قازاق ەلى تاريحىندا ىلكىمدى ىلگەرىلەۋ دە بولدى، سونىمەن بىرگە ىركىلىس پەنەن شەگىنىستەر دە بولعانى جالعان ەمەس. ونى تاريح دەگەن كارى شەجىرە جازىپ كەلەدى. سونىڭ ءبىرى – دەموگرافيالىق احۋال ءحالىمىز.

ءبىزدىڭ حالىق وسى ءوسىمپاز با، الدە كەرىسىنشە سانى كەرى كەتكەن ەل مە؟ ءبىز كەزىندە ءوسىمتال ەدىك. 1911 جىلعى ساناق بويىنشا قازاقتىڭ سانى 8,5 ميلليون بولىپتى. ونىڭ الدىندا ۇلت كوسەمدەرىنىڭ ءبىرى احاڭ (احمەت بايتۇرسىنوۆ) «الحامدۋيليللا، التى ميلليوننان استىق» دەگەن ەكەن. سول سان كۇرت تومەندەپ، 1939 جىلعى ساناق بويىنشا 2,4 ميلليونعا قۇلدىراپتى. بۇل قازاق حالقىنا اشىقتان اشىق جاسالعان گەنوتسيدتىڭ سالدارى ەدى.

جالپى قازاق حح عاسىردا جەتى زۇلمات پەن زوبالاڭدى باستان كەشىردى. الدىمەن 1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىس جانە 1918-19 جىلعى ازامات سوعىسىندا اق پەن قىزىل جاساقتارىنىڭ سويقاندىقتارىنان، سول تۇستاعى اشارشىلىقتان قىرىلدى قازاق. ودان بەتەر 1921-22 جىلعى اشارشىلىقتى قوسىڭىز. بۇل كەزدە تۇرار رىسقۇلوۆ پەن مۇحتار اۋەزوۆ شىرىلداپ ءجۇرىپ، جەر-جەرگە بارىپ، ءبىراز قازاقتى اشتىقتان الىپ قالعان. بۇل ەكى دەڭىز. وسى كەزەڭدە 1,5 ميلليون قازاق شەيىت بولعان. سودان كەيىنگى 1932-33 جىلعى الاپات اشارشىلىق. مۇنىڭ كەسىرىنەن 2,5 ميلليون قانداستارىمىز وپات بولدى، 130 رۋدىڭ شەجىرەسى قۇردىمعا كەتتى.  بۇل ءۇش دەڭىز. ءسويتىپ ءۇش اشارشىلىقتان حالقىمىز 70 پايىزىنان ايىرىلدى. ەندى 1937-38 جىلعى قۋدالاۋ، ناقاقتان «حالىق جاۋى» دەپ سوتتاۋ. وسى ۋاقىتتا 25 مىڭ ۇلتتىڭ بەتكە ۇستار قايماعى اتىلىپ، 110 مىڭى بوسىپ كەتتى. بۇل ءتورت دەڭىز. ارى قاراي 1941-45 جىلعى قان مايدان. مۇنداعى قانۇيلى سوعىستا 350 مىڭ قازاق شەيىت بولدى. بۇل بەس دەڭىز. ودان ءارى 1954 جىلعى تىڭ جانە تىڭايعان جەرلەردى يگەرەمىز دەگەن جەلەۋمەن سولتۇستىكتەن نەشەمە باسقا ۇلت وكىلدەرىن توگىپ، جەرگىلىكتى حالىقتى تىقسىرىپ ازشىلىققا جەتكىزگەن. بۇل التى دەڭىز. سوڭعى زۇلمات – 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسى. مۇندا دا حالقىمىزدىڭ ءبىرازى تەنتىرەپ، قاتتى كۇيزەلىپ ازشىلىققا ۇشىرادى. بۇل جەتى دەڭىز. ءسويتىپ 1959 جىلعى ساناقتا قازاق جۇرتى 29 پايىز بولسا، 1989 جىلى 39 پايىزعا اۋپىرىمدەپ جەتتى عوي، ۋھ! سوندا سۇمدىق قوي، 1911 جىلعى 8,5 ميلليون حالىق ءوسۋدىڭ ورنىنا 80 جىلدان سوڭ سول تسيفردا قالعان! بۇل گەنوتسيدتتىڭ ەڭ سوراقى ءتۇرى عوي!

جارايدى، 1991 جىلى تاۋەلسىزدىك الدىق. سودان بەرگى 2009 جىلعى ساناق كورسەتكەندەي، 20 جىل ىشىندە  قازاق  63 پايىزعا جەتكەن، ال شىن مانىندە 67 پايىز بولعان، سول تۇستاعى وكىمەت قاراۋلىققا سالىنىپ تسيفردى كەمىتكەن ەدى.

ەندى قاراڭىز. قازىر شىن مانىندە قازاق 75 پايىز بولىپتى، ەندى كەلەسى جىلعى ساناقتى كورەمىز عوي، تەك قاراۋلىق بولماسا ەكەن.  استانا قالاسىنىڭ وزىندە 79 پايىز بولىپپىز، ءالحامدۋللا! بۇل دەگەن ءسوز ءبىز تولىق ماندە باسىم حالىقپىز. اگاراكي گەنوتسيد بولماعاندا زەرتتەۋشىلەردىڭ پايىمداۋىنشا ءبىز قازىر 60-70 ميلليون بولار ما ەدىك. 60 ميلليون دەگەن كەرەمەت قوي. ايبىندى، قازىر الەمدىك دەرجاۆالىق دارەجەگە جەتكەن تۇركيا حالقىنىڭ سانى 60-70 ميلليون.

تەك اللاھ قۋات بەرىپ، كوۆيد دەگەن كوك يتتەن تەزىرەك ارىلىپ، ەكونوميكامىز العا باسسا ەكەن. سوندا 2060 جىلى 60 ميلليوندىق مەجەنى ارتقا تاستايمىز.

حالقىمىز اۋرۋ-سىرقاۋدان امان بولىپ، جەتكىنشەكتەرىمىز ساپالى ءبىلىم السا ەكەن دەپ تىلەيمىز. اللا جار بولسىن!

تاقىرىپقا تۇزدىق:

قازاقستاننىڭ ستاتيستيكا اگەنتتىگى 2020 جىلعى قازاقستان حالقىنىڭ ناقتى سانى تۋرالى مالىمەتتەردى جاريالاپتى. ول بويىنشا ەل حالقىنىڭ سانى 18 ميلليون 785 مىڭ ادام بولىپتى.

بۇل ەسەپ بويىنشا، قالا حالقى – 11,66,2 مىڭ ادام (نەمەسە 58,9%), اۋىل حالقى – 7718,8 مىڭ ادام (نەمەسە 41,1%).

ساتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ اقپارىنشا، 2019 جىلعى 1 قىركۇيەكتەگى ەسەپپەن سالىستىرعاندا، بيىل حالىق سانى 237,5 مىڭ ادامعا نەمەسە 1,3%-عا وسكەن. ەڭ كوپ حالىق ءوسىمى ەلىمىزدىڭ ءۇش وڭىردە بايقالعان. ولار: الماتى قالاسى – 63,1 مىڭ ادام، نۇر-سۇلتان قالاسى – 50,0 مىڭ ادام جانە شىمكەنت قالاسى – 31,8 مىڭ ادام.

ايتا كەتەيىك، وسىعان دەيىن قازاقستاندا ءۇشىنشى رەت وتەتىن حالىق ساناعى 2021 جىلعا شەگەرىلگەن ەدى. اۋەلى حالىق ساناعى 2020 جىلى وتەدى دەپ جوسپارلانعان.ۇكىمەت ارنايى قاۋلى دا شىعارعان. ول بويىنشا ۇلتتىق ساناق بيىلعى جىلدىڭ 1-30 قازانى ارالىعىندا ءوتۋى ءتيسى بولعان. كەيىن حالىق ساناعى تاعى ءبىر جىلعا شەگەرىلگەن.

«ەل اۋماعىندا كوروناۆيرۋس ينفەكتسياسىنىڭ جاپپاي تارالۋى مەن پرەزيدەنت پارمەنىمەن  ەنگىزىلگەن كارانتيندىك شەكتەۋلەرگە بايلانىستى حالىق ساناعىن 2021 جىلدىڭ قازان ايىنا دەيىن شەگەرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى»، - دەلىنگەن ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ اقپاراتىندا.

باقىتجان توباياقوۆ،

قر مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى، ءا.بوكەيحان اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى

Abai.kz