ورىسشا. “قازاقشاسى جوق پا؟” دەسەڭ، نە ايتىپ تۇرسىڭ دەگەن¬دەي بەتىڭە اجىرايا قارايدى. قالاداعى بالا-باقشالاردى تۇگەل ارالاپ شىقتىم، بىردە-بىرەۋىندە قازاقشا ءبولىم تۇگىل، توپ تا جوق. ءبارى رەسمي تىلدە.

مەن استاناعا العاشقى بولىپ قونىس اۋدارعاندار قاتارىنانمىن. ءوز ەڭبەك جولىمدى باستاعان “ەگەمەن قازاقستان” گازەتى جاڭا ەلورداعا كوشەتىن بولدى دا، ءبىر¬نە¬شە قىزمەتكەرلەرمەن بىرگە ماعان دا ۇسىنىس جاسالعان ەدى. مۇنداي ساتتىلىكتەن قالايشا باس تارتا الماقپىن، بىردەن كەلىسكەنمىن. ءسويتىپ، 1999 جىلدىڭ ارقىراعان اقپان ايىندا ارقا توسىنە ات باسىن تىرەگەن بولاتىنبىز.
اۋەلگى كەزدە ەكى نە¬مە¬رەم مەن كەلى¬نىم ءبارىمىز رەداكتسيا ساتىپ اپەر¬گەن ەكى بولمەلى ۇيدە تۇردىق. وت¬با¬سىمنىڭ باسقا مۇشەلەرى (زايى¬بىم مەن ۇلىم) قىزمەت بابىنا بايلانىستى ءالى اۋىسا قويماعان¬دىق¬تان، مۇنداعى مايدا-شۇيدە تىرلىكتىڭ ءبارىن ءوزىم اتقارۋىما تۋرا كەلدى. ءۇي شارۋاسى ءبىتۋشى مە ەدى، ءتايىرى، بىرىنەن سوڭ ءبىرى شى¬عادى دا جاتادى. سونىڭ ىشىندەگى ەڭ قيىنى دا كۇردەلىسى – كەلەر جىلى وقۋعا باراتىن نەمەرەمدى مەكتەپكە دايارلاۋ بولدى. الماتىداعى سياق¬تى مۇندا دا مەكتەپكە دەيىنگى مە¬كە¬مەلەر از ەمەس ەكەن. ءتىپتى، كەز كەل¬گەن ءبىلىم ورداسى دا جۇمىس ىستەيدى دەسە دە بولعانداي. بىراق ءبارى ورىسشا. “قازاقشاسى جوق پا؟” دەسەڭ، نە ايتىپ تۇرسىڭ دەگەن¬دەي بەتىڭە اجىرايا قارايدى. قالاداعى بالا-باقشالاردى تۇگەل ارالاپ شىقتىم، بىردە-بىرەۋىندە قازاقشا ءبولىم تۇگىل، توپ تا جوق. ءبارى رەسمي تىلدە.
ءوستىپ جۇرگەنىمىزدە بىردە “شەت جاقتاعى شاعىن اۋداندا جاڭادان قازاق مەكتەپ-گيمنازياسى اشىل¬عا¬لى جاتقان كورىنەدى، باسشىسى قاسىمبەك دەگەن قانداسىمىز كورى¬نەدى” دەگەن سىبىس ەستىپ، جەتىپ بار¬دىم ەمەس پە! كەلسەم، ديرەك¬تور¬دىڭ كەڭسەسىندە مەن سياقتى ءتورت-بەس اتا-انا باس قوسىپ، اقىل¬داسىپ وتىر ەكەن. ولاردىڭ ءبارى سول ماڭدا تۇراتىن بۇرىنعى الما¬تىلىقتار بولىپ شىقتى. ءبىر-ءبىرىمىزدى قولداپ، قۋاتتاپ گيمنازيا جا¬نىنان تۇڭعىش رەت ازىرلىك تو¬بىن اشپاق بولىپ كەلىستىك. وبالى نە كەرەك، قاسىمبەك قارىندا¬سى¬مىزدىڭ ءوزى كومەك قولىن سوزبا¬عان¬دا، ءبىزدىڭ بۇل باستامامىزدان تۇك شىقپاس پا ەدى. كادر جوق، ورىن جوق دەمەدى، بىردەن كەلىستى. وسىلايشا قازىر قازاق مەكتەبىنىڭ توعىزىنشى سىنىبىندا وقيتىن ايبارىمدى مەن جىل بويى الگى جاڭادان اشىلعان دايارلىق توبىنا جەتەكتەپ اپارىپ ءجۇردىم.
شۇكىر، بۇل كۇندەرى استانادا قازاق مەكتەپتەرى جوق دەپ ايتا المايمىز. دايارلىق بولىمدەرى مەن توپتارى دا بىرىنەن سوڭ ءبىرى اشى¬لىپ جاتىر. قازاقشا ۇيرەنەم، ءوز انا تىلىمدە ءبىلىم الام دەۋشىلەرگە بارلىق مۇمكىندىك بار. وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن كوزقاراستارى مەن قۇلشىنىستارى دا كوڭىلگە ءۇمىت ۇيالاتادى. بۇل با¬عىت¬تا كوپتەن ايتىلىپ، قولعا الى¬نىپ جاتقان – شەتەلگە ءبىلىم الۋعا باراتىن جاستاردى ىرىكتەۋدەن باس¬تاپ، مەملەكەتتىك قىزمەتكە ما¬مان¬دار الۋعا دەيىنگى ارالىقتا اتقارى¬لىپ جاتقان شارالار ءوز جەمىسىن بەرە باستاعانى بەلگىلى. مۇنىڭ ءبارى دۇرىس قوي.
ايتسە دە ءبىز ەگەمەن ەل، تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە وزىندىك ەرەكشە¬لى¬گىمىز بەن بەت-بەينەمىزدى بارىنشا باياندى ەتە ءتۇسۋ ءۇشىن بۇدان دا كوپ جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك. قازاق ءتىلى تەك جوعارىدا ايتىلعان شارالار¬مەن عانا جاندانىپ كەتەدى دەپ ايتۋ قيىن. ونىڭ اياسىن با¬رىن¬شا كەڭەيتە ءتۇس¬كە¬نى¬مىز ءجون. كوشەدە، حالىق كوپ شوعىرلانعان جەرلەردە، جال¬پى قازاقستان بويىنشا ءتىلىمىزدى قايتسەك قولدانىسقا كەڭىنەن ەنگىزە الامىز؟ ارينە، ول ءۇشىن قاجەتتىلىك بولۋى كەرەك. دەمەك وسىنداي حا¬لىققا قىزمەت كورسەتەتىن جەرلەردە جۇمىس ىستەيتىن مەكەمەلەرگە جەر¬گىلىكتى ۇلت وكىلدەرىن كوپتەپ تار¬تىپ، ولاردىڭ ءبارىنىڭ تەك مەم¬لەكەتتىك تىلدە سويلەۋىن تالاپ ەتۋىمىز كەرەك.
بۇل باعىتتا تاعى ءبىر مىسال كەلتىرە كەتۋدىڭ ارتىقتىعى بولا قويماس. وسىدان ءبىراز بۇرىن ءسا¬بيلى بولدىق تا، كەلىنىم بىرەر جىل¬دان كەيىن قىزمەتىنە قايتا شىق¬قان  سول كەزدە اۋىلدا جۇمىس¬سىز جۇرگەن جيەن قارىنداسىما قولقا سالدىق. “كۇندىز بالاعا قارا¬ساڭ، كەشكە قاراي وقۋعا تۇسۋگە ازىرلەنەسىڭ” دەدىك. ءوزى ىقىلاس ءبىل¬دىرگەن سوڭ، اتا-اناسىنىڭ كەلىسى¬مى¬مەن قولىمىزعا الدىق. سول قارىن¬داسىم استاناعا كەلگەندە ورىسشا “قۇق” دەمەيمىن. قاتتى قۋاندىم، نەمەرەم قازاقشا قاتىرىپ سويلەي¬تىن بولدى دەپ. العاشىندا ءبارى دۇ¬رىس سياقتى ەدى. نەمەرەم بىلدى¬راپ قازاقشا بىردەڭكەلەردى ايتا باستاعان. وعان ءبارىمىز ءماز بولىپ، تاقپاق تا جاتتاتىپ جۇرگەنبىز.
سول نەمەرەم اياعىنان تۇرىپ، دالاعا اتتاپ باسىسىمەن-اق اياعى¬نان جاڭىلعان اتتاي بولىپ شىعا كەلدى. مەنى “دەد” دەپ، اجەسىن “اجەش¬كالايتىن” بولدى. جيەن قارىنداس تا شاتىپ-بۇتىپ ورىس¬شا¬لايتىن ونەر اشتى. ء“اي، قازاق¬شا سويلەمەيسىڭدەر مە، ساعان نە بول¬دى؟” دەسەم، “ەندى قايتەم، اي¬نا¬لامنىڭ ءبارى ورىسشا، قازاقشا ايت¬ساڭ ءتىل قاتپايدى” دەپ قاراپ تۇر.
مىنە، ورتانىڭ ءتىلدى “وقى¬تۋ¬داعى” ءرولى مەن ورنىن وسىدان-اق بايقاۋعا بولادى. ەگەر ءبىز جوعا¬رىدا ايتقانىمىزداي، قوعامدىق ورىنداردا – كينوتەاترلاردا، جو¬لاۋشىلار تاسيتىن كولىكتە، ءدۇ¬كەندەردە، بانكتە جانە ت.ب. جەر¬لەر¬دە قازاقشا سويلەپ، قىزمەت كورسە¬تەتىن بولساق، قالىڭ كوپشىلىك ءبىر¬تە-بىرتە سوعان بەيىمدەلىپ، مەملە¬كەت¬تىك ءتىلدى وزدەرى-اق ۇيرەنىپ كەت¬پەس پە ەدى. قازاقستاندا بالەن جىل¬دان بەرى تۇرىپ، دۇكەننەن نان ساتىپ الاتىنداي قازاقشاسى جوق وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ قازىرگى تىرلىگىن مەن وسى قاجەتتىلىكتىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن دەپ بىلەمىن.
سوندىقتان دا، تاعى دا قاي¬تالاپ ايتامىن، قالاداعى دۇكەن¬دەر¬دەن باستاپ، قوعامدىق كولىك ءجۇر¬گىزۋشىلەرىنە دەيىن قازاق ءتىلىن ءبى¬لەتىن بولۋى جانە ولاردىڭ بار¬لىعىنان تەك مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋلەرىن تالاپ ەتۋىمىز كەرەك. سوندا استانا وزىنەن ءوزى-اق قازاقشا سويلەپ كەتەتىن بولادى...

ءادىل دۇيسەنبەك، جازۋشى. استانا.
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى 24 ماۋسىم 2009 جىل