ەلىمىزدىڭ تاريحىندا، انىعىندا، الەمدىك تاجىريبەدە كەزدەسە بەرمەيتىن ۇلاعاتتى وقيعانىڭ كۋاسى بولۋدامىز. ول – اباي كۇنى مەملەكەتتىك مەرەكەسىنىڭ بەكىتىلۋى. ءيا، ادامزات شەجىرەسىندە جاراتۋشىنىڭ ايرىقشا ىقىلاسىمەن كەمەڭگەر، كوسەم ادامداردىڭ مىڭ جىلدا ءبىر تۋاتىندىعىن ويلاساق، ابايداي داناگويدىڭ دۇنيەگە كەلۋى قازاق حالقىنىڭ ماڭدايىنا بۇيىرعان قايتالانباس باعى دەگەنىمىز ابزال.

ابايدىڭ ومىرگە كەلگەن ۋاقىتى ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ ۇزاق عۇمىرىنداعى ەڭ ءبىر كۇردەلى، قىم-قيعاش، بولاشاعى بەيمالىم تاعدىركەشتى كەزەڭ بولعانى بەلگىلى. ەلدىڭ رەسەي پاتشالىعىنىڭ بوداندىعىنا كىرگەندىگىنە ءجۇز جىلدان اسقان بەيباعدار مەرزىم تۇعىن. ياعني، ۇلىسىمىزدىڭ ەرتە زاماندارداعى ەرلىككە تولى داۋرەنى باستان كوشىپ، ەندىگى بوتەن جۇرتقا كىرىپتار، بودان بولعاندىقتان، دەربەس مەملەكەتكە ءتان اۋقىمدى، كۇرەتامىرلى جاۋاپكەرشىلىكتىڭ: ىشكى بيلىك قۇرىلىمدارىن ءتۇزۋ، شارۋاشىلىقتى جۇرگىزۋ، الەۋمەتتىك، قۇقىقتىق جۇيەنى ساقتاۋ، اينالاداعى كورشىلەس مەملەكەتتەرمەن قارىم-قاتىناس جۇرگىزۋ، شەكارانى قورعاۋ، اۋماقتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ، ت.ب. بارلىعىنان تەگىس اجىراعان، مۇنداي ستراتەگيالىق كەشەندى مىندەتتەر تولىعىمەن يمپەريانىڭ قۇزىرىنا وتكەن كەزەڭ ەدى. قاتاڭداۋ نىساندا بەينەلەپ ايتقاندا، ول كەزدەگى جۇرتشىلىق سىرتى قورشالعان قورىقتا جۇرگەن جانۋارلار اسپەتىندە دەۋگە كەلگەندەي. دەمەك، مەملەكەتتىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ جاۋاپكەرشىلىگىنەن ءبىرجولا بوساتىلعاندىقتان، ادامداردىڭ تىنىس-تىرشىلىگى، جەكە ءھام قوعامدىق ءومىرى، سايكەسىنشە مىنەز-قۇلىعى، ويلاۋ جۇيەسى، جالپى بولمىسى بارىنشا تومەندەپ، ۇساقتالىپ، ارى كەتكەندە توڭىرەكتەگى كۇيبەڭ تىرلىكتىڭ، قىستاۋ-جايلاۋعا تالاس، بارىمتانىڭ دەڭگەيىنە تۇسكەن سۇرىقسىز تۇسى. وسىنداي قارا تۇنەك زاماندا «قالىڭ ەلى، قازاعى، قايران جۇرتىن» قاپاستان قۇتقارۋدى باستاۋدىڭ ۇلى ميسسياسىن اتقارۋ ءۇشىن اباي دۇنيەگە كەلدى. وسىلايشا كەمەڭگەردىڭ بارشا سانالى عۇمىرى مەن ەڭبەگى تۋعان حالقىن قايتا جاڭعىرتۋعا، العا جەتەلەۋگە، بارىنشا تەرەڭدەي تۇسكەن توقىراۋدىڭ شىڭىراۋىنا باتىپ جوعالۋىنان قۇتقارۋعا باعىتتالدى. مۇندايدا ايتىلاتىن ءسوزدىڭ «قاينايدى قانىڭ اشيدى جانىڭ، مىنەزدەرىن كورگەندە، جىگەرلەن سىلكىن، قايراتتان بەركىن... بولماسىن كەكشىل، بولسايشى كوپشىل، جان اياماي كاسىپ قىل...» دەگىزىپ، بارىنشا وتكىر، اششى شىعۋى ابدەن تۇسىنىكتى.

«باقسىنىڭ مولاسىنداي جالعىز قالعان» اقىن ويىنىڭ، ايتقانىنىڭ ءوز زامانىندا، ءوز ورتاسىندا قانشالىقتى ۇعىلىپ قابىلدانعاندىعى مۇلدە بولەك بايان دەي تۇرا، اقيقاتى، مىنەكي، بۇگىنگى تاۋەلسىز قازاقستان حالقى ءۇشىن عۇلامانىڭ ءاربىر ءسوزىنىڭ وزەكتىلىگى كۇن سايىن ارتىپ وتىرعاندىعىندا. ەل بولۋدى، تولىق ادام بولۋدى، قارا باسىڭا ەمەس، قالىڭ جۇرتىڭا، ءتىپتى بارشا ادامزات يگىلىگىنە پايداڭدى تيگىزىپ ءومىر سۇرۋگە ۇندەيتىن، انىعىندا ۇيرەتەتىن - اباي مۇراسى. راسىندا، ەگەمەندىگىن العانىنا ەلەۋلى مەرزىم وتكەنىمەن قازىرگى قوعامنىڭ ءتىپتى وسىناۋ ءتاجتاجالدان دا مىڭ ەسە قاتەرلى اسقىنعان ىندەتىنە اينالعان جاپپاي جەمقورلىقتىڭ دا ءتۇپ سەبەبى – ەلدىكتىڭ، مەملەكەتتىلىكتىڭ ءمانىن سەزىنە الماۋشىلىقتا. وسى جەر، مىنا تاۋەلسىز ەل، ونىڭ قازىنا بايلىعى پەندەنىڭ جەكە باسىنىڭ عانا ەمەس، ەرتەڭگى جەتپىس جەتى ۇرپاعىنا دەيىن توزباي، تونالماي، بەرەكەسى قاشپاي جەتۋى ءتيىس قاستەرلى ۇعىم ەكەندىگىنە تۇيسىگى جەتپەۋىندە. مۇنىڭ دا تامىرى ۇلتتىڭ وي-ساناسىن، بولمىسىن ابدەن السىرەتىپ توزدىرعان وتارلىق زامان مەن كەڭەستىك جۇيەنىڭ زىميان ارەكەتىندە.

پرەزيدەنت ق.توقاەۆتىڭ «اباي جانە XXI عاسىرداعى قازاقستان» ماقالاسىنداعى نەگىزگى تۇجىرىمدارىنىڭ ءبىرى: اباي مۇراسى – ءبىزدىڭ ۇلت بولىپ بىرىگۋىمىزگە، ەل بولىپ دامۋىمىزعا جول اشاتىن قاستەرلى قۇندىلىق، ەندەشە اباي جىلى بارىسىندا بۇكىل حالىقتىڭ ۇلت ۇستازى الدىندا ەسەپ بەرۋى قاجەت. راسىندا، بىزدەر وسى ۋاقىتقا دەيىن ابىز وسيەتىنە قانشالىق قۇلاق استىق، قاي تۇرعىدا ورىندادىق، نەنى ءتۇسىنىپ، نەنى تۇسىنبەدىك، قاي كەمشىلىگىمىزدى، ءمىنىمىزدى تۇزەي الدىق. ولاي بولسا، اباي كۇنى مەملەكەتتىك مەرەكەسى، ادەتتەگىدەي، قارجىنى بوسقا شاشاتىن جەڭىل-جەلپى ماعىناسىز ءىس-شارالار شەڭبەرىندە ەمەس، ۇلت ۇستازىنىڭ الدىندا ەسەپ بەرەتىن اسا جاۋاپتى، قاستەرلى كۇنگە اينالۋى لازىم.

اباي ءسوزىن جۇرت جاپپاي جاتتاي قويمايتىنى، اسىرەسە ونى تۇپنۇسقادا وقي المايتىن، قازاق تىلىنەن ادا قاسىرەتتى ساناتتاعىلاردىڭ ۇعىنۋى نەعايبىل. ەندەشە بۇل ماقساتا ىنتالاندىرۋ، ءتىپتى وركەنيەتتى جولدارمەن ماجبۇرلەۋ تاسىلدەرىن قولدانۋ ءتيىمدى. ونىڭ ءبىر جولى - بارلىق مەملەكەتتىك، بيۋدجەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋدا، قىزمەتتىك ساتىمەن ءوسۋ بارىسىندا مەرزىم سايىن تاپسىراتىن سىناق كەزىندەگى سۇرالاتىن توم-توم زاڭداردىڭ سانىن قىسقارتىپ، ونىڭ ورنىنا كەمەڭگەردىڭ ەڭبەكتەرىن جاتقا ءبىلۋ تالابىن ەنگىزۋ.

اباي ءسوزىن يگەرىپ، اباي مۇراسىن ۇعىنىپ، ابىزدىڭ اماناتتارىن تۇبەگەيلى ورىنداعاندا عانا وڭالارىمىز كۇمانسىز.

مىناداي تاجال ىندەتتىڭ ۇرەيى سەيىلمەي تۇرعان كۇردەلى شاقتىڭ وزىندە ءۇمىتى اق، تىلەگى تازا، جانى جومارت جۇرتىمىزدىڭ ءبىراۋىزدان قولداۋىمەن اباي كۇنى مەملەكەتتىك مارتەبەسى بارشامىزدىڭ جۇرەگىمىزگە ۇيالاپ، ەندىگى جاڭا ءداۋىردىڭ باسى، تولىققاندى ادام،  وركەنيەتتى قوعام، ماۋەلى مەملەكەتكە اينالۋىمىزدىڭ نەگىزى بولاتىندىعى كامىل!

مۇحتار كارىباي

Abai.kz