ارداق نۇرعازىۇلى. ساياباق (پوەما)
2007 جىلى «شەتەل ادەبيەتى» گازەتىنىڭ ءبىرىنشى ءنومىرى جارىق كورگەن تۇستا مەن وسى پوەما تۋرالى مىناداي تۇسىنىكتەمە جازىپپىن: «ادامزات جاڭا مىڭجىلدىقتى الاپات سوعىسپەن، قان توگۋمەن باستادى. جىردىڭ العاشقى "باقشا-الاڭ سيمفونياسى" اقش پەن يراك كەسكىلەسىپ جاتقان، ادامزات وسى زامانعى سوعىستىڭ نە ەكەنىن كوزىمەن كورگەن كۇندەردە (2003 جىل، كوكتەم) جازىلدى ( بۇل سوعىس ءدال قازىر دە جالعاسىپ جاتىر). سودان دا جىردىڭ ءون بويىندا سوعىستىڭ ەلەسى بار. پوەمانىڭ جازىلۋىنا ابايدىڭ (يبراھيم قۇنانبايۇلى) «سەگىزاياق» ولەڭىنىڭ مىنا جولدارى اسەر ەتتى. ول جىردىڭ باستالۋىندا ايقىن سەزىلەدى.
جارتاسقا باردىم،
كۇندە ايعاي سالدىم،
ودان دا شىقتى جاڭعىرىق.
ەستىسەم ءۇنىن،
بىلسەم دەپ ءجونىن،
كوپ ىزدەدىم قاڭعىرىپ.
باياعى جارتاس - ءبىر جارتاس،
قاڭق ەتەر، تۇكتى بايقاماس.
. . . . . . . . . . . . . . .
مولاسىنداي باقسىنىڭ،
جالعىز قالدىم، تاپ شىنىم!
2007 جىلى «شەتەل ادەبيەتى» گازەتىنىڭ ءبىرىنشى ءنومىرى جارىق كورگەن تۇستا مەن وسى پوەما تۋرالى مىناداي تۇسىنىكتەمە جازىپپىن: «ادامزات جاڭا مىڭجىلدىقتى الاپات سوعىسپەن، قان توگۋمەن باستادى. جىردىڭ العاشقى "باقشا-الاڭ سيمفونياسى" اقش پەن يراك كەسكىلەسىپ جاتقان، ادامزات وسى زامانعى سوعىستىڭ نە ەكەنىن كوزىمەن كورگەن كۇندەردە (2003 جىل، كوكتەم) جازىلدى ( بۇل سوعىس ءدال قازىر دە جالعاسىپ جاتىر). سودان دا جىردىڭ ءون بويىندا سوعىستىڭ ەلەسى بار. پوەمانىڭ جازىلۋىنا ابايدىڭ (يبراھيم قۇنانبايۇلى) «سەگىزاياق» ولەڭىنىڭ مىنا جولدارى اسەر ەتتى. ول جىردىڭ باستالۋىندا ايقىن سەزىلەدى.
جارتاسقا باردىم،
كۇندە ايعاي سالدىم،
ودان دا شىقتى جاڭعىرىق.
ەستىسەم ءۇنىن،
بىلسەم دەپ ءجونىن،
كوپ ىزدەدىم قاڭعىرىپ.
باياعى جارتاس - ءبىر جارتاس،
قاڭق ەتەر، تۇكتى بايقاماس.
. . . . . . . . . . . . . . .
مولاسىنداي باقسىنىڭ،
جالعىز قالدىم، تاپ شىنىم!
سوندىقتاندا پوەما جارتاسپەن باستالىپ، جارتاسپەن اياقتالادى. سوڭعى شۋماقتى شىعارمانى اقىرلاستىرىپ تۇرعان نۇكتە دەۋگە بولادى. بۇدان تىس پوەمادا گرەكيا، ريم، شىعىس حالىقتارى، سونداي-اق، قازاق حالقىنا ءتان ميفتەر كومىلگەن: ساق دالاسىن جاۋلاۋعا كەلگەن پارسى پاتشاسى كيردىڭ باسى تۋرالى اڭىز، ەل اۋزىنداعى قورقىت تۋرالى اڭىز، فيلوسوف سوكراتتىڭ ءولىمى تۋرالى اڭىزدار، ت.ت.
اۆتور».
2009 جىلى پوەما مەنىڭ «جالعان بوستاندىق كىتابى» جىر جيناعىما كىردى. كەيىن «جەمىس اعاشىنىڭ تۇبىندە» (http://old.abai.kz/content/ardak-nyrgazyyly-zhemis-agashynyn-t-binde) اتتى ماقالامدا پوەمانىڭ تاريحى تۋرالى جازدىم. ون جىلدان سوڭ قاراپ وتىرسام، بۇل شىعارما وسىناۋ جىلداردا مەندە قوردالانعان پوەزيانىڭ 1000 جىلدىق دامۋ تاريحىنىڭ جيناقتالۋى جانە قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىمەن بىتە قايناسىپ جاتىر ەكەن. الدىڭعى قاسيەت بولماعاندا شىعارما جاڭا تىنىس پەن وزىنە ءتان ەستەتيكالىق بىرتۇلعالىلىققا جەتە الماس ەدى. ال تاۋەلسىزدىك ۇعىمى بولماعاندا شىعارما رۋح بيىگىنە كوتەرىلە الماس ەدى.
سوناۋ دجالالاددين ءرۋميدىڭ جىرلارىنداعى ىشكى يىرىمگە تارتاتىن تىلسىمدىقتەن بۇگىنگى پ.سىللان پوەزياسىنىڭ شۇڭەتىنە دەيىن ولەڭ ءبىر ارنادا قاباتتاسقان ءۇش ەرەكشەلىكپەن اقتى. بۇگىنگى پوەزيانىڭ بيىگى سول اعىستىڭ تىكەلەي تۋىندىسى. وسى تۇرعىدان العاندا پوەزيا وزگەرگەن جوق، تەك ونىڭ قابات-قابات پەردەسى اشىلۋمەن عانا كەلەدى. پوەزيانىڭ بۇگىنگى زامانعا ساي تالعامى بولماعاندا، ءبىز وتكەننىڭ بۇل قاسيەتىن بۇلايشا انىق سەزىنە الماس ەدىك.
ءوز باسىم پوەزيادا اقىن كەمەلدىلىككە قۇلاش ۇرۋى كەرەك، بىراق، دالدىككە قاشاندا قۇرمەتپەن قاراۋى ءتيىس - دەپ ويلايمىن. بۇل مەن ءۇشىن جازىلماعان زاڭ.
اسىلىندە، ناعىز پوەزيا وقىرماندى پاراسات كەڭىستىگىنە باستايدى. مۇنداعى «پاراسات كەڭىستىگى» ادامزاتتىق بيىك قۇندىلىقتار مەن ادەبيەتتىڭ دامۋ ارناسىندا شوكپەي اققان ۇعىمدارمەن بايلانىستى دۇنيە. جوعارىداعى ەكى قاسيەتتى بويىنا سىڭىرە الماعان نەمەسە ودان الىس جۇرگەن ادامدى مەن تۇسىنىگى جوعارى وقىرمان دەي الماس ەدىم. كەمەل تالعام بولماعان جەردە ادام قاشاندا ءوزى جاساعان ءداۋىردىڭ شەڭبەرى ىشىندە عانا ويلانادى، ونەردى سول دەڭگەيدەگى تۇسىنىكپەن ولشەيدى. وسى تۇرعىدان العاندا «ساياباق» پوەماسى وقىرماننىڭ تانىم-تۇيسىگى مەن ءبىلىم دەڭگەيىنە سالماق سالاتىنى ءتىپتى، اينا بولاتىنى انىق.
اۆتور
2013 جىل
ساياباق
(پوەما)
كىرىسپە
جىم- جىرت اسپاندا قۇس كىدىردى.
سەرپىگەن قاناتى -
تاس جۇمىلعان ۋاقىتتىڭ ماڭگىلىك اشىلماس الاقانى.
تەرەزەدەن توگىلگەن كۇننىڭ ساۋلەسىن
تىقپالاپ قارا تۇنەككە - كولەڭكە كەمىرگەن.
اشىلمايتىن تۇڭلىكتىڭ ءجىبى ۇزىلگەندە
دالانى تورلاعان تاراۋ - تاراۋ جولدار قۇلازىپ
توبەدەن ءبىر جۇلدىز اققان.
بىرەۋدى شىعارىپ سالىپ، بىرەۋدى توسىپ تۇر.
الاقانداعى توپىراق
جەلدە ۇشقىندايدى
ەن دالانىڭ سوقپاقتارى تىرەلگەن موللالار قۇساپ.
كۇتىپ تۇرعان جاننىڭ بەينەسى دە بۇلىڭعىر -
قاسقايىپ تۇرعان تاس وبالارعا ۇقسايدى.
ول دا ءۇن-ءتۇنسىز.
تاس وبانىڭ ءتۇبىن قازعان قولداردىڭ
كوبەسىندە دە قالعان...
ءبىر ءتۇيىر توپىراق.
توستاعانداعى جازۋدىڭ ۇزىلگەن ۇشىعىن
ينەنىڭ كوزىنەن وتكىزگەن دە -
بۇلىڭعىر دالادا قالعان ىزدەر
تاس وبانى سۇيەپ تۇرعىزعان قولدار.
ۋاقىتقا قاراعان كوزدىڭ جانارىندا جاس بار
دەگەنمەن....
جىلجىعان ۋاقىتتىڭ
توزعان كىرەۋكەسىنەن دە توزاڭ توگىلگەن.
كوش ءجۇرىپ كەتكەن ەكى جۇرتگىڭ اراسىننا
ساح، عۇن، تۇرىك، قىپشاق پەن قازاقتىڭ
ءىزى شوككەن بە؟
ايعا سىلتەنگەن قىلىشتىڭ جارق ەتكەن جۇزىنەن
قان تامعاندا،
ءتىلىم-ءتىلىم بولىپ كەسكىلەنگەن دالادا
قارا ءتۇن تۇنعان.
كىم سوندا
شانشىلعان قانجارعا اق پەن قان قۇيعان؟
قۇلاعىڭدى ءتۇرىپ تىڭداساڭ جەردى، ەستيسىڭ
ەن دالادان شاۋىپ كەلگەن
ەن دالاعا شاۋىپ كەتكەن ...... ءۇندى.
قازىپ جاتىر جەر -
قازىلىپ جاتقان كور.
ول ءبىزدىڭ
جۇرەگىمىزدە اعىپ جاتقان وزەنگە كومىلگەن.
باقشانىڭ دالاعا اشىلعان ەسىگىندە
ءتۇن ۇيىپ تۇنشىقتى.
جەلمەن جورتقان اڭىزدا قىل ىشەك وكسىپ،
ءبىر ساپاردا ەكى باعىتقا كەتكەن كەزبەنى
كىمدەر ارۋلاپ جەرلەدى؟
كوز الدىمنان ءبىر ءسات كەتپەيتىن جارىمنىڭ
بەتىندەگى مەندەي،
قاققان قازىقتىڭ ءتۇبىن قوپارساڭ دا شىعادى
قورعانعا قادالعان جەبە -
ونى نەگە ەشبىر تات شالمايدى؟
باقشانىڭ تاس قالانعان جولىندا تۇرعان جاندى
تۇسىنەن وياتتى -
تاياپ كەلگەن،
دالادا الدە قاشان ءوشىپ كەتكەن ...... اياقتىڭ تىقىرى.
سىنعان قۇمىرانىڭ قيراندىسى
قولدىڭ تابىمەن قايتا تۇرعىزىلعان ءمۇسىننىڭ
تەرەڭنەن ءۇزىلىپ جەتكەن سازدا مۇلگۋى .....
ءى
تۇسىڭدە جۇتتىڭ
ءوزىڭدى - ءوزىڭ جاڭعىرىق،
قاراڭعى تۇنگە جارتاستى جالعىز قالدىردىڭ،
مەن دە جارتاس.
ايعايدى جەك كورمەگەنىمىزبەن
ءۇنسىز وتىرۋعا ۇيرەندىم.
تاريح جازىلعان كىتاپ پاراقتالىپ،
ودان دا داۋىس شىققاندا
ول دا ءبىزدى ايعايىمەن ەسەڭگىرەتىپ كەتتى،
مەيلى ونى ءۇنسىز وتىرىپ قابىل الساق تا.
تامعا شاپتالعان قاعازدارداعى ءىرى جازۋلاردىڭ ەلەسى
ميىمىزدى تورلاپ،
كارتادان الىپ قىزىل كۇندى عانا كوردىم
شىعىستان داۋىل سوقتىرىپ، قۇم كوشىرگەن.
بۇگىننىڭ وزەگىن تالدىرىپ،
ۋاقىتتان تامعان تامشى، تاس بولىپ قاتتى،
گەرودوت پەن سما - چياننىڭ اعىسىندا
شوكپەي، اقتى.
مەن سەنى بۇلت استىنان ىزدەدىم -
ماڭدايداعى اجىمنەن.
شۇبالعان ەسكى جول دالانى شيىرلاپ،
ادىرنا شىق ەتىپ، جەبەنى ءسۇيدى.
الاقانداعى جازۋ سول جولدار جاتقان دالا -
ات باۋىرىنا تۇسكەن باتىردىڭ شالقالاعانىن دا -
قالقانىنا قادالعان ... جەبە -
سول دالاعا.
تاعدىردىڭ سىزىعى قيۋسىز قيىسقان،
تونىكوكتىڭ تاس ەسكەرتكىشى
قۇم كوشكىننىڭ استىندا قالدى.
ساق ساربازىنىڭ دۋلىعاسىنداعى قاۋىرسىن
ءبىر كورىنىپ، ءبىر ءوشىپ ... كۇنگە شاعىلىستى.
ءبىر ءتۇيىر قان ... ورتەنگەن كۇن،
الىس كوكجيەككە قۇلاعان،
شوپ ەتىپ جانارىما شوكتى ول
مەن ونى الاڭدا تۇرىپ كوردىم.
اينالام اعاش، تولقيدى جەلدە ىرعالىپ،
ءتۇن ... قاراۋىتقان تەڭىز بۋىرقانادى
تەرى تۇلىپتا كەسىلگەن باس قان جۇتادى،
تولقىندا قاقالىپ.
ءتۇن... شەكسىز قۇم...
تولقىدى تەڭىز قىشى قۇمىرادا ...
ماڭگىتاسقا باستىم.
ءىى
باقشانىڭ ەسكى قورعانى الىنىپ
ورىنى وزگەردى الاڭعا -
تات باسقان تەمىر رەشەتكانىڭ اراسىنان
كوگالعا توگىلگەن ساۋلە وزگەردى
ءيىر - ءيىر جولدار تۇيىلىسەتىن
اعاش اراسىنداعى جاڭارعان سوقپاقتار ىسپەتتى
ەسكى باقتىڭ كوزىنە شوكتى.
رەشەتكادا قاناتىن قاققان ەلقالايكوشەدى دە
ۇشىپ كەتتى بەلگىسىز جاققا.
اداسىپ قالدىم ويىمنان -
كۇننىڭ شۋاعى
الەمدى جارىق پەن قاراڭعىعا قاق بولگەن.
بۇرقىراعان ءيىسى بار،
ءشوپ، جاپىراق، قارا توپىراق
استىندا جاتقان شىلاۋشىن،
كۇننىڭ دۇلەي شۋاعىنان جالتارىپ،
ءتۇنى مەن جاۋىننىڭ كەلۋىن كۇتەدى،
جاڭبىر مەن سۋىقتىڭ ىزعارىن.
كوشەدە جورتتى جەل
ءۇيىرىلىپ،
كولدەن كوتەرىلگەن اققۋ، اڭىزعا اينالىپ
تات باسقان تەڭگەنىڭ كوزىنەن ءوتتى.
سوقىردىڭ تاياعى تيگەن تاس باسپالداق
جاڭعىرادى -
شۇباتىلعان، عاسىرلار جاتقان اڭعار
ۋاقىتتىڭ وزەگىندە،
وشپەيتىن قان داعى قالعان.
ەكى باسپالداق اراسىندا -
ۇنسىزدىك
تاڭعى شىق، ءبىر تامشى قان، شاكەن ەلۋبايدىڭ
كوز جاسى،
جالعايدى ... ۇنسىزدىك،
باقشادا،
تاس باسپالداقتا شىلاۋشىن جاتقان.
تەك كولەڭكە جارىقتى اڭسايدى،
مەن تۇرمىن تاس باسپالداقتا ءۇنسىز.
ءىىى
ءتۇننىڭ تولقىنى جارتاستى، قۇمدى جاعانى ۇرىپ
اق كوبىك ۋاقىت شاتىناپ سىنعان، شاشىراپ.
وتكەن مەن بۇگىن - تولقىن، تولقيدى شايقالىپ
جاعادا جاتىر ۇلۋدىڭ قابىعى اعارعان.
كەلەشەك ۋاقىت - قۇم قايراڭدا جوعالعان،
ءىزدى جۇتقان،
نار تولقىن تۇنەكتەن - تۇنەككە شاپشىعان.
وزىندە جۇتقان جاعادا -
قۇم قايراڭعا شانشىلعان.
قولىمداعى تاستى لاقتىردىم، قانشالىق الىسقا ءتۇستى
ول دا مەنىڭ جۇرەگىمە سونشالىق باتتى.
كوشەدە يىق سۇيكەسىپ تالاي وتتىك، تانىسپاساق تا
كولەڭكە مەن جارىققا بەينەمىز سىڭگەن.
اعاش باسىنداعى جاپىراق - كىتاپ پاراعىنىڭ ەكى بەتى،
ءبىرىن - ءبىرى ماڭگى كورمەسە دە سەزەدى،
ءبىرى قاراڭعىعا سۇڭگىگەندە، ءبىرى جارىققا مالتىپ شىعادى.
شاحمات تاقتاسىنان قۇلاعان پەشكا،
ساۋساقتىڭ تابىن قالدىردى جارىققا ويىپ.
مولدىرەپ تۇردى تىرشىلىك
توستاعان ۇستاعان سول قولدا،
بەتىندە جۇلدىزدىڭ سونبەيتىن ساعىمى ويناپ.
سىنعان ءبىر بولشەگى تۇبىندە تۇندى،
مەن وعان ءۇڭىلدىم، ول دا قارادى.
شەلەكتەگى سۋدان اسپاندى، ءوزىمدى كوردىم
قازىلعان كورگە شاشتى توپىراق، مەن دە شاشتىم.
كەشە مەن بۇگىننىڭ، ەرتەڭنىڭ ەلەسى
ايدىڭ جارىعىنا شومىلىپ،
قاراپ تۇر ءۇڭىلىپ -
شاشىلدى سارى جاپىراق ...
ءبىر ۋىس جۇلدىز،
تاس وبانىڭ كولەڭكەسىندە
قىلقوبىز تىندى.
مۇڭلى ۇنىنە سوڭعى رەت قوش ايتىپ كۇرسىندى.
مەن قالدىم جالعىز.
ەمىلدىڭ ءيىرىمى شاباق سوعىپ، ودان دا قالدى ەسكى جارا.
(اق ەتى اپپاق ەدى، اتقان تاڭداي)
قىزىل ءماۋتى كۇننىڭ الاۋى بوياپ،
اي دا ورتەندى، وتتاي قىزارىپ.
ساۋساق تيگەن انار ... دالا...
وت پەن سۋ، قاراڭعى مەن جارىق وبىسكەن
ءبىر تامشى شىق
اق پەن قىزىلدىڭ اراسىندا تالاۋراعان،
ءتۇننىڭ كىرپىگىنەن پايدا بولىپ،
جارىقتىڭ كوزىندە جوعالعان.
IV
قۇلادىم شەكسىز بيىكتەن ... تۇنەككە،
كىم مەنى الاقانىنا الىپ ...
ماپەلەپ، جىر ەتكەن.
اسپاندى تەڭگەدەي كورسەتكەن تەرەزەنىڭ اينەگى شاعىلىپ،
اتقويدى ايعاي مەن شۋ.
كوشەدە جەل سۇيرەگەن قيقىم قاعاز شارق ۇردى ەلەۋرەپ.
توبەمنەن توگىلگەن لامپانىڭ جارىعىندا،
كولەڭكەمىز كوبەيدى الدە نەشەۋ بولىپ،
مەن ودان جاعاسى جىرتىلعان كولەڭكەنى تابا الماي
دال بولىپ، مىسىم قۇرىدى.
تەرەزەنىڭ الدىنداعى ءبىر ءتۇپ قارا اعاشقا
سۇڭگىدى تورعاي،
قاراڭعى قاپاسقا كىرىپ كەتتى،
تەمىر ەسىك شارق ەتىپ جابىلدى،
ارجاعىنان ەستىلدى كەشەگى ايعاي.
جۇدىرىقتاي جۇرەگىمە تۇنعان قارا ءتۇن،
قۇشاعىن كەڭ اشىپ وزىنە تارتقان،
ءتۇبى جوق شىڭىراۋ ... ازالى ءۇن،
تۇنەكتەن - تۇنەككە ... قۇلاپ كەلەمىن.
كىتاپتى اشىق تەرەزەدەن سىرتقا اتىپ جىبەرسەڭ
الاقانىڭنان ۇشادى كەپتەر،
قاناتىن قاققاندا ەستىلەدى
سوعىس بالتاسىنىڭ ۇنىندە موتسارت. جانازاسىنىڭ
نوتاسى بار،
قارا جەرگە تىرس ەتىپ تامعان ءبىر تامشى قاننان
ەستيسىڭ،
تىرشىلىكتىڭ اھ ۇرعان قاسىرەتىن.
تومەننەن قاراپ قالعان ءسابي قولىن بۇلعادى،
بال - بۇل جانعان جۇزىنەن كوردىم الاۋلاعان كۇندى.
ۇرەيىم ۇشتى،
كوردى مە دەپ قاراڭعى قاپاستا وتىرعان مەنى.
جىلادىم ... جۇرت قورىقتى ...
اسپان مەن جەر تولقىپ،
تارىنىڭ قاۋىزىنا سىيدى الەم،
مەن كوردىم قازۋلى كور ... جارىقتىڭ كوزىنەن.
قايدان كەلەمىن،
قايدا بارامىن.
V
قۋراعان وزەننىڭ تاندىر تاعانىنان قازىلعان قۇدىق -
قازىلعان كوردەن شىقتى مالتا تاس،
قۇم مەن قيىرشىق ... شولدەگەن.
كەشەگى ۋاقىتتىڭ اعىسىندا قالعان ءىز -
ەسكى جىردىڭ بۇلدىراعان اقىرعى جولى.
ەسسىز قاراڭعىلىق شىرماعان ۇيدە ەستىلەدى
ەكەۋدىڭ سىبىرى،
ولاردىڭ ورتاسىندا مۇلگىپ وتىر مەنىڭ ەلەسىم.
ايدىڭ سۇتتەي جارىعى سەبىلگەن كوگالعا سۇلادىم،
جاتتىم
اسپاندا جىمىڭداعان جۇلدىزداردى ماعىناسىز ساناپ.
الاقانىمداعى ءبىر تال ءشوپتى قۇي باتپاققا باتقان
قاۋىرسىنعا بالاپ،
كوز الدىمنان ۇشىردىم.
قاپاستا قۇس قاناتىن سەرپي قاققان.
ماڭدايىمدى باستىم ... دىمقىل توپىراق
ورتەنگەن ...
تەرەڭ قاتپارىندا بايتەرەكتىڭ تامىرى قۋراپ، سولعان
وزەگىن جالىن جالماپ.
قۇس ۇياسىندا قارتايىپ،
بالاۋسا ءشوپ كوكتەمنىڭ جاڭبىرلى داۋىلىندا سىنعان،
تاسىعان وزەن مەن قۇم كوشكىنىندە
تاعدىردىڭ جازۋى وشكەن، قۇلازىپ.
سۋعا جازىلعان جازۋ -
بۇلبۇلدىڭ كومەيىنە شوككەن تاستا ويىلعان ...
قوبىزدىڭ شاناعىنان ەسىلگەن كۇي.
قارسىمداعى تامدا اعارىپ اق ورىن تۇر
كەشەگى ۋاقىت تۇنعان -
اينا دا، ساعىم دا جوق.
جالاڭاشتانعان ورىن -
بەدەلدىڭ قىل قالامىنان تۋعان ماي بوياۋلى سۋرەت،
اق، قىزىل، سارى، كوك ... قارا
تانىلماستاي باتتاسقان (الەمنىڭ رەڭى).
سيىرتۇستەگى كۇننىڭ جارىعىندا
ءۇنسىز كوز سۇزەدى ءبىر بەينە ودان،
ماعان تانىس (اينادان كورگەنمىن).
كەشەگى ۋاقىت پەن بۇگىنگى ۋاقىت -
سۋرەتتەگى كولەڭكە،
تەسىلە قاراعان جاننىڭ جانارىن جاپقان.
ەرتەڭگى ۋاقىت - سىنعان اينا،
كولەڭكەلى جانار مىڭ - سان اينادان
كۇلىمسىرەپ، ءۇنسىز قيىلا قاراعان،
جانە دە
ەسكى جىردىڭ ءوشىپ كەتكەن اقىرعى جولىنان.
VI
جارىقتىڭ كوزىندە نوقات - كۇن،
جەل مۇجىپ توپىراققا اينالعان تاستىڭ بەتىندە جىلجىعان
ساعاتتىڭ ءتىلى.
بايتەرەك جىعىلدى
تۇسىندە كولەڭكەسىن قۇشىپ.
اينالدى تيىرمەننىڭ تاسى -
ۋاقىت ... شىتىناپ سىندى.
جەلگە ۇشقان ءبىر ءتۇيىر قۇم،
ىزدەيدى جوعالعان مەكەنىن.
بويىمداعى قانتامىرلاردا جەلكەنىن جايعان كەمە،
ياگورىن تاستاعان سول قۇمدا.
بۋىرقانعان تەڭىزدىڭ تۇبىندە جاتىر اعارىپ،
ەكسپەديتسيادان ورالماعان ارحەولوگتىڭ كوزاينەگى.
جاڭعىرىق قانا تالىپ جەتەدى ودان،
ءسابيدىڭ قۇلاعىندا وشكەن سىبىر ...
بەسىك جىرى،
ول ماعان سىيلادى سەمسەر مەن جەل.
رامكاداعى سۋرەتكە ۇشىپ كەلىپ سوعىلدى
توعاي ۇمىتقان،
كۇندىزدەن جالتارعان قۇس.
تاعدىرىن وزگەرتتى قالامنىڭ ...
كەشە مەن بۇگىننىڭ رەڭىن - بوياۋ.
جىرتىلعان كۇنپاراقتىڭ بەتىنەن
وت تۇتاپ،
جالىنعا قاقتالعان ۋاقىت اينالدى تاسقا.
كوشەدە كەزدەسكەن بەينەلەر بيلەپ ءجۇر ...
تاس بەتىندە
قوس ءسابيدى ەمىزگەن كوكبورى تۇر وندا ۇلىپ ...
ۇسىنعان قولىڭنان سەزدىم مەن جىلىلىق،
كەتتىم ورتەنىپ،
تۇردىڭ سەن جارتاس ...
جاڭعىرىپ.
شۇعىلا شاشقان كۇندەي نۇر تامعان بەينەڭمەن،
سىيلادىڭ سەن ماعان كولەڭكە جانە ۇنسىزدىك.
الاڭ - تەڭىزدەگى ارال،
تولقىن كوتەرىلگەندە تۇمانعا شوككەن،
ۇنسىزدىكتى - ۇنسىزدىك ىشىنە بۇككەن.
وندا اق ۇكى دامىلداعان،
ۇزاق ساپارىندا ارەدىك تىنىس الىپ.
سوندىقتان دا باتىپ كەتپەۋىن تىلەيدى
تولقىندا كومىلىپ.
قالىقتاپ تۇر الاڭنىڭ اسپانىندا باتپىراۋىق،
اكەسى ۇستاتتى بالاعا قىلداي ءجىپتىڭ ۇشىن.
مەن دە تۇردىم الاڭدا،
الاسۇرعان ويدىڭ تولقىنىنا كومىلىپ.
اعاش اراسىندا كولكىگەن كولەڭكە جەتىپ كەلدى
قاسىما باياۋ باسىپ،
مەن باياۋ سۋعا باتتىم،
ول داعى سەرىك بولىپ بىرگە باتتى.
بۇرشىك - اعاشتىڭ دەرتى تانىمەن بۇركەگەن،
كوكتەمنىڭ قيالى -
بۇرقىراپ كوتەرىلدى سۋ بەتىنە كوبىك.
ۇشىپ ءوتتى ءبىر توپ تىرنا كوك اسپاندى ءتىلىپ،
تومەندە جاتتى
سىزات شالماعان قارا جەردىڭ قاۋىزى - مولا.
VII
اشپا ەسىكتى، شاۋىپ كىرمەسىن قاراڭعى -
تۇزدە قاماۋلى - شيرىققان ءتۇن.
جاۋارداي
سۇستانعان كۇننىڭ قاباعى سالبىراپ -
جارتاستىڭ بەتىنە شىققان قىنا -
سىرتىنا تەپكەن تۇگىن،
تەلەفون ترۋبكاسىن كوتەرگەندە ارجاعىنان ەستىلگەن ۇن -
ۇرەيدىڭ، ءتۇننىڭ ءۇنى.
نەمەسە، مىسىق كەلىپ ەسىكتى تىرنالاسا.
شۇمەكتەن سۋ توگىلىپ، تاسىدى شاۋگىم -
يلەنگەن بالشىقتان مىتىپ جاسالعان ساعات،
بۇلقىنعان بۇلاققا كومىلدى،
اق كوبىك، اق كۇمىس شاشقان
ەرىپ، ەزىلدى ۋاقىت.
سۇڭگىدى وعان -
مەشىتتىڭ توبەسىندە اينالىپ،
قوڭىراۋلاپ ۇشقان كوك كوگەرشىن.
تارتىلعان كولدىڭ ورنىندا، قايراڭدا قايىق ...
سوگىلگەن اۋدىڭ ارقاۋىن وتىردىڭ جاماپ.
ەسكەكتى سىندىرىپ كەتكەن،
ۋاقىتتىڭ تولقىنى سوعىپ.
سەن ماعان ۇسىندىڭ ءۇنسىز ءبىر ساباق گۇل،
مەن سەنى تانىمادىم.
قانجولدا قاسىمنان، بوراتىپ ءوتتى ماشينا
سەزدىم ىزعار ... قاباعىنان.
ۇزىلگەن گۇلدىڭ ساباعىندا مولدىرەپ تۇردى
ءبىر تامشى ءسول.
گۇلدىڭ ساباعىنان تامدى،
سول ءمولدىر تامشى - جەردەگى كولەڭكە
اسپاندى بۇركەگەن توپ قارعانىڭ داۋىسى،
شىرمالدى تۇتاسىپ.
سۋدا بۇلقىندى، تورداعى بالىق.
كوشەنىڭ قارسى جاعىنان ەستىلگەن،
سىرناي مەن داپتىڭ داۋىسى، مەنى وزىنە ەلىتتى -
اققۋ مەن قازدىڭ سۇڭقىلى...
باتار كۇننىڭ قان قىزىل ارايىنا مالىنعان اققۋ
قاناتىمەن كول سىزىپ بارا جاتتى -
وتىر قاريا تارامىسى قالعان قولدارىمەن
تىنىمسىز داپ سوعىپ،
قاسىندا تۇر بالا جىگىت تەڭسەلىپ، سىرناي تارتىپ.
قانجولدى كەسىپ وتپەي، تۇردىم مەن سونى تىڭداپ.
اققۋدىڭ سۋ بەتىندەگى كولەڭكەسى، قاناتىن جازا الماي
تەرەڭگە تارتتى.
تالىقسىعان تاستىڭ تاعدىرى - توزاڭ،
قىسى - جازى كولدە جاتىپ بوزارعان ءمايىت،
قۇم باسقان جاعانى قۇشتى.
قاتىگەز كۇننىڭ توگىلگەن شۋاعىنا شومىلىپ.
ءتاننىڭ تاريحى - جىرتىلعان،
تولقىن جۇتقان جاعاداعى ءىز ...
قانجولدى كەسىپ ءوتتى.
VIII
ورماننىڭ، ءتۇننىڭ ەلەسى ...
سىدىرىلعان ۇيەڭكىنىڭ قابىعىنان اشىلدى ەسىك،
اشىلدى ءتۇننىڭ كەلبەتى.
ۋاقىتتىڭ ارناسى تارايىپ،
دومالاعان تامشى جاس جاعادان جارالاندى،
جارعا سوعىلىپ.
وزەكتەن قۇلاعان ءورت -
تەڭىزگە تالپىنعان تامشى -
تىندى ... تولقىن تولقىنعا قوسىلدى.
اسپاننان اققان جۇلدىز - ءتۇننىڭ جاسى،
ۋاقىتتىڭ كوزىنەن تامدى.
كوشە اۆتوبۋسقا شىقتىم،
بىرەۋلەر ءتۇسىپ كەتتى.
بوساعان ورىنعا وتىردى ەندى بىرەۋلەر.
سارعايعان كۇزگى ورمان دا
ءۇپ ەتكەن جەلمەن ەرىپ،
سىلدىراعان سارى جاپىراق،
ءىزدى جاسىرىپ كەتتى.
كوشەدە ارلى - بەرلى اعىلعان ادام ...
جولدى جاپىراق جاپقان،
جىم - جىلاس ... ۋاقىتتىڭ اعىسى.
كەلگەن حاتتىڭ بەتىنە جازىلماپتى ادرەس.
جۇزىنە قاراعانىمدا،
پوشتاليون كۇلىمسىرەپ كۇلدى ماعان.
شىعارىپ سالىپ قاقپاسىنان جىندىحانانىڭ،
سوڭىنان قاراپ تۇرعان بەينە بار وڭىندە -
كەشەگى كۇلگەن، جىلاعان بەينەسىن تاس ۇمىتىپ،
قاراماي كەتكەن ونىڭ ەرتەڭىن ويىنا كەلتىرىپ تۇرعان.
مەن دە كۇلىمسىرەدىم،
يىق سۇيكەسكەن جاننىڭ بەتىنە قاراپ،
ارامىزداعى بوستىقتا كورىنبەي تۇرعان جاننىڭ بەتىندە
شيماي - شيماي جازۋ ...
تانىماي تۇرمىن،
«قۇراننىڭ» بەتىندە دە ءوزىم تانىمايتىنجازۋ.
تەك ءوز - وزىمنەن عانا ماعىناسىز كۇبىرلەيمىن ...
ارى قاراپ كەتكەن جاننىڭ سىبىرى.
قاراڭعىدا ءبىر قولىم ءبىر قولىمدى ىزدەيدى -
اتتانعان الىس ساپارعا جولاۋشى،
قوبىزدىڭ قىل ىشەگىنەن تۋعان جىر -
كومۋسىز كور -
بۇيرالانعان سۋدىڭ بەتىندە تولقىن
شۋلاعان...
سىردىڭ جاعاسىن قۇشىپ وكسىگەن،
مەن دە تولقىن -
ەمىلدىڭ جاعاسىن قۇشقان.
ەكى بەكەتتىڭ اراسى - ۇنسىزدىك ...
جاڭبىردا تابىت كوتەردىك ...
ەزىلگەن ميباتپاق - جەر
شۇبالعان جولدىڭ اقىرى - ەسىك.
اۆتوبۋستان ءتۇسىپ كەتتىم ...
جابىلدى ەسىك.
ءىح
قورعانى الىنعان باقشاعا
قاشىپ كەپ تىعىلدى كولەڭكە،
رەشەتكادان اتتاپ وتكەندە، كوگالعا ءسۇرىندى تاريح،
سوڭىنان تۇسكەن ىزدەن اداسىپ قالدى كوز جازىپ،
تارام - تارام جاس -
جولدار الدىنان شىققاندا كەس - كەستەپ.
ءتىل ۇشىنداعى بەدەر - ۇنسىزدىك،
توماعالى قۇس،
قۇسبەگىنىڭ قولىنان ۇشۋعا تالپىنعان.
تاس بەتىندەگى بەدەر - جالعىزدىق
جۇمباعىن ىشىنە بۇككەن ەرىننىڭ تابى،
ۋاقىتتىڭ ماڭدايىنا تيگەن.
جارتىلاي اشىلعان ەسىكتەن سىعالادى ...
وتى ءسونىپ بارا جاتقان جانارعا شوكتى تۇمان.
قۇلازىعان جارىققا باس ۇرىپ كولەڭكە ...
كوشە شامىندا،
انتالاعان قاراڭعىعا جەتە الماي تۇر،
جارىقتان جارالعان قاراڭعى.
ۇزىن اعاش ورىندىقتا وتىرعان مەنى،
مازاق قىلدى جىمىڭداپ،
كەشەگى قوزداعان وتتىڭ
الدە قاشان ءوشىپ كەتكەن ۇشقىنى.
(ەسكى جۇرتتا قالعان تاس وشاقتاعى قوز)
شەشەمنىڭ الاقانىنداي ماڭدايىمنان سيپاعان جەل،
تەمەكىمنىڭ شوعىن ۇرلەدى الاۋلاتىپ.
تۇتىنگە قاقالعان، كوزىندە جاس بار شەشەم
وتىن ۇرلەپ، مەيىرمەن قارادى ماعان.
كەشەگى باقشاعا جينالعان ادام تۇمانعا سۇڭگىپ،
شىقتىڭ بەتىندەگى كولەڭكە كۇن ساۋلەسىندە
جوعالتتى رەڭىن.
قيرادى تاس ەسكەرتكىش،
كورىنبەيتىن قولدا مىتىلىپ.
قۋراعان قاراعاشتىڭ تومارىن جاۋلاگان قۇمىرسقا،
شەرۋ تارتتى
وت بوپ جانعان قىزىل الاۋ -
كوگالدا جىلجىعان كۇن ساۋلەسىنە ەرىپ.
ءجۇزىن جاڭبىرمەن جۋىپ، جاپىراق ىرىكتى جاسىن
ۋاقىتتىڭ توزاڭى - تامشى،
سىزداعان.
جىلت ەتكەن ەسكىنىڭ كوزى،
ءتۇسىپ قالعان تۇيمەنىڭ ورنى - باقشا.
باقشادا ... جاعالاپ كەلەمىن،
جوعالا باستاعان
ەسكى قورعاننىڭ ورنى.
كەشەگى كىرەر ەسىك
قايتا اشىلماستاي مىقتاپ جابىلعان.
يتەرە سالىپ تاريحتىڭ بەلگى تاقتايىن،
تاسقىن سۋ اكەتكەن جاعانى.
ءار كۇنى باقشاعا ەسىكسىز كىرىپ - شىقساق تا،
ىزدەيمىن اركەز تۇمان شوككەن سول جاعانى.
ح
ءتۇننىڭ دانەگىن جارىپ شىققان قاراڭعىدان
سىتىلدى تاڭ،
سوگىلگەن قۇشاعىن اشتى نۇرعا.
اعاشتىڭ باسىنداعى ۇيادا
جۇمىرتقا قاۋىزى جارىلماعان.
سايراعان بۇلبۇلدىڭ ءۇنى - قاپاستا تۇنشىقتى،
قاراڭعى مەن جارىقتىڭ ەرنىندە مالتىققان.
ۇستەلدە
شىنىداعى شايدىڭ ىستىعى تارادى...
دالانىڭ شەجىرەسىن ءوشىرىپ الدى قارت،
دوسىنىڭ قابىر تاسىن ەتسىز قولىمەن سىلاپ تۇرىپ.
سوڭىنان ەرگەن قيالدى اداستىرىپ كەتتى -
قابىرگە قويىلعان گۇل
كۇلتەسىن توگىپ - جىلاپ.
اي نۇرى استىندا،
مۇلگىپ جاتقان مازارعا كىرە الماي تۇر
...توسىپ، قارا كولەڭكە
ۇكىنىڭ كۇلكىسىن ءسابيدىڭ كۇلكىسىنە بالاپ.
دەمىن العان شايىمدى ۇرتتادىم مەن،
تاڭ الدىندا
باران تارتقان ءۇي ىشىندە،
ءوزىمدى ۇنسىزدىككە وراپ.
كىمنىڭ قولى ەسىكتەگى كىلتتى بۇراعان،
ەن دالانىڭ ءتۇسىن كەزگەن قيال.
ۇيىرىلگەن جەل،
توسكەيدەن قۇلاعان سەل،
ءوشىپ بارىپ، قايتا شالقىعان ءۇن -
كىسىنەيدى...
... جەتىپ كەلدى-اۋ.
قۇلىپتىڭ ساڭلاۋىنان كوز الماي قالدىم مەن،
ەسىكتىڭ ارجاعىندا - ساز بەرگەن تاڭ.
تاڭ.
كەشەگى ۋاقىت پەن بۇگىنگى ۋاقىت توعىسقان
الاڭ.
اققۋدىڭ سوڭعى اۋەنىن زارلى سۇڭقىلى دەمە،
(ۇنسىزدىكتى ىشىمە بۇكپەن.)
جارىق پەن قاراڭعى قاق بولگەن ءجۇزىن،
جوريدى تاڭعى جەلى
تەڭىزدىڭ تار تەرەزەدەن كىرگەن.
بىلدىرلاعان ءسابيدىڭ تىلىندە ايتىلعان كەسىم بار،
قۇلاعىما كەلەدى ءبىر اۋەن ۇزاقتان تالعان.
باتار كۇندى كەۋدەسىنە قوندىرعان قارت،
شىققان كۇنگە ءمىناجات ەتتى
تەمىر توردىڭ ارجاعىنان.
جۇزىنەن تەرەڭ تۇسكەن ءاجىمدى كوردىم.
قابىرعادا ءىلۋلى تۇرعان قوبىزىم اققۋعا اينالدى دا
قاناتىن قاقتى.
دالانى تورلاعان جولدار ءسىرا قايدا بارادى؟
كولەڭكەسىن سۇيرەتكەن تۇننەن ۇشىپ شىقتى
قارلىعاش جانە ۇكى.
مەنى ىزدەپ تۇر-اۋ، الاڭدا بىرەۋ.
كۇندەردى تۇيرەپ وتكەن ۋاقىت،
اعىپ كەپ ساق ەتتى بۇگىنگە
ۇرەي -
شايعا سالدىم مۇزقانت،
ەرىدى -
تاس بوپ قاتقان ۋاقىت
ساقپىنىڭ تاسى -
كەشەگى جىلاعان بالانىڭ اۋزىنان شىققان ايعاي.
ءحى
جۇگىرىپ كەلە جاتىپ
جوعالىپ كەتتىڭ.
كوپىرگە ءتيدى ...
اياقتىڭ تىقىرى.
اعىپ جاتقان وزەننىڭ بەتىنە ءۇڭىلدىڭ
ءوشىپ كەتكەن تىقىر -
كولەڭكەدەن تامعان تامشى
جىلاپ بارىپ، جوعالتتى ءوزىن.
مەن
جاعاعا شاپقان تولقىندى كەشتىم،
شىراقتىڭ تۇبىنەن باستالعان جول ...
جانە
قارا ءتۇستى شاتىردى
جاڭبىردا كوتەرگەن
مەن.
اعاشتىڭ تەرەڭ قاتپارىن تەسىپ ءوتتى
توقىلداۋىقتىڭ تۇمسىعىنان ۇشقان ءۇن،
ورماندى كەزىپ كەتتى.
سىبىرلاسقان جاپىراق پەن
تولقىعان ءشوپتىڭ جۇزىندە،
جارىق جەلكەنىن جايدى.
ىمىرتتا تەرەزەنىڭ اينەگىنە سوعىلىپ قايتقان ساۋلە
جالعايدى،
قارا ورماننان شىققان جالعىز اياق جولدى
ەن دالانىڭ توسىنەن اققان وزەنگە ماتاپ.
كوشەنىڭ بۇرماسىنان قاراپ قويىپ
جوق بولىپ كەتكەن جاننىڭ قاراسى
سازبالشىققا باسىلعان اياقتىڭ ءىزى،
قاراڭعىعا سۇڭگىپ
كورىنبەي كەتتى.
كوزاينەكتىڭ ارجاعىندا قاراۋىتقان كوشە،
ورماندا ءتۇن ...
ءوزىن جوعالتتى.
ديريجەردىڭ سەرمەگەن تاياعىنىڭ ۇشى،
تاريحتىڭ كۇيىن شەرتكەن
مۋزىكانتتىڭ الدىنداعى نوتانى
تەسىپ كەتتى.
ورمەكشىنىڭ تورىنان ءسۇزىلىپ، ءوتتى ۋاقىت
تاسقا ويىلعان بەينەنىڭ جۇزىنەن كوردىم مەن
بالعا قونعان قاسىرەتتى.
قاناتىن جازا الماي مالتىعادى ارا.
گۇلدىڭ جەلمەن كوتەرىلگەن توزاڭى
قاناتىن قاقتى.
ەسىل مەن ەرتىس تولقىن اتادى كۇرەڭىتىپ.
دالانىڭ ەلەسى -
ءۇيىرلى جىلقى ...
وزەننەن شاۋىپ ءوتتى.
قارا تاسقا قامالعان ءبورى...
وعىز بەن قىپشاقتىڭ
ماڭدايىندا تۋعان ايدا ۇلىعان...
دالانىڭ ءۇنى.
ول مەنىڭ تاڭدايىمداعى ءبىر شىم - شىم ناسىباي -
توپىراقتىڭ ءدامى.
ءتامامداپ
تامىردان جاپىراققا دەيىنگى ساپار،
جەل كوتەرگەن بۇلتقا يەك ارتتى
اعاشتىڭ باسىنا ىلىنگەن قيال.
شاۋەشەك
11.03.2003 - 23.05.2003
پوەمادا كەزدەسەتىن اتاۋلارعا تۇسىنىك.
- گەرودوت، سما - چيان - جىل ساناۋىمىزدان بۇرىن جاساعان ريم مەن قىتاي تاريحشىلارى.
- تونىكوك - (ب.ز 646 - 736) جىلدار جاساعان ۇلى تۇركى قاعاندىعىنىڭ كوسەمى، «اقىل يەسى، ءسوز كيەسى» ابىزى.
- شاكەن ەلۋباەۆ - قازاقتىڭ كورنەكتى پەداگوگى، كەزىندە سەمەي گيمنازياسىن بىتىرگەن، م.اۋەزوۆتىڭ ساباقتاسى، وتكەن عاسىردىڭ 40- جىلدارىندا بۇگىنگى قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ تارباعاتاي ايماعىنىڭ ورتالىعى شاۋەشەك قالاسىندا ۇستازدىق ەتكەن. شاكەن ەلۋبايدى 1951 جىلى قىتايدا بيلىك باسىنا جاڭا كەلگەن "قىزىلدار" «ۇلتشىل»، «جاپونياانىڭ جانسىزى» دەگەن ايىپتار تاعىپ، شاۋەشەك قالاسىنداعى ورتالىق باقشادا (بۇگىنگى ورتالىق الاڭدا) جۇرت الدىندا ۇكىم شىعارىپ، اتقان.
- موتسارت - اۆستريانىڭ كلاسسيك مۋزىكانتى.
- "سوعىس بالتاسى" - بۇگىنگى اقش ارمياسى كەڭ كولەمدە پايدالانىپ وتىرعان جوعارى دالدىككە يە باسقارىلمالى زىمىراننىڭ اتى.
