جۇمامۇرات ءشامشى. مەملەكەتتىك بالاباقشالار: اقشا جاساۋدىڭ ايلا-تاسىلدەرى
ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ورتا ءبىلىم دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى ن. ارشابەكوۆ تاراتقان دەرەكتەرگە قاراعاندا، ءدال قازىر ءبىر الماتى قالاسىندا 175 بالاباقشا جۇمىس ىستەۋدە. وندا 38000 اسا 2-5 جاس ارالىعىنداعى بۇلدىرشىندەر تاربيەلەنۋدە. بۇل مەكەمەلەر مەملەكەت مەنشىگىندە بولعانىمەن، نەگىزى اتا-انالاردىڭ قالتاسىنداعى قاراجاتپەن كۇنەلتۋدە. مىسالى، 5 جاسقا دەيىنگى بالاپانى ءۇشىن اكە-شەشەسى ايىنا 17000-18000 تەڭگە، ال 5 جاستان اسقان بالالارعا كۇنىنە 350-400 تەڭگە تولەيدى. مەملەكەت قانداي كومەك بەرەدى سوندا، تۇسىنىكسىز؟
بىلەتىنىمىز، تەك ساناتوريالىق تيپتەگى بالاباقشالاردىڭ بۇكىل شىعىنىن قازىنانىڭ قارجىسى وتەيتىنگە ۇقسايدى. وتكەن جىلى ەلباسى ن. نازارباەۆ قازاقستانداعى بۇلدىرشىندەردىڭ 35 پايىزى عانا بالاباقشا، مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەرگە باراتىنىن، رەسپۋبليكامىزدا ءالى ارقايسىسى 280 ورىندىق 800 بالاباقشا سالۋ كەرەكتىگىن تىلگە تيەك ەتىپ ەدى. بۇل ماسەلەنى بۇكىل حالىق بولىپ شەشۋگە شاقىردى. ۇكىمەتكە، جەرگىلىكتى اكىمدىكتەرگە تاستاي ەتىپ تاپسىرما بەرىپ، شەنەۋنىكتەرگە قاباعىن شىتتى. مىنە، ارادا ءبىر جىلدان استام ۋاقىت ءوتتى، پرەزيدەنت ءامىرىن جەرگىلىكتى اكىم-قارالار قانشالىقتى دارەجەدە ورىنداپ جاتىر؟
رەسمي مالىمەتتەرگە جۇگىنسەك، 2010 جىلدىڭ 1 شىلدەسىندە قازاقستاندا 3890 مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىم بولعان. ونىڭ 2060-سى شاعىن ورتالىق، 1832-ءى بالاباقشا. بالاباقشانىڭ 205-ءى جەكەمەنشىك. بالاباقشاعا ورنالاسۋ ءۇشىن 240-تان اسا ءبۇلدىرشىن ءوز كەزەگىن كۇتىپ تۇر.
ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ورتا ءبىلىم دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى ن. ارشابەكوۆ تاراتقان دەرەكتەرگە قاراعاندا، ءدال قازىر ءبىر الماتى قالاسىندا 175 بالاباقشا جۇمىس ىستەۋدە. وندا 38000 اسا 2-5 جاس ارالىعىنداعى بۇلدىرشىندەر تاربيەلەنۋدە. بۇل مەكەمەلەر مەملەكەت مەنشىگىندە بولعانىمەن، نەگىزى اتا-انالاردىڭ قالتاسىنداعى قاراجاتپەن كۇنەلتۋدە. مىسالى، 5 جاسقا دەيىنگى بالاپانى ءۇشىن اكە-شەشەسى ايىنا 17000-18000 تەڭگە، ال 5 جاستان اسقان بالالارعا كۇنىنە 350-400 تەڭگە تولەيدى. مەملەكەت قانداي كومەك بەرەدى سوندا، تۇسىنىكسىز؟
بىلەتىنىمىز، تەك ساناتوريالىق تيپتەگى بالاباقشالاردىڭ بۇكىل شىعىنىن قازىنانىڭ قارجىسى وتەيتىنگە ۇقسايدى. وتكەن جىلى ەلباسى ن. نازارباەۆ قازاقستانداعى بۇلدىرشىندەردىڭ 35 پايىزى عانا بالاباقشا، مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەرگە باراتىنىن، رەسپۋبليكامىزدا ءالى ارقايسىسى 280 ورىندىق 800 بالاباقشا سالۋ كەرەكتىگىن تىلگە تيەك ەتىپ ەدى. بۇل ماسەلەنى بۇكىل حالىق بولىپ شەشۋگە شاقىردى. ۇكىمەتكە، جەرگىلىكتى اكىمدىكتەرگە تاستاي ەتىپ تاپسىرما بەرىپ، شەنەۋنىكتەرگە قاباعىن شىتتى. مىنە، ارادا ءبىر جىلدان استام ۋاقىت ءوتتى، پرەزيدەنت ءامىرىن جەرگىلىكتى اكىم-قارالار قانشالىقتى دارەجەدە ورىنداپ جاتىر؟
رەسمي مالىمەتتەرگە جۇگىنسەك، 2010 جىلدىڭ 1 شىلدەسىندە قازاقستاندا 3890 مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىم بولعان. ونىڭ 2060-سى شاعىن ورتالىق، 1832-ءى بالاباقشا. بالاباقشانىڭ 205-ءى جەكەمەنشىك. بالاباقشاعا ورنالاسۋ ءۇشىن 240-تان اسا ءبۇلدىرشىن ءوز كەزەگىن كۇتىپ تۇر.
ماسەلەن، الماتى وبلىسىندا - 40400, الماتى قالاسىندا - 24 500, وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا - 21300, استانا قالاسىندا - 19000 بالا كەزەكتە تۇر. ەڭ جوعارى تولەماقى الماتىدا-17700. استانا قالاسىندا - 13000 تەڭگە. ەڭ تومەن تولەماقى قوستاناي مەن قىزىلوردا وبلىستارىندا. كولەمى 6000 تەڭگەنى قۇرايدى.
سوڭعى ۋاقىتتا بالاباقشا قىزمەتىنىڭ قۇنى ءوستى. الداعى ۋاقىتتا دا وسە بەرمەك، بۇعان ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ ءوسۋى تىكەلەي اسەر ەتۋدە. ونى قاداعالاپ جاتقان ءبىر ادام جوق. انتيمونوپوليالىق كوميتەتتىڭ قىزمەتكەرلەرى ءوز كابينەتتەرىنەن شىعىپ باعانى قاراۋ بۇلاي تۇرسىن، ادام بالاسىنا ەش پايداسى جوق، الدىنداعى قۇلاش-قۇلاش قاعازداردى جازۋدان قولدارى بوسامايدى.
ءبىر جىلدىڭ ىشىندە بالاباقشاعا تولەماقى 2000 تەڭگەگە ارتقان. جەكەمەنشىك بالاباقشانىڭ باعاسى تىپتەن اسپانداپ كەتكەن. ايىنا ءبىر بالاڭىز ءۇشىن 55000-62000 تەڭگە تولەۋىڭىز قاجەت. مۇنى كىمنىڭ، نەمەسە قاي وتباسىنىڭ بيۋدجەتى كوتەرەدى؟ ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ارينە، تيىن ساناپ جۇرگەندەردىڭ، ءتىپتى قاتارداعى مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ، مۇعالىم نە دارىگەردىڭ شاما-شارقى جەتە بەرمەيتىنى ايدان انىق. باستى ماسەلە -كەزەكتە تۇرعان بالالاردىڭ سانى ءالى كۇنگە كەمىگەن جوق. الايدا، باياعى جارتاس - سول جارتاس. بۇگىندە سول باياعى بالاباقشا عيماراتتارى رەداكتسيا، ەمحانا، اۋرۋحانا، ۆوەنكومات، قايىرىمدىلىق قورى، جەكەمەنشىك مەكتەپ، تاعىسىن تاعىلاردىڭ كادەسىنە جاراپ تۇر. قايتارىپ الۋعا بيلىكتىڭ ءسوزى وتپەيتىن، شاما-شارقى جەتپەيتىن سياقتى. ويتكەنى، كەزىندە جەكەشەلەندىرۋ ساياساتىن جۇرگىزىپ، مەملەكەتتىڭ دۇنيە-مۇلكىن بولىسكە سالعان بيلىكتە ءۇن، «قايتاراسىڭ» دەپ تىعىرىققا تىرەيتىن قۇزىرەت جوق. ايتەۋىر، بالاباقشانىڭ جىرى جاقىن ارادا بىتەر ەمەس.
بالاباقشانىڭ جىرىن جىرلاپ، كۇيىن كۇيتتەپ جۇرگەندە مىناداي دەرەكتەردى كوزىم شالدى. ەلىمىزدە بالاسىن جەكەمەنشىك مەكتەپكە بەرىپ، ايىنا 20 مىڭ دوللار تولەپ وقىتاتىن اتا-انالار بار ەكەنىن كورىپ جاعامدى ۇستادىم. Business Resource مەدياحولدينگى ساراپتاما قىزمەتىنىڭ مالىمەتىنە جۇگىنسەك، الماتىداعى ءاربىر جەكەمەنشىك مەكتەپ قىزمەت قۇنىن ءوزى بەلگىلەيدى. كەلىسىم شارتپەن وقۋعا قابىلدايدى-مىس. «قازانشىنىڭ ءوز ەركى قايدان قۇلاق شىعارسا»، دەگەن وسى ەمەس پە؟ جۋىردا «ۇركەر» بالاباقشاسىنا باراتىن ۇلىم اماناتتىڭ اتا-انالار جينالىسى بولىپ ءوتتى. زالدا جۇزگە جۋىق ايەل، مەنىمەن ءۇش ەركەك بولدىق، ءبارى ءجۇز پايىز قازاقتار. جينالىستى بالاباقشا مەڭگەرۋشىسى راۋشان اپاي بايانداماسىمەن اشتى. قۋىرشاق تەاترىنان ءبىر ايەل شىعىپ، اپتاسىنا 1000 تەڭگەدەن جيناۋىمىزدى ءوتىندى. ءبيشى ايەل بي ۇيرەتكەنى ءۇشىن 2000 تەڭگەدەن. سوسىن ورتاعا ورتا جاستاعى ورىس ازاماتى شىعىپ مەن قارا بەلبەۋلى تاەكۆونديستپىن، بالالاردى شىعىس جەكپە-جەگىن ۇيرەتەمىن، ايىنا 3000 تەڭگەدەن. لوگوپەد دارىگەرگە 3000 تەڭگەدەن جينايمىز. ەڭ سوڭىندا ورتا جاستاعى ايەل شىعىپ اعىلشىن، قىتاي تىلدەرىن ۇيرەتەمىن 3000 تەڭگەدەن ايىنا دەدى. سونىمەن، اتا-انالار تاماعىنا 8500 تەڭگەدەن تىس 12000 تەڭگە ايىنا تولەي المايمىز دەپ شۋلاپ قويا بەردى، سەبەبى وسى مەملەكەتتىك مەكەمەگە جىلداپ كەزەكتە تۇرعاندار بار.
«چە دليا سۆوەگو رەبەنكا 3000 تەڭگە جالكو چتو لي» دەگەندەر دە بولدى. اقىرى ماعان دا ءسوز بەرىلىپ: «ارامىزدا ءبىر ورىس جوق، كىم ءۇشىن ورىسشا سويلەپ جاتىرسىزدار، تۇسىنبەيمىن. وزدەرىڭىز انا ءتىلىن ءجوندى سويلەي الماي جاتىپ، قارنىڭىزدى جارىپ شىققان بالاڭىزعا اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەتەتىن الەمدە قازاقتان باسقا حالىق جوق. ون بەس جاستان باستاپ ۇيرەنسە دە ەش كەشىكپەيدى. جاپونداردان نەگە؟ ۇلگى الماسقا. ءبىرىنشى، ادام بالاسى انا تىلىندە قالىپتاسقان ءجون، سوندا عانا ول سول ەلدىڭ پاتريوتى بولا الادى. ءتىلى ەندى شىعىپ كەلە جاتقان بالاعا قازاقتىڭ سان عاسىرلار بويى قالىپتاسقان شىرايلى ءتىلى مەن ۇلتتىق رۋحىن ناسيحاتتاۋدىڭ ورنىنا بوتەن تىلدە شۇلدىرلەۋ قاي جاعىنان الساق تا جاراسپايدى، اعايىن»، دەپ ءوز ويىمدى جەتكىزدىم.
«اباي-اقپارات»
