كەز كەلگەن قوعام ءوز تىلىنە ءتيىستى دارەجەدە قۇرمەت كورسەتىلگەنىن قالايدى. سونىمەن قاتار، ءوز ۇلتىنىڭ وزگەدەن كەم نە ارتىق ەمەس ەكەنىن بىلەدى. ايتكەنمەن الەمدەگى احۋال، ەلىمىزدەگى كەيىنگى جاعداي سۇراقتى توتەسىنەن قويۋعا ماجبۇرلەپ وتىر. ءسىز قالاي ويلايسىز، قازاق قوعامىندا رۋسوفوبيالىق كوڭىل-كۇي بايقالا ما؟ قازاقستاندا ءورىستىلدى ازاماتتار قانداي دا ءبىر قىسىمعا ۇشىراي ما؟

ءبىز وسى ەكى سۇراقتى دەپۋتاتتارعا جولداعان ەدىك.

گەننادي شيپوۆسكيح،

قر پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى:

1) الەۋمەتتىك جەلەلىلەردە ءتۇرلى پىكىرلەر جۇرەدى. بىراق ءوز باسىم مۇنداي جاعدايعا كەزدەسكەن ەمەسپىن. ءتىپتى ارالاسىپ جۇرگەن جاقىندارىمىز بەن دوستارىمىز دا رۋسوفوبيالىق كوڭىل-كۇيدى بايقاماعان. باسقا ەتنوستار اراسىندا دا وسىنداي ماسەلە بار دەپ ايتا المايمىز.

2) بۇل ءبىرىنشى سۇراقتى تولىقتىرۋشى ساۋال سەكىلدى. ءورىستىلدى ازاماتتار قىسىمعا ۇشىراعان ەمەس. قازاقستان – دەموكراتيالى مەملەكەت. ەتنوسارالىق تاتۋلىق – ءبىرىنشى ورىندا.

دەگەنمەن ءبىر دۇنيەنى ۇمىتپاعانىمىز ءجون. سالعان بەتتەن اۋلاق، ايتكەنمەن ەلىمىزدە ەتنيكالىق ماسەلەلەرگە بايلانىستى سۇراقتار تۋىنداي قالسا، كەشە عانا پرەزيدەنتىمىز ايتقانداي، تۇيمەدەيدى تۇيەدەي ەتىپ، ماسەلەنى ودان ارمەن ۋشىقتىرۋعا مۇددەلى ءۇشىنشى تاراپ، ياعني پيعىلى جامان توپ بار. ولار قولىنان كەلگەنشە ايانىپ قالمايدى. بۇعان جول بەرمەۋگە ءتيىسپىز.

ماكسيم روجين،

قر پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى:

1) قوعامدا رۋسوفوبيالىق كوڭىل-كۇي جوق. مۇنى كەسىپ ايتۋىمىز كەرەك. ارينە، جەكە تۇلعالار ەكەۋارا تۇسىنىسپەۋى مۇمكىن. ءبىر ازامات ەكىنشى ازاماتقا قۇرمەتسىزدىك تانىتقان جاعدايدا تەكەتىرەس بولادى. بىراق ءجونسىز ءارى ماقساتتى تۇردە ۇلتىنا قاراپ تيىسپەيدى.

2) مەن قازاقتىلدى ورىسپىن. سوندىقتان مەن ماسەلەنى ەكىجاقتى قاراستىرا الامىن. قازاق تىلىنە سۇرانىس ارتىپ جاتقان زاماندا كەي ازاماتتاردىڭ ءوزى ىشتەي قىسىلىپ-قىمتىرىلۋى مۇمكىن. ماسەلەن، مەن تۇلكياعا بارعاندا تۇرىكشە سويلەي الماي قينالامىن جانە ىڭعايسىزدانامىن.

ونىڭ ۇستىنە، قاي ەلدە دە مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىن ازاماتتاردى سىنايتىندار تابىلادى. مۇنى جاقسى قابىلداۋىمىز كەرەك. وسىنداي سىننىڭ بولۋى قورقاتىن دۇنيە ەمەس. ويتكەنى مەملەكەتتىك ءتىلدى سول ەلدىڭ ءار ازاماتى بىلۋگە مىندەتى.

ۋايس ەرسايىنۇلى,

ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ ءماسليحات دەپۋتاتى:

1) ەل ازاماتتارىن تۇتاستاي الىپ قاراساق، مۇنداي كوڭىل-كۇي جوق دەپ ايتۋعا بولادى. دەگەنمەن بار. ويتكەنى ءبىز – سولتۇستىكتەگى كورشىنىڭ بودانىندا بولعان ەلمىز. وتارشىلدىقتا وتكەن ءۇش عاسىرعا جۋىق ۋاقىت تەككە كەتپەيدى، حالىقتىڭ، ۇلتتىڭ ساناسىنا تەرەڭ ءىز قالدىرىپ كەتەدى. بۇعان الەمدە بولىپ جاتقان احۋالدىڭ اسەرىن جانە سول رۋسسوفوبيانى قوزدىرىپ وتىراتىن كۇشتەردىڭ بار ەكەنىن دە قوسىڭىز. بۇل – ءبىر.

سونىمەن قاتار، سينوفوبيالىق كوڭىل-كۇي دە بار. مۇنىڭ ءبارى، سايىپ كەلگەندە، كومپلەكستەن تۋىنداپ وتىر. ول – از حالىقتىڭ كومپلەكسى. وسىدان تەزىرەك ارىلا الساق، سوعۇرلىم ۇلكەن ۇلتقا اينالا الامىز. ەگەر قانداي دا ءبىر ۇلتقا قارسى بولساق، «قازاق ءتىلى عانا – ەڭ كەرەمەت ءتىل، قازاق ۇلتى عانا – ەڭ مىقتى ۇلت» دەگەن تانىم-تۇسىنىكپەن ءومىر سۇرسەك، وندا ءبىز ءسوزسىز كسەنوفوبياعا ۇشىرايمىز. ونداي حالگە دۋشار بولماس ءۇشىن بار حالىقتى تەڭ، بارلىق ۇلتتى بىردەي كورۋىمىز كەرەك.

2) مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىن ادامعا ەشقانداي قىسىم جاسالمايدى دەپ ويلايمىن. ال قازاقتىلدى ازاماتتاردىڭ تالاپ قويۋى زاڭدى. مۇنى قانشا جىل ەزگى كورگەن، قۇقىعى تاپتالعان، كەيىنگە ىسىرىلىپ قالعان ۇلت ادامدارىنىڭ ءينستيتيۆتى قارسىلىعى دەپ ەسەپتەۋگە بولادى. دەگەنمەن وسىناۋ تالاپتى ۇلكەن ماسەلە كورۋدىڭ قاجەتى جوق. قىسىم جاسايتىنداي ءبىز سونشالىقتى تومەن دەڭگەيدە ەمەسپىز.

پرەزيدەنتتىڭ اسسامبلەيادا سويلەگەن سوزىنە بايىپپەن وي جۇگىرتسەك دەيمىن. مەملەكەت باسشىسىنىڭ «مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىماعان جانە ءتيىستى دەڭگەيدە مەڭگەرمەگەن ازاماتتار ءتىل بىلمەگەنى ءۇشىن قىسىم كورمەۋگە ءتيىس» دەگەن ءسوزى باسقا ۇلتتاردىڭ تىلىنە دە قۇرمەتپەن قارايىق دەپ، ديپلوماتيالىق باعىتتا ايتىلعان دەپ ەسەپتەيمىن.

بىزگە انا ءتىلىمىزدى دامىتۋعا، ءوز تىلىمىزدە سويلەۋگە كەدەرگى جاساپ جاتقان ەشكىم جوق. بالالارىن ارالاس، ورىس مەكتەپتەرگە بەرىپ جاتقانداردىڭ دەنى – قازاق. رەسمي تىلدە ءتۇس كورەتىندەر دە سولاي. بۇلار – ورىستانىپ كەتكەن ءوزىمىزدىڭ قازاقتار. وسى ازاماتتارعا توقاەۆ «قازاقشا سويلەڭدەر!» دەپ بۇيرىق شىعارسا دا ولار قازاقشا سويلەپ كەتەيىن دەپ تۇرعان جوق. ماسەلەنىڭ ءبارى – سانادا.

مىسالى، ماڭعىستاۋ وبلىسى تۇپقاراعان اۋدانىندا تەلمان دەگەن ەلدى-مەكەن بولعان. «تەلماننىڭ» سايىن شاپاعاتوۆ دەگەن اتقا اۋىسقانىنا 10 جىل ءوتتى. بىراق تۇرعىندار ءالى كۇنگە دەيىن تەلمان دەپ ايتادى. نەگە؟ سەبەبى سانا سول بۇرىنعى كۇيىندە. ولارعا سايىن دەگەننەن گورى، تەلمان  دەپ ايتۋ وڭاي. سول اۋداننىڭ ورتالىعى – فورت-شەۆچەنكو قالاسى. ءبىزدىڭ سول قالاعا اقكەتىك دەگەن تاريحي اتىن قايتارعىمىز كەلەدى. فورت-شەۆچەنكومىز اقكەتىك دەپ وزگەرتكەنىمىزبەن، تۇرعىندار اۋىزەكى اڭگىمەدە «فورت» دەي بەرەدى. نەگە؟ سەبەبى حالىقتىڭ ساناسى ەسكىلىكتە قالىپ قويعان. مەنىڭ ويىمشا، ورىس تىلىندە سويلەگەن ادامدى «مىقتى ادام» دەپ ويلايتىندار، ورىس تىلىندە سويلەۋدى ارتىقشىلىق كورەتىندەردىڭ ءبارى ەسكى تۇسىنىكتى كىسىلەر.

قازتاي ايانا سەرىكقىزى

Abai.kz