جازۋشىلاردىڭ كەزەكتI قۇرىلتايىنا وراي

مەنiڭ ءوز باسىمدى ءدال قازiر قازاق اقىن-جازۋشىلارىنىڭ ارiدەن ەمەس بەرiدەن ويلاپ، كۇردەلi ماسەلەلەرگە تەرەڭ بويلاماي، بەتiنەن قالقىپ، ءۇستiرتiن قارايتىنى قاتتى قىنجىلتادى...

جازۋشىلار وداعىنىڭ وتكەن پلەنۋمىندا ن.ورازاليننiڭ جاساعان بايانداماسىن، جازۋشىلاردىڭ سويلەگەن سوزدەرiن مۇقيات وقىپ شىقتىم. توراعانىڭ بايانداماسى "كەڭiستiك، قوعام، قالامگەر" دەگەن اتىنا ساي ەمەس. جالپىلاما جايلاردى ايتۋعا قۇرىلعان. ەش ناقتىلىق جوق. ءوز ءما­سە­لەمiزدi شەشە الماي جاتىپ، الەم­دiك ماسەلەلەردi ءسوز ەتiپ، قۇرعاق ريتوريكالىق سۇراقتار تاستاپ، جەلپiن­تە جەلدiرتۋ كiمگە كەرەك؟

اقىن-جازۋشىلاردىڭ كوپشiلiگi شىعارمالارىن دەمەۋشiلەر تاۋىپ نەمەسە ءوز قارجىسىمەن شىعارىپ جاتىر. ولار كiتاپتارىن شىعارىپ، سودان كەيiن ونى وتكiزۋدiڭ جولىن تاپپاي پۇشايمان بولىپ جۇرەدi. كiتاپ دۇكەندەرi ۇستەمە باعانى كوپ قوسىپ قىمباتتاتىپ جiبەرەدi, ءسويتiپ كiتاپتىڭ ءوتۋiن قيىنداتادى. بiراز قالالاردا، اۋىلداردا كiتاپ دۇكەن­دەرi مۇلدەم جوق. كiتاپ ساۋداسى ۇيىمداستىرىلماي قالاماقى ماسە­لە­سi شەشiلمەيدi. ونى شەشۋدiڭ جولدارى جوق ەمەس، بار. بiراق كiتاپ ساۋ­داسىن، ياعني سول ماسەلەنi كوتەرiپ وتىرعان بiزدە جازۋشىلار وداعى بار ما؟ جوق قوي، جوق.

ەندi پلەنۋمدا سويلەگەن سوزدەرگە كەلسەك، بۇرىنعى اڭگiمەلەر. اتاپ ايتقاندا، كۇن تارتiبiنەن سان جىلدار بويى تۇسپەي كەلە جاتقان توراعا ماسەلەسi مەن قالاماقى جايى.

جازۋشىلاردىڭ كەزەكتI قۇرىلتايىنا وراي

مەنiڭ ءوز باسىمدى ءدال قازiر قازاق اقىن-جازۋشىلارىنىڭ ارiدەن ەمەس بەرiدەن ويلاپ، كۇردەلi ماسەلەلەرگە تەرەڭ بويلاماي، بەتiنەن قالقىپ، ءۇستiرتiن قارايتىنى قاتتى قىنجىلتادى...

جازۋشىلار وداعىنىڭ وتكەن پلەنۋمىندا ن.ورازاليننiڭ جاساعان بايانداماسىن، جازۋشىلاردىڭ سويلەگەن سوزدەرiن مۇقيات وقىپ شىقتىم. توراعانىڭ بايانداماسى "كەڭiستiك، قوعام، قالامگەر" دەگەن اتىنا ساي ەمەس. جالپىلاما جايلاردى ايتۋعا قۇرىلعان. ەش ناقتىلىق جوق. ءوز ءما­سە­لەمiزدi شەشە الماي جاتىپ، الەم­دiك ماسەلەلەردi ءسوز ەتiپ، قۇرعاق ريتوريكالىق سۇراقتار تاستاپ، جەلپiن­تە جەلدiرتۋ كiمگە كەرەك؟

اقىن-جازۋشىلاردىڭ كوپشiلiگi شىعارمالارىن دەمەۋشiلەر تاۋىپ نەمەسە ءوز قارجىسىمەن شىعارىپ جاتىر. ولار كiتاپتارىن شىعارىپ، سودان كەيiن ونى وتكiزۋدiڭ جولىن تاپپاي پۇشايمان بولىپ جۇرەدi. كiتاپ دۇكەندەرi ۇستەمە باعانى كوپ قوسىپ قىمباتتاتىپ جiبەرەدi, ءسويتiپ كiتاپتىڭ ءوتۋiن قيىنداتادى. بiراز قالالاردا، اۋىلداردا كiتاپ دۇكەن­دەرi مۇلدەم جوق. كiتاپ ساۋداسى ۇيىمداستىرىلماي قالاماقى ماسە­لە­سi شەشiلمەيدi. ونى شەشۋدiڭ جولدارى جوق ەمەس، بار. بiراق كiتاپ ساۋ­داسىن، ياعني سول ماسەلەنi كوتەرiپ وتىرعان بiزدە جازۋشىلار وداعى بار ما؟ جوق قوي، جوق.

ەندi پلەنۋمدا سويلەگەن سوزدەرگە كەلسەك، بۇرىنعى اڭگiمەلەر. اتاپ ايتقاندا، كۇن تارتiبiنەن سان جىلدار بويى تۇسپەي كەلە جاتقان توراعا ماسەلەسi مەن قالاماقى جايى.

اقۇشتاپ باقتىگەرەەۆا: "بiزدiڭ جازۋشىلار وداعىن كiم باسقارۋى باستى ماسەلە ەمەس،" - دەپتi. وۋ، اتىڭنان اينالايىن، اقۇشتاپ، نەگە وعان بايلانىستى ەمەس؟ ابدەن بايلانىستى. مەيلi ۇيىم، مەيلi مەكەمە، مەيلi مەملەكەت بولسىن، جۇمىستىڭ جاقسى بولۋى ەڭ الدىمەن بiرiنشi باسشىعا بايلانىستى. بۇل - اكسيوما. ءسۇلتانالi بالعاباەۆ تا "كiم توراعا بولادى دەپ باس قاتىرعانشا..." - دەپ قالامداستارىن بۇل ماسەلەدەن اۋلاقتاتۋعا تىرىسادى. جارىسسوزدە ەڭ دۇرىس ءسوز، اششى شىندىقتى ايتقان - قاليحان ىسقاق. ول "قازiر سانىمىز ءوسiپ كەلە جاتقانىمەن، سانامىز ارتتا قالىپ قوي­دى... ادەبيەت ساۋاتسىزدانىپ كەتتi. ادەبيەت ەمەس-اۋ، ادەبيەت­شiلiگiمiز ساۋاتسىزدانىپ كەتتi", - دەپ توبە­مiز­دەن جاقسىلاپ بiر ءتۇيدi. قارسى داۋ ايتا المايسىز. تاپ سولاي!

ادەبيەتتiڭ ساۋاتسىزدىعىنىڭ سەبەبiن قاليحان وسى سوزiندە ءوزi ايتىپ تۇر. ونىڭ سەبەبi - ادەبيەتشi­لەرiمiزدiڭ ساناسى تومەندەپ ارتتا قالىپ قويۋىندا. نەگە ولاي؟ اقىندار مەن جازۋشىلار - ۇلتتىڭ بەتكە شىعار قايماعى، اق بەتiنiڭ ارى مەن ۇياتى، كوش باستار كوسەمدەرi, حالىقتىڭ ءسوزiن سويلەپ، مۇڭىن مۇڭداپ، جوعىن جوقتايتىن كۇرەسكەر قايرات­كەر­لەرi ەمەس پە؟! بۇعان كiمنiڭ داۋى بار؟ داۋى بولۋعا تيiستi ەمەس. ال سولاردىڭ ساناسى تومەندەپ ارتتا قالسا، ادەبيەت قايدان وڭادى، قوعام قايدان وڭادى، ادامدار قايدان وڭادى؟ وڭباي جاتىر ءبارi. وڭباي جاتقانىنا مىڭداعان مىسالدار كەلتiرۋگە بولادى. جاقىندا مولالاردىڭ تۇندە كiرپiشتەرiن بۇزىپ الىپ، ساتىپ جۇرگەندەردiڭ ۇستالعانى جايلى، قىزىلوردا قالاسىندا بۇزا­قى جاستاردىڭ ساياباقتى تالقانداپ، ەلەكتر باعاندارى مەن شامداردى سىندىرعانى، ورىندىقتار مەن گۇل­سال­عىشتاردى قيراتقانى،ءسويتiپ قالا ەكونوميكاسىنا ميلليونداعان تەڭگە زيان شەكتiرگەنi تۋرالى ماقالانى دا وقىدىق. ولار ءۇشiن قاسيەتتi ەشتەڭە قالماعانداي. كتك تەلەارناسىن كورiپ وتىرساڭىز، كورسەتiلiم­دەردەن جان تۇرشiگەدi. جاستار قىلمىسى، مەكتەپ جاسىنداعى ءجاسوسپi­رiم­دەر قىلمىسى ءوسiپ-ءورشiپ بوي بەرمەي بارادى. نەگە؟ سەبەبi - ءتار­بيە جوق. ءال فارابيدiڭ: "تاربيەسiز بەرiلگەن بiلiم ادامزاتتى اپاتقا ۇشىراتادى" دەگەن كەمەڭگەرلiك ءسوزi تiلدە بار دا، قولدانىستا جوق. سول تاربيەنi كiم بەرەدi? ءبارiن مەكتەپكە، مۇعالiم­دەرگە جابا بەرۋiمiز ءجون بە؟ تاربيە ءپانi جوق، تاربيە وقۋ­لىعى جوق، تاربيە ساباعى جوق.

جاقىندا "ۇلت Timەs" گازەتiندە "وقۋلىق وڭباي بiلiم وڭبايدى" دەپ ماسەلە كوتەردiك. وقۋلىقتار جازۋعا جازۋشىلار مەن جازۋشىلار وداعى نەگە ات سالىسپايدى؟ قازاق ادەبيە­تiنiڭ تاريحىنا قاراساڭىز، جازۋشىلار قاي كەزدە دە وقۋلىق جازۋعا بەلسەنە ارالاسىپتى: احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ كەزiندە دە، ءانۋار ءالiم­جانوۆتىڭ تۇسىندا دا. جازۋشىلار وداعى جالپى قازiر ەشتەڭەگە ارالاسپايدى. وتانىندا نە بولىپ جاتقانىمەن مۇلدەم جۇمىستارى جوق. وتانىندا وتىرىپ وسى وتان ازاماتتىعىن الا الماي ءارi- ءسارi بوپ جۇرگەن ادامدار ءتارiزدi. سانالارى، قاليحان اشىپ ايتقانداي، ارتتا قالىپ قويسا، قالاي ارالاسسىن. سول ارتتا قالىپ وتىرعان سانانى العا شىعارۋدى كiم ويلاۋى كەرەك؟ جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى مەن ول باسقارىپ وتىرعان وداق باسقارماسى ويلاۋى كەرەك. ال ولار سول مiندەتiن اتقارىپ وتىر ما؟ ارينە، جوق. ەندi وسى ماسەلەگە كەلەيiك.

بiرiنشiدەن، «ادەبيەتتi وسiرەتiن نە، وشiرەتiن نە؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرۋ كەرەك. ادەبيەتتi وسiرەتiن - ادەبيەت سىنى، ال وشiرەتiن دە - سول سىننىڭ جوقتىعى. بۇل دا قارسى داۋ ايتقىزبايتىن اكسيوما. ولاي بولسا، ادەبيەت سىنىن ورiستە­تۋ ءۇشiن قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى مەن باسقارماسى نە iستەپ وتىر؟ قانداي ماقساتتى شارالار قولدانىپ، جۇزەگە اسىرىپ وتىر؟ بۇل سۇراقتارعا دا جاۋاپ جوق. وتكەن عاسىردىڭ 60-70 جىلدارى سىن وتكiر بولدى. اقىن-جازۋشىلاردىڭ اتاعىنا دا، مانسابىنا دا قارامايتىنبىز. پارتيا دا ادەبيەت سىنىن ءورiس­تەتۋ تۋرالى قاۋلىلار شىعارىپ، سىندى قولداپ وتىراتىن. سىنشىلار سونى سۇيەۋ تۇتىپ،باتىل جازاتىنبىز.

مەن پاتريوتتىعىم ۇستاپ الماتىدان ەلگە، تۋعان تورعايىما كوشiپ كەتۋiمە بايلانىستى سىننان بiراز جىلدار شەتتەپ قالدىم. قازiر استانالىق بولىپ، ادەبي ورتامدى قايتا تاۋىپ، ادەبيەت سىنىنا باتىل ارالاسا باستادىم. وبالى نەشiك، "قازاق ادەبيەتi" گازەتi الدىڭعى جىلى iشiندە اششى سىنى جوق سىن ماقالالارىمدى جاريالاپ تۇردى. ارتىنان اقىندار مەن جازۋشىلاردىڭ ناقتى شىعارمالارىنداعى كەمشiلiكتەردi وتكiر سىن ساداعىنا الا باستاپ ەدiم، ولاردىڭ بiردە-بiرiن جاريالاماي تاس­تادى. مىناداي قىزىق بولدى. "اڭگiمە تۋرالى اڭگiمە" اتتى وتكiر سىني ماقالا جازىپ "قازاق ادەبيە­تiنە" ۇسىندىم. وندا بiرنەشە بەلگiلi جازۋشىلاردىڭ اڭگiمەلەرiندەگi نانىمسىزدىق، كوپسوزدiلiك، جاداعايلىق، قيسىنسىزدىق سەكiلدi كەمشiلiك­تە­رiن باتىرا-باتىرا سىناپ كورسەتكەن بولاتىنمىن.

گازەت رەداكتورى ماقالانى جا­ريا­لاي المايتىنىن، وزiنەن دە جوعارىداعىلار بار ەكەنiن، بيلiگi جەت­پەي­تi­نiن ايتىپ اقتالدى. ءسويتiپ سول ماقالا 2010 جىلى 30 ءساۋiر كۇنi قوعاباي سارسەكەەۆ باسقارىپ وتىرعان "قا­زاق" گازەتiنiڭ تۇتاس بiر بەتiنە جارىق كوردi.

"ولەڭگە جاڭالىق ەنگiزەمiز، جاڭا ءتۇر تابامىز" دەپ، ونى ويىنشىققا اينالدىرىپ، تۇسiنiكسiز، ماعىناسى بۇلدىر جىرلار جازىپ جۇرگەن اقىنداردى سىناعان "كوركەم ءسوز بەن كوبiك ءسوز ۇيلەسپەيدi" اتتى ماقالامدى دا "قازاق ادەبيەتi" باسپاي "قازاق" گازەتi سول جىلدىڭ 30 شiلدە­دەگi سانىندا بiر بەتكە كوسiلتiپ جاريالادى. سول ءۇشiن قوعابايدى ەشكiم قۋدالاپ، جەر اۋدارىپ جiبەرگەن جوق. جازۋشىلار وداعىنىڭ دا بiر تال شاش-قىلشىعى قيسايمايتىن ەدi. ال ەندi سولاردىڭ سول سىن ماقالالاردى جاريالاماي قويعاندارى سىنالعان اۆتورلارعا دوستىق پا، الدە قاستىق پا؟ ارينە، دوستىق ەمەس، قاستىق. كەمشiلiكتەرiن ءادiل سىناپ، تۇزەتۋگە ارنالعان سىن - اۆتورلارعا دا، ادەبيەتكە دە دوستىق، جاناشىرلىق. ال ونى جاريالاماۋ - «مەيلi, كەمشiلiك­تەر كەتە بەرسiن» دەپ، ادەبيەتكە دە، اقىن-جازۋشىلارعا دا زيان كەلتiرۋ دەگەن ءسوز. ولاي بولسا، لوگيكاعا سالساق، قازiرگi جازۋشىلار وداعىنىڭ باسقارماسى سىندى ورiستەتپەي، وتكiر سىننىڭ اياعىنا تۇساۋ سالۋ ارقىلى ادەبيەت­تiڭ وركەندەۋiنە كەدەرگi كەلتiرiپ وتىر دەگەن قورىتىندى شىعادى.

مەن بiرنەشە باسىلىمنان بiرنە­شە رەت "قازاق ادەبيەتi" گازەتiندە ادەبيەتتەن باسقانىڭ ءبارi بار، "سىن" جۋرنالىندا سىننان وزگەنiڭ ءبارi بار» دەگەن مىسقىل سوزدەردi وقىعانىم بار. مىسقىلدىڭ ارعى جاعىندا شىندىق جاتىر. ادەبيەت پەن ادەبيەتشiلiگiمiزدiڭ ساۋاتسىزدانىپ كەتۋiنiڭ باستى سەبەبi, مiنە، وسى. باس­قا سەبەبi بولسا، باسقالار ايتسىن. "سىن تۇزەلمەي مiن تۇزەلمەيدi". بiراق، سول قاعيدامەن وداق باسشىلارى سانالى تۇردە ساناسپاي وتىرسا، ساناساتىن جاڭا باسشىلىق كەرەك ەمەس پە؟!

ەندi قاليحان ىسقاقتىڭ «سانىمىز وسسە دە، سانامىز ارتتا قالىپ قويدى» دەگەن ءسوزiن تiرiلتiپ كورەلiك. سانامىزدىڭ تومەندەپ كەتۋiنiڭ دە سەبەبiن تابۋىمىز كەرەك قوي. سانا وزiنەن ءوزi سەبەپسiز ارتتا قالمايدى. جوعارىداعى پiكiردi قاليحاننان بۇرىن بۇرناعى بiر جىلى "حابار" تەلەارناسىنىڭ "بەتپە-بەت" باعدارلاماسىندا روللان سەيسەنباەۆ ايت­قان. ول ينتەللەكتۋالدى جازۋشىلار سانى ساۋساقپەن سانارلىقتاي عانا دەپ بەس-التى جازۋشىنىڭ عانا اتىن اتاعان بولاتىن. روللان مەن قاليحان ايتقان سول سانا تومەندiگiنەن جانە ينتەللەكتۋالدى، قازاقشا ايتقاندا، بيiك تە جوعارى سانالى باسشىلىقتىڭ بولماي وتىرعانىنان بارشا جازۋشىلاردىڭ ازاماتتىق بەلسەندiلiگi قۇلدىراپ كەتتi. قازاقستان جازۋشىلار وداعىن كiمدەردiڭ باسقارۋى كەرەك ەكەنiن وسى مىسالدان-اق اڭعا­رۋعا بولادى.

اقىندار مەن جازۋشىلاردىڭ ازاماتتىق بەلسەندiلiگi وداق باسشىلارىنا دا، بيلiككە دە كەرەگi بولماي وتىر. سول سەبەپتi دە الدىڭعى جىلى قازاقستان جازۋشىلار وداعى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى بەرiك شاحانوۆ: "بiز ساياساتپەن اينالىسپايمىز، جازۋشىلىقپەن عانا اينالىسامىز" دەپ مالiمدەدi. بۇل - توراعا ورىنباسارىنىڭ جەكە پiكiرi عانا ەمەس، وداق باسشىلارىنىڭ ور­تاق پiكiرi, ۇستانىپ وتىرعان ورتاق پوزيتسياسى. جازۋشىلارىمىزدىڭ قوعامدىق، الەۋمەتتiك، ۇلتتىق كوكەيكەستi ماسەلەلەردە سالعىرتتىق، نەمقۇرايدىلىق تانىتىپ، بۇعىپ جۇرەتiندەرi, ءۇن كوتەرمەيتiندەرi - سونىڭ تiكەلەي سالدارى. وسى جونiندە پۋبليتسيست، جازۋشى تالعات ايتبايۇلى "جاس الاش" گازەتiنiڭ 5 شiلدە كۇنگi سانىندا جاريالانعان "حالىق الدىندا ءدال قازiر قازاق قالامگەرلەرiنiڭ ءجۇزi تومەنشiك بولىپ تۇر" دەگەن بiر بەتتiك كولەمدi ماقالاسىندا جەتە­سiز­دiڭ دە جەتەسiنە جەتەتiندەي ەتiپ، جان-جاقتى كەلiستi­رiپ جازدى. ءار جازۋشى ءوزiن اينادان كورگەندەي كورگiسi كەلسە، ءوزiنiڭ ازاماتتىق بەت-بەينەسiنiڭ قانداي دارەجەدە ەكەنiن بiلگiسi كەلسە، سول ماقالانى قالاي دا تاۋىپ الىپ وقىپ شىعۋلارى كەرەك.

تالعات ايتبايۇلىنىڭ سول گا­زەتتiڭ 7-تامىزداعى سانىندا "بوداندىققا ءتۇستiڭ بە، قايران ەلiم؟!" وسىلاي زار توككەن قوعام قايرات­كەرi سابىر قاسىموۆتىڭ جان ايقايىنا كiم قۇلاق تۇرەدi?" - دەگەن تاعى دا بiر كولەمدi ماقالاسى جارىق كوردi. ەل قولدان-قولعا تيگiزبەي وقىپ، قاتتى الاڭ بولۋدا. مەنiڭ كۇدiگiمشە، جازۋشىلارىمىز باسىلىمداردا جاريالانىپ جاتاتىن وسىنداي-وسىنداي اسا ءماندi, ۇلتتىق مۇددەلەردi جان-جاقتى كوتەرiپ، ءۇن قوسۋعا شاقىراتىن كوكەيكەستi پروبلەمالىق ماقالالاردى وقىمايدى. ەگەر وقىعان بولسا، قالاي سەلت ەتiپ سەرپiلمەيدi?

ءدال قازiر جازۋشىلار وداعى باسقارماسى جازۋشىلارمەن قوسا ەلدەن بولەك اۆتونوميا الىپ، قوعامنان تىس ءومiر ءسۇرiپ جاتىر دەسەك ، اسىرا ايتقاندىق ەمەس. ەلiمiزدە نە بولىپ جاتىر؟ تiلiمiز نە كۇيدە؟ دiنiمiز بەن دiلiمiز شە؟ ساۋداعا ءتۇسiپ جاتقان جەرiمiز، شىجىعىن بiز كورiپ، قىزىعىن شەت مەملەكەتتەر كورiپ جات­قان كەن-قازىنا بايلىقتارىمىز، جەتiمدەرiمiز بەن جەسiرلەرiمiز، اڭىراعان اۋىل، ءۇيسiز-كۇيسiز، جۇمىسسىز قايىرشىلىق كۇي كەشiپ جۇرگەن كەدەيلەر، توقتاپ قالعان قازاق كوشi... مiنە مۇنىڭ بارiنە ولاردىڭ باستارى اۋىرمايدى، ءتۇن ۇيقىلارى تورتكە بولiنبەيدi, جۇرەكتەرi تەبiرەنبەيدi.

وۋ، قالامداستار، سiزدەرگە نە بولعان؟ وزدەرiڭiز ويلاڭىزدارشى، ەندi وسىنداي جازۋشىلار وداعى باسقارماسى مەن توراعاسىنىڭ نەمەنەگە كەرەگi بار؟ قاڭىرايعان وداق عيماراتىن كۇزەتiپ وتىرۋ ءۇشiن بە؟ كۇزەت ەمەس، جوعارىدا سانامالاپ، جiپكە تiزiپ ايتقانىمىزداي، جاندى جۇمىس كەرەك قوي. ال پلەنۋمدا ءسوز سويلەگەن جازۋشىلاردىڭ كوپشiلiگi عيماراتتى جاقسى ساقتاپ، كۇزەتiپ وتىرعانى ءۇشiن «مەيلi, iستەي بەرسiن، ماڭگi توراعا بولا بەرسiن» دەپتi. قۇداي ساقتاسىن،ەندi وسىنشا توعىشارلانۋعا بولا ما؟ (قاليحانشا قاتتى كەتiپ، وسىنشا ساناسىزدانۋعا بولا ما دەۋگە اۋزىم بارماي وتىر). قانشا دەگەنمەن قالامداستار عوي، ءتۇبi بiر سەرگiپ-سەرپiلەر. قاليحاننىڭ سول پلەنۋمدا نۇرلان ورازالينگە "ورنىڭا لايىقتى iزباسار iزدە!" دەپ نىعارلاپ ايتقانى دا - ازاماتتىق. سول ءسوزدi بiر ادام ايتقانىنا دا شۇكiرلiك.

وتكەن جىلى وداق ءۇش ۇلكەن ءدۇبiرلi ءمۇشايرا وتكiزدi. الدىمەن "مۇقاعالي-80" جىر ءمۇشايراسى ءوتتi. "قازاق ادەبيەتi" گازەتiنە جۇلدەلi ورىنداردى كiمدەر العانى حابارلاندى. ەندi ولاردىڭ بايگە العان ولەڭدەرiنiڭ جاريالانۋىن اسىعا كۇتتiك. بiراق، جاريالانبادى. رەداكتسياعا تەلەفون سوقتىق، گازەتتە ورىن بولماي جاتىر دەگەن سىلتاۋ ايتتى. مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ 80 جىلدىق مەرەيتويى اقىننىڭ تۋعان جەرiندە ۇلى توي بولىپ دۇبiرلەپ وتكەنi بەلگiلi. مۇشايراعا جۇزدەگەن اقىن قاتىستى. سول جۇزدەن جۇيرiك شىققان، بايگە العان ولەڭدەرگە "قازاق ادەبيەتi" گازەتiنەن قالايشا ورىن بەرiلمەيدi?

ءدال وسى جاعداي "شىعىس شىنارى" مەن "قاسىم امانجولوۆ-100" جىر ءمۇشايرالارىندا دا قايتالاندى. جازۋشىلار وداعى باسقارماسى ءوز گازەتi "قازاق ادەبيەتiندە" جۇلدەلi ورىن العان بiردە-بiر اقىننىڭ ولەڭiن جاريالامادى، جۇرتتان جاسىردى. قاي كونكۋرستىڭ دا، قاي ءمۇشايرانىڭ دا قالىپتاسقان زاڭى، شارتى - بايگە العان شىعارمانىڭ شىرايىن شىعارىپ باسپاسوزدە جاريالاۋ. كiم ۇيىمداستىرسا، سول جاريالاۋ كەرەك. ءمۇشايرالاردا بايگە العان ولەڭدەر قانداي كۇيدە بولعاندا دا "قازاق ادەبيەتiنە" مۇلدەم جاريالاماي قويۋ قاي قيسىنعا سيادى؟ بۇل - جىر ءمۇشايرالاردىڭ ارعى-بەرگi تاريحىندا بولماعان جاعداي. «جاقسىنى كورمەك ءۇشiن", باس بايگەنi العان ۇزدiك ولەڭنiڭ قانداي ەكەنiن ەل-جۇرت تا كورۋi كەرەك. ال جiلiگi تاتىمايتىن ولەڭگە بايگە بەرiلسە، جۇرت مۇنى دا بiلۋi كەرەك.

جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ باستى جۇمىسى: قازاق ادەبيەتiن وركەندەتۋ، سول ادەبيەتتiڭ سانىن ەمەس، ساپاسىن جاقسارتاتىن ادەبيەت سىنىنا قاسىم كورسەتپەي ورiس­تەتۋ، اقىندار مەن جازۋشىلاردىڭ الەۋمەتتiك، ازاماتتىق بەلسەندiلiگiن كوتەرۋ، جاستار تاربيسiندە ادە­بيەت­تiڭ قولباسىلىق ءرولiن ارتتىرۋ، مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا ادەبيەت ءپانiنiڭ وقىتىلۋىنا، ساعاتتارىن كوبەيتۋگە كۇش سالۋ، ساپاسىز ادەبيەت وقۋلىقتارىنىڭ ورنىنا جاقسى وقۋلىقتار جازۋعا، قۇراستىرۋعا ات سالىسۋ، سول جونiندە بiلiم مەن عىلىم مينيسترلiگiنiڭ الدىنا ماسەلەلەر قويىپ، اقىندار مەن جازۋشىلاردىڭ ستۋدەنتتەرمەن كەزدە­سۋ­­لەرiن، ادەبيەت-پوەزيا كەشتەرiن ۇيىمداستىرۋ، سونداي شارالار ارقىلى جاستاردى كiتاپ وقۋعا ىنتالاندىرۋ... مiنە ساناپ وتىرساق، قابىلدانعانى بار، الدا قابىلداناتىنى بار مىڭعا جۋىق اقىن-جازۋشىلاردىڭ كۇشiمەن قانشاما قىرۋار يگiلiكتi iستەر تىندىرۋعا بولار ەدi.

وسى مiندەتتەردi الداعى قۇرىلتايدا كiم ورىندايمىن، ورىنداي الامىن دەسە، سوعان ينتەللەكتۋالدىق قارىمىم جەتەدi دەسە، سول جازۋشىنى وداققا توراعا ەتiپ سايلاۋ كەرەك دەيمiز. وتكەن پلەنۋمدا مىرزان كەنجەبايدى جازۋشىلار شۋلاپ سويلەتپەي قويعانى سەكiلدi قۇرىلتايدا ماعان دا ءسوز تيمەيدi. سوندا سويلەيتiن ءسوزiم، ايتار ۇسىنىستارىم - مiنە وسى. باسشىلىق جاڭارىپ، ۇسىنىستارىم قولداۋ تاۋىپ جاتسا، جوعارىداعى مiندەتتەردi جۇزەگە اسىرۋعا كەڭەسشiلiك كومەك كورسەتۋگە ءازiرمiز. ونىڭ كوپشiلiگi - مەنiڭ ءباسپاسوز بەتتەرiندە جيi كوتەرiپ جۇرگەن ماسەلەلەرiم.

ءسوز سوڭىندا نۇرلان ورازالين iنiمە ايتارىم: «الدىڭداعى قاليحان، قابدەش، دۋلات سياقتى جەتپiستەن اسقان اعالارىڭنىڭ اقىلىن تىڭداپ، وقيعانى بۇدان ءارi ۋشىقتىرماي، قالامداستارىڭدى اشىندىرماي ابىرويمەن جاڭا باسشىلىققا ورىن بەر، iزباساردى اقساقالدار القاسىمەن اقىلداسىپ بiرگە iزدەس". بۇل ۇسىنىستى بۇدان بەس جارىم جىل بۇرىن باسى تولەگەن قاجىباەۆ بولىپ، كوكشەتاۋلىق التى جازۋشى، iشiندە مەن دە بارمىن، "قازاق ادە­بيەتi" گازەتiنiڭ 2007 جىلى 2 اقپان كۇنگi سانىندا جاريالانعان ماقالامىزدا ايتقان بولاتىنبىز. "وداقتى 11 جىل بويى باسقاردى، ەندi قاناعات دەپ جاڭاشىل توپقا جول بەرسiن" دەگەنبiز. بiراق، قۇلاق اسپادى.

ەگەر نۇرلان ورازالين بيلiكتەن قولداۋ تاۋىپ ورنىندا تاعى قالاتىن بولسا، جازۋشىلار وداعىندا ەش ابىروي مەن بەدەل قالمايدى. ءوزi دە اۋىر سىن، اۋىر سوزدەر استىندا قالا بەرەتiن بولادى.

ەڭ جامانى، ونداي جاعدايدا جازۋشىلار iشتەي بiرنەشە بولiككە ءبولiنiپ كەتۋ قاۋپi بار. وزدەرiنiڭ "شولپان" جۋرنالى بار پەن-كلۋبتان باسقا "قازاق" گازەتi مەن "ايقاپ" جۋرنالىنىڭ اينالاسىنا بiراز جازۋشىلار توپتاسۋى مۇمكiن...

مiنە، "جاس الاش" گازەتiنiڭ 16-تامىز كۇنگi سانىندا "رەفەرەندۋم ارقىلى بيلiكتiڭ حالىقپەن ساناسۋىن تالاپ ەتەمiز" دەگەن بiر توپ باستاماشىلاردىڭ اقىن-جازۋشىلارعا،عالىمدارعا، جالپى ۇلت زيالىلارىنا ارناعان ۇندەۋI جاريالاندى. ءۇن­دەۋ­گە قول قويعانداردىڭ قاتارىندا وسىنداي شارالاردا بۇرىن دا بiرiنشi كەزەكتە كوپ ويلانباي قول قويىپ جۇرگەن جيىرما شاقتى عانا اقىن-جازۋشىلار بار. بۇل جولعى ۇندەۋ تiكiلەي بiزگە، اقىن-جازۋشىلارعا، عالىمدارعا ياعني حالىق وزدەرiن زيالى سانايتىندارعا ارنالىپ وتىر. كiمنiڭ كiم ەكەنi سىنعا ءتۇسiپ، انىقتالعالى تۇر وسى جولى. جەتi ءجۇز جازۋشىدان تىم بولماسا جۇز جازۋشى بەلسەنiپ شىعىپ قول قويسا، سونىڭ ءوزi ۇلكەن ابىروي بولار ەدi. جازۋشىلار وداعىنىڭ باسشىلارى تاعى دا "بiز ساياساتپەن اينالىسپايمىز" دەپ مالiمدەپ، جازۋشىلاردى كەرi تارتپاقتاپ جۇرمەسە نە قىلسىن.

جۇما-نازار سومجۇرەك،

ادەبيەت سىنشىسى

«جاس الاشتان»: ءدال قازiر قوعامىمىز بەن ۇلتىمىز ۇلكەن رۋحاني داعدارىسقا ۇشىراپ وتىر. ساياسي داعدارىس، ەكونوميكالىق داعدارىس ءوز الدىنا، داعدارىس اتاۋلىنىڭ ەڭ زارداپتىسى ءارi قورقىنىشتىسى - رۋحاني داعدارىس. قازiرگi قوعامىمىزدا رۋحاني داعدارىستىڭ سان الۋان بەلگiلەرi كورiنiس بەرiپ جاتىر. سونىڭ بiرi - قازاق تiلiنە، قازاق مادەنيەتiنە، قازاق رۋحانياتىنا وزگەنiڭ ەمەس، قازاقتىڭ ءوزiنiڭ قارسى شىعۋى. بۇگiندە "قازاق تiلiنiڭ قاجەتi جوق...", "قازاقتiلدi قازاقتار مەملەكەت قۇرۋشى ۇلت بولا المايدى، ناعىز مەملەكەت قۇرۋشى ۇلت - ورىستiلدi قازاقتار" دەپ اشىق ايتاتىن قانداس عالىمدارىمىز كوبەيدi. قىلمىستىق توپتار كۇشەيدi, دiني الا­ۋىزدىق ءورشiپ تۇر. قازiر ۇلت زيالىلارىنىڭ قولىندا ەشتەڭە قالعان جوق. بيلiك تە، قارجى دا، تiزگiن دە، شىلبىر دا - ۇلتسىزداردىڭ قولىندا. ۇلتىمىزدىڭ ادەبي-مادەني زيالىلارى قايىرشىنىڭ كۇنiن كەشiپ، جەتiمدiك پەن جەتiمسiزدiكتiڭ تاز كەپەشiن كيiپ ءجۇر.

قازاقتىڭ ۇلتتىق زيالىلارىنىڭ الدىندا ءدال بۇگiن ايگiلi شەكسپيردiڭ: "بولامىز با، جوق الدە بورداي توزامىز با؟" دەگەن ساۋالى كولدەنەڭدەپ تۇر. وسىنداي قىسىلشاڭ كەزەڭدە قازاق قالامگەرلەرi, قازاقتىڭ اقىن-جازۋشىلارى نە iستەۋi كەرەك؟ بۇرىنعىداي بۇيىعىلانىپ وتىرا بەرۋi كەرەك پە، جوق الدە بەتبۇرىس جاساۋى قاجەت پە؟ الدىمىزداعى 24 قىركۇيەك كۇنi وتەتiن جازۋشىلار قۇرىلتايىنان نە كۇتەسiز؟ وسى جونiندە ءوز پiكiرiڭiزدi اشىق بiلدiرۋiڭiزگە ابدەن بولادى.

«جاس الاش» گازەتى