نەگە؟ ەندى ايتقان ويىمىزدى ناقتىلايىق. ءبىزدى تىلدىك تۇرعىدان ەكىگە ءبولۋ ىلاتىن جازۋىن تەك قازاق تىلدىلەرگە قاتىستى بولەكتەۋدەن باستالدى دا. ناتيجەسىندە قازاق تىلدىلەر qwerty-شىلەر مەن دايەكشىلەرگە ءبولىنىپ شىعا كەلدى.

بۇل ءبىر پروبلەما جانە ناتيجەسىندە ءبىتىپ بولمايتىن 3 ۇلتتىق ءالىپبي قابىلدانىپ ۇلگەردى. ءالى قانشاسى قابىلداناتىنى بەلگىسىز. بۇدان شىعۋدىڭ جولى ورىس تىلدىلەردى دە ىلاتىنعا كوشىرىپ، «ءبىر ۇلت ءبىر جازۋ» كونتسەپتسياسىن قازاق قوعامىنداعىلاردىڭ ساناسىنا ءسىڭىرۋ قاجەت.

بۇنىڭ ءبارى كسرو كەزىندە بارلىق ۇلتتاردى گۇرجى مەن ارمەننەن باسقاسىن ىلاتىنعا كوشىرەتىن ىلاتىن ءارىپى ورىس تىلىنە دە ياكوۆلەۆ ءالىپبيىنىڭ بولعاندىعىن ورىس ءتىلدى وتانداستارىمىزعا تۇسىندىرمەۋ قوعامدى ەكىگە جاردى. ورىس تىلدىلەرگە ارناپ 42 ارىپكە ارىپكە نەگىزدەلگەن ىلاتىن جازۋى كەرەك. ول قوعامدا تالقىلانۋعا ءتيىس.

«ءبىر ۇلت ءبىر جازۋ كونتسەپتسياسى» اياسىندا رف، وزبەك، حانزۋ، تۇركىمەن جانە ماڭعۇل ەلدەرىندە تۇرىپ جاتقان قازاق تىلدىلەردى قولدايتىن «ءبىر الاش ءتۇرلى مەملەكەت» اتتى مادەني-اعارتۋشىلىق قوزعالىس قۇرىلۋعا ءتيىس.

ءتىلىمىزدىڭ ورفوەپيالىق ەرەكشىلىگىنىڭ ۇلتتىق اۋدارمادا ءبىر ىزگە ءتۇسۋىن   وزبەك، حانزۋ، تۇركىمەن جانە ماڭعۇل تىلدەرىنەن اۋدارما جاساپ جۇرگەن وزگە ەلدەگى الاش اۋدارماشىلارىمەن بىرلەسىپ، 28 دىبىسقا نەگىزدەلگەن ءتىل ىرەپورماسىن جاساپ، بولاشاق ىلاتىنعا قينالماي كوشۋ ءۇشىن قازىرگى كىرىلدى 28 ارىپكە نەگىزدەلگەن ۇلتتىق جازۋعا اينالدىرۋدى وسى باستان قولعا الۋعا جاعداي جاساۋ.

اۋدارما ءتىلى جولعا قويۋ ءۇشىن ورفوگرافياعا باعىنبايتىن زاڭدىلىقتار بارلىعىن قازاق قوعامىنا ۇقتىرىپ، ءتۇپ نەگىزگى گرەك پەن ىلاتىندىق ءسوز الدى، ءسوز سوڭى جۇرناقتارىن تىلىمىزگە بەيىمدەۋدىڭ جولىن اۋدارمادا جۇرگەن ءتارجىماشىلار بولىپ قاراستىرۋ باعىتىندا جۇمىستار جۇرگىزىلسە، كوپ نارسە وڭالادى.

قازاق ءتىلىنىڭ باستى ەرەكشىلىگىنىڭ ءبىرى قازاق سوزىندە ەكى داۋىستى دىبىس قاتار كەلمەيدى، بىراق، كاكاو، كوالا... سياقتى سوزدەر تىلىمىزگە ەنىپ كەتتى. بۇلار تىلىمىزگە قالاي بەيىمدەلەدى؟

ڭ، ە، ي، ۋ، ل جانە ر دىبىستارىنان ءسوز باستالمايتىنىن جانە جۋان مەن جىڭىشكە داۋىستىلاردىڭ ءبىر ءسوزدىڭ بويىندا ۇشىراسپايتىنىن ەسكەرىپ، ە، ي، ۋ، ل جانە ر دىبىستارىنان باستالىپ سوزدىكتەرگە كىرىپ كەتكەن ورىس ءتىلى ارقىلى ەنگەن تەرمىندەردى جاپپاي قازاقشا اۋەزەۋگە كوشۋدى ءتارجىما ىسىندە قولعا الۋ.

ەڭ باستىسى قازىر قازاق اۋدارماسىنداعى پۋريستەر (قىلتيماشىلار//سامالدىقتار) مەن جاديتشىلەر (28 دىبىسقا نەگىزدەلگەن ورفوەپيالىق ەرەكشىلىك بويىنشا ءسوز قابىلداۋشىلار: پادىيەز/بالكونشىلەر) اراسىندا ۇلتتىق تۇسىنىستىك احۋالىن قالىپتاستىرۋعا قول جەتكىزۋ.

قحر اۋدارماشى اعايىندارمەن بىرلەسىپ «شاكىرت» باسپاسىن قۇرۋعا تالپىنىس جاساۋعا كىرىسسەك، استە ءتاش بولار ەدى. سەرىك ەرعالي اعامىز بارىن سالىپ جۇرگەن اۋدارماشىلار قاۋىمداستىعى قۇرىلا ما؟ بۇل ساۋال ەندى ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندە.

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz