عالىم جايلىباي. قارا ورامال
پوەما-رەكۆيەم
جاماندىق جاساساڭ دا،
جاقسىلىق جاساساڭ دا جاۋاپسىز قالمايدى.
احمەت يگۇنەكي.
شىندىققا جەتكەن ادامعا ەمەس،
ونى ىزدەپ جۇرگەن ادامعا سەنىڭدەر.
اندرە جيد.
...گۋلاگ قۇرىلىمىنداعى ەڭ ۇلكەن سالا – قاراعاندى ەڭبەكپەن تۇزەۋ لاگەرلەرى (قارلاگ) 1931 جىلى 19 جەلتوقساندا وگپۋ – قازيتلاگ-قا قاراعان «گيگانت» سوۆحوزىنىڭ نەگىزىندە قۇرىلدى. ورتالىعى قاراعاندى وبىلىسىنىڭ دولينكا سەلوسىندا ورنالاستى...
«1939 جىلى نكۆد-نىڭ 42 لاگەرىنىڭ ىشىندە قارلاگ تۇتقىنداردىڭ سانى جاعىنان كسرو-دا توعىزىنشى ورىن العان.»
پوەما-رەكۆيەم
جاماندىق جاساساڭ دا،
جاقسىلىق جاساساڭ دا جاۋاپسىز قالمايدى.
احمەت يگۇنەكي.
شىندىققا جەتكەن ادامعا ەمەس،
ونى ىزدەپ جۇرگەن ادامعا سەنىڭدەر.
اندرە جيد.
...گۋلاگ قۇرىلىمىنداعى ەڭ ۇلكەن سالا – قاراعاندى ەڭبەكپەن تۇزەۋ لاگەرلەرى (قارلاگ) 1931 جىلى 19 جەلتوقساندا وگپۋ – قازيتلاگ-قا قاراعان «گيگانت» سوۆحوزىنىڭ نەگىزىندە قۇرىلدى. ورتالىعى قاراعاندى وبىلىسىنىڭ دولينكا سەلوسىندا ورنالاستى...
«1939 جىلى نكۆد-نىڭ 42 لاگەرىنىڭ ىشىندە قارلاگ تۇتقىنداردىڭ سانى جاعىنان كسرو-دا توعىزىنشى ورىن العان.»
( دەرەك كوزدەرىنەن )
...كسرو نكۆد لاگەرلەرىنىڭ باس باسقارماسىنا قاراستى قاپاستار مەن تۇرمەلەردە جالپى سانى 4 ميلليونعا جۋىق سوتتالعاندار وتىرسا، ولاردىڭ 1 – 1,5 ميلليوننان استامى قارلاگتان وتكەن. جالپى، گۋلاگ-تىڭ قۇرامىندا 61لاگەر بولسا، قارلاگ سونىڭ ەڭ ىرىلەرىنىڭ ءبىرى.
(د.شايمۇحانوۆ، س.شايمۇحانوۆا. «قارلاگ». 19- بەت)
قاراعاندى لاگەرى
ءدۇر سىلكىنتەر دۇنيەنىڭ دۇرمەگى اۋىر،
كۇندە دابىر بۇل تىرلىك
كۇندە داۋىل.
الاش جۇرتى
ازاپتىڭ ارالى ما –
قاراعاندى لاگەرى
بۇل نە لاگەر؟..
سارىارقانىڭ قويناۋى ماڭگى جاسىل،
دەپ ويلاما ەركە قىز،
قاڭعىباس ۇل!
سەن دە ءمىندىڭ كەلمەستىڭ كەمەسىنە –
قاندى قاساپ جاساعان، قاندى عاسىر!
عالام دا الاڭ وتكەنگە
سانام دا الاڭ،
كوڭىل ايتسىن ادامزات
ساعان، دالام!
قاراعاندى لاگەرى
قارا تۇنەك –
قاراعاننىڭ تۇبىندە قاراڭداعان.
قالماسا دا زۇلىمدىق ماڭگى جاساپ،
قيامەت – قايىم كورگەنىم
قاندى قاساپ.
جيىرماسىنشى عاسىر سول
الشاڭ باسقان –
گۋلاگ ارحيپەلاگىن الدىنا ساپ.
قاراعاندى،
قازاقتىڭ قارا نارى،
سامال ءانى سارنايدى
ساعان ءالى.
جۇمىر جەردە جۇدىرىعىن ىشكە ءتۇيىپ -
ءستاليننىڭ ءورىپ ءجۇر بالالارى.
ارعىماعىم،
اردا ەدىم،
ارىدىم دە.
قادىرلىمنىڭ تابا الماي قابىرىن دە.
ءستاليننىڭ ۆاگونى مۋزەيدە تۇر –
قاڭقاسىنان قان ساۋلاپ ءالى كۇنگە.
ۇرپاق مىناۋ وتكەننەن نە بىلەدى،
سۇيەگىمدى سول ساۋال كەمىرەدى.
قاراعاندى لاگەرى –
قارالى ولەڭ
ەسىل،
نۇرا ەگىزىم ەگىلەدى.
زار ايتادى،
قان قۇسىپ كوكىرەگى،
«جالاڭاشكول»
«الجير» بوپ
شاشىن جايىپ –
«ستەپلاگى» كەڭگىردە وكىرەدى.
باسى باردىڭ باق تۇرماس بار بايانى،
ارۋلاردىڭ ارمان بوپ ارداي ءانى.
كوكتىڭكولى قوس قولىن كوككە جايسا،
سارىسۋدىڭ وزەنى سارعايادى.
ءىرىڭ تولعان ءىبىلىس ىرەڭىندە،
بۋداق-بۋداق بۇلت كوشكەن بۇل وڭىردە.
قاراعاندى لاگەرى –
قارا تاڭبا
جيىرماسىنشى عاسىردىڭ جۇرەگىندە.
كەشىرىڭدەر،
جان اعا،
اق انالار،
ساعانالار سويلەسىن
باعانالار.
جيىرماسىنشى عاسىردىڭ باسىنداعى
قاراعاندى لاگەرى – قارا ورامال.
* * *
سارىبەلدىڭ سارناعان سامالىنان،
«ەرىم-ايلاپ» كوشىردى دالا ءبىر ءان.
قان سورعالاپ تۇراتىن بالاعىنان،
سوناۋ كۇننىڭ تۇنەرگەن قاباعىنان،
قارالى جۇرت –
قارا ورمان،
قارالى ماڭ.
جالقىن ىزدەپ جارىقتىڭ جامالىنان،
قارا قوبىز زار قۇسسا ساعاعىنان،
تاسى تيسە تاعدىردىڭ تاساداعى
جاس اعادى جىلداردىڭ جانارىنان.
سول جىلدى ايتسام تارتادى سول قاباعىم،
زورلانامىن
باتقانداي سورعا قالىڭ.
وتى باردىڭ وقيمىن ويلى حاتىن
توتىلاردىڭ ەستيمىن تورداعى ءانىن.
توپان كىردى تۇسىمە...
تولعان اعىن –
دولى وزەننىڭ وسىنشا دولدانارىن...
قاراتاۋدىڭ باسىنان شىققان كوشتىڭ
ارباسىنىڭ كورگەنمىن دوڭعالاعىن،
تاعدىر دەگەن قايتەيىن، سول قاراعىم...
ەي، ەسكەن جەل،
قايعىمدى ەسەلەمە!
ەسكەرتپەدىڭ ەس بولسا كەشە نەگە؟..
كوگەرەتىن كەزىكپەي كوسەگەڭە –
اق تىلەكتى جولىما توسە، دەمە!
ەرتە ولە مە بۇل پەندە،
كەش ولە مە،
بودان كۇنەن قالعانى بوس ونەگە –
تاعدىر جازسا كونەسىڭ پەشەنەڭە...
بەۋ، سارىارقا!
سالقار كوش سابىر ەدى،
ساعىنىشتان جارالعان ساعىم ەلى.
اسۋ-اسۋ بەل ەدى،
شاعىل ەدى،
ارعىماعى
ارماننىڭ اق ۇلەگى.
اپپاق قۇسىم قاناتىن قاعىپ ەدى،
«...ابىلاي اسپاس ارقانىڭ سارى بەلى»
باستاپ كەتتى، ءبىلدىڭ بە، تاعى نەنى؟..
بارقىت بەلدەن اسىرىپ تاڭداردى العا،
سارقىت بەرگەن ساي ەدىڭ ساردارلارعا.
جۇمىر جەرسىڭ سەن دە ەندى قان جالاعان –
عۇمىر بەرسىن دەيىن بە قالعاندارعا...
مىناۋ زامان قاي زامان –
قاي قاي زامان –
ۇزىك-ۇزىك ءۇمىتىڭ جالعانعاندا.
...جايىق ءۇشىن جاۋلاسساڭ جازىعىڭ نە –
ەدىل ءۇشىن ەگەسسەڭ ارمان بار ما؟
قاسىرەت كەشتى ادامزات،
مۇڭ قاپتادى،
كوزدىڭ جاسىن كوپ كۇندەر قۇرعاتپادى.
بۇلدىر-بۇلدىر دۇنيە كوز ۇشىندا
قۇيرىعىنداي تۇلكىنىڭ بۇلعاقتادى.
جۇمىر باستى پەندەنى جۇتىپ جاتتى
شىندىق ولگەن كەزەڭنىڭ شىم-باتپاعى.
...قاراعاندى لاگەرى –
«قارلاگ» ەمەس –
قارا نيەت قوعامنىڭ زۇلماتلاگى.
قاتارىنا جاتقىزسا جازالىنىڭ،
كىمگە كەرەك ادالدىق،
تازالىعىڭ...
زار يلەتىپ زامانى
قان جۇتقىزدى –
ورىس،
نەمىس،
جەبىرەي،
قازاق ۇلىن...
شالقار ءانى – شارىعى اجالىنىڭ،
تارقاعانى وسى ما بازارىنىڭ.
قيامەت-قايىم تۋعاندا
پەندە بىتكەن –
بىرگە ايتادى ەكەن عوي ازا جىرىن...
جىلىمىق جىل كوتەرگەن جىر بايراعى،
زىمىران كۇن توبەڭنەن زۋلايدى ءارى،
قۇلاعى جوق قۇبىجىق
قوعام سىندى –
تۇراعى جوق باعىڭ دا تۇرمايدى ءانى...
جۋسان، كودە،
ىرعالعان ىرعايلارى،
ىشكە تۇيگەن تالايدى سىر قاينارى.
«قاراباستا» قارا اعاش قوبىز شالسا،
سىبىزعى بوپ سارنايدى قۋرايلارى...
«قارلاگ» قاقپاسى
قاراباستا...
تالاي تۇتقىن اسىلعان دار اعاشقا،
تالاي تۇتقىن تالاسقان شامالى اسقا،
تالاي جەندەت قان ىشكەن قارا قاسقا،
قاراباستا...
ال، سەن بالا، بىلمەسەڭ جاعالاسپا!
اينالعانمەن كەڭ ورىن،
كەن ورىنعا،
جەر ورىندا تۇرسا دا
ەل ورىندا.
قولتاڭباسى سول كەزدىڭ ۆوكزالىندا –
كەرزى ەتىكتىڭ ءىزى بار پەرونىندا.
عاسىر داعى...
«قاراباستىڭ» قاباعى اشىلمادى،
تۇسكە كىرىپ سان ۇلتتىڭ اسىلدارى.
قوڭىرتوبە*
قوڭىر ءبىر كۇيگە تۇسسە،
شەرۋباي-نۇرا* شەر شەرتەر قاسىڭداعى.
ارقا جاقتا...
شالعىنىنا اۋناي بەر شالقالاپ تا!..
جاپا شەككەن جازىقسىز سول ميلليون –
«قاراباستان» تاراعان شارتاراپقا.
قاراباستا...
تۇتقىن دا جوق،
جەندەت جوق،
دار اعاش تا.
قارعىس ايتار قاراباس
قاراڭعى ويعا –
ادامزاتقا مىڭ العىس،
نار الاشقا!
...جول تۇسكەندە كەلىپ تۇر قاراباسقا...
احمەتجان سارمانتايۇلىنىڭ
«58-ستاتيا» كۇيى
...زار، زار زامان، زار زامان،
زارلاپ وتكەن تار زامان.
بۋىرشىندى تايدىرعان
جاعالاۋدا جار جامان.
وسەك ءورتى قاۋلاعان،
دابىرالى داۋ جامان.
جاۋىن جامان جاۋماعان –
جاۋ جوق جەردە جاۋ جامان.
* قوڭىرتوبە – «قارلاگ» ورتالىعى سانالاتىن «دولينكا» پوسەلكەسىنىڭ بۇرىنعى اتاۋى.
* شەرۋباي-نۇرا – وزەن اتى
«...قىس ارتىنان جاز كەلەر،
قۇس الدىندا قاز كەلەر».
دومبىرامدى قولعا السام،
ساعىنىشتى ساز كەلەر.
ەرتتەپ مىندىك كەر كۇندى،
شىبىن جانعا شەر تۇندى.
دومبىرامدى قولعا السام،
شەمەن بولىپ شەرتىلدى.
باق قونباسا قاسىڭا،
ەي، كوڭىلىم،
جاسىما!
ايىر ءتىلدى جىلاننىڭ –
اق قۇيايىن باسىنا.
اسقانى جوق،
تاسقانى،
دۇربەلەڭدە جاس-كارى.
قالا ما ەكەن ءبارىنىڭ
ءبىر بەلەڭدە باستارى.
ءسوزىنىڭ جوق كيەسى،
ەلىنىڭ جوق يەسى.
«58» اتانعان –
«ستاتيا» كۇيى وسى...
قىزجىلاعان
ىزەتپەنەن جاساماي ىزگى قادام،
قارىنداسىن قورلايدى قۇزعىن،
ارام.
«جالاڭاشكول» جاعاسى – «الجير» لاگەر –
قازاقشا اتى ول جەردىڭ – قىزجىلاعان.
ەندى كىمگە كەزىگەر دولى داۋىل،
قارالى كۇن قاققاندا قوڭىراۋىن.
«جالاڭاشكول» جانىندا قىز جىلاعان –
وراپ الىپ ءسۇت اققان ومىراۋىن.
عازاۋاتقا كەزىگىپ عاسىل قايىق،
قىردان اسىپ كەتكەلى عاسىر عايىپ.
ازا بويدى قازا عىپ انا بىتكەن –
اڭىرايدى «الجيردە» شاشىن جايىپ.
ادامزاتتىڭ ايماڭداي ارى وسىندا،
راحيل پليسەتسكايا...*
ناناسىڭ با؟!
بەيىمبەتتىڭ قوي باقسا كۇلجامالى –
رىسقۇلوۆ تۇراردىڭ جارى وسىندا.
ايدىنى جوق اققۋداي راسىندا،
جازباي جاتىپ ۇزىلگەن جىر وسىندا.
سۇلۋلىق پەن نازىكتىك اتاۋلىنىڭ
ءتىلىم-ءتىلىم ەرىنى...
ءجۇر وسىندا.
شىعاسىعا باسشىلىق يەسىنەن،
ايىرىلمايىن ءسوزىمنىڭ جۇيەسىنەن.
ادامزاتتىڭ اققۋى انالار عوي –
قورىقپايتىن قاي قوعام كيەسىنەن؟
مۇنداي زۇلمات كىم كورگەن جەڭىل ويلى،
باستاپ كەشىپ كەلسەك تە نە دۇلەيدى.
قازاقشاسى بۇل جەردىڭ – قىزجىلاعان،
قىز جىلاسا...
دۇنيە ەڭىرەيدى.
ارىن توكسە اناڭنىڭ
قۇزعىن،
ارام،
جۇرگەنىمىز نە كەرەك ءبىزدىڭ امان.
كوز جاسىنا ەسكەرتكىش – «جالاڭاشكول» –
قازاقشاسى «ءالجيردىڭ» - قىزجىلاعان.
قىزجىلاعان...
___________________________________________________________
* راحيل پليسەتسكايا – سوۆەت اكتريساسى، كسرو حالىق ءارتيسى، ايگىلى بالەت ءبيشىسى مايا پليسەتسكايانىڭ اناسى.
يرينا بورحماننىڭ «ۇزىلگەن ساپار» كارتيناسى
...جەل جۇلدى شاشىن شالعىننىڭ،
تىرشىلىك بىتكەن جالاڭاش.
تەزىنە تۇسكەن تاعدىردىڭ
جاپانعا بىتكەن دارا اعاش.
ءومىردى سۇيگەن ۇلى ونەر،
الىسقا جەتكەن اتاعى.
تۇسىنە ەنسە
تۇنەرەر –
شتارنبەرگ شاھارى...
كۇندەردىڭ كەز بوپ كەرمەگى،
ۇزىلگەن ءۇمىت
توڭادى.
...گۋىلدەپ سوققان جەلدەرى
ۋىلدەپ سوققان بورانى.
اق تۇتەك كەشتى،
اداستى،
قالامى قوسا قارتايىپ...
جاپىراقسىز اعاش جار استى
جاپادان-جالعىز قالقايىپ.
قاپاسپەن قالاي ارباسىپ،
جارىعىن كورمەك جالعاننىڭ.
...قارا جولدى دا قار باسىپ –
قاراسۋ قاتىپ قالعان كۇن.
سۋرەتشى ايەل سۇرگىندە،
تالانتىن قوسا سوتتاتقان.
كۇندەردىڭ ءتۇسى كۇلگىن بە –
«پروستورنىيدا»* وت جاققان...
لايىق ەدى قۇرمەتكە،
كۇندەرى كۇمان،
كۇدىكتە.
...«ۇزىلگەن ساپار» سۋرەت پە –
ۇزىلگەن الدە ءۇمىت پە؟..
*«پروستورنىي» - قارلاگ نۇكتەسى
«ماموچكينو مولاسى»
بۇل مولادا «قارلاگ» تۇتقىندارى –ايەلدەر مەن بالالاردىڭ مۇردەلەرى جەرلەنگەن. زيرات قاراعاندى وبلىسى، اباي اۋدانى، جارتاس كەنتىنىڭ اۋماعىندا.
«قارلاگتا» ەرەسەكتەرمەن بىرگە «حالىق جاۋلارىنىڭ» بالالارى دا مەرزىمدەرىن وتەدى.
جاڭا تۋعان بالالاردى انالارىناران تارتىپ الىپ، بالالار كومبيناتتارىنا تاپسىرادى. ونىڭ دا ۆاحتاسى، قاقپاسى بار. باراكتارى جانە تىكەنەك سىمدارى كادىمگى زونادان ەش ايىرماشىلىعى جوق. «قارلاگتا» وسىنداي جەتى مەكەمە بولعان.
مۇراعات دەرەكتەرى بويىنشا، مۇنداي ۇيلەردە بالالار ءولىمى وتە جوعارى ەدى. ماسەلەن، 1941–1944 جىلدارى 924 بالا، ال 1950–1952 جىلدارى 1130
ءسابي وپات بولعان...
* * *
...كىمگە ول كۇننىڭ وبالى؟
بالالىعىن ۇرلادى،
قىزىقتارىن تونادى.
ەسسىز عاسىر ادامزاتتىڭ الدىندا –
جاۋاپ بەرگەن جوق ءالى.
كوكتى كەزىپ كەتكەن كەزدە جىر قۇسىم،
مەن ولاردىڭ تانىپ العام ءتۇر-ءتۇسىن.
«ماموچكينو مولاسىنان» ەستيمىن –
ساق-ساق ەتكەن سابيلەردىڭ كۇلكىسىن.
اڭىزاقتا اراي تىلەپ كۇنسىگەن،
كوكتەمدەگى كوك شىبىقتىڭ بۇرشىگى ەڭ.
«ماموچكينو مولاسىنا» جەتكەندە
ساق-ساق ەتكەن سول كۇلكىدەن تۇرشىگەم.
سول ماڭايدان ەستيمىن دە توسىن ءان،
توسىن انگە قوسىلا الماي توسىلام.
«ماموچكينو مولاسىنىڭ»
قاسىندا
ساق-ساق ەتكەن سول دىبىستان شوشىنام.
تايعاق كەشىپ،
تاعدىر بىتكەن تايعاسىن،
ايار قوعام اسىرادى ايلاسىن.
...بىرىگۋگە ۇران سالعان سول كۇندە –
بارلىق ەلدىڭ پرولەتارى، قايداسىڭ؟..
دىبىستارىن جۇرتقا ەستىرتپەي بىلايعى،
قارعاماي-اق قوعامدى دا،
قۇدايدى.
جارتاستاعى «ماموچكينو مولاسى» –
ساق-ساق ەتىپ كۇلەدى دە
جىلايدى...
قول بۇلعاڭدار!
سول ساپارعا ەرمەيمىن،
سانى كەلىپ،
سانى كەتكەن مەندەيدىڭ.
ساي-سۇيەگىم سىرقىرايدى جولاسام –
ەندى قايتىپ بۇل ماڭايعا كەلمەيمىن...
...جارتاستاعى «ماموچكينو» مولاسى.
گارمونشى. 1973 جىل.
كوزدەرىنىڭ شاراسىنىڭ،
قايعى تۇنعان تۇبىندە.
قاراعاندى قالاسىنىڭ –
قاراقاتتاي تۇنىندە.
تەرمەلەتىپ،
ماقامداماي،
اڭىراتتى ارمانىن.
گارمون سوزعان تاتار مالاي –
بىرگە ەستيىك قالعانىن:
«...اپپاق تۇتەك اينالامدا،
قايدا جەتەم قوناعا.
«مايقۇدىقتا» ماي بوراندا –
مايشام جاقسام بولا ما؟
جىرلاماس ەم
ويانباسام –
انالاردى قادىرلە!
جارتى اي قاداپ قويام قاشان –
«جارتاستاعى»* قابىرگە؟»
ءوتىپ جاتىر قاراپ ءبارى،
مۇڭلى اۋەن بۇل...
ۇناي ما؟
بالالىق شاق باراكتاعى –
ەسكە ءتۇسىپ جىلاي ما؟
ءومىرى وتەر سۇراۋلى عىپ –
اعىنان كوپ قاراسى.
تۇتقىن ەمەس
مىناۋ جىگىت –
سول «قارلاگتىڭ» بالاسى.
نەتكەن قاتال ءومىر ەدى،
ءوتىپ جاتقان
جوسىلىپ.
تاتار مالاي ەگىلەدى...
گارمونىنا قوسىلىپ.
_____________________________________________________________
*«جارتاس» – لاگپۋنكت نۇكتەلەرىنىڭ ءبىرى.
تاس پەن اس
...بىردە قىستىڭ تاڭىندا ءبىز جالاڭاشكولدەن
قامىس بۋدالارىن ارقالاپ كەلە جاتتىق.
جولدا جۇتاڭ كيىنگەن جەرگىلىكتى ادامدار كەزىكتى.
قاستارىندا بالالارى بار.
ۇلكەندەر ءبىزدى كورگەن سوڭ سابيلەرگە قاراپ بىردەڭە ايتقانى مۇڭ ەكەن،
بالالار بىزگە قاراي تاس لاقتىرا باستادى.
ايداۋىلدار «سەندەردى ماسكەۋدە عانا ەمەس، ادامزات بالاسى جەك كورەتىنىڭ بايقادىڭدار ما؟» دەپ قارقىلداپ كەپ كۇلسىن.
تۇتقىن ايەلدەر «بۇلاردىڭ بالالارعا بەرگەن تاربيەسى وسى ما؟» دەپ نالىدى.
مەن الگى تاستاردىڭ بىرىنە ءسۇرىنىپ قۇلاپ، ءدال الدىمدا
جاتقان تاستان ءسۇت پەن ىرىمشىكتىڭ ءيسىن سەزگەندەي بولدىم.
شەتىنەن تىستەپ كورسەم ءدامى ءتىل ۇيىرەدى ەكەن.
ءسويتىپ، تاستاردى تەرىپ الىپ باراكقا الىپ كەلدىم.
باراكتاعى قازاق ايەلدەرى ونىڭ تاس ەمەس، كەپتىرىلگەن قۇرت ەكەنىن ءتۇسىندىردى.
الجير تۇتقىنى گەرتۋدا پلاتايستىڭ ەستەلىگىنەن.
...ەڭ قىمبات تاس وسى شىعار الەمدە،
ەڭ اسىل اس وسى شىعار الەمدە.
گەرتۋدانىڭ جازىپ كەتكەن جولدارىن
ونەگە عىپ ايتۋ كەرەك بار ەلگە.
باسىن ءيسىن توسكە باسىپ قولدارىن –
قازاقستان دەگەن جۇرتتان سالەم دە!
جۇلدىزداردىڭ ىشىندەگى ۇركەرى،
مىنا دالا
تەكتىلەردىڭ جۇرتى ەدى.
سۇلامادان الىپ قالعان سۇلاتپاي
انالارىم قولدان سىققان قۇرت ەدى.
مەيىرىمگە مولدىرەگەن بۇلاقتاي
گەرتۋدا قىز كوزدىڭ جاسىن ىركەدى...
اتار تاڭنان اپپاق تىلەك تىلەگەن،
بايتاق ەدى باسىنا باق تۇنەگەن.
سوناۋ جىلى جالاڭاشكول ماڭىندا،
ساعىم قاشقان
سارىارقانىڭ تاڭىندا:
قۇرت جايىندا جازىلىپتى ءبىر ولەڭ –
ۇلت جايىندا جازىلىپتى ۇلى ولەڭ!
ءومىرىڭنىڭ نۇرعا تولسا ارناسى،
تىرشىلىكتىڭ توقتامايدى ارباسى.
بۇرقاپ تۇرعان دالا جايلى ايتادى،
قۇرت لاقتىرعان بالا جايلى ايتادى –
ادامزاتتىڭ
ارمانىنىڭ جالعاسى –
گەرمانداعى گەرتۋدانىڭ قانداسى!..
بەۋ، بوز دالا!
بوتالاپ ءبىر بوزداسىن،
بوزداسىن دا وتكەنىمنەن قوزعاسىن!
بوزقاسقا ايتسىن،
بوز بيەسىن بايلاسىن،
ايار كەلىپ ىزدەمەسىن پايداسىن.
وعىلانىم ومان جۇرتتان وزعاسىن –
سىقپا قۇرتتا سىعىپ العان كوز جاسىم...
قاسيەتىن قارا تاسقا قاشاتقان،
تاس اتپاعان كىم - كىمگە دە
اس اتقان.
مەيىرىمىنە مەيىرلەنەر شولدەگەن –
باراكتاعى بالاندا* ەمەس ول دەگەن
ادامزاتقا كوڭىلىنىڭ جوق الاسى –
قۇرت لاقتىرعان قايران قازاق بالاسى.
ۋا، «قارلاگ» كەشكەن تۇتقىنداردىڭ ۇرپاعى!
ساقتاپ جۇرگەن قازاقتىڭ بار قۇرتى ءالى...
«جالاڭاشكول» ماڭىندا،
سول «ءالجيردىڭ» جانىندا –
قۇرت لاقتىرتقان اناسىنا قازاقتىڭ،
قۇرت لاقتىرعان بالاسىنا قازاقتىڭ –
التىن كەشەن سالىپ قويساق قايتەدى؟
جاراسار ەد، ءاي، تەگى...
...ەڭ قىمبات تاس سول بولادى الەمدە،
ەڭ اسىل اس سول بولادى الەمدە.
گەرتۋدانىڭ جازىپ كەتكەن حاتتارىن
ونەگە ەتىپ ايتۋ كەرەك بار ەلگە.
جايقالسىنشى،
بارلىعىڭنىڭ باقتارىڭ –
قازاقستان دەگەن جۇرتتان سالەم دە!
*بالاندا – تۇتقىندارعا بەرىلەتىن بىلامىق
«قارلاگتىڭ» قارا كىتابى
كوڭىلدىڭ ۇشتى كەپتەرى،
تۇندەردى تالاي ۇزاتتىم.
سارعايىپ كەتكەن بەتتەرى –
مۇراعاتتاعى قۇجاتتىڭ.
تۇتىلعانىن كۇن قويدى انىق،
دۇنيە تالاي قۇبىلىپ...
«اقويعا»* جەتەم ويلانىپ –
«بۇرماعا»* بارام بۇرىلىپ.
اراعا ءتۇستى سان جىلدار،
مۇڭ بولعان مۇقىم قادامى.
تالاپاي بولعان تاعدىرلار –
كولىما،
بۋتىركاداعى...
كۇيىندىڭ،
كۇيدىڭ،
كۇيرەدىڭ،
قىزىعىڭدى كىم توناعان؟..
ءتۇڭىلىپ بارىپ
تۇيگەنىم –
زۇلماتتىڭ سوڭى – زوبالاڭ.
تاعدىرلارىڭدى تانىعام،
كۇندەردىڭ سەن دە
كوشىنە ەر –
«باتىقتا»* قالعان باعىلان –
ەسىلدە قالعان ەسىل ەر!
تولقىنداي تولقىپ
تۋلاسام،
ايتايىن ءبىر وي توتەدەن ;
...ەلۋ سەگىزدە تۋماسام
«58»-بەن كەتەر ەم.
اقتاڭداق كورگەن اسىلى،
ەمەننىڭ ءبىز ءبىر بۇتاعى.
قازاقتىڭ قارا عاسىرى –
«قارلاگتىڭ» قارا كىتابى.
*«اقوي، بۇرما، باتىق» - قارلاگ نۇكتەلەرى
قوڭىرتوبە...
«قارلاگ» تۇتقىندارىنىڭ اراسىندا
عالىمدار، ويشىلدارمەن قوسا
1000-نان اسا ءارتىس، 360 پيانيست، 100-گە تارتا سۋرەتشى بولعان...
...سۇپ-سۇر دالا،
سۇپ-سۋىق،
سۇرقاي دالا،
جاۋماي ءوتىپ بارادى بۇلت اينالا.
قوڭىرتوبە،
قوڭىر جون،
قوڭىر قىردا،
قوڭىر-قوڭىر كەرۋەن ءومىر مۇندا...
كوشتى كورىپ كوڭىلدى قوزعادى اعىن،
بوزىنگەنى بوزدادى بوزدالانىڭ...
جاپا شەكسەڭ جازىقسىز جازا قيىن،
قايعى تورلاپ قارالى قازاق ءۇيىن.
... 360 پيانيست ءتىرىلىپ كەپ –
تارتىپ جاتتى قوسىلىپ ازا كۇيىن...
وقپانىنان ول كۇندەر وق بوراتقان،
جىلاپ اققان
جىلعاسى توقتاپ اققان.
...ادام ەتىن تۇزداعان بوشكەلەردىڭ –
قاڭقالارىن وسى اۋىل وتقا جاققان.
ءتىرى ءبارى!
بۇل ماڭدا كىسى ولمەگەن،
دەپ جىرلايدى كونىلدىڭ قۇسى ورلەگەن.
زاماناقىر باسىنا زاۋال تۋدى –
ادامزاتتىڭ رۋح-ىن كىسەندەگەن.
شىراعداننىڭ شالقىسا بىلتەلەرى،
اسپانىنان اقشاربى بۇلت ورەدى.
... ءجيى-ءجيى مىڭ ءارتىس باسىن قوسىپ –
ازان- قازان ەتەدى بۇل توبەنى.
تاسماڭدايلى تاعدىردىڭ تالايلارى،
قالعان مۇندا...
ارماننىڭ ارايلى ءانى.
قوڭىرتوبە جارىقتىق جارىق كۇنگە –
ادامزاتتىڭ كوزىمەن قارايدى ءالى...
ءۇش قاعىس
جالاڭاشكول*,
بيدايىق*,
ءداريادا*,
ۇشقان قۇسىم!
اينالىپ،
كەل ۇياڭا!
جيىرماسىنشى عاسىر دا قىردان اسقان –
ستالين جوق...
ەجوۆ تا،
بەريا دا.
جەم شاشايىن،
كەل قۇسىم،
بالاپانعا،
ايالايىن ءبارىڭدى الاقاندا.
جيىرماسىنشى عاسىردىڭ جۇرەگىندە –
قاراعاندى لاگەرى – قارا تاڭبا.
ادامزاتتىڭ اردا ەمگەن اسىلدارى،
ارىعانى،
اتىلىپ،
اسىلعانى...
قاراعاندى لاگەرى – قارا ورامال
جيىرماسىنشى عاسىردىڭ باسىنداعى...
*«جالاڭاشكول، بيدايىق، ءداريا،» - قارلاگ نۇكتەلەرى
Abai.kz
