اكىم ىسقاقتىڭ ايىبى نە؟
اكىم ىسقاقتى «جيەندىك جاسادى» دەيتىندەي بەردالى وسپان دەگەن كىم ەدى نەمەسە ورىنسىز جابىلعان جالاعا جانى كۇيگەن ستۋدەنتتەر ءۇنى
عالامتوردان جانىمىزدى جابىرقاتار مىنا (http://www.zonakz.net/blogs/user/kto_dokazal_chto_general_sabir_raximov_kazax_/21862.html ) ماتەريالداردى وقىپ، شىنىمىزدى ايتساق، ىڭعايسىز كۇيگە ءتۇسىپ وتىرعانىمىز جاسىرىن ەمەس. بۇل شىندىق پا، الدە جالا ما؟ شىندىق بولسا سۇمدىق ەكەن!؟ ال ەگەر جالا بولسا شە، وندا تۇڭعىش قازاق تىلىندە زاڭ جازعان، ءوزىمىز شىعارمالارىن وقىپ، اندەرىن سۇيسىنە تىڭداپ جۇرگەن ارداقتى جان اكىم ىسقاقتى اياقتان شالۋ بولۋ شىقپاي ما؟ بۇل اڭگىمەدەن بىزگە كەرەگى: تەك ادىلدىك پەن اقيقات!
اكىم ىسقاقتى «جيەندىك جاسادى» دەيتىندەي بەردالى وسپان دەگەن كىم ەدى نەمەسە ورىنسىز جابىلعان جالاعا جانى كۇيگەن ستۋدەنتتەر ءۇنى
عالامتوردان جانىمىزدى جابىرقاتار مىنا (http://www.zonakz.net/blogs/user/kto_dokazal_chto_general_sabir_raximov_kazax_/21862.html ) ماتەريالداردى وقىپ، شىنىمىزدى ايتساق، ىڭعايسىز كۇيگە ءتۇسىپ وتىرعانىمىز جاسىرىن ەمەس. بۇل شىندىق پا، الدە جالا ما؟ شىندىق بولسا سۇمدىق ەكەن!؟ ال ەگەر جالا بولسا شە، وندا تۇڭعىش قازاق تىلىندە زاڭ جازعان، ءوزىمىز شىعارمالارىن وقىپ، اندەرىن سۇيسىنە تىڭداپ جۇرگەن ارداقتى جان اكىم ىسقاقتى اياقتان شالۋ بولۋ شىقپاي ما؟ بۇل اڭگىمەدەن بىزگە كەرەگى: تەك ادىلدىك پەن اقيقات!
ايتسە دە، ادامدى سىرتتاي قارالاي سالۋ تۇك ەمەس! بىزدەر، كوزى اشىق ستۋدەنتتەر، بۇل اڭگىمەنىڭ نە بولسا دا انىق قانىعىن ءوز كوزىمىزبەن كورگىمىز كەلدى. قازىرگى دامىعان زاماندا بۇرىنعى جازىلعان دۇنيەلەردى تابۋ قيىندىق تۋدىرمادى. سول كەزدەگى «جاس الاش» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى اكىم ىسقاق جازعان دۇنيەلەردى مۇراعاتتان ىزدەپ، تاۋىپ الدىق. بۇل 1991 جىلى 19-24 قىركۇيەك ارالىعىندا «جاس الاش» گازەتىندە «گەنەرال سابىر راقىموۆ. ول تۋرالى نە بىلەمىز؟ قازاقتىڭ تۇڭعىش گەنەرالى اتانعان وعان نەگە ءتول رەسپۋبليكامىز كوڭىل بولمەي كەلەدى؟» اتتى سەريالى ماقالالار ەكەن. ءاربىر سويلەمىنە ءمان بەرىپ، شىنايى دا، ناقتى جازىلعان گازەت بەتتەرىن قايراتتانىپ، شابىتتانىپ وقىپ شىقتىق. ءسوزدىڭ شىنى كەرەك، ءالى كەڭەس وداعى دەپ اتالاتىن ۋاقىتتا نامىستى قوزعاپ، جاريالانعان سول ماقالادان كەيىن وقىرماندار قاۋىمى سەرپىلىپ، اتالعان جاريالانىمعا ءۇن قوسىپتى. سولاردىڭ تەك ءبىر-ەكەۋىن عانا نازارلارىڭىزعا ۇسىناپ وتىرمىز:
«كەبەنەك ىشىندە تانىلعان ۇل»
جاقىندا «جاس الاش» گازەتىنىڭ بەتىنەن اكىم ىسقاقاوۆتىڭ كەڭەستەر وداعىنىڭ باتىرى گەنەرال-مايور سابىر راقىموۆ جونىندە جازىلعان توپتاما ماقالاسىن وقىدىق.
ءبىر تۇركى تۇبىردەن ءوسىپ-ءونىپ جەكە-جەكە داراقققا اينالىپ كەتكەن وزبەك پەن قازاق حالقى اراسىندا، وزىمشىلدىكتى كەيىن سەرپىپ تاستاپ،اعايىندى،ىنتىماقتى ساقتاي وتىرىپ، شەشەتىن بىرنەشە ماسەلە بار. سول كوپ ماسەلەنىڭ ءبىرى - سابىر راقىموۆتىڭ تاعدىرى. وزبەك اعايىنعا راحمەت. كەۋدەسىندە التىن جۇلدىزى بار اعامىزدى ارداقتاي بىلگەنى،اتىنا مەترو،كوشە بەرىپ،كىتاپ شىعارىپ،ارنايى كوركەم فيلم تۇسىرگەنى ءۇشىن. الايدا، شىندىق ايتەۋىر ءبىر ايتىلۋ كەرەك قوي. شىر ەتىپ شاراناعا ورانىپ تۇسكەندەگى شىن ۇلتىن ايتۋدا تۇرعان ەرسىلىك جوق. بۇل ورايدا اكىم ىسقاقوۆ ءىنىمىزدىڭ شىرىلداعان ءۇنىن تولىق قۋاتتايمىن.
....جەتپىسىنشى جىلدارى مەنىڭ دە دەنەم قىزىپ، سابىر راقىموۆ تاقىرىبىنا ءبىراز ىزدەنگەنىم بار. بىراق، كىرىسىپ ىزدەنىپ جۇرگەن كىسىلەردىڭ ءوزى تۇمسىعىن تاسقا سوققان كۇي كەشتى. ودان ءارى بۇل تاقىرىپ تىنشۋ تاپتى. ءارى باتىر تاعدىرى - مەنىڭ ءتىسىم باتار تاقىرىپ بولمادى. ەندى، مىنە اكىم ىسقاقوۆتىڭ ماسەلەنى ورىندا كوتەرگەن ماقالالار سەرياسى «جاس الاش» گازەتىندە جارىق كوردى...»
قۇلبەك ەرگوبەك («جاس الاش» 5-قاراشا،1991 جىل)
جەدەل حات
اكىم باۋىرىم، «گەنەرال سابىر راقىموۆ اتتى» دۇنيەڭدى وقىپ، تەبىرەندىم دە، قۋاندىم. ءوز ۇلتىمىزدىڭ مەرەيى ءۇشىن قازاقتىڭ تۇڭعىش گەنەرالىن تانىتاپ، حالىققا جاريا ەتكەنىڭ ءۇشىن ريزامىن. ەل باتىرلارىن ارداقتار كەز جەتتى. ەگەر گەنەرال اعامىزعا ەسكەرتكىش ورناتىلار بولسا، ونىڭ ەسەپ قورىنا قاجەتتى ۇلەسىمدى قوسۋعا ءازىرمىن.
سالەممەن، اباش كاكەنوۆ. تارباعاتاي اۋدانى، شىعىس قازاقستان وبلىسى («جاس الاش» 5-قاراشا،1991 جىل)
بىراق تا، مۇنىڭ ارتى وسىنشاما ۇلكەن داۋ-دامايعا ۇلاساتىنىن كىم بىلگەن؟
دوسىڭنان قورىقپا، كوپ بولسا ساتار،
دۇشپانىڭنان قورىقپا، كوپ بولسا اتار،
جاماندىققا جىلاپ،
جاقسىلىققا قۋانبايتىن ادامداردان قورىق، - دەپ دانا قازاق دۇرىس ايتقان ەكەن.
قۇرمەتتى وقىرمان، بەردالى وسپان اعامىزدىڭ جوعارىداعى ماقالاسىن وقىپ، جاعامىزدى ۇستادىق. «بار بولسا كورە المايتىن، جوق بولسا بەرە المايتىن» قالىپتان قاشان ارىلامىز ەكەن وسى؟
بەردالى اعا، «اشۋمەن جاسالعان نارسە ۇياتپەن بىتەر» (ب.فرانكلين) دەگەندى ەستىپ پە ەدىڭىز؟ ءبىر باتىرىمىزدىڭ قازاق ەكەنىن دالەلدەدى ەكەن دەپ مۇنشا داۋ-جانجال شىعارعانىمىز ابىرويىمىزعا سىن ەمەس پە؟ ەگەردە حالىق قالاۋلىسى، ۇلت جاناشىرى اكىم ىسقاق «سابىر راقىموۆتىڭ قازاق ەكەنىن دالەلدەگەن «مەن» دەگىسى كەلگەن بولسا، وندا 1991 جىلى قىركۇيەك ايىندا «گەنەرال سابىر راقىموۆ» دەگەن اتپەن جاريالانعان ماقالاسىندا «گەنەرالدىڭ ۇلتى قازاق ەكەنىن دالەلدەۋدە ەڭبەك ەتكەن عالىم ءاسىلحان وسپانۇلى» دەپ جازباس ەدى. ءتىپتى كوزى تىرىسىندە ءاسىلحان اتامىزدىڭ ءوزى « جاس الاش» گازەتىنىڭ 5-ءى قاراشاداعى 1991 جىلعى نومىرىندەگى «ارمانىمىز ورىندالعانداي» اتتى شاعىن ماقالاسىندا « اكىم ىسقاقتىڭ «گەنارال سابىر راقىموۆ» اتتى ماقالاسىن وقىپ قاتتى قۋاندىم. ءومىرىمنىڭ وزەگىندەي بولعان اسقار، الىپ ارمانىمداي بولىپ جۇرگەن ماسەلەم شەشىمىن تاپقانداي ءسۇيسىندىم» دەپ باعا بەرمەس ەدى عوي!. ەندەشە، بەردالى اعا، ۇرلىقى دۇنيەنى قايدان كورىپ ءجۇرسىز؟ قايتا اكەڭىزدىڭ مارتەبەسىن ۇلىقتاي وتىرىپ، سابىر راقىموۆتىڭ تۇلعاسىن بيىكتەتە بىلگەن، ءوز حالقىنا شىنايى جۇرەگىمەن نامىس وتىن ۇشقىنداتا وتىرىپ جەتكىزگەن اكىم اعاعا ريزا بولدىق! بۇگىنگى جاس ۇرپاق ءۇشىن اكىم ىسقاقتىڭ مۇنداي مارتەبەلى ءىسى، جالىندى جۋرناليستىك زەرتتەۋى ناعىز ءتالىم-تاربيە دەپ بىلەمىز.
عالامتورداعى مىنا ماقالالار تۋرا باياعى 37 جىلداردى ەسكە تۇسىرەدى. قانشاما جازىقسىز جاندار جالعان ءسوزدىڭ، جاعىلعان كۇيەنىڭ قۇربانى بولىپ، امالسىز اتىلىپ كەتتى ەمەس پە؟! مىنانى وقىعان كانشاما جان، اكىم اعا تۋرالى تەرىس وي ويلاعان دا شىعار، بالكىم؟! العاشقى كەزەڭدە ءوزىمىز دە سونداي ويدا قالعان جوقپىز با؟ ءبىزدىڭ ايتارىمىز، جۇرتتى شاتاستىرماڭىز، بەردالى مىرزا! كىم ەكەنىڭىزدى بىلمەيمىز، ءسىز سياقتى اعالارىمىز «تۇيمەدەي نارسەنى تۇيەدەي ەتىپ»، جوقتان بوق شىعارىپ وتىرسا، وسكەلەڭ ۇرپاق،ياعني بىزدەر، كىمنەن ءتالىم-تاربيە، ونەگە الماقپىز؟
بۇگىنگى تاڭدا، تاريح قويناۋىندا قالىپ قويعان سول باتىرىمىزدى حالىقپەن قايتا قاۋىشتىرعان ازاماتتارىمىزدىڭ ءبىرى - بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، قالامگەر اكىم ىسقاققا جاعىلعان كۇيە ەكەنىنە ءبىزدىڭ انىق كوزىمىز جەتتى.
ارينە، ويى تاياز، ورەسى تومەن كەي ازاماتتار ءۇشىن بۇل ويىن-كۇلكىنىڭ تاقىرىبى شىعار (جوعارىداعى وقىرمان پىكىرى حاقىندا) بىراق، تەرەڭ ويلانا تۇسكەن ادامعا بۇل ءماز بولارلىق دۇنيە ەمەس!
P.S.
بەردالى اعا، جاس بولساق تا ءبىر-ءبىر باس بولۋعا تۇرارلىق جايىمىز بار دەپ ويلايمىز. «اقىل - جاستان» دەمەي مە حالقىمىز. قاتتى ايتقان جەرىمىز بولسا ايىپقا بۇيىرماڭىز.
عالامتورداعى جالعاندىققا ۇندەيتىن بۇلماتەريالدارىڭىزدى الىپتاستايدى دەگەن ويدامىز.
ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرى:
بەردەنوۆا ايىمگۇل
قوندىباەۆا گۇلجانار
ۇسەنباەۆا ايگۇل
سۇلەيمەنوۆا پەريزات
قوندىباي شولپان
قۇرمەت قويشىبەك
«اباي-اقپارات»
