جۋىردا ۇكىمەت ۇيىندە وتكەن جيىندا «باس مۇعالىم»، ياعني ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى باقىتجان جۇماعۇلوۆ وزىنە قارسى جۇمىس ىستەپ جاتقان لوببيستەرگە وكپەسى بارىن جەتكىزدى. لوببيستەردىڭ قارسى شابۋىلعا شىعۋىنىڭ سەبەبى، ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى جەكەمەنشىك جوعارى وقۋ ورىندارىن جابامىن دەگەن ەدى. ءمينيستردىڭ بۇل ارەكەتىنەن كەيىن ميللياردتاعان قارجى تاۋىپ وتىرعاندار ورە تۇرەگەلىپ، قارسى شىققانىن دا ايتقان ەدى. بۇل جولعى جيىندا مينيستر بيىك لاۋازىمدى لوببيستەردىڭ ەسىمدەرىن اتاۋدىڭ از-اق الدىندا قالدى. ءتىلشى قاۋىمنىڭ بىلگىسى كەلگەنىمەن، مينيستر مىرزا «اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەي» قويمادى.
ۇكىمەت ۇيىندە وتكەن جيىندا مينيستر ب.جۇماعۇلوۆ مىرزا الداعى ۋاقىتتا قازاقستاندىق جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ سانى تاعى قىسقاراتىنىن جەتكىزدى. مينيستر ءوز سوزىندە: «ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا جوعارى وقۋ ورىندارىن وڭتايلاندىرۋ جۇرگىزىلۋدە. بۇگىندە ولاردىڭ سانى 149-دان ەندىگى 136-عا دەيىن قىسقارتىلدى. تاجىريبە كورسەتكەنىندەي، كوممەرتسيالىق جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ كوپشىلىگىنىڭ ءبىلىم بەرۋ ساپاسى سىن كوتەرمەيدى. سوندىقتان تاياۋداعى 3 جىل ىشىندە ولاردىڭ سانىن 66-دان 30-عا دەيىن قىسقارتۋ جوسپارلانۋدا»، - دەيدى.

جۋىردا ۇكىمەت ۇيىندە وتكەن جيىندا «باس مۇعالىم»، ياعني ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى باقىتجان جۇماعۇلوۆ وزىنە قارسى جۇمىس ىستەپ جاتقان لوببيستەرگە وكپەسى بارىن جەتكىزدى. لوببيستەردىڭ قارسى شابۋىلعا شىعۋىنىڭ سەبەبى، ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى جەكەمەنشىك جوعارى وقۋ ورىندارىن جابامىن دەگەن ەدى. ءمينيستردىڭ بۇل ارەكەتىنەن كەيىن ميللياردتاعان قارجى تاۋىپ وتىرعاندار ورە تۇرەگەلىپ، قارسى شىققانىن دا ايتقان ەدى. بۇل جولعى جيىندا مينيستر بيىك لاۋازىمدى لوببيستەردىڭ ەسىمدەرىن اتاۋدىڭ از-اق الدىندا قالدى. ءتىلشى قاۋىمنىڭ بىلگىسى كەلگەنىمەن، مينيستر مىرزا «اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەي» قويمادى.
ۇكىمەت ۇيىندە وتكەن جيىندا مينيستر ب.جۇماعۇلوۆ مىرزا الداعى ۋاقىتتا قازاقستاندىق جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ سانى تاعى قىسقاراتىنىن جەتكىزدى. مينيستر ءوز سوزىندە: «ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا جوعارى وقۋ ورىندارىن وڭتايلاندىرۋ جۇرگىزىلۋدە. بۇگىندە ولاردىڭ سانى 149-دان ەندىگى 136-عا دەيىن قىسقارتىلدى. تاجىريبە كورسەتكەنىندەي، كوممەرتسيالىق جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ كوپشىلىگىنىڭ ءبىلىم بەرۋ ساپاسى سىن كوتەرمەيدى. سوندىقتان تاياۋداعى 3 جىل ىشىندە ولاردىڭ سانىن 66-دان 30-عا دەيىن قىسقارتۋ جوسپارلانۋدا»، - دەيدى.
ءمينيستردىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، كەلەشەكتە جوو-لارعا قويىلاتىن تالاپتار دا كۇشەيەتىن سياقتى. بۇدان بىلاي ءبىلىم وردالارى باستى-باس­تى ءۇش كريتەري بويىنشا باعالاناتىن بولادى. ياعني «ماتەريالدىق بازا»، «وقىتۋشىلىق قۇرام» جانە «ءبىتىرۋشى تۇلەكتەردىڭ جۇمىس بەرۋشىلەر اراسىندا قانشالىقتى سۇرانىسقا يە بولاتىنى» ەسكەرىلمەك. وسىعان وراي، مينيسترلىك ەگجەي-تەگجەيلى زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ جاتقان سياقتى. ءارى جەكەلەگەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الىپ جاتقان ستۋدەنتتەردىڭ دە جاعدايى ەسكەرىلەتىنىن ايتادى مينيستر.
مينيستر: «ەلباسى وقۋ ورىندارىن ءوڭىر­­­لەردىڭ قاجەتتىلىگىنە قاراي مامانداندىرۋ تۋرالى تاپسىرما بەرگەن بولاتىن. سوندىقتان مەملەكەتتىك جوعارى وقۋ ورىندارى دا وڭتايلاناتىن بولادى! ناتيجەسىندە، تاياۋداعى 2 جىلدا ەلىمىزدە جالپى سانى شامامەن 100 عانا جوو قالادى. بۇل بىزگە دامىعان ەلدەردە قابىلدانعان حالىق سانىنا شاعاتىن كورسەتكىشكە قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى»، - دەيدى.
ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، جوعارى ءبىلىم سالاسىنداعى بارلىق قىسقارۋلار مەن بىرىكتىرۋلەر قورىتىندىسىندا ەلىمىزدىڭ كەيبىر وبلىستارىندا ءبىر عانا مەملەكەتتىك جانە ءبىر عانا جەكەمەنشىك جوعارى وقۋ ورنى عانا قالاتىن بولادى.
جيىننان سوڭ، مينيستر جۋرناليستەردىڭ ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرگەن ەدى. جۋرناليستەردى مازالاعان ساۋال «لوببيستەر» ەكەنى بەلگىلى. جەكەلەگەن وقۋ ورىندارىنىڭ سوڭىندا كىم تۇر؟ ءارى ول وقۋ ورىندارىنىڭ جابىلۋىنا كىم قارسى دەگەن ساۋالدارعا مينيستر: «جوو-لار سانى ەشبىر ويلاستىرۋسىز-اق قىسقارتىلۋدا» دەگەن وتە ۇلكەن سىن ايتىلۋدا. بۇل - دۇرىس ەمەس. بارلىعى ويلاستىرىلعان، ەسەپتەلگەن. ماسەلە باسقادا! ءاربىر جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ارتىندا استاناداعى الدەكىم تۇر. سونىڭ مۇددەلەرىن «لوببيلايدى». وندايلار دەپۋتاتتىق كورپۋستىڭ اراسىندا دا بار، وندايلار ۇكىمەتتە دە بار. ولار ءتىپتى بارلىق ورتالىق ورگانداردا ءجۇر! ول كىسىلەر وزدەرىنىڭ جوو-لارىن ءبىزدىڭ قىسقارتپاۋىمىزدى دىتتەۋدە. بۇل ەندى ەشكىمگە دە قۇپيا ەمەس!»، - دەدى.
جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ قىسقارتىل­عانى دا دۇرىس شىعار. ءبىر جاعىنان، وقۋعا تولەيتىن قارجىسى از قاراپايىم حالىقتىڭ ەڭ الدىمەن تاڭداۋى دا جەكەلەگەن جوعارى وقۋ ورىندارىنا تۇسەرى بەلگىلى. جەكەمەنشىك وقۋ ورنىن بىتىرگەن بالانىڭ «ديپلومى» قىزمەتكە ورنالاسۋىنا جاراماي قالىپ جاتاتىندارى دا كەزدەسەدى. بۇل دەگەنىڭىز ءتورت جىل بويى وقىعان ءبىلىمىڭىز «زايا» كەتتى دەگەن ءسوز.
ال مينيستر الەم­دىك تاجىريبە دامىعان ەلدەردە 1 ميل­ليون تۇرعىنعا شاققاندا ورتاشا ەسەپپەن 6 جوعارى وقۋ ورنىنان كەلۋى قاجەتتىگىن ايتادى. ياعني 17 ميلليوندى 6-عا كوبەيت­سەك، شامامەن 100 جوو شىعادى. دەمەك، قازاقستاندا 100 جوعارى وقۋ ورنى بولۋى كەرەك!» دەگەندى ايتادى. جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ قىسقارتىلىپ، ساپالى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ قالعانى دا دۇرىس شىعار. ويتكەنى جوعارىدا ءوزىمىز مىسالعا كەلتىرگەن كريتەريلەرگە كەز كەلگەن جەكەلەگەن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ساي كەلە بەرمەيتىنى تاعى بار.
الايدا، ءبىلىم مينيسترلىگى مەن جوو قوجايىندارى اراسىنداعى قاق­تىعىس وڭاي بولمايتىن سياقتى. ويتكەنى 200 ستۋدەنتى عانا بار جوو ءومىر سۇرۋدە. «بۇل جوعارى وقۋ ورىندارى كەزىندە 30 ماماندىق بويىنشا ليتسەنزيا الىپتى! سوندا ءاربىر ماماندىق بو­يىنشا تەك 5-6 ادامنان عانا دايارلايتىن بولعانى عوي؟ بۇعان قالاي جول بەرۋگە بو­لادى؟ ولاردىڭ وقىتۋشىلارىنىڭ دا سا­پا­سى تومەن، كەيبىرىندە ستۋدەنتتەر سول جەكەمەنشىك ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرە سالا، سول جەرگە ۇستاز بولىپ قالادى. ولاردىڭ وزدەرىنىڭ دە ءبىلىمىنىڭ ساپاسى تومەن. بۇل جوو-لار ستاندارتقا دا، وقۋ ساپاسىنا دا جاۋاپ بەرمەيدى. ماتەريالدىق بازاسى دا ناشار. سول سەبەپتى ءبىز قازىر وسىنداي ءالسىز جوو-لاردى بىرىكتىرۋدەمىز. ءسويتىپ، ولار ءوزارا كۇش بىرىكتىرە وتىرىپ، وڭىرلىك ءىرى جەكە جوو-عا اينالادى»، - دەگەن باقىتجان جۇماعۇلوۆ بۇل قادامدى قازاقستان پرەزيدەنتى دە قولدايتىنىن، ياعني كەرى شەگىنبەيتىندەرىن ەسكەرتتى. «بۇل وڭتايلاندىرۋدان حالىق قورىقپاۋى كەرەك. بۇل جاستارعا ساپالى ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن جاسالۋدا»، - دەيدى مينيستر. قىسقارتىلاتىن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ءتىزىمى جۋىق ارادا بەلگىلى بولماق. وسىعان وراي، جاقىن كۇندەرى جوو رەكتورلارى جينالاتىن سىڭايلى. قىسقارتۋعا بايلانىستى ارنايى قوعامدىق كوميسسيا قۇرىلاتىن بولادى. ول كوميسسيانىڭ قۇرامىنا بەلگىلى عالىمدار، دەپۋتاتتار، اتاقتى پەداگوگتار كىرمەك. «رەكتورلار باس قوساتىن جيىندا ءبىز بارلىق پوزيتسيا­لارىمىزدى جايىپ سالامىز. جيىن اشىق وتەدى، حالىق قاي ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ساپاسىز ءبىلىم بەرەتىندىگىن ءبىلۋى كەرەك. وسىنىڭ ءبارىن سول جەردە ايتامىز!» - دەدى مينيستر.
«وڭتايلاندىرۋ» پروتسەسسى جۇرگىزىلگەنى قاجەت-اق. دەگەنمەن، بۇل جەردە زارداپ شەگەتىن تاعى دا قاراپايىم حالىق سياقتى. قارجىسى كوپ، قالتاسى تولى بايلار بالالارىن قايدا وقىتامىز دەپ باس اۋىرتپايدى. ويتكەنى كەز كەلگەن شەت ەلدىك جوعارى وقۋ ورىندارىندا بالاسىن وقىتۋعا مۇمكىندىگى بار. مەملەكەتتىك جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ وقۋ اقىسى قىمباتتاپ كەتكەن. قىمبات باعانى كەز كەلگەن شارۋانىڭ قالتاسى كوتەرە بەرمەيتىنى تاعى بار. سوندا ءجۇز جوعارى وقۋ ورىندارىندا كىمدەر وقيتىن بولادى؟ مينيسترلىك وسى تۇرعىدان كەلگەندە، قاراپايىم شارۋانىڭ دا قامىن ويلاعانى ءجون شىعار.

گۇلزينا بەكتاسوۆا

"تۇركىستان" گازەتى