«نوبەل سىيلىعى ءوز ۇلتىن، ءوز ەلىن سىناپ، جامانداپ، جەرگە ۇرعاندارعا بەرىلەدى» - دەگەن پىكىردى ءجيى ەستيمىن. ءاي، قايدام! ءوز باسىم بۇعان سەنبەيمىن. ويتكەنى، نوبەل سىيلىعىنىڭ باستى ۇستانىمى وسى بولسا، قازاق بولۋعا نامىستاناتىن، ورىس بولعىسى كەلسە، ونىسىن قىسىق كوزى اشكەرەلەپ بەرەتىن، بىراق وزدەرىن الەمدىك دامۋدىڭ الدىڭعى ساتىلارىنان كورەتىن، وزدەرىن «شالاقازاق» دەپ اتاۋدى ۇناتاتىن ء(ورىستىلدى قازاقتاردىڭ ءبارى ەمەس، ارينە) ات توبەلىندەي توپ ەشكىمگە بايگە بەرمەس ەدى. «تەگىن داتتاۋ» تالابى راس بولعان كۇننىڭ وزىندە، وعان قوسا تالانتتى دا بولۋى كەرەك سەكىلدى. سول جاعى كەمشىن. سوندىقتان قانشا جەردەن «كوك تىرەپ تۇرمىن» دەگەندەردىڭ اراسىنان سىيلىقتى العان بىزدە ەشكىم جوق.

ەسەسىنە، كەيبىر ورىس تىلىندە جارىق كورەتىن باسىلىمداردىڭ «جۇلدىزدارى» - سولار. ماقالاسى مەن سۇحباتىن جەر كوككە تيگىزبەي باسادى. سۇحبات كەرەك بولسا، الگىلەرگە جەتىپ بارادى.

«نوبەل سىيلىعى ءوز ۇلتىن، ءوز ەلىن سىناپ، جامانداپ، جەرگە ۇرعاندارعا بەرىلەدى» - دەگەن پىكىردى ءجيى ەستيمىن. ءاي، قايدام! ءوز باسىم بۇعان سەنبەيمىن. ويتكەنى، نوبەل سىيلىعىنىڭ باستى ۇستانىمى وسى بولسا، قازاق بولۋعا نامىستاناتىن، ورىس بولعىسى كەلسە، ونىسىن قىسىق كوزى اشكەرەلەپ بەرەتىن، بىراق وزدەرىن الەمدىك دامۋدىڭ الدىڭعى ساتىلارىنان كورەتىن، وزدەرىن «شالاقازاق» دەپ اتاۋدى ۇناتاتىن ء(ورىستىلدى قازاقتاردىڭ ءبارى ەمەس، ارينە) ات توبەلىندەي توپ ەشكىمگە بايگە بەرمەس ەدى. «تەگىن داتتاۋ» تالابى راس بولعان كۇننىڭ وزىندە، وعان قوسا تالانتتى دا بولۋى كەرەك سەكىلدى. سول جاعى كەمشىن. سوندىقتان قانشا جەردەن «كوك تىرەپ تۇرمىن» دەگەندەردىڭ اراسىنان سىيلىقتى العان بىزدە ەشكىم جوق.

ەسەسىنە، كەيبىر ورىس تىلىندە جارىق كورەتىن باسىلىمداردىڭ «جۇلدىزدارى» - سولار. ماقالاسى مەن سۇحباتىن جەر كوككە تيگىزبەي باسادى. سۇحبات كەرەك بولسا، الگىلەرگە جەتىپ بارادى.
ال بۇل باسىلىمداردىڭ ماقساتى تايعا تاڭبا باسقانداي انىق: ول - قازاقتى قازاقتىڭ قولىمەن تۇقىرتۋ، قازاققا ءوز قولىمەن وت كوسەتۋ. ايتپەسە، «قازاقستان جۋرناليستيكاسىنىڭ كوشباسشىسى» سانايتىن باسىلىمداردىڭ جۋرناليستيكانىڭ قاراپايىم قاعيدالارىن ساقتاماۋىن نەگە جوريمىز؟ ماسەلەن، «ۆرەميا» باسىلىمىنان سىني ماتەريالدارمەن قاتار قازاق ءتىلىن قولداعان، قازاق حالقىنا قاتىستى جىلى ماتەريال، جىلى لەبىز وقىپ كوردىڭىز بە؟ پىكىر سانالۋاندىعى دەگەن قايدا؟ تاقىرىپتارىنا قاراڭىزشى: | «كانات كابدراحمانوۆ: گوسۋدارستۆووبرازۋيۋششي ەتنوس - ەتو نونسەنس» (25 اپرەليا 2012), «كتو نە ۆىداۆيل رابا؟» 5 ءساۋىر 2012, «ناتسپاتولوگيا. كومۋ پومەشالي كاناش كامزين ي ميحايل كۋتۋزوۆ؟» (19 ءساۋىر 2012) «زاچەم رابام سۆوبودا؟ كاك ەتو بۋدەت پو-كازاحشا؟»
ماتىنگە ءبىر عانا مىسال كەلتىرە كەتەيىك. «ۆرەميا» گازەتىنىڭ 26 ساۋىردە دانيار اشىمباەۆتان العان سۇحباتىنان ءۇزىندىنى سول قالپىندا بەرەيىك. («كازاحي زا نەزاۆيسيموست نە بوروليس»). «تەپەر ۆ كازاحستانە سامايا بولشايا پروبلەما - شالا-كازاحي، تە، كتو ۋدەرجيۆاەت ناتسيۋ وت مراكوبەسيا ي مامبەتيزما (پروشۋ پروششەنيا، ەسلي كوگو-تو ەتيم سلوۆوم وبيدەل). داۆايتە بۋدەم س نيمي بوروتسيا. پۋست وني ۆسە ۋەدۋت، ا مى پوسترويم پراۆيلنوە ناتسيونالنوە گوسۋدارستۆو. ي بۋدەم گوۆوريت درۋگ س درۋگوم تولكو پو-كازاحسكي. تولكو نەپونياتنو، و چەم. ي كتو بۋدەت تاششيت سترانۋ ۆپەرەد؟
يا بى ۆسە ەتي ناتسيونالنىە يزىسكانيا ۆىرازيل تاك. پرەدستاۆتە: سەۆەرنىە ولەني پروحوديات ستاديۋ ناتسيونالنوگو ۆوزروجدەنيا، پىتايۋتسيا ۆوسستانوۆيت يسكوننىە تراديتسي ولەنەۆودستۆا ي اكتيۆنو ۆەدۋت انتيچۋكوتسكۋيۋ دەكولونيزاتسيۋ، نە پونيمايا، چتو ولەنەۆودستۆو ياۆلياەتسيا تراديتسيەي چۋكچەي، ا نە ولەنەي». اۋرۋحانادا جاتقان مۇحتار شاحانوۆ بۇل تۋرالى «ەندى كورمەگەندى قازاق سولاردان كورەتىن بولدى. مۇنداي شالاقازاقتار ۇلكەن كۇشكە اينالدى. بيلىك ورگاندارىندا وتىرعانداردىڭ دەنى سولار»، - دەدى قىنجىلا.
سول باسىلىمداردىڭ باستى نىساناسى - قازاق ۇلتشىلدارى. بۇعان دا كەلىسۋگە بولار. يدەولوگيالىق كوزقاراس قايشىلىعى، پىكىرتالاس، كۇرەس دەگەن بار. ايتسە دە، شەكتەن شىعىپ، بۇكىل قازاقتى، قازاقتىلدىلەردى، قازاقتىڭ تاريحىن، قازاقتىڭ مادەنيەتىن كوپە-كورنەۋ مازاق ەتۋ، جوققا شىعارۋشىلىق قايتا بەلەڭ الدى. ءتىپتى ءار ءنومىر سايىن قازاقتى قارالايتىن ءبىر ماتەريال شىقپاسا، ىشتەرى اۋىراتىن حالگە جەتتى. تىلىنە، دىنىنە، ناسىلىنە، الەۋمەتتىك ورتاسىنا قاراي كەمسىتۋشىلىككە جول بەرمەيتىن اتا زاڭىمىزدى اياققا تاپتاۋدان يمەنبەيتىن بولدى. قوعامنىڭ بولىكتەرىنىڭ اراسىنا الاۋىزدىققا تۇرتكى بولىپ جاتسا دا، «ءاي دەيتىن اجا، قوي دەيتىن قوجا جوق» بولىپ تۇر.

تاقىرىپقا وراي
مۇحتار تايجان:

«بولشەكتە دە، بيلەي بەر» - دەگەننىڭ كەرى

مەن فەيسبۋكتە: «ءوز حالقىن «بۇعىعا» تەڭەگەن ادامنىڭ شىرىگەن جۇمىرتقادان ارتىق جەرى جوق» - دەپ جازدىم. دانيار اشىمباەۆ - ماڭگۇرت. ول ءوزىن «قازاق ەمەسپىن، قازاقستاندىقپىن» - دەپ ەسەپتەيدى سۇحباتتارىندا. قازاق تىلىندە «تەك قانا ءومىرباياندى، سونىڭ ءوزىن سوزدىكپەن» وقي الادى ەكەن. راحمان الشانوۆ وسىنداي ۇلدى قالاي تاربيەلەگەن؟ بۇل - ۇيات! دانيار اشىمباەۆتىڭ جاقىن دوسى - نۇرلان ەرىمبەتوۆ. ول «مەن قاراپايىم ورىس جىگىتىمىن» دەپ سويلەيدى. جارايدى، نۇرلان ەرىمبەتوۆتىڭ «ورىس جىگىتى» بولۋىنا تولىق قۇقىعى بار. ولاردىڭ تاعى ءبىر دوسى جانىبەك سۇلەەۆ «ناعىز قازاقتار» مەن «شالاقازاقتاردىڭ» اراسىنا شي جۇگىرتىپ، وت تاستاپ ءجۇر.
ورىستاندىرۋ ساياساتىنىڭ كەسىرىنەن، كەڭەس وداعى كەزىندە قازاقتاردىڭ ءبىر بولىگى قازاق ءتىلىن ۇمىتىپ قالدى. قازاقشا بىلمەيتىن، قالا قازاقتارىنىڭ ىشىندە ۇلتجاندىلار از ەمەس. ونى انىق بىلەمىن. قازاق ءتىلىن جاقسى بىلگەندەردىڭ ىشىندە دە ساتقىندار مەن وپاسىزدار كوپ. ولاردى دا كورىپ ءجۇرمىز.
بۇدان كەيىن «ۆرەميا» باسىلىمى مەن «zona.kz» سايتىنا سۇحبات بەرمەيمىن دەپ شەشتىم. ميزينوۆ تە وسىنداي ساياسات جۇرگىزىپ ءجۇر. بۇل اقپارات قۇرالدارى «بولشەكتە دە، بيلەي بەر» دەگەن ۇستانىمعا سۇيەنەدى. ەگەر قازاقتار ءبىر-بىرىنە جاۋىعىپ جۇرسە، بيلىك ءبىزدىڭ قولىمىزدا بولمايتىنى تۇسىنىكتى. ولار ءارى قاراي دا وتارشىل ساياساتتى جۇرگىزە بەرەدى. ولارعا حالىقتىڭ بىرلىگى بولماۋى كەرەك.
اشارشىلىق جىلدارى قازاقستاندا 370-كە جۋىق كوتەرىلىس بولعان. ءحىح عاسىردا سىرىم داتوۆتان باستاپ، كەنەسارى، بوپاي، ونىڭ ۇلى سادىق، امانگەلدى يمانوۆقا دەيىن تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسكەن. اشارشىلىق كەزىندە قازاقتىڭ ەڭسەسى باسىلىپ قالدى. تىڭ كوتەرىلگەندە مۇندا وزگە حالىقتار كەلىپ، باسىمدىققا يە بولدى. ورىستاندىرۋ ساياساتى ءجۇردى. اشىمباەۆتار - سول ساياساتتىڭ جەمىسى.
دوس كوشىم:

«مۇسىركەي قارايمىن»

مۇندايلارعا كەزىندە جاۋاپ بەرىپ، كوپ ۋاقىت وتكىزگەن ەدىك. ولاردىڭ سوڭعى كەزدەرى ءبىر اۋەننەن جاڭىلماۋى شاراسىزدىقتان سياقتى. ادام قولىنان ەشتەڭە كەلمەگەن ۋاقىتتا بايبالام سالا باستايدى. ولارمەن ءسوز جارىستىرۋدىڭ قاجەتى جوق. ويتكەنى، ولار ءبىزدىڭ دەڭگەيىمىزدەن تومەن تۇر. قازاقتىڭ قانداي مەملەكەت قۇرعانى، قانداي تاريحى بولعانى بارىمىزگە بەلگىلى. تاريحتى وقىماسا، مويىنداعىسى كەلمەسە، نە دەيمىز؟ وندايلاردى قازاق «شىرىگەن جۇمىرتقا» دەپ اتاعان.
اقىل-ەسىنەن ايىرىلعان، جىندىلاۋ، ەسۋاستاردى قازاق حالقى قاشاندا اياۋشىلىقپەن قاراعان. «اللانىڭ ءوزى بۇلاردى اقىل-ەسىنەن ايىرعان. سوندىقتان ءبىز بۇلارعا ەشتەڭە قىلمايىق»، - دەپ، باسىنان سيپايدى. ءسوز تالاستىرىپ جاتپايدى. سول سەكىلدى مەن دە وندايلارعا تەك قانا مۇسىركەۋشىلىكپەن، اياۋشىلىقپەن قارايمىن. ۇلتتىڭ كەيبىر توبىنىڭ ۇلتسىزدانۋ دەڭگەيى تومەن تۇسكەنى سونشالىقتى ءوز ۇلتىنا قارسى شىعادى. بۇل بارلىق جەردە دە بولعان. بۇل - زاڭدى، تاريحي قۇبىلىس. وزدەرى ناعىز قازاق بولماعاننان كەيىن ناعىز قازاقتاردى جامانداپ، ءوزىن-ءوزى اقتاپ الادى. سوندىقتان بۇلارعا كوپ اشۋلانباۋ كەرەك.
مۇندايلاردىڭ ءبىر جاعىمدى جاعى دا بار. وسى سوزدەرى ارقىلى قازاقتىڭ نامىسىن وياتادى. جيرينوۆسكيدەن التى اي سايىن سۇحبات الىپ تۇرسا، قازاقتىڭ نامىسى ويانىپ، جان-جاعىنا قاراي باستايدى. ءبىزدىڭ قوعامدى تۇرتكىلەيتىن وسىنداي «شىرىگەن جۇمىرتقالار» كەرەك سەكىلدى. ءبىر جاعى مىسقىلمەن ايتىپ وتىرمىن. ءبىر جاعىنان العاندا، ءبىزدىڭ سوزىمىزدەن گورى، وسىلاردىڭ ءسوزى ءوتىمدى، ناتيجەلى بولىپ كەلەدى.
مەملەكەتتىڭ ۇلتتىق سيپاتىمىزعا، تاريحىمىزعا، تىلىمىزگە بايلانىستى مازاق قىلۋ، قورلاۋ، دالەلسىز سوزدەر ايتۋعا قارسى ارنايى جازا قولدانۋعا مۇمكىنشىلىگى بولادى. بۇدان گورى دەموكراتيالىق باعىتتا - ادامنىڭ دەڭگەيى وسىنداي عانا دەپ قابىلداۋ ءلازىم. مۇنىڭ ەكىنشى جاعى بار. بۇل - گازەتتىڭ رەسمي ورگان رەتىندە ءوز كوزقاراسىن ءبىلدىرۋى. بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە قازاق حالقىنا دەگەن جاۋلىعىن كورسەتەدى. مۇنى قازاق حالقى ءبىلۋى كەرەك.

مىرزان كەنجەباي:

«سوتقا بەرۋ كەرەك»

ءورىستىلدى گازەتتەر كەيىنگى كەزدە قازاقتىڭ اراسىنا ىرىتكى سالۋعا، ەلدى بۇلدىرۋگە ارنالعان ماتەريالداردى كوپ جاريالاپ ءجۇر. قازاقتاردى «قالا قازاعى»، «شالا قازاق»، «ءتاڭىرشىل قازاق»، «يسلامشىل قازاق» - دەپ ادەيى جىككە بولەدى. ولاردى سوتقا بەرۋ كەرەك. بۇل - ءبىر ۇرىقتى بىرىنە-ءبىرى ايداپ سالۋشىلىق. بۇلاي ىستەۋگە ەشكىمنىڭ حاقىسى جوق. زاڭ قايدا، باسشىلىق قايدا؟
«Central Asia Monitor» گازەتى ۇدايى اۋەزحان قودار، جانىبەك سۇلەەۆتى سويلەتەدى. «سۆوبودا سلوۆا» گازەتىنىڭ دە ايتاتىنى سول. كىلەڭ وتىرىك بايبالام، وتىرىك ويبايلاۋ. «ورىستار كەتىپ جاتىر»، «ورىستىلدىلەر قىسىم كورىپ جاتىر»، «20- جىلدارى جاپپاي قازاق تىلىنە كوشەتىن بولدىق. بۇل قالاي؟ ەلدىڭ ىشىندە ۇلكەن كوتەرىلىس بولىپ كەتپەي مە؟» - دەپ حالىق ىشىنە ادەيى وسىنداي ويلار تاستاپ وتىرادى.
اقپارات مينيسترلىگى، ادىلەت مينيسترلىگى، ىشكى ساياسات ورگاندارى قايدا؟ بۇل - باسسىزدىق! اركىم اۋزىنا كەلگەنىن ايتاتىن بولدى. مۇنىمەن قويماي «شالا-قازاق»، «مامبەتيزم» دەگەندى شىعارىپ، قازاق حالقىن ءبىر-بىرىنە ايداپ سالاتىن بولدى. «ناشا كازاشا» جوباسىنىڭ ازىلكەشسىماقتارى قازاقتى قورلاۋدىڭ شەگىنە جەتتى. بۇعان توقتاۋ قوياتىن ۇكىمەت باسىندا ادامدار بار ما، جوق پا؟
جازىپ العان شاديار وستەمىرۇلى
«جاس قازاق» گازەتى