ەلىمىزدە جيىرما جىل بويى شەشىمىن تاپپاعان ماسەلەلەردىڭ ءبىرى حالىقتى تازا اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ جاعدايى. و، ءبىزدىڭ مەملەكەت وسى ءبىر تۇيتكىلدى تۇيىنشەكتى شەشۋ ءۇشىن نە ىستەمەدى دەيسىز؟ قانشاما جوسپار-جوبا، مەملەكەتتىك، وڭىرلىك، اۋداندىق، اۋىلدىق باعدارلامالار قابىلداندى. ۇشىعىنا جەتكەن ءبىرى جوق. قۇمعا اۋىز سۋ سىڭسە ءبىر ءجون، حالىقتىڭ، مەملەكەتتىڭ اقشاسى قۇردىمعا كەتىپ جاتقانىنا ناليسىڭ. شالعايداعى اۋىلدىڭ بىرىنە اۋىز سۋ بارسا، كۇللى ءباسپاسوز بەن اقپارات قۇرالدارى: «مىنە، مەملەكەتتىڭ، ەلباسىنىڭ سارابدال ساياساتىنىڭ ارقاسىندا پالەنشە وبلىستىڭ تۇگەنشە اۋىلى اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتىلدى...» دەپ جار سالادى. ەشكىسى ەگىز تۋسا دا ەلباسىنا راحمەت ايتاتىن باياعى عادەت قوي.

ايتپەسە، اۋىلدىڭ سۋمەن قامتاماسىز ەتىلۋى ء(ححى عاسىردا) قانشالىقتى ۇلكەن جاڭالىق دەيسىڭ. سونىڭ كوبىسى جالعان اقپارات، كوزبوياۋشىلىق ەكەنىن كەيىندەپ ءبىلىپ جاتامىز.

ەلىمىزدە جيىرما جىل بويى شەشىمىن تاپپاعان ماسەلەلەردىڭ ءبىرى حالىقتى تازا اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ جاعدايى. و، ءبىزدىڭ مەملەكەت وسى ءبىر تۇيتكىلدى تۇيىنشەكتى شەشۋ ءۇشىن نە ىستەمەدى دەيسىز؟ قانشاما جوسپار-جوبا، مەملەكەتتىك، وڭىرلىك، اۋداندىق، اۋىلدىق باعدارلامالار قابىلداندى. ۇشىعىنا جەتكەن ءبىرى جوق. قۇمعا اۋىز سۋ سىڭسە ءبىر ءجون، حالىقتىڭ، مەملەكەتتىڭ اقشاسى قۇردىمعا كەتىپ جاتقانىنا ناليسىڭ. شالعايداعى اۋىلدىڭ بىرىنە اۋىز سۋ بارسا، كۇللى ءباسپاسوز بەن اقپارات قۇرالدارى: «مىنە، مەملەكەتتىڭ، ەلباسىنىڭ سارابدال ساياساتىنىڭ ارقاسىندا پالەنشە وبلىستىڭ تۇگەنشە اۋىلى اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتىلدى...» دەپ جار سالادى. ەشكىسى ەگىز تۋسا دا ەلباسىنا راحمەت ايتاتىن باياعى عادەت قوي.

ايتپەسە، اۋىلدىڭ سۋمەن قامتاماسىز ەتىلۋى ء(ححى عاسىردا) قانشالىقتى ۇلكەن جاڭالىق دەيسىڭ. سونىڭ كوبىسى جالعان اقپارات، كوزبوياۋشىلىق ەكەنىن كەيىندەپ ءبىلىپ جاتامىز.

سونداي باعدارلامانىڭ ءبىرى 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان «اقبۇلاق» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى ەدى. العاش ەستىگەندە «ءا» دەسكەنبىز. بۇدان بۇرىن «اۋىز سۋ» باعدارلاماسىن تاقىرعا وتىرعىزعانداردىڭ كەزەكتى جوباسى ەكەنىن ءىشىمىز سەزسە دە، ۇمىتپەن قاراعانبىز. مەملەكەت قورجىنىنان 1,2 تريلليون تەڭگە بولىنەدى دەپ كەسىلگەن باعدارلامانىڭ ىسكە اسۋ تەتىگى قۇرىلىس جانە تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق ىستەرى جونىندەگى اگەنتتىك توراعاسى سەرىك نوكيننىڭ قولىندا ەكەنى بەلگىلى. 2020 جىلعا قاراي اۋىلدى ەلدى-مەكەندەردىڭ 80 پايىزىن، قالالىق جەرلەردىڭ 100 پايىزىن تازا سۋمەن قامتاماسىز ەتۋگە ءتيىس بۇل جوبانىڭ دا «قايىرماسى» بۇرىنعى قويىرتپاقتىڭ سونى سوقپاعىنا تۇسەتىن سەكىلدى.

جاقىندا قولىمىزعا «بەيرەسمي» اقپارات ءتۇستى. ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 14-16 قاراشاسىندا استانادا اگەنتتىك باسشىلارىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «قۇپيا» جينالىس وتكەن. قالالاردى اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ءىسىن جەتىلدىرۋ جانە قايتا قۇرۋ ءۇشىن ارنايى جۇمىس توبىن قۇرۋ ەكەن جينالىستىڭ باستى ماقساتى. ءار وبلىس پەن ءىرى قالالاردان اۋىز سۋدىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەندەردەن قۇرالعان «جۇمىسشى» توپ كۇن تارتىبىندە ءبىر-اق نارسەنى - ەلىمىزدەگى بۇكىل قالالاردىڭ اۋىز سۋىن جەكە-مەنشىككە بەرۋ ماسەلەسىن تالقىعا سالعان! وسىنى پىسىقتاۋ ءۇشىن ەكى كۇن بويى ارقا توسىندە جينالىس وتكىزگەن. قۇرامىندا بىردە-ءبىر عالىم، وسى سالانىڭ ءيىن قاندىرعان مامان جوق (قاي وبلىستان كىمدەردىڭ قاتىسقانى بىزدە ساقتاۋلى ). وبلىستاردان كەلگەندەردىڭ ءبىرازى بۇل ۇسىنىستى قولداسا، ەندى ءبىر توبى قالىس قالعان كورىنەدى. تەك شىعىس قازاقستان وبلىسى مەن الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگى بۇل باستامانىڭ اقىلعا سىيىمسىز ەكەندىگىن اڭعارتقان-مىس. الماتى دەمەكشى، وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن حراپۋنوۆتىڭ كەزىندە فرانتسۋزدارعا ساتىلىپ كەتكەن قالالىق سۋدى تالاي جىل بويى سوتتاسىپ ازەر مەملەكەتتىك مەنشىككە قايتارىپ، قىرۋار قارىزىن تولەپ وتىرعان اكىمشىلىك، باسقا-باسقا، اۋىز سۋدى جەكەمەنشىككە بەرۋگە بولمايتىنىن جاقسى بىلسە كەرەك.

ارىعا بارماي-اق قويالىق، قازىر الەمدە تازا سۋ ماسەلەسى ەڭ وتكىر پروبلەمالاردىڭ ءبىرى. ءتىپتى، وسى عاسىردىڭ ورتاسىنا قاراي ىشۋگە جارامدى سۋدىڭ باعاسى مۇنايمەن تەڭەسەدى دەگەن بولجام دا بار. بۇدان كەيىنگى الەمدىك ساياساتتىڭ نەگىزگى وزەگى تۇششى سۋ ماڭىندا ءوربيتىنىن ايتۋشىلار دا جەتەرلىك. ەگەر الدا-جالدا قالالىق جەرلەردەگى اۋىز سۋ جەكەمەنشىكتىڭ قولىنا ءوتىپ كەتەر بولسا، بۇگىنگى ينفلياتسيا كەمىرىپ جاتقان كەزەڭدەگى قىمباتشىلىق قۇيىنى بۇدان الدەقايدا جوعارى بولماسا، ارعى قولىڭىزدى بەرى اكەلىڭىز. سونداي-اق، سىرت كۇشتەردە بۇل سالاعا ينۆەستور بولامىز دەپ، يەك ارتۋى دا بەك مۇمكىن.

ايتپاقشى، باسقوسۋ كەزىندە الماتىنىڭ اۋىز سۋىن ءبىراز جىل باسقارىپ، قىرۋار قارىزعا باتىرىپ، بۇگىندە «قازاق-سۋارناجوبا» اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى ورىنتاعىنان بىراق شىققان ۆلاديسلاۆ گاليەۆ: «سىزدەر قالاساڭىزدار دا، قالاماساڭىزدار دا، تۇبىندە بارلىق سۋ جەكەمەنشىككە وتەتىن بولادى» دەپ استارلى جىميعان كورىنەدى. ماماندار بولسا، مۇنداي باستامانىڭ ورىنسىز ەكەندىگىن ايتادى. سەبەبى، ءىرى قالاردىڭ سۋ كوزدەرىن جەكەنىڭ قولىنا وتكىزۋ ءبىر كۇندە جينالىپ، كەسىم شىعاراتىن ۇركەردەي توپتىڭ قولىنداعى ءىس ەمەس، كەشەندى تالقىلاۋدى، حالىقتىڭ، جۇرتشىلىقتىڭ، عالىمداردىڭ پىكىرىن ءبىلۋ ارقىلى  شەشەتىن ءىس. بۇل ءۇشىن تاجىريبە كەرەك. ەگەر جەكەمەنشىكسىز بۇل سالانى دامىتۋ مۇمكىن ەمەس دەپ ويلاسا، وندا بەلگىلى ءبىر اۋىلدى جەرلەردى تازا اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ءىسىن وسى سالانى يگەرگىسى كەلەتىندەرگە بەرىپ كورۋ كەرەك. سولاردان قورىتىندى شىعارۋ قاجەت دەيدى ولار. «ويتەمىز، بۇيتەمىز، وتقا باسىن ۇيىتەمىز» دەپ ءجۇرىپ، «اقبۇلاقتى» دا قۇردىمعا قۇيعان «اۋىز سۋدىڭ» كەبىن قۇشتىرىپ جۇرمەسەك يگى.

"اباي-اقپارات"