قاجىعۇمار شابدانۇلى. قىلمىس (جالعاسى)
رەجيمگە الۋدىڭ ماقساتى، ۇيقىدان دا شەكتەۋ بولىپ شىقتى. ۇيىمنەن كەشكىلىك تاماقتى اكەلىپ بەرگەن سامساق الدىمەن ۇقتىردى بۇل نۇسقاۋدى.
- بۇل، ۇيىقتايتىن ءۇي ەمەس، ماسەلەڭدى ويلاتاتىن ءۇي، ۇعىپ قوي، ءتۇن بويى ۇيىقتاماي ويلاناسىڭ!
- ۇيىقتاماسىن دەسە جاۋباسار ساعان كورپە-جاستىعىمدى ارتىپ اكەلە مە!
كۇلىپ جىبەرگەن ماقۇلبەك «ستورج اپەندىنى» جەلكەدەن قىسا يتەرمەلەپ شىعاردى دا، وعان كىجىنە كىرىپ قايتا وتىردى.
- «قۇلان قۇدىققا قۇلاسا قۇلاعىندا باقا وينايدى» دەپ مىنا سارتتىڭ الدەن باسىنۋىن!
«بۇل قاي قىرىڭ؟» دەگەندەي وزىنە تۇيىلە قاراپ قويىپ، تاماعىمدى ىشە بەردىم. ماقۇلبەك كۇبىرلەپ، بۇگىن ءار جەردە بولعان كۇرەستەردىڭ «حابارىن» جەتكىزە وتىردى: «قۇرعان ۇيىمىمىز بار دەپ قاپاس مويىنداپتى»، «توقباي مەن زارىقبەك جازىپ تاپسىراتىن بولىپتى»!
- ۇيىمىمىز بار دەگەنگە سەن ءوزىڭ سەنەمىسىڭ؟- دەپ سۇرادىم ادەيى.
- ءبىزدىڭ نەشە جىلدان بەرگى بىرگە ءجۇرۋىمىزدى ۇلتشىلدىق بلوك ەمەس دەپ ەشكىمدى سەندىرە المايدى ەكەنبىز، بيعا، ءبىز عانا ەمەس ۇيعىرلاردا سولاي مويىنداپ جاتىر! اقتالامىن دەپ ءسىز دە بەكەر اۋرە بولماي، مويىنداي سالىڭىز، جۇرتپەن بىرگە كورمەيمىز بە!
- سوندا قۇردان-قۇر «ۇيىم» دەپ، «بلوك» دەپ مەن نەمدى مويىنداماقپىن؟ بايقاۋىمشا سونداي تاباقتاس بولىپ جۇرگەندەردىڭ ىشىندە قۇلجان ەكەۋىڭ ءبىر بلوك قۇردىق دەپ سەندىرە الۋلارىڭ مۇمكىن. ال وعان قاتىناستىم دەپ مەن قالاي دالەلدەي الماقپىن؟
رەجيمگە الۋدىڭ ماقساتى، ۇيقىدان دا شەكتەۋ بولىپ شىقتى. ۇيىمنەن كەشكىلىك تاماقتى اكەلىپ بەرگەن سامساق الدىمەن ۇقتىردى بۇل نۇسقاۋدى.
- بۇل، ۇيىقتايتىن ءۇي ەمەس، ماسەلەڭدى ويلاتاتىن ءۇي، ۇعىپ قوي، ءتۇن بويى ۇيىقتاماي ويلاناسىڭ!
- ۇيىقتاماسىن دەسە جاۋباسار ساعان كورپە-جاستىعىمدى ارتىپ اكەلە مە!
كۇلىپ جىبەرگەن ماقۇلبەك «ستورج اپەندىنى» جەلكەدەن قىسا يتەرمەلەپ شىعاردى دا، وعان كىجىنە كىرىپ قايتا وتىردى.
- «قۇلان قۇدىققا قۇلاسا قۇلاعىندا باقا وينايدى» دەپ مىنا سارتتىڭ الدەن باسىنۋىن!
«بۇل قاي قىرىڭ؟» دەگەندەي وزىنە تۇيىلە قاراپ قويىپ، تاماعىمدى ىشە بەردىم. ماقۇلبەك كۇبىرلەپ، بۇگىن ءار جەردە بولعان كۇرەستەردىڭ «حابارىن» جەتكىزە وتىردى: «قۇرعان ۇيىمىمىز بار دەپ قاپاس مويىنداپتى»، «توقباي مەن زارىقبەك جازىپ تاپسىراتىن بولىپتى»!
- ۇيىمىمىز بار دەگەنگە سەن ءوزىڭ سەنەمىسىڭ؟- دەپ سۇرادىم ادەيى.
- ءبىزدىڭ نەشە جىلدان بەرگى بىرگە ءجۇرۋىمىزدى ۇلتشىلدىق بلوك ەمەس دەپ ەشكىمدى سەندىرە المايدى ەكەنبىز، بيعا، ءبىز عانا ەمەس ۇيعىرلاردا سولاي مويىنداپ جاتىر! اقتالامىن دەپ ءسىز دە بەكەر اۋرە بولماي، مويىنداي سالىڭىز، جۇرتپەن بىرگە كورمەيمىز بە!
- سوندا قۇردان-قۇر «ۇيىم» دەپ، «بلوك» دەپ مەن نەمدى مويىنداماقپىن؟ بايقاۋىمشا سونداي تاباقتاس بولىپ جۇرگەندەردىڭ ىشىندە قۇلجان ەكەۋىڭ ءبىر بلوك قۇردىق دەپ سەندىرە الۋلارىڭ مۇمكىن. ال وعان قاتىناستىم دەپ مەن قالاي دالەلدەي الماقپىن؟
- «مەن» دەمەي، «ءبىز» دەگەنىڭىز ءجون شىعار بيعا! -سىلقىلداپ كۇلدى ماقۇلبەك. - قازىر «مەن» دەيتىن، «دارا، جالعىز جاساسام» دەيتىن ءسوز ەشكىمدە جوق. ءبارى «ءبىز» دەپ مويىنداپ جاتىر! - ەسىك پەن تەرەزە سىرتىنداعى سەرىكتەرى كەلە جاتقان اياق دىبىس ەستىلدى. ماقۇلبەك، «ەندى سويلەسپەيىك» دەگەندەي قۇپيالىق ساقتاعانسىپ، باسىن شايقادى. مەن ادەيى داۋىستاپ سويلەدىم.
- جوق ءىستى بار دەپ ءبارىن شاتىستىرىپ ءجۇر ەكەنسىڭ عوي!
- مەن ەمەس، ءبارى!- دەپ ماقۇلبەك تۇرا جونەلدى. - وزدەرىنەن ەستيسىز ءالى، وناندا وزدىگىڭىزدەن اشىلعانىڭىز جاقسى، مۇنىم جاناشىرلىق!
سىرتقا ول شىققان سوڭ ۇشەۋى كەلدى دە كىلەمنىڭ ءبىر شەتىنە قورلانىپ وتىرا قالدى. ءوزارا كۇبىرلەسىپ، اڭگىمەلەسە وتىردى. يۋسۋپ قاسىمنىڭ اتى ەستىلگەندە عانا تىڭداي قالدىم.
«ەكى بلوككە قاتىناسىپتى»،- دەپ قالدى بىرەۋى. - «ءبىرى، ابىلەمەت بلوگى، ءبىرى، مىنانىڭ بلوگى..» -يەگىمەن مەنى نۇسقاعانىن بايقادىم دا تاماق ىدىستارىن جيىستىرىپ، جاستىققا شالقالاي تىڭدادىم. كوزىمنىڭ ءوزى-اق جۇمۋلى ەدى. - «ءبارى اشكەرەلەنىپ بولدى!»- دەدى بىرنەشە كۇبىردەن سوڭ بىرەۋى. - «قاپيادا اشكەرەلەپ جاتىر...»، «شىنجاڭ ينستيتۋتىنداعى بلوگى ءتىپتى كولەمدى ەكەن... قاپاس ۇيىمداستىرىپتى..»
«بۇگىنگى كۇرەستە قۇمار دا مويىنداپتى، ۇلكەن باستىعى مىناۋ ەكەن!- دەگەندى تاعى بىرەۋى كوسىپ قالدى...»
مەنى قورقىتۋ مىندەتىمەن ادەيى ەستىرتە كۇبىرلەسىپ وتىرعاندىقتارىن بىلەتىنىم بويىنشا ىقىلاسسىز تىڭداپ جاتىپ، ۇيىقتاپ كەتىپپىن. ونان سوڭ نە پالە وربىتكەندىكتەرىن ۇقپادىم. ءبىر شاقتا اياعىمدى جۇلقي سىلكىپ وياتتى بىرەۋى.
كوزىمدى سىعىرايتىپ ارەڭ اشىپ قارادىم. «التى يت» تۇگەل قورشاپ تۇگەل شوڭقيىپ وتىرىپتى. ساعات تۇنگى ءبىر. ماقۇلبەك باستاپ سويلەدى:
- باستىقتار كورىپ قالسا بىزگە ءسوز كەلەدى. باسىڭىزدى كوتەرىپ وتىرىڭىز!
- ءبىز تاپسىرمانى ورىندايمىز، ۇيىقتاۋعا رۇقسات جوق!- دەپ ەكەۋى قاتارلاسا ۇكىم جاريالادى.
- اڭگىمە ايت!- دەپ بۇيىردى تاعى ءبىرى. قالعان ەكەۋى شوڭقيعان قالپىندا ۇيىقتاپ وتىر ەكەن. باستىق كابينەتى جاقتان جاۋباساردىڭ شاڭقىلى ەستىلدى.
- انە!- دەپ قالدى بىرەۋى. ايۋدىڭ داۋىسىن ەستىگەندەي ۇرەيمەن ۇيىقتاۋشى ەكەۋىن ەكەۋى ءتۇرتتى. ۇيىقتاۋشىلاردىڭ ءبىرى شالقالاي قۇلاپ بارا جاتىپ وياندى دا، ءبىرى قۇلاپ ءتۇسىپ وياندى. دۋ كۇلدى وزدەرى. كۇلكىدەن ماقۇلبەك تەز تيىلىپ، تەز بۇيىردى:
- كۇلمەڭدەر!... تەرەزەسى اشىق تۇر!
- سويلە!... سويلە!... كوتەر باسىڭدى!- دەپ سونسوڭ ماعان زەكىدى ءبارى. - اڭگىمەڭدى ايت!..
ماعان بۇل زەكىرۋلەرى جاۋباسارعا وزدەرىنىڭ ءتىرى ەكەندىكتەرىن ءبىلدىرۋ عانا ەدى. «بۇرالقى يت ۇرگەنمەن جاعادى» دەگەن ماقال ەسىمە تۇسە كەتىپ، باسىمدى شايقاپ-شايقاپ قالدىم. «سونسوڭ بار قىلىعى ادامزاتتا بولعاندىقتان شىققان ماقال عوي. بۇلار جانە 20-شى عاسىردىڭ جوعارى مەكتەبىن بىتىرگەن يتتەر!... ادامزات حايۋاندىقتان قۇتىلۋ ءۇشىن مەكتەپ اشادى، وقىتادى. وزدەرىنىڭ تاپقان ەڭ جوعارى ءبىلىمى مەن ساناسىن بالالارىنا ۇيرەتۋگە تىرىسادى. تىرىسقاندا دا وزدەرىنىڭ بارلىق قانى مەن تەرىن توگە تىرىسادى. سول قان مەن تەردىڭ بوداۋىنا وقىپ، جوعارى ءبىلىم العان ۇرپاقتارىنىڭ ءبىر توبى مىناۋ!... ءالى سول يت قالپى...»
- ەڭ وكىنىشتى جەرى وسى!.. ەڭ جيرەنىشتى جەرى وسى! -دەپ ەسىرە داۋىستاپ جىبەرىپپىن. ىرشىپ تۇرەگەلىپ كەزە جونەلدىم كەڭ ءۇيدى. نامىس پەن ىزا اياعىمدى جەرگە تيگىزەر ەمەس. اڭىرا قالعان اڭدۋشىلارىمدى جىرتيعان كوزىممەن ەندى كورگەندەيمىن. وسى ويدىڭ ەكپىنىمەن اۋزىما لاقىلداپ كەلىپ قالعان اۋىر سوزدەردى ارەڭ تەجەپ قالدىم.
- قاراشى ساۋگەيلىكتەرىن!- دەپ مەن جورتتىم. - وي-قارىمدارىنىڭ سيقىن قاراشى! - الدىلارىنا كەلىپ تۇرا قالدىم ءبىرازدان سوڭ. - ەي، «كۇرەسكەرلەر»، بۇگىن مەنىڭ دەنساۋلىعىم بۇزىق، قۋزاپ اۋرە بولماڭدار! قورقىتۋشىلارىڭا جاۋابىن ءوزىم بەرەمىن!.. بولماسا قازىر-اق ايتىپ قويايىن! - تەرەزەنى اشتىم دا جاۋباسارعا ەستىرتە، وزدەرىنە قاراپ زەكىرە سويلەدىم. - كۇندىز تابا الماعان ماسەلەنى تۇندە تابامىز دەپ اۋرە بولماڭدار!... ۇيقىسىراپ ساندىراقتاي بەرمەي دەم الىڭدار!... «دەمالۋدى بىلمەيتىن ادام، جۇمىستى دا بىلمەيدى» دەپ لەنين ايتقان عوي. يدەيالوگيالىق توڭكەرىستە «جاۋدى» ۇيقىسىراتىپ-تالىقسىتىپ جەڭىپ وزگەرتەمىز دەۋشىلىك - اقىماقتىڭ ءىسى. سەبەبى، بۇل، جاڭىلتپاش ويىنى ەمەس! كورگەن ءتۇس، ماتەرياليستىك زاڭ الدىندا فاكت بولىپ تا مويىنداتا المايدى. شىندىعىمەن مويىنداتا الماسا، يدەيالوگيالىق توڭكەرىس زيان تارتادى. وسىدان باسقا ءسوزىم جوق. جازىپ الىڭدار دا ءتۇس جورىعىشتارىڭا اپارىپ جورىتىڭدار!
ورنىما كەلىپ شەشىنىپ، كورپەمە كىردىم. «توڭكەرىسشىلەرىم» كۇلىسە-كۇبىرلەسە قيسايدى قاتارىما. جاۋباساردىڭ بىرەۋى قىستاپ جاتقان شاڭقىلىنان قۇلاعىمدى اياي قىمتاپ جاتىپ ۇيىقتاپ قالىپپىن.
ءتۇننىڭ تىنىش وتكەنىن ۇيقىم قانىپ ويانعانىمنان ءبىلدىم. جارالانىپ جۇمىلعان كوزىم دە جەپ-جەڭىل اشىلدى. تاعى دا نە سۇمدىق كورۋگە اسىققانىن كىم ءبىلسىن، شىراداي جاندى. سىرتتان سۇيكىمدى ءبىر تانىس ءۇن ەستىپ، اسىعا كيىنىپ ەدىم. التى كۇزەتشىم، ۇيگە ءورت كەتكەندەي ابىڭ-كۇبىڭ ورە شىقتى سىرتقا. ەسىك-تەرەزەنى مىقتاپ بەكىتە شىقتى.
- ە، سەن دە بار ەكەنسىڭ عوي!- دەپ قالدى سىرتتان، كەلگەن ماقپال ەكەن. ماقۇلبەككە جانامالاي ايتقان مىسقىلى ەكەنىن ءتۇسىندىم. - تاماعىن ەرتەرەك اكەلىپ بەرىپ قايتايىن دەسەم، مىنا اسقار الماي قويدى. كورسىنشى اكەسىن!
كۇزەتشىلەر جابىلا كۇبىرلەپ، قايتىپ كەتۋدى ايتىپ جاتقانى ءبىلىندى. مەن دابىستاپ سويلەدىم.
- اسقار، كەلمەي-اق قوي، ءوزىم بارامىن، الاڭ بولماڭدار ماعان. تاماقتى مۇنان سوڭ سەندەر اكەلمەڭدەر، كۇتۋشىلەرىم كوپ!
- كەشە كەشتە، قۇلجان بار ءبىر نەشەۋ بارىپ، كىتاپتارىڭدى جيىپ الىپ كەتتى!- دەپ ماقپال دىبىستادى. - جازبالارىڭنىڭ ءبارىن الدى. تەكسەرىپ قايتىپ بەرەمىز دەيدى. ءبارىن دە تىزىمدەپ قول قويعىزىپ الىپ قالدىم. سەن دە الاڭ بولما، دەنساۋلىعىڭدى كۇت، ىزالانبا!
- ماقۇل، ماقۇل، ەستىدىم. العان ءتىزىمىڭدى جوعالتپاساڭ بولعانى!... ەندى قايتا بەرىڭدەر، مىنا بەيشارالاردىڭ جۇرەكتەرى جارىلىپ كەتپەسىن، تەز قايتىڭدار!
مەنى بالام مەن ايەلىمنەن قورعاۋشىلاردىڭ جەتەۋ عانا ەمەس، جيىرما شاقتى ەكەنىن، كۇلگەندەردىڭ كوپتىگىنەن ءبىلدىم. ءبىرى «ماقپال»، ءبىرى «نۇريا»، ءبىرى «جەڭەشە»، ءبىرى «كەلىن» اتاپ قاۋمالاپ كەتىپ بارا جاتتى. ماسەلە بولعاننان كەيىن تاپسىرعاننان ابزالى جوق» ەكەنىن قاۋدىرلاسا ايتىپ، قاقپادان شىعارعانىنا دەيىن تىڭداپ، تاڭىرقاپ قالدىم. وسىنىڭ ءبارى ماعان كورسەتىپ جۇرگەن قالجىڭ ويىندارى سياقتى... «مەنىڭ جازبالارىمنان، اسىرەسە، مەن جيعان ىڭعاي لەنيندىك سوۆەت كىتاپتارىنان نە ىزدەمەك؟»
تاماقتان سوڭ ساعات توعىزدا كىرگەن ەسقالي ءتىپتى تاڭىرقاتتى مەنى: قىزىل ءجۇزى كۇرەڭىتىپ، بىتىكتەۋ كوزى قانعا تولىپ الىپتى. ماعان قاراعانداعى قاراشىق وتىنىڭ شاشىلىپ كەتكەنىنەن ءبىرجولاتا «قۇتىرعاندىعىن» بايقادىم. ۇيپا-تۇيپا سارعىش قوڭىر ءشاشى مەن جاماۋ-جاماۋ ەسكى كيىم، «تولىق پرولەتارعا اينالعاندىعىنىڭ» داكۋمەنتى سياقتى. «بۋرجۋازيادان شەكارامدى مۇلدە ايىردىم» دەگەندەي اتىلا قارادى ماعان.
- ءجا... مىرزا، ەندى سويلەسەلىك، كوتەر باسىڭدى!
كوز الماي كۇلە قاراپ ورىندادىم بۇيرىعىن.
- نەگە قارايسىڭ؟... نەگە كۇلەسىڭ؟
- قاراعانىم تانىماي قالعانىم. ءبىر ءتۇننىڭ ىشىندە ارقانداي سيقىرشى مۇنشالىق وزگەرە الماس ەدى. ال، كۇلگەنىم - ازات بولعان جۇڭحۋا پرولەتارياتىنىڭ سەگىز جىلدان بەرى ءبىر قابات ءبۇتىن كيىم تاۋىپ كيمەگەنى جوق. ءوز ۇكىمەتىنە مۇنشالىق جالا جاباتىن پرولەتار دا جوق شىعار!
- تۇر ورنىڭنان!- اقىرىپ جىبەردى ەسقالي. ءسوز تابا الماي قىسىلعانداعى ادەتى بويىنشا جۇتىنىپ-جۇتىنىپ قالدى. كەڭىردەگىنە دىم كەلمەي تۇنشىققاندىعىنان اقىرعانىن ءتۇسىندىم. «ميىنا سىزات تۇسپەگەن اقىنسىماق مىناداي توسىن مۇساپىرلىك حالگە تۇسە مە! مۇنىڭ ماعان جازىعى، قيناۋعا شىداي الماعاندىعىندا عانا، ءيا، مەنەن شەكارا ايىرعانسىپ كورىنە تۇرعىسى كەلگەنى عانا شىعار» دەگەن ويمەن بۇل «بۇيرىعىن» دا ورىنداي سالعىم كەلدى. دەرەۋ تۇرەگەلىپ تۇرا قالدىم. ازۋىن باسا ىزبارلاندى ەسقالي. - ءتورت-بەس جىل تويعانىڭا ماستانىپ... تابىڭدى ۇمىتىپ... بۋرجۋازياعا قۇيرىق تۇرگەن ازعىن، سەندە ماسەلە جوق پا! ەگەر وتكىزگەن قىلمىسىڭا وزدىگىڭنەن مويىنداماساڭ، مىنە، مەن شىقتىم كۇرەسكە!... شەكارامدى ايىردىم، بارىڭدى اشكەرەلەيمىن!
- دۇرىس، شەكاراڭدى نە عۇرلىم تەزىرەك ايىرعانىڭا تىلەۋلەسپىن!- دەپ كۇلىپ جىبەردىم. - نەعۇرلىم بار-ءمازىمدى بۇزباي-شاشپاي، وزگەرتپەي اشكەرەلە! بىراق، «بۋرجۋازياعا قۇيرىق ءتۇردىڭ» دەپ جالا جاپپا!... سەندەرگە قاشان قۇيرىق ءتۇرىپپىن؟... مۇنىڭا لايىق قاتتى جاۋاپتى قويا تۇرايىن، يمانىن ءۇيىرىپ تۇرىپ، ار-نامىستان بەزەتىن الدامشى، ەكى قۇيرىقتى تاپتان شىقساڭ دا بوستاندىقتان بەرى كەمشىلىك وتكىزبەي، جاقسى ىستەپ كەلىپ ەدىڭ. ارقانداي تالاستى ماسەلەدە كومپارتيا تىلىمەن عانا جاۋاپ بەرۋشى ەدىڭ. مەن ساعان سونداي جاقسى نيەتىڭ ءۇشىن - دۇرىس بەتالىسىڭ ءۇشىن عانا دوس ەدىم. قىلمىس تۇگىل، ماسشىلىقتا قيسىعىراق باسقان بىرەر قادامىمىز دا جوق ەدى. ەندى نەدەن قورقىپ، كىمنەن ۇركىپ، قاي شەكاراڭدى ايىرىپ، بەتىڭە قايداعى كۇيەنى جاعىپ كەلىپ تۇرسىڭ؟... كۇرەسسەڭ جۇرتشىلىق الدىندا كۇرەس!... كەت، شىق ۇجدانسىز، جوعال كوزىمنەن! -دەپ سوڭىندا اقىرىپ قالعانىمدى ءوزىم دە سەزبەي قالىپپىن. سەزبەي اقىرسام دا مۇنىم، سەكەمسىز دۇرىس ەكەن. شىنداپ شەكارا ايرىسقان ادام ادىرايىسپاي ايىرىلىسا ما، تۇمسىق بۇزىسپاي توبەلەس بولا ما. جاۋلاسقانىمىز سەنىمدى بولۋ ءۇشىن ۇستەمەلەپ اقىردىم. - جوعال كوزىمنەن، نەمدى اشكەرەلەگەنىڭدى كورىپ الايىن!... جوعال ارسىز! - ۇمتىلىپ سوتقارلىق كورسەتىپ الماۋىم ءۇشىن وتىرا قالدىم دا بار داۋسىممەن «سايرادىم» ەندى. - ءوربىتىپ جۇرگەندەرىڭنىڭ بارلىعى وتىرىك، الدامشىلىق، قايتىپ كوممۋنيزمشى بولماقسىڭدار!... مەنىڭ كوزىمە قول سۇققاندارىڭ «جاڭساقتان» بولسىن-اق، ال، كومپارتيانىڭ كوزىن بوياعاندارىڭ كىمنىڭ ءىسى!... قانشالىق ويلانىپ جازىپ، جالامەن ىڭعاي وتىرىك جيىپ مالىمدەپ، توڭكەرىس ءىسىن بىلىقتىرعاندىقتارىڭ «جاڭساقتىققا» جاتا ما!... بۇل الدامشىلىقتارىڭ اشىلماي قالا ما، سول شاقتا نە جاۋاپ بەرمەكسىڭدەر؟... قازىرشە بىرەۋ كەلىپ، «وتىرىك بولسا دا مويىنداي سالىڭدار، سەندەرگە كىر جۋىتپايمىز» دەسىن، ال، ماسەلە انىقتالعان كەزدە سول يەڭ سەندەرگە كىر جۇقتىرماۋى تۇگىل ءوزى نەمەن كومىلەتىندىگىن بىلە مە! جالامەن پالەنىڭ بارلىق كۇيەسى سەندەردىڭ اۋىزدارىڭنان اعىپ، قولدارىڭمەن شاشىلسا، كومپارتيا الدىندا ادالىم، اپپاعىم بولا الماقسىڭدار ما؟...
سوقتاندى قارۋ ىزدەپ جۇتىنىپ تۇرعان ەسقالي وسى ءسوزىمدى الىپ ءوزىمدى كوسىپ جىبەردى.
- بارلىق ۇيالاستارىڭ مويىنداپ جاتقان كەرى توڭكەرىستىك ۇيىمىڭدى جالعىز سەن اقتاپ، اپپاعىم بولا الماقسىڭ با!...
- ەي، ەسقالي، توق قىزىل شىندىققا بوق قارا جالا جاپقىڭ كەلسە، قان مايداندا كوپ الدىندا جاپ! شىق مىنا كىشكەنتاي كەڭسەنى بىلعاماي! قانجىعا دا كورىسەلىك دەدىم عوي، شەكارا ايىرىسۋدىڭ بۇدان ارتىق قانداي جاۋابى كەرەك ساعان! بۇل جولعى الىپ كەلگەن مىندەتىڭ تولىعىمەن ورىندالمادى ما، بار جۇگىر قۇر قينالىپ جۇتىنا بەرگەنشە قيىپ تۇسەتىن فاكتىڭدى دايىندا!..
بۇل جاتقانىم، جاۋباساردىڭ كوپ امالدى اباقتىسىنىڭ ءبىرى ەكەن. ءمورتى كەلگەندە قاعىسا كەتىپ مورت سىنىپ تىناتىن وسىنداي قىسقا شوقپارلى سوعىستاردا بولىپ تۇردى. «اناۋ مويىندادى، انە جازىپ تاپسىردى. مىناۋ مويىندادى، مىنە جازىپ تاپسىردى. سەن مويىنداماي قايتىپ قۇتىلماقسىڭ» دەگەندەي قارا بۇلت ءتوندىرىپ، كۇركىرەتە بەردى. «ءوز كابينەتىندە» بىردەمەسىن جارقىلداتقان بولىپ شارقىلداپ-شاڭقىلداپ جىبەرەدى. قانشا كۇشەنگەنىمەن ناجاعاي تۋا الماي جاتقانىن عانا بىلەمىن. ءۇش تاۋلىك ءوتتى ءسويتىپ. ءتورتىنشى تۇندە ءوز الدىنا شاقىرتتى. التاۋدىڭ قورشاۋىمەن كىرىپ، قارسى الدىنا جالعىز تۇرا قالدىم. ايداۋشىلار ەسىك سىرتىندا قالدى. ىرعايداي كوكشىل سۇر جاۋباسار ءنار تاتپاعانداي، تىم جۇدەۋ كورىندى. بەت قابىعىنداعى شۇبار سەكپىل داقتارى ايقىندالىپ، سۋدان تاپشىلىق كورگەندەي سەمگەندىكتىڭ نازىك اجىمدەرى كوبەيىپتى. قاقشيعان باسىنداعى تار ماڭدايىنا تۇسكەن سەلەۋ شاشىن جىڭىشكە سالالى ساۋساقتارىمەن تاراي قايىرىپ تاستاپ قارادى ماعان. شۇبار داقتار ەندى مۇز تۇيىرتپەكتەرىنە اينالىپ، زىمىستان ىزعارىن شاشا قالدى.
- ءى...ءى... ويلاندىڭ با مىرزا؟... الدىڭعى كۇنى ايەلىڭە نە تاپسىردىڭ؟
- سىزدەر العان كىتاپ-داپتەرلەرىمنىڭ ءتىزىمىن جوعالتپاۋدى تاپسىردىم.
- جوق، باسقا جاسىرىن نە مىندەت ارتتىڭ دەيمىن؟
- وعان ارتاتىن جاسىرىن تۇگىل اشىق مىندەت تە جوق. باقىلاۋشىلارىڭىزدىڭ قىرىق شاقتى قۇلاعى ءتۇرۋلى تۇردى عوي، نە دەپپىن؟
- «جاسىرىن مىندەت جوق!»- ىشقىنىپ قالدى جاۋباسار. - «الاڭ بولما» دەگەنىڭ نە؟
- «مەنەن الاڭ بولما» دەمەگەندە، «قورىق، ءبۇجاي، ايۋ جەيدى» دەۋدىڭ ءجونى بار ما؟
- ءجونى، «ۇيىمىمىز اشكەرەلەنىپ قالدى ما دەپ الاڭ بولماڭدار» دەگەننەن باسقا نە بولماق! ال، ايەلىڭ «بىزدەن دە الاڭ بولما» دەدى. مۇنىڭ دا نە دەگەن جاۋاپ ەكەندىگى كورىنىپ تۇرماي ما!
جاس بالالى ءبىر جاس سەميانىڭ يەسى ەشقانداي كۇناسىز-تۇسىنىكسىز قامالعاندا مەنەن الاڭ بولما دەيتىن ءجونى جوق پا ەكەن؟... ءبىر-بىرىنە سابىر-تاعات...
- تىڭدا!... «كىتاپ-داپتەرلەرىڭدى جيىپ اكەتتى» دەپ قۇزعىن سارىدەن كەلىپ حابارلاۋىنىڭ دا باسقاشا ءجونى بار ما، «جازعاندارىڭنان شىعاتىن ماسەلە بولسا، جاۋابىن ەرتەرەك دايىنداپ تۇر» دەپ ەرتە كەلىپ ەسكەرتكەنى ەكەندىگىن كىم تۇسىنبەيدى!... تىڭدا ءسوزدى!.. سونسوڭ ايەلىڭە، «مىنا بەيشارالاردىڭ جۇرەگى جارىلىپ كەتپەسىن، تەز قايت!» دەدىڭ، مۇنىڭ ءمانىن كىم ۇقپايدى! «جۇرەكتەرىڭدى بەرىك ۇستاڭدار، قورىقپاڭدار!» دەگەنىڭ ەمەس پە!... «قورىقپايمىن»، «قورقىتپاڭدار» دەگەندى بىزگە دە جيى ايتىپ جۇرمەيمىسىڭ! ايتىپ قويايىن بيعابىل مىرزا، مۇنىڭدى ەندى مۇريتتەرىڭە ۋاعىزداي بەرگەنشە ءوزىڭنىڭ دە قورىققانىڭ جاقسى. ەسقاليدان ۇلگى العانىڭ ءجون!... جەتتى ەندى، توڭكەرىس سابىنا قوسىلعان كومسومول ەسقاليدى قورقىتقان ءسوزىڭ دە ءبىر باسىڭا جەتىپ جاتىر!... «توڭكەرىستىك الدامشىلىق، فاكتتەرىڭ وتىرىك پەن جالا. شىندىعىمەن مويىنداتا الماعان توڭكەرىستىك ءسوزسىز جەڭىلەدى. باستىقتارىڭ بوققا كومىلەدى. سوندا سەنىڭ ارۋاعىڭ قايدا بولاتىندىعىن ويلا!» دەپ قورقىتتىڭ عوي! مۇنىڭ دا كەرى توڭكەرىس ەمەس پە!... بادىرايماڭىز! وسىلارىڭنىڭ ءبارىن، كوزىڭدى شىعارتپاي عانا جازىپ تاپسىر، ۇقتىڭ با!
- جيعان-تەرگەن بۇرالقى قوسپا جالالارىڭىز تاعى دا بار شىعار؟ - قارقىلداپ كۇلدىم. - باسە، جاۋ دەپ دوستى باسىپ بەرەتىن، قاسقىر دەپ قوي سوعاتىن «جاۋباسار» ەكەندىگىڭىزدى ەندى كوردىم!... بىراق مەنەن ءالى قاتتى وكپەلەيتىن جەرىڭىز بار: مەن، كىمگە نە سويلەگەنىمدى نۇكتەسىنە دەيىن ۇمىتپايتىن مالمىن. جاز دەسەڭىز، كوزىم شىعار دەپ قايمىعار مىنەزىم تاعى جوق، ءدال ءوزىن عانا جازىپ بەرەمىن. وتىرىك جاز، بۇرمالاپ جاز دەپ ارينە مەنىڭ ءوز بەتىمە ايتا المايتىن شىعارسىز، سولاي ەمەس پە؟ راحمەت ونىڭىزعا!... قاشان جازايىن؟
- قازىر جاز!... قازىر بارا سالىپ جازاسىڭ، ۇيىقتامايسىڭ! - جاۋباسار سوڭعى سوزىندە اسپاندى شارت ايىرعانداي شاق ەتە ءتۇستى. ءتۇسى ءتىپتى بۇزىلدى. ايتىپ قويايىن وسى ايتقانىمدى بۇزىپ، بۇرمالاپ جازساڭ، قايتا جازدىرامىن. قاشان دۇرىس جازعانىڭا دەيىن جازدىرامىن!
- اباقتىڭداعى سويلەنگەن ءسوز مەنىكى، تىڭداعان قۇلاق كوپتىكى. ءسىز كابينەتتە وتىرىپ، مەنىڭ ايتقانىم بويىنشا جاز دەسەڭىز، كەيىن كوپ الدىندا كۇلكىگە قالاسىز. ءوز ءسوزىمدى بۇرماي، بۇزباي جازۋعا باسىممەن جاۋاپكەرمىن!
- ءار ءسوزىڭدى ايتقانداعى ماقسات-يدەياڭدى دا جاسىرماي جازاسىڭ! - جاۋباسار بۇل نۇسقاۋىنا كەلگەندە ءتىپتى قاتتى شاڭقىلدادى. قۇلاعىمدى باسا ەسىككە بۇرىلىپ بارا جاتىپ كۇلە قايرىلدىم.
- جاۋكە، ورىس حالقىندا «كۇن كۇركىرەمەي مۇجىق شوقىنبايدى» دەيتىن ماقال بار. ولار، مۇجىق قوي، كونە نادان شارۋا. ال، مەن، سىزشە ايتقاندا «ينتەلليگەنتپىن». ناجاعايدان قورقىپ شوقىنار دەپ ويلاي كورمەڭىز، قورىقپايتىن باسقا سەبەبىم دە كوپ. كوممۋنيستىك پارتيا بار جەردەگى ادام ءوزىنىڭ قىلمىسىنان عانا قورقۋعا ءتيىستى! سىزگە وسىنداي وڭاشادا ايتىپ الۋىم قىلمىس بولماس: انەۋ كۇنى كوزىمدى شۇقىتىپ، بۇگىن، «كوزىڭ شىقپاي تۇرعاندا» دەپ بالاشا قورقىتقانىڭىز، ارقانداي ەستيار ازاماتتىڭ نامىسىنا تيەتىن قورقىتۋ. ەگەر كوزىم شىقسا، ءتىپتى قورىقپايتىن «كوزسىز تەنتەككە» اينالمايمىن با! وندا مەنىڭ اياناتىن نەم قالادى؟... كوز دەگەن وزىڭىزدە دە بار شىعار... ال، قوعامعا ەشقانداي جازىعىم جوق ەكەندىگىن ءبىلىپ تۇرىپ، وسىنشالىق وداعايلىق كورسەتۋىڭىز، ويىن با، شىن با؟..
- «ويىن با؟» - جاۋباسار ءتىپتى شاڭقىلدادى. - قيامەتىڭدى ەرتەڭ-اق كورسەتەمىن! ەي، كىم بار سىرتتا، اكەتىڭدەر مىنانى!..
اباقتىما كەلگەن سوڭ الدىڭعى كۇنگى ماقپالمەن كەشەگى ەسقاليمەن سويلەسكەن سوزدەرىمدى سول قالپىندا، بۇزباي، وشىرمەي جازدىم دا سوڭىنا اق جول قالتىرماي ەسكەرتۋ قوستىم:
«دۇرىس ءسوزىمدى بۇرمالاپ، اۋزىمدى اشسام-اق جالا جاباتىن بۇزعىنشىلىق جويىلماي جاتىر. سوندىقتان بۇل ماتەريالىمدى انىقتاپ، تازا جازدىم. وشىرىلگەن، ءيا سىزىلعان، جول سىرتىنا قوسىلعان ءسوز بولسا يناۆاتسىز».
اتىمدى دا وقشاۋلاتپاي، وسىنىڭ اياعىنا تىعىلىستىرا قول قويىپ تاپسىردىم دا ۇيقىعا جاتتىم.
- قازىرەيىلدەرىنەن قورىقپايتىندىعىمدى ەندى بىلگەن سياقتى، باسقا پەرىشتەلەرى مەن سايتاندارى مۇنان سوڭ ۇيقىمدى بۇزبايتىن بولدى.
جاۋباسار كورسەتەمىن دەگەن «قيامەتىن» ەرتەڭىنە كورسەتە المادى. سودان تاعى دا ءۇش كۇن تىنىش ۇيىقتاپ ويانعان ءبىر ساسكەلىگىمدە اۋلادا ابىر-سابىر ءجۇرىس كوبەيە قالدى. «جەرلىك ۇلتشىل» دەگەندەرىن ءار جەرگە قاداي تۇرعىزىپ، ارقايسىسىنىڭ سىرتىنا ەكىدەن قاراۋىل قويىپتى. ءبىر شاقتا ءار «ۇلتشىلدى» سول ەكى باقىلاۋشىسى ورتاعا الىپ تىزىلە باستادى. ماسەلەلەرىن «وزدىگىنەن» ارتىعىمەن تاپسىرىپ، «توڭكەرىسشىلەر قاتارىنا قوسىلدى» دەلىنگەن قىلمىستىلاردى باقىلاۋشىلارى ءتىپتى جەلكەلەپ اپارىپ ءتىزدى.
قالىق، ىنتىقباي، راقىمقان، ولزە، نۇرالى، يۋسۋپ قاسىم، ياسىن ءاماتتار ءبىر-بىرىمەن سويلەسىپ قويماسىن دەگەن بۇيرىق بار سياقتى. ءتىزىم بويىنشا ايىرىم-ايىرىم شاقىرىلىپ، زور تىزبەكتىڭ ءار جەرىنە الىس-الىس تىزىلگەنىن تەرەزەدەن كورىپ تۇردىم. ەڭ ارتتا مەنى اپارىپ تىركەپ، ەكى جاعىما ەكى كۇزەتشى تۇرعىزدى. سوڭىما دا كىلەڭ اۆچاركا ءتىزىلىپتى. قۇلجان مەن ماقۇلبەك ءدال جەلكەمدە ايداي جونەلدى. الدىمداعى ورتاعا الىنعان تىزبەك ۇيعىر، قازاق، مۇڭعىل، وزبەك... ايتەۋىر ىڭعاي «جەرلىك ۇلتشىل». ساناپ كورسەم ەلۋدەن اسادى. مادەني-اعارتۋ سالاسىنىڭ ءوز كاسىپتەرىنە ماماندانعاندارى وسى مولشەردەن اسا قويمايتىن. دەمەك، ءتۇپ-تۇگەل-اق قورشالىپپىز!..
«قيامەتىنە» ەندى اپاراتىنى بىلىنسە دە سونىسىنىڭ قايدا ەكەنى ءالى بەلگىسىز ەدى. ۇلكەن داربازادان شىعا كۇنشىعىسقا قاراپ ايدالۋىمىزدان ونى دا ءبىلدىم. «شىنجاڭ ۇلتتار ينستيتۋتىندا» ەكەن. بۇل كوشەدە ودان باسقا ورىندا «قاراسارت مايدانى»[1] بولارلىق كەڭ مايدان جوق. ايتەۋىر موللاەكەمدەردىڭ قيامەت قايىمدا «سۇرەدى، ۇرەدى» دەيتىن يسراپىل داۋىلى سوقپادى. جاز ءيىسى مەن جاز شۋاعىن سەبە جارقىراعان جايدارى كۇن ساسكەدەن كوتەرىلىپ قالىپتى. مۇنى بۇركەپ قيامەتقايىم زۇلىماتىنا سۇرگىزۋ، جاۋباساردىڭ قولىنان كەلمەي قالعان ونەر بوسلا كەرەك.
ماڭىمىزعا ادام جولاتپاي ايداپ اپارىپ، ينستيتۋت كلۋبىنا كىرگىزدى. ۇلكەن زال ەكى اياقتى جانۋارعا لىق تولىپ الىپتى. زال باسقارۋشىلار ءبىزدى ءبولىپ-ءبولىپ، سىنالاپ قاعىپ ارەڭ ورنالاستىردى. قاراسام، ءبىر جاعىمدا «قاتەرلى جەرلىك ۇلتشىل» تاريحشى يۋسۋپبەك مۇقىلس، ءبىر جاعىمدا «اتاقتى الاشورداشىل» جازۋشى قالىق قاسقىرباەۆ وتىر ەكەن. ۇشەۋىمىز ءبىر-بىرىمىزدەن ۇرىككەندەي ۇڭىرەيىسە قالعانىمىزدا ساحنادان قاقشيىپ جاۋباسار قاراپ تۇرىپتى. وتىرۋ-تۇرۋ دا ءوزى جاساتقان ءتىزىم بويىنشا باسقارىلماعانىمىزعا شامدانعانداي شاقشيا سويلەدى بىرەۋلەرگە. ولاردان وتە ىرشىپ بارىپ، ءوزىنىڭ بيجىننەن بىرگە كەلىپ «ايعايكوك» اتالعان ورىنباسارىنا ساۋساقتارىن ەربەڭدەتتى. ول، تەاتر، كينو، اسەمونەر سالاسىنداعى كۇرەسكە باسشىلىق ەتىپ تۇرعان قۇدىرەت يەسى ەدى، اينالىپ جۇگىرە ءتۇستى ساحنادان. مىقتى تىڭشىلارىن ءبىر-بىردەن جىبەرىپ، الدى-ارتىمىزعا سىنالاعان سوڭ ءبىز دە تىنىشتالىپ، كۇلە قاراستىق ءبىر-بىرىمىزگە.
كلۋب زالىنا «دازىباۋ» دا، ۇران دا جاپسىرىلماپتى. بۇل جيىن كىمنىڭ ۇستىندەگى «قيامەت» بولارىنان ەشقانداي بەلگى جوق. يۋسۋپبەك زال قابىرعالارىنا تۇگەل قاراپ الىپ، اشىق سۇرادى.
- بۇگىن سىزگە قوناق بولار ما ەكەنبىز؟
- مەنىڭ قازىرشە مۇنشالىق قوناق شاقىرار جايىم جوق ەكەنىن بىلدىرگەنىمىن،- دەدىم مەن.
- دايىندىعىڭا قارايمىز با، قازاقتىڭ قوناق قۋمايتىنىن ءوزىمىز دە بىلەتىنبىز!- دەپ يۋسۋپبەك كۇلدى. - ۇيىڭىزگە باسىپ كىرسەك قايتەسىز؟
- سول قوناق قۋا المايتىندىعىمىزدان قورلىق كورىپ، «ۇرىلاردىڭ ۇياسى» اتالدىم. ەندى قارا شايدان باسقا ءنار تاتتىرماي، شيقىلداتىپ شىعارامىن!
جەلكەسىندە وتىرعان تىڭشى، يۋسۋپبەكتىڭ بۇيىرىنەن ءتۇرتىپ قالدى. جىم بولدىق.
ساحنا سىرتى اپالاڭ-توپالاڭ، سارت-سۇرت بولا كەتتى ءبىر شاقتا. كۇرەڭ قۇرىم پالشوپكا كيگەن ءبىر جاس ايەلدى ون شاقتى جىگىت جەلكەلەپ، ەكى جۋانى ەكى قولىنان قوس قولداپ ۇستاپ، ساحناعا شىعاردى. كەلىسكەن كەلبەتتى دەنەسى بار قىزىلسارى تاتار قىز، قاسقايىپ قاراپ تۇرا قالدى. ساحنا سىرتىندا قاتال شايقاسقا ءتۇسىپ كەلگەندىگى القىنىسىنان ءبىلىنىپ تۇر. دودالانعان شاشى بەتىن جاۋىپ، كوكىرەگىنە شاشىلىپتى. ءتۇبىت سالىسى ءبىر يىعىندا عانا. قاس كىرپىكتى كوكشىل كوزى قاسقىر قاماعان ەلىكتىڭ كوزىنشە شادىرايىپ، جالت-جۇلت ەتەدى...
جاۋباسار، ساحنانىڭ سول جاق شەتىندەگى كىشكەنە ستولعا ءبىر قولىن تىرەي شاڭقىلدادى: «كەرى توڭكەرىسشى ءسادا ءوز ماسەلەسىن تاپسىرادى» دەپ باستاپ، ماۋجۋشيدىڭ كوپكە تانىس بىرنەشە نۇسقاۋىن شۇبىرتتى دا، كوپشىلىكتى كۇرەس سابىنا - توڭكەرىس جاۋىنگەرلىگىنە شاقىردى.
- جولداستار،- دەپ قىز، وتكىر داۋسىمەن ساڭق ەتە ءتۇستى. ۇيعىرشا-قازاقشا-تاتارشا ارالاس ورتاق تىلدە سويلەي جونەلدى. - مەنى بۇلار «كەرى توڭكەرىسشى» اتاسا اتاي بەرسىن، اقيقي ماركسيزم مەن لەنينيزمدى قاستەرلەيتىن ادامزاتتىڭ بارلىعىن مەنىڭ «جولداس» دەپ شاقىراتىن حاقىم بار. جولداستار، دوستار، سەندەردى بۇلار «جەرلىك ۇلتشىل» اتاپ، اۋىزدارىڭدى تاڭىپ قارالاپ، حالىققا دۇشپان كورسەتىپ جوعالتپاق! ءسويتىپ عاسىرلار بويى جانىشتالىپ كەلگەن شىنجاڭ حالقىنىڭ جاڭا وسكەن ميىن جەمەك! اقيقات الدىندا سىزدەر ۇلتشىل ەمەس، وزدەرى...
جاۋباسار، الدىنداعى ستولدى شارت ەتكىزىپ ۇرىپ جىبەرىپ ەدى.
- ەي جالاپ، ءتىلىڭدى تارتىپ سويلە!- دەسىپ قاتار ۇمتىلدى بىرنەشەۋى. قىز ولارعا قولىن سەرمەپ بىردەمە دەپ تاستاپ، تەز سويلەپ كەتتى جاۋباسارعا.
- سويلە دەپ بۇيىرىپ تۇرىپ، ءسوزىمدى تىڭدامايسىڭدار ما؟ سايرا دەپ زورلايتىندارىڭ قايدا؟ ادام بولساڭدار، ىستەرىڭ دۇرىس بولسا، مەنىڭ ءسوزىمدى تىڭداپ كورىڭدەر!... جولداستار سىزدەر حالقىمىزدىڭ ەڭ اسىل، ەڭ اياۋلى پەرزەنتىسىزدەر. قارالاندىق دەپ قامىقپاڭىزدار!... 49-شى جىل كوممۋنيستىك پارتيا ەكەن دەپ الدانىپ، قاباندى قارسى الىپپىز!...
ايقايكوك باستاعان بىرنەشەۋ كۇركىرەپ بارىپ، قىزدىڭ القىمىنان الا ءتۇستى. قاعىپ تاستاپ قايتا سويلەي بەرگەن قىزدى سىرتىنان كەلگەن بىرەۋى موينىنان قىلقىندىرا قۇشاقتاپ، شالقالاتا باستى. ساحنا سىرتىنان «حايۋاندار!» دەپ ايقايلاپ جىبەردى ءبىر كۇشتى داۋىس. جالت قاراعان ايقايكوك قىزدىڭ ۇستىنەن تۇرا ۇمتىلدى سول داۋىس شىققان جاققا. سوڭىنان ءتورت-بەسى ەرە جۇگىردى. ەدەندى سارتىلداتىپ-ساقىلداتىپ ساحنانىڭ ارتقى ەسىگىنەن شىققانى ەستىلدى. قىزدىڭ قول-اياعىنا يە بولا الماي الپارىسقان ءتورت "باتىرىنا" جاۋباسار زالداعىلارىنان كومەك شاقىردى. زالدان ماقۇلبەك باستاتقان «قوسىن» جەتكەنشە قىز ەتىكتى اياعىمەن ەكەۋىن دومالاتىپ تۇرەگەلدى. اۋزىن تۇمشالاعان سالىنى جۇلىپ تاستاي سويلەدى.
-...الدامشى قارا ءجۇز قاراقشىلىقتارىن كورسەتكەن وزدەرى!...
جابىلا تىلدەي جەتكەن اكتيۆتەر قىزدىڭ اۋزىن سالىسىمەن قايتا باسا قويدى. شىعارىپ اكەتپەك بولىپ ءبىر توبى سۇيرەي جونەلىپ ەدى، ءبىر توبى ساحنانىڭ ورتاسىنا قاراي تاستابانداپ تارتتى. ءوزارا ۇرىسىپ-زەكىرىسە تارتىستى. جاۋباساردىڭ شاڭكىلىمەن ساحنانىڭ ورتاسىنا قايتا كەلىپ قالعان قىز بۇلقىنىپ تاعى تۇرەگەلدى. سالىنىڭ ءبىر شەتىنەن ءزىلدى داۋىس تاعى شىقتى:
- ...كوممۋنيستىك بەت پەردەسىن جىرتىپ تاستاپ، گومەنداننىڭ قاندى اۋزىن كورسەتكەن وزدەرى!
سالىمەن اۋزى تاعى تىعىندالدى. تاعى دا تارتىسقا ءتۇستى. ەكى توپتىڭ كوپشىلىك ۇقپايتىن ءوزارا داۋلارى قىزعا كوكپار لاعىنشا تالاستىردى. كەي ءبىرى شاشىنان، كەي ءبىرى ومىراۋىنان، كادىمگى اش قاسقىرلارشا جۇلقىلاستى.
- «ەي، ول، ادام عوي!»- دەگەن ءبىر داۋىس زالدىڭ شەتىنەن زىرك ەتە ءتۇستى.
- «ەي باتىرلار، ول، ايەل ادام!»- دەگەن ءبىر داۋىس تاعى ءبىر شەتتەن شىقتى.
- «ەي، نامىس بارما سەندەردە!»- دەگەن داۋىس زالدىڭ ارت جاعىنان قاتار شىقتى.
«قاسقىر دا ۇرعاشىسىن بۇلاي تالامايدى!»- دەپ ءدال ورتادان بىرەۋ ءتىپتى ايقىن ايقايلادى.
باسىن قاقشيتىپ جاۋباسار، كوزدەرىن اقشيتىپ اكتيۆتەرگە قاراي قالدى. جىم بولدى زال. دودادان ءسال بوساي قالعان قىز، باسىن شايقاپ-شايقاپ جىبەرىپ، اۋزىن سالىدان تاعى شىعارا ساقىلداى. داۋىسى ءالى تۇنىق.
- جولداستار، سىزدەر تاريحقا دا، حالىققا دا، ماركسيزمگە دە ادالسىزدار، ىشكى سوعىستى باستاعان وزدەرى! جازا وزدەرىنە لايىق! - قىزدىڭ اۋزى تاعى باسىلىپ، سالىمەن تاعى تۇمشالاندى. تارتىس، الىس-جۇلىس قايتالانا بەردى....
«قىزدىڭ جانى قىرىق» دەگەنگە كۇلۋشى ەدىم، كوزىمنەن جاس دومالاپ-دومالاپ كەتتى. ادامزاتتىڭ بار نامىسى مەنى باسىپ، جۇرەگىمدى اناۋ اياۋلى -التىن قىزشا جۇلمالاپ جاتقانداي، قالشىلداپ كەتىپپىن. قالىق ءتۇرتىپ قالدى بۇيىرىمنەن. سەزدىرمە دەگەنى ەكەن. ءتىسىمدى-تىسىمە باسىپ، ءوزىمدى-ءوزىم جيا قويدىم.
- بۇل قىز كىم؟- دەپ سۇرادىم يۋسۋپبەكتەن.
- ءلانجۋ ينستيتۋتىندا لەكتور دەپ ەستىگەنمىن.
- باسە!...
جاۋباسار شاڭقىلداپ سويلەي جونەلدى. قىزدىڭ اۋزى مىقتاپ تاڭىلىپ، قولى ارتىنا قايرىلىپ بايلانعان ەكەن. سونىڭ دودالانعان الەمتاپىرىق شاشىنا، جىرتىلعان جاعاسى مەن يۋبكاسىنا، كوتەرىلىپ-باسىلىپ تۇرعان قۇرىش كوكىرەگىنە، كۇش كەرنەگەن تولىق تۇلعاسىنا كوزىم توقتاپ قالىپتى دا، اتقالاقتاپ تۇرعان الىپ جۇرەگىنەن قۇلاعىم ايرىلماپتى. باسقا ەشتەڭە كورىنبەدى دە ەستىلمەدى. زال ولىك تىنىشتىعىندا. جان جوق، قىپ-قىزىل قان تاسىپ جاتقانداي جاۋباساردىڭ ءجۇزى جىن ويناق. بۇلك-بۇلك، جىبىر-جىبىر، قىبىر-قىبىر. يەگى سەكەڭدەپ تۇرعانداي. شولدەگى جەل جۇلمالاعان تىكەن قۋرايدىڭ توزىعىنشا جەلپىلدەپ ۇشىپ بارادى، دىبىسسىز-سىبىسسىز توزىپ بارادى.... كەيدە ەرتەگىدەگى الباستىنىڭ شاشى مەن ەتەگىندەي جەلبىرەپ ەلەستەيدى.
«بىراق، وسى باتىر قىزدىڭ سوزىندە راسىندا دا كەرى توڭكەرىستىك ىزعار بار-اۋ؟.. جوق، بۇل سىندى تەررورلىققا تەڭ تۇسەتىن جاۋاپ ارينە وسىلاي شىعادى. تەجەۋسىز قيناۋدىڭ جەمىسى - شەكتەۋسىز نارازىلىق. ايەلدىك ار-نامىس اعىتقان شەكتەۋسىز اشۋ تاسقىنى تەكتەۋسىز قوپاردى. تاسقىن جۇرگەن جەردىڭ شىرىك تومارى عانا ەمەس، شىرىندى گۇل تامىرى دا قوپارىلادى. تاسقىن تاقىرلايدى، اشۋ ارانداتادى. قاسقىر تالاپ جاتقان قايراتى اشۋىن شەكتەۋگە ۇلگەرە الماي قالدى. ءسال تەجەلىپ، ەسەپپەن سويلەسە ءتىپتى ەڭسەرىپ تۇسەتىن ەدى!... قايتكەندە دە جاۋباساردىڭ «قيامەتىن» قيراتىپ مۇقاتىپ-اق تاستادى»
جيىن باستىعىنىڭ توزاقى شاڭقىلى توقتاي قالدى ءبىر ساتتە. ساحناعا ساق-سۇق باسىپ قۇرالدى ساقشىلار كىردى. قىزدى شاندىپ تاڭعان ارقاندى شەشىپ، قولىنا قۇرساۋ سالدى دا مىلتىقپەن ايداي جونەلدى.
باعانادان بەرگى ساحنادا كوكپار تارتىسۋدىڭ سەبەبى ەندى انىقتالدى: «ءبىر توبى ءسايدانى «ۋ شاشقىزباي» شىعارىپ اكەتپەك ەكەن دە، ءبىر توبى ونىڭ قولعا الىنعانىن ساحنادان كورسەتىپ، كوپشىلىكتىڭ، اسىرەسە مەندەيلەردىڭ جۇرەگىن وسى قۇرالدى «قيامەتىمەن» الماق ەكەن. ءسايدانىڭ قولعا الىنعاندىعىن جاۋباسار اسقاق «سالتاناتپەن» جاريالادى. ەندىگى ءسوزى وسى «جەڭىسىن» نەگىز ەتىپ شىت جاڭادان قايتا باستالدى. «پرولەتاريات دەكتاتۋراسىنىڭ ۇستەمدىگىن» ۇستەمەلەپ-ۇستەمەلەپ سويلەپ، «بۋرجۋازيانىڭ قارا تۇتەك كەرى توڭكەرىسىن تاعى ءبىر رەت بىت-شىت ەتىپ تالقانداعاندىعىمىزدى» اۆتوماتشا شاقىلداتىپ جار سالدى. زالدى وعان قاراتا كەكەسىندى-اسىرەلى ۇران قوپارىپ، بوران سىلكىلەدى.
ەگەس پەن ەسەرلىك ارالاسقان دا داۋرىقتى جاۋباسار ارەڭ توقتاتتى. ۇڭىلە ءتۇستى زالعا. ماعان قاراعان قاراسىنان قيامەتىڭدى كوردىڭ بە دەگەندەي ىزعار بايقاتا شولىپ ءوتتى. سايداعا ارا ءتۇسىپ داۋىستاعان «كەرى توڭكەرىسشىلەردى» ىزدەدى سونسوڭ. سولاردىڭ داۋىسى شىققان تۇستارعا تىنتىنە قارادى:
- باعانا توڭكەرىسكە زوبالاڭ كورسەتكەندەر كىم؟- دەپ شاقىلدادى. تىم-تىرىس بولا قالدى زال. - كىم سويلەگەن؟... تۇرسىن ورىندارىنان! -جاۋباسار قۋزاي شاڭقىلدادى. - قۇتىرعان كەرى توڭكەرىسشىنى «ول - ادام» دەپ ايقايلاعان كىم؟... تۇر ورنىڭنان!... تۇر-تۇر-تۇر!..
- ونى ايەل ادام دەگەن ءبىز! - ەكىنشى شەتتەن «ۇلتشىلدارى» ارالاس ودان دا كوپ ادام كوتەرىلدى.
«نامىس بار ما سەندەردە» دەگەن ارت جاقتان دا، «قاسقىردا ۇرعاشىسىن تالامايدى» دەگەن ورتا تۇستان دا توپ-توبىمەن كوتەرىلدى. ءتورت توپتىڭ اراسى تۇگەل تۇرەگەلىپ، تۇتاسا كەتتى اقىرىندا.
- «قاتەلەسپەيتىن ادام جوق!...»
- «قاتەلەسۋ ايىپ ەمەس» قوي، مويىنداپ تۇزەتسەك بولدى!- دەگەن اششى مىسقىلدار دا ەستىلدى.
كۇلبەتتەنىپ جاۋباسار، كوزىن شاتىناتىپ ايقايكوك ساحنا ۇستىنەن قاتار زەكىردى.
- سويلەگەنىڭ عانا تۇرىڭدار!... كۇرەس جيىنىنا قارسى سويلەگەندەر عانا تۇرسىن!
- سويلەمەگەندەر وتىرسىن!
- «سويلەتكەن ءبىز!» - ءبارىمىز بۇيىرىپ سويلەتكەنبىز!» - «قاتەلىك بارىمىزدەن ءوتتى!» - جامىراسا داۋىستادى كوپشىلىك. جاۋباساردىڭ داۋىسى بارىنەن اسىپ ءتۇسىپ، باسا بۇيىردى.
- ءاربىر اترەتتەگى باسشى جولداستار، «سويلەدىك»، «سويلەتتىك» دەگەندەرىن تۇگەل تىزىمدەڭدەر! -تاعى ءبىر لەكتسيانىڭ شابىتى كەلگەندەي، ستولىنا ۇمتىلدى، سويلەي جونەلدى. - «كىم توڭكەرىسشى جاقتا تۇرسا، سول توڭكەرىسشى!... كىم جيانگەرلىك جاقتا، فەوداليزم جاقتا، بيروكرات كاپيتاليزم جاقتا تۇرسا، سول كەرى توڭكەرىسشى» دەپ باستادى دا «وڭشىل، جەرلىك ۇلتشىلداردى» سولاردىڭ بەلسەندى جەندەتىنە اينالدىرا «دالەلدەدى». ءسايدا سونىڭ ىشىندەگى ەڭ قۇتىرعانى بولىپ سايلاندى دا مىنا تۇرەگەپ تۇرعاندار جۇقتىرعانى بولىپ سوعان بايلاندى. ءسايدانىڭ قىلمىسى وسى امالياتىمەن ولشەنىپ، زور جازاعا تارتىلاتىنى، تامىرى ادا-كۇدە قىرقىلاتىنى ەسكەرتىلدى.
«جولداستار، وڭشىلدىق پەن جەرلىك ۇلتشىلدىق وبادان دا جۇقپالى دەرت ەكەندىگىن كوردىڭدەر، لەزدە جۇقپادى ما! وڭ مەن سولدى اسا ساقتىقپەن ايىرىپ، ءار مينۋت، ءار سەكونتتا سودان ساقتانۋدى ۇمىتپاڭدار! ايەل ءسايدا جوعالدى. ودان دا قاتەرلى ەركەك ءسايدالار ءالى بار، ساقتانىڭدار! ولاردىڭ دا ويلاناتىن ۋاقىتى جەتتى، قىلمىستارىن تانىماسا كەتەتىن جەرىن كوردى. وسىدان ساباق السىن!» - جاۋباسار ءسوزىن وسىمەن توقتاتىپ، ماعان ءبىر قارادى دا ايقايكوك پەن بۇرىنعى جۋان قارا سۇرعا كۇبىرلەپ تاستاپ شىعا بەردى. ەندىگى شەشەندىك ەكى ورىنباسارعا ءتيدى ءسويتىپ. جاۋباسار ساحنا بوساعاسىنا بارىپ تۇرىپ، زالداعى «ۇلتشىلدارعا» كوز جازباي قاراۋمەن بولدى. اسا قىمباتتى بىردەمەسىن الدىرىپ قويعانداي، ءجۇزى الەمتاپىرىق، الاق-جۇلاق قارايدى. ءسايدانىڭ «قۇتىرىعى» وزىنە دە جۇقتى دەگەندەيسىڭ.
جاۋباساردىڭ جاڭاعى ءسوزى ەكى ورىنباسارىنا «قيىننان جول اشىپ بەرۋ» ەكەن. كەزەكتەسىپ ءدال وسى ىزبەن بۇلجىماي جوسىلتا بەردى. ەكەۋى باقانداي ءۇش ساعات سويلەپ «تاربيە» بەردى.
ەندى قايتەيىك دەگەندەي ەلەڭدەي قاراعان ەكەۋىنە جاۋباسار قولىن سەرمەي سالا جونەلدى. بولارى بولدى تاراسىن دەگەنى ەكەن. قيرالاڭداي باسىپ ارتقى ەسىككە بەتتەدى ءوزى.
جيىن تاراپ، زالداعى ەكى مىڭداي ادام الدىڭعى ءبىر عانا ەسىكتەن شىعۋعا بۇيرىلدى. شەكتەلگەندەردى كەلگەندەگىدەي شەڭبەرلەپ ايداپ قايتارۋمەن ەشكىمنىڭ ءىسى بولعان جوق. يەسىنشە اۆچاركالاردا ءوزدى-ءوز بەتتەرىمەن جونەلە بەردى. سىپىرا ارلان عوي، وسىنداي دا ارقايسىسى ءبىر-ءبىر ولەكشىن سوڭىنان شۇباۋعا اسىققان سياقتى.
ءسايدانى تۇمىلدىرىقتاپ ايداتقانىمەن جاۋباسارلاردىڭ وزدەرىنىڭ تۇمسىقتان جەپ، ەسەڭگىرەپ قالعاندىقتارى بايقالادى. «جەرلىك ۇلتشىلدار» تىڭشىلاردىڭ ارام ىرىزدىعىنا اينالىپ قالماۋ ساقتىعىمەن بولگەن قوشقارشا ءوز قاتارلارىندا جىلجىپ ەدى. سوندا دا جامىراسقان-ماڭىراسقان قورالاس-ۇيىرلەستەرىمىز تۇس-تۇستان قوسىلىپ، ارامىزعا سىڭە، جانداسا جىلجىدى. كۇلان قولىمدى ەكى قولىمەن الىپ سىلاپ، ايمالاي ءوتتى دە ىنتىقبايىنا ۇمتىلدى. جاۋىنگەر نۇرياشىم ماعان كۇلىپ جايراڭداي ىلەستى دە، قاسىنداعى اقيا مۇڭايىپ، جىلاي امانداستى. مەنىڭ «بلوكتاستارىمدى» ولاردان دا سۇراستىرىپ ءجۇرىپتى. اسىعىس كۇبىرلەرىنە قاراعاندا اقيانى قۇلجان مەن ماقۇلبەك قاتتى قورقىتىپ ءجۇر ەكەن. قاپيانىڭ سوڭىنان كاندەكشە ەرىپ كەلە جاتقان قۇلجان كورىنگەندە اقيا باسقا ءبىر «ۇلتشىلدىڭ» ار جاعىنا ءوتىپ، بىزدەن الىستاي قويدى.
قاپاس پەن قۇمار زالدىڭ قارسى جاق ىرگەسىمەن جىلجىعان قاتاردان كورىندى. تىم جابىرقاۋ، كوز استىلارىمەن عانا قارايدى بىزگە. ماقۇلبەك قۋعان تۇلكىسىنەن كوز جازىپ قالعان توبەتشە سول جاقتان جالتاقتاپ تۇر ەكەن. ديۋ مەن سايتاننىڭ باسىنعاندىقتارىن بايقاپ، ماقپالعا اقيا مەن قاپيانىڭ ولاردان قايمىقپاۋىن عانا تاپسىرا الدىم. ونداي نەمەلەر قايمىققان سايىن قىدىڭداي بەرەتىن عوي.
اۋىز زالدان شىعا بەرگەنىمىزدە شەتتەن قوسىلىپ سويلەۋشىلەر قالا بەردى. جاۋباسار كلۋبتىڭ شىعار ەسىگىنە قارسى قاراپ تۇر ەكەن. ءسايدا سەنى دە قۇتىرتىپ كەتتى مە دەگەندەي «ۇلتشىلداردىڭ» ارقايسىسىنا قانتالاعان كوزىن قاداپ، جەپ جىبەرەردەي تىستەنە قاراپ وتكىزەدى. بەت-اۋزى كوك ايازدانىپ الىپتى. ەرنى ءدىر قاعىپ، شىقشىتى بۇلكىلدەيدى. مەن جاقىنداعاندا يەگى دە جىبىرلاپ كەتتى. «قيامەتىڭىز ءوزىڭىزدى قىلبۇراۋعا سالعانبا قالاي؟» دەگەن سۇراۋ اۋزىمنان شىقپاسا دا كوزىمنەن ۇعىلعانداي. قۇتىرعان قيىق كوزى قىپ-قىزىل كەسەك ۇشقىن اتىپ جىبەرىپ، كىرپىگىن قاعىپ قالدى دا تومەن قاراي بەردى. ايداۋسىز-باقىلاۋسىز ەركىمىزبەن جايىلىپ شىققانىمىز ءۇشىن ەشقايسىنىمىزعا ءتىل قاتپاي قالدى. ول بۇيرىعى قازىر ەسىندە دە جوق ىسپەتتى.
- پالە قىز مىنانى مىلجالاپ-اق كەتكەن ەكەن!- دەدى قالىق بىلاي شىعا بەرە.
يۋسۋپبەك كۇلىپ جىبەرىپ، جان-جاعىنا قاراپ جاۋاپ قاتتى:
- ۇمىتپاستاي مىقتى ەسكەرتۋ بولدى. جوعارعى جاق ەستىسە... ويلاستىرىپ كورۋى مۇمكىن!
«جەرلىك ۇلتشىلدار» باعانا «قيامەتكە» كەلە جاتقاندا اعىداي سولمىرەيمەي، قىل كوپىردەن امان وتكەندەي تۇگەل جايراڭداسىپ، كۇلىسىپ كەلەدى ەكەن. الدىڭعى جاقتاعى ىنتىقباي دا راقىمقانمەن داڭعىرلاسىپ بارادى. ءبىزدىڭ الدىمىزداعى «قۇيىن سوققان» عانا دارا. مويىنىن ىشىنە تىعىپ، ءۇنسىز-ءتلسىز كوڭىلسىز ويمەن كەلە جاتقانداي كورىندى.
- ەي قۇي اعا،- دەپ قاراتتىم. - سىرقاتتان ساۋسىز با؟
- سىرقاتتان قيىنىراق ءبىر ماسەلە قيناپ كەلەدى! -سول كوڭىلسىز قالپىندا تۇنجىراپ ايتتى جاۋابىن.
- ءبىز كومەكتەسسەك قالاي؟
- كەمپىرىمنىڭ اقىلى بولماسا، ەشكىمنىڭ شيپاسى قونا قويماس!... اللا تاعالا ءسايدا ەكەۋىمىزدى جاساعاندا قاتەلەسىپ قالىپتى. سايداعا ەرلىك قايرات بەرىپ، وعان لايىقتى قۇرالدى ماعان اۋىستىرىپ جىبەرگەنىن بۇگىن ءبىلدىم. ادىلەت كەرەكتىگىن ويلاستىرسام دا كەمپىرىمنەن قورقىپ كەلەمىن. سايداعا تاماق اپارعان بولىپ، سول قۇرعىرىمدى الدە دە سوعان تاپسىرىپ بەرگىم كەلەدى.
- بارىمىزدە دە سونداي وي بار!- دەپ قالىق كۇلگەندە، ەستىگەندەر تۇگەل كۇلدى. كۇلكىنى قاتتى ساعىنىپ قالىپپىن. «قۇيىن سوققانشا» مەن دە ارتىستىك بەينەگە كەلىپ، شوشىنعانسي قارادىم ولارعا.
- استاعىپىراللا، ءبارىڭىز قۇرالدارىڭىزدى «قۇتىرعان قىزعا» بەرسەڭىزدەر جاۋكەڭدى قىرىق تەسىك قىپ جىبەرمەي مە!- دەپ دۋ كۇلدىردىم. الدىڭعى جاقتان نۇرالى بىزگە قايرىلا قاراپ تۇرا قالىپ قوستادى مەنىڭ قالجىڭىمدى.
- ايەل بوپ كەلىپ ىستەگەنى مىناۋ، ەگەر ەركەكتىكپەن قۇرالدانسا، جاۋكەڭە «سەنىكى توڭكەرىس، سەنىكى توڭكەرىس!» دەگىزەر!
قارقىلداپ كوشەنى باسىمىزعا كوتەرە جونەلىپپىز. ءدال تۇسىمىزداعى قاقپا دالداسىنان ءۇش-ءتورت باقىلاۋشىمىز كىدىڭدەي شىقتى.
- ءا، نە كۇلكى، نە كۇلكى!... كەرى توڭكەرىسىمىز جەڭدى دەپ قۋانىپ كەلەسىڭدەر مە؟...
- توقتاڭدار!- دەپ زەكىدى بىرەۋى. تۇگەل توقتاپ، سابىمىزدى تۇزەدىك.
- ءاي، سەن نە دەدىڭ؟- دەپ سامساق ستورج نۇرالىعا قادالا كەتتى.
- نە دەۋشى ەدىك، الگى قىزدىڭ جۋان داۋىسپەن سويلەپ، سىزدەردى دە قاتەلەستىرگەنىنە كۇلەمىز دە!
- مىنا كەرى توڭكەرىسشىلەرگە نە دەدىڭ دەيمىن؟
- ءسىز ونىڭ ايەل ەكەندىگىن بۇرىمىنان تانىماي، ساحنادا ەتەگىن ءتۇرىپ، قىزىل شتانىن كورگەن سوڭ عانا شەگىندىڭىز عوي، سونى ايتتىم!
- ەي، مەن قاشان شەگىنىپپىن!...
نۇرالىنىڭ ءوز سوزىنەن بۇلتارا قاشامىن دەپ سامساقتى قاعىپ كەتكەنىنە ءتىپتى قاتتى كۇلدىك.
- بەت بار ما سەندەردە!- دەپ اقىرىپ جىبەردى سامساق. ءوزىنىڭ مۇنشالىق ساۋلەتتى كادرلارعا باستىق بولىپ تەرگەگەنىن ماقتانىش ەتكەندەي، كوشەدەن ءوتىپ بارا جاتقاندارعا قاراپ، ءبىر ءبۇيىرىن تايانا قويىپ زەكىردى. - نامىس، ۇجدان بار ما سەندەردە!
- بىزدە ول راسىندا دا جوق ەكەن ستورج ءاپاندى!- دەپ «قۇيىن سوققان» سامساقتى وزىنە قاراتىپ اكەتتى. - نامىسىمىز بولسا، سول كەرى توڭكەرىسشى قىزبەن ءبىز دە كۇرەسىپ، ساحنادا ۇستىنەن كورىنەر ەدىك!
- كەلگەندەگى تارتىپپەن تىزىلىڭدەر!- دەپ زەكىردى بىرەۋى.
- سەنىڭ ءسوزىڭ باسقا!- دەپ ءبىر اكتيۆ نۇرالىگە قاتارلاسا ءتۇيىلىپ اياڭدادى. - «سەنىكى توڭكەرىس، سەنىكى توڭكەرىس» دەگەنىڭ نە ءسوز؟... ءدال قاسىڭنان تىڭداپ تۇرساق ءبىزدى ساڭىراۋ دەپ بۇلتارىپ قۇتىلماقپىسىڭ؟... قازاقشا ءسوزدى ۇيعىرلار تۇسىنبەيدى دەپ سويلەگەنىڭنىڭ ءبارىن ۇقتىق!
- ءدال ۇستىنەن ءتۇستى-اۋ مىنا يت! - «قۇيىن سوققان» ماعان قايرىلا سىبىرلادى. ەندى ءبىر ساتتە نۇرالىنى سول پالە ىقسىراتىپ، مويىنداتىپ العانداي تۇمسىعىن سوزا كۇبىرلەپ بارا جاتتى.
ءتۇبىرلى قورقىنىش ەندى جابىستى ماعان: نۇرالىنىڭ بۇل قالجىڭى، ماعىنا جاعىنان ءدال قازىر ايقىن دا تەرەڭ قارسىلىق. جاۋباسار قازبالاسا قازىناعا قارىق بولدى دەي بەر! بىعىپ-كەرنەپ تۇرعان ساپ-تازا «كەرى توڭكەرىستىك» بۇل سوزدەر تۇرتكەن سايىن اتىلىپ شىعا بەرمەي مە!... باستاعان «قۇيىن سوققان»، قوستاعان قاسقىرباەۆ، دامىتقان مەن، دابىلداتقان نۇرالى. تۇگەلىمەن جاۋباساردىڭ جاۋىعىپ، فاكت-دالەل قاقپانىنا تۇسىرە الماي جۇرگەن «تۇلكىلەرى». ەگەر نۇرالى قالجىڭىنىڭ قۇيرىعى اشىلسا، ءبارىمىزدىڭ شەگىمىزدى سودان سۋىرا بەرمەك. ءتۇرى باسقا بولعانىمەن ءتۇبى ءبىر پىكىرلەر عوي. اشىق كەرى توڭكەرىستىك ارەكەت ۇستىندە قولعا الىنعان قىزدى ناعىز قاھارمان ساناپ، ونىڭ بۇگىنگى ىسىنە سۇيىنگەندىك، توڭكەرىستى قورلاپ، كەرى توڭكەرىستى اشىقتان-اشىق قولداعاندىق... قىسقاسى، جاۋباساردىڭ بىزگە جاپپاق جالاسىنىڭ بارلىعىن اۋزىمىزدان اعىزىپ بەرمەدىك پە!... وزىمىزدەن كەرتارتپا بلوك تابا الماي جۇرگەنىندە «كەرى توڭكەرىستىك پارتيا» شىعا كەلگەنىن كور!...
داربازاعا قايتىپ كەپ كىرە بەرگەنىمىزدە نۇرالىنى الگى ءتورت اۆچاركا تۇگەل قورشاپ، ەتەك-جەڭىنەن تارتىپ الا جونەلدى. قان مايداندا جابىلىپ، قولعا ارەڭ تۇسىرگەندەي تورتەۋى دە القىنادى. تورتەۋىنىڭ تاناۋى دا تۇرەگەلىپ الىپتى!..
اباقتىما وزدىگىمنەن اسىعىپ بارىپ كىردىم. توبىمىزبەن تۇسكەن قاقپاننىڭ سەرپەرىن باسىپ قايىرىپ كورۋ كەرەك قوي! ال ويلان... ال دوڭبەكشى...
قىراعى تەرگەۋشىم، «ەل امان، جۇرت تىنىشتا وسى نەمەلەر سونشا نەگە قيقۋلاپ قوقاڭداي بەرەدى» دەپ سىزدەردىڭ مىنەزدەرىڭىزدى جازعىرۋشى ەدىم. كاپ مىنەزدەرىڭىزدە ەمەس، قۇيرىقتارىڭىزدا ەكەن عوي. «ۇرىنىڭ ارتى قۋىس» بولادى ەكەن دە، سول قۋىستان جەل كەۋلەپ، كىسىنى قۇيىن قۇيرىققا اينالدىرا قويادى ەكەن. بۇل حالدەرىڭىزدى وسى جولى ءوزىم قىلمىس وتكىرىپ، ءوزىمنىڭ قوپاقتاۋىمنان ءتۇسىندىم. سىزدەردە مىلتىق بار، قۇرال قۇدىرەتتەرىڭىز جەتكىلىكتى عوي. سوندىقتان وزدەرىڭىز قوپاقتاعاندا قوقاڭدايسىزدار دا، قورىققاندىقتارىڭىزدان قورقىتا بەرەسىزدەر. ەگەر ەندى باقىرا قالساڭىزدار اقىرعاننان دا سۇستى-قورقىنىشتى كورىنەتىندىكتەرىڭىز دە ءسوز بار ما. مۇنى بىلاي قويعاندا اپات سيپاتتى توتەنشە قورقىنىشتى ءبىر احۋالدارىڭىزدى دا ءوز قۇيرىعىمنىڭ وسى قۋىستالۋىنان مولشەرلەپ ءبىلىپ قالدىم: بۇل قۋىس، مەنىڭ قۇيرىعىما قالجىڭداعى شەكتى ءبىر قىلمىستان عانا پايدا بولعان، شەكتى قۋىس قوي. كىرگەن جەل از. سوندا دا قۇيىن قۇيرىققا اينالىپ قوپاقتاپ وتىرعانىم مىناۋ. ال، سىزدەردىڭ قۋىسقا جەرشارىنىڭ اتموسفەراسى تۇگەل كىرىپ كەتۋى كادىك. سوندا بۇل عالامىڭىزداعى ماقۇلىقتار مەن ءنابادات اۋانى قايدان تاۋىپ تىرشىلىك ەتپەك، سونشالىق قۇيىن وزدەرىڭىزدى قايدا توقتاتپاق؟ ەسەكقىرعانعا بارىپ، قوقاڭداپ، كۇنگە بارىپ اقىرىپ ۇركىتەر مە ەكەنسىزدەر دەپ قورقام.
(جالعاسى بار)
«Abai.kz»
[1] قاراسارت مايدانى - يسلام سەنىمىندە ولگەن ادام تۇگەل ءتىرىلىپ جينالاتىن مايدان. كۇنالى ادامدار وتە الماي، توزاققا قۇلايتىن «قىل كوپىر» سول مايداندا.
