تۇرسىنبەك ءاليۇلى. قازاقستانعا قانشا ورمان كەرەك؟
قازاقستاننىڭ كەڭ-بايتاق دالاسىنىڭ فيزيكالىق كارتاسىنا كوز جىبەرسەڭ، ەكى نارسەنىڭ ازدىعىنا كوزىڭ جەتەدى. ءبىرىنشىسى - تاۋلار از، تاۋلار ەلىمىزدىڭ شىعىسى مەن وڭتۇستىگىندە ءبىراز بار. بۇعان ورتالىقتاعى قازاقتىڭ ۇساق شوقىلارىن قوسۋعا بولادى. بىراق ولار اتىنىڭ ءوزى-اق ايتىپ تۇرعانداي شاعىن، ۇساق تاۋلار. ال جالپى، ەلىمىزدىڭ جەرىنىڭ 10 پايىزى تاۋلى جەر بولىپ ەسەپتەلەدى ەكەن. ەكىنشىسى - ورماننىڭ جوقتىعى. ورمان شىعىستا - سەمەي ماڭىندا، سوسىن تاۋ الدى ماڭايلارىندا بار. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ورماندى دالاسىندا شوق توعايلار، اق قايىڭدار كەزدەسەدى. بۋرابايدا ءبىراز بار. بىراق بۇل از، ءتىپتى وتە از دەپ تە ايتۋعا بولادى. ستاتيستيكاعا جۇگىنسەك، جەرىمىزدىڭ 1 پايىزى عانا اعاشتى ەكەن... ەندى، وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن الۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ جالپى، قازاقستانعا قانشا ورمان كەرەك؟
قازاقستاننىڭ كەڭ-بايتاق دالاسىنىڭ فيزيكالىق كارتاسىنا كوز جىبەرسەڭ، ەكى نارسەنىڭ ازدىعىنا كوزىڭ جەتەدى. ءبىرىنشىسى - تاۋلار از، تاۋلار ەلىمىزدىڭ شىعىسى مەن وڭتۇستىگىندە ءبىراز بار. بۇعان ورتالىقتاعى قازاقتىڭ ۇساق شوقىلارىن قوسۋعا بولادى. بىراق ولار اتىنىڭ ءوزى-اق ايتىپ تۇرعانداي شاعىن، ۇساق تاۋلار. ال جالپى، ەلىمىزدىڭ جەرىنىڭ 10 پايىزى تاۋلى جەر بولىپ ەسەپتەلەدى ەكەن. ەكىنشىسى - ورماننىڭ جوقتىعى. ورمان شىعىستا - سەمەي ماڭىندا، سوسىن تاۋ الدى ماڭايلارىندا بار. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ورماندى دالاسىندا شوق توعايلار، اق قايىڭدار كەزدەسەدى. بۋرابايدا ءبىراز بار. بىراق بۇل از، ءتىپتى وتە از دەپ تە ايتۋعا بولادى. ستاتيستيكاعا جۇگىنسەك، جەرىمىزدىڭ 1 پايىزى عانا اعاشتى ەكەن... ەندى، وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن الۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ جالپى، قازاقستانعا قانشا ورمان كەرەك؟
ءبىرىنشىسى، قۇدايدىڭ قولىنداعى شارۋا، ادامنىڭ قولىنان ونى جاساۋ كەلمەيتىن بولسا، ەكىنشىسىن تۇزەۋگە بولاتىن سەكىلدى. كورشى رەسەي ورمانعا باي مەملەكەت. دۇنيە جۇزىندەگى بارلىق ورماننىڭ تورتتەن ءبىرى رەسەيدە ەكەن. بۇل دەگەنىمىز عالامات كوپ دۇنيە. ەكىنشى ورىندى برازيليا الادى. كانادا دا قالىسپايدى. ءبىزدىڭ ولاردان قاي جەرىمىز كەم؟ ءبىر وكىنىشتىسى، رەسەيگە قاراي شىقساڭىز قالاي قازاقتىڭ جەرى بىتەدى، سولاي ورمان باستالادى. وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ كەرەك. قازاق جەرىن تۇتاس ورمان-توعايعا اينالدىرۋ ارينە، مۇمكىن ەمەس، بىراق جەرى قۇنارلى سولتۇستىك قازاقستانداعى ءتورت وبلىستىڭ جەرىن اعاشى كوپ، ورمان-توعايى مول جەرگە اينالدىرۋعا ابدەن-اق بولادى. سولتۇستىك قازاقستاننىڭ جەرى از جەر ەمەس. تۇركيامەن نەمەسە ۋكراينا جەرىمەن تەڭ بولارلىقتاي جەر جاتىر بۇل ايماقتا.
1997 جىلى ەلوردا الماتىدان اقمولاعا كوشكەن كەزدەن بەرى ءبىراز شارۋا تىندىرىلعانى راس. استانانىڭ ماڭىنا 70 مىڭ گەكتار جەرگە اعاش ەگىلدى. بىلايشا ايتقاندا، قولدان ورمان جاسالدى. قازىر بۇل جەرلەر قۇسى شۋلاعان، اڭى جۇرگىرگەن جاسىل القاپقا اينالىپ كەلەدى. بۇل - ءساتتى تاجىريبە. ەندى وسىنى بۇكىل ەلىمىز بولىپ قولعا الاتىن كەز كەلدى. جاپپاي، بارلىق جەردە، بارلىق ەلدى-مەكەندەردە، اعاش وتىرعىزۋدى قولعا الۋ كەرەك. بۇنىڭ ەكى پايداسى بار. بىرىنشىدەن، اۋىل-ايماقتاردى جايلاعان جاپپاي جۇمىسسىزدىقتى جويۋعا بولادى، ەكىنشىدەن، بۇنىڭ ۇلكەن ستراتەگيالىق ماڭىزى بار. ول - ەل قاۋىپسىزدىگىنە بايلانىستى. ءتىپتى، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۇعىرىندا تۇرا بەرۋى ءۇشىن دە قاجەت شارۋا.
قازىرگى زامانداعى سوعىستار بۇرىنعىداي بولمايتىنى كۇن وتكەن سايىن دالەلدەنىپ كەلەدى. قازىر ەشكىم دە تانككە وتىرىپ، قولىنا قارۋ الىپ، بۇرىنعىداي جاياۋ جالپىلاپ سوعىسپايدى. قازىر بار قاۋىپ - ۇشاقتاردان. اسپاننان كەلەدى دە، اتادى دا كەتەدى. مىنە، سول كەزدە قايدا تىعىلاسىڭ. جەرىڭ جازىق، ءبارى الاقانداعىداي كورىنەدى. تىعىلاتىن، قارۋىڭدى، اسكەرىڭدى جاسىراتىن جەرىڭ بار ما؟ «اراب كوكتەمىندە» بيلىك باسىنداعىلار نەگە جەڭىلدى؟ ويتكەنى جەرلەرى اشىق، قۇم، جازىق دالا، اسپاننان تونگەن ناتو ۇشاقتارىنان تىعىلاتىن جەر تاپپاي ساندالعان جوق پا؟ ۇشاقتار اسكەرلەرگە باستارىن كوتەرۋگە مۇرشا بەرمەي بارلىعىن كۇل-تالقان ەتكەن جوق پا؟
اتامىز قازاق «جاۋ جوق دەمە، جار استىندا» دەگەن. «ورىستان دوسىڭ بولسا قوينىڭدا بالتاڭ بولسىن» دەگەن دە سول. «قارا قىتاي قاپتاسا، اقىرزامان بولادى» دەپ تە ايتقان. وڭتۇستىكتەن ءبىر قاۋىپ بولسا، «ءوز اعامىزدان» بولۋى مۇمكىن. ويتكەنى ولار قازىر 30 ميلليونعا جەتىپ، جەرىنە سىيماي بارا جاتىر... تاشكەنتتىڭ ءوزى شەكاراعا تىرەلىپ تۇر. ارعى جاعىندا اۋعانستان، پاكىستان بار دەگەندەي...
بىراق، مەنىڭ ويىمشا، ءدال قازىرگى كەزەڭدە بىزگە ورىستان دا، قىتايدان دا تونەتىن قاۋىپ جوق. وڭتۇستىككە ءوزىمىزدىڭ دە شامامىز جەتەدى. بار پالە كەلسە، امەريكادان كەلەدى. نەگىزگى ماقساتتارى رەسەيدى بولشەكتەۋ بولىپ وتىرعان باتىستىڭ قازاقستانعا دا كوز الارتۋى ابدەن مۇمكىن. بىرىنشىدەن، قازاقستان رەسەيگە سەرىكتەس، كورشى ەل، ەكىنشىدەن، ءبىزدىڭ مۇنايىمىز بار. كوپ مۇنايىمىز بار. ال «التىن كورسە پەرىشتەنىڭ دە جولدان تاياتىنى» بەلگىلى نارسە...
«اراب كوكتەمىنىڭ» نەگىزگى سەبەبى دە وسى مۇناي ەدى. ال مۇناي بولسا الەمدە تاۋسىلىپ كەلەدى...
جارايدى، ءارى قاراي بارماي-اق نەگىزگى تاقىرىبىمىزعا ورالايىق. ءسويتىپ، ەلىمىزدى كوگالداندىرۋدى، جاسىلداندىرۋدى جاپپاي قولعا الۋىمىز كەرەك. ەلباسىمىز بۇنىڭ قولدان كەلەتىن شارۋا ەكەنىن استانا ماڭىن ورمانعا اينالدىرۋ تۋرالى تاپسىرما بەرىپ، كورسەتىپ تە بەردى. وسى اعاش ەگۋ جۇمىستارىنا استانا ماڭىنداعى بارلىق اۋىلداردىڭ ادامدارى تارتىلىپ، جۇمىسسىزدىق بولماي تۇر. ەندى تەك ۇكىمەت وسىنى جۇمىسسىزدىقپەن كۇرەس باعدارلاماسى اياسىندا بارلىق جەرلەردە مىقتاپ قولعا السا عوي، شىركىن!
«اباي-اقپارات»
