الماتى بازارلارىنىڭ كاسىپكەرلەرى ساۋدا جانە ينتەگراتسيا ۆيتسە-ءمينيسترى ارمان شاكقاليەۆتىڭ استانا، الماتى، شىمكەنت قالالارىنداعى بازارلاردى جاڭارتۋ تۋرالى جاساعان مالىمدەمەسىنە نارازى.

تاياۋدا ۆيتسە-مينيستر ماجىلىستە وتكەن ۇكىمەت ساعاتىندا «جول كارتاسى ورىندالدى، ءبىز ورىندالۋىن باقىلاپ وتىرمىز. ورىنداماعان ساۋدا نارىقتارى تاراتىلادى!» دەگەن بولاتىن.

وسىعان بايلانىستى الماتىدا ءبىر توپ كاسىپكەر، زاڭگەرلەر جينالىپ ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزدى. ولار شاكقاليەۆتىڭ ايتىپ وتىرعان «جول كارتاسى» ءالى شيكى دەپ ەسەپتەيدى جانە بازارلاردى جاڭارتۋعا ۋاقىت بەرۋدى، مەملەكەتتەن جاردەم بەرۋدى سۇرايدى.

جيىنعا قاتىسۋشىلاردىڭ سوزىنشە، ۇكىمەت قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن «2021-2025 جىلدارعا ارنالعان كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ جونىندەگى ۇلتتىق جوبا» بويىنشا 2022 جىلى 42 ساۋدا ورنىنىڭ 38-ءى جاڭارتىلۋى كەرەك بولعان. ال 2025 جىلى 103 ساۋدا ورىنى مودەرنيزاتسيالانىپ ءبىتۋى كەرەك.

ءدال قازىرگى ۋاقىتتا الماتىدا 26 بازار جاڭارتىلماعان. ونىڭ ىشىندە 15-ءى «جول كارتاسىنا» ەنگەن. كەيبىرلەرىن جاڭارتۋ جۇمىسى 2025 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا اياقتالۋى كەرەك.

كاسىپكەرلەر ۆيتسە-ءمينيستردىڭ اسىعىستىق جاساپ، جاڭارماعان بازارلاردى جابۋعا دەگەن قۇلشىنىسىنا نە سەبەپ ەكەنىن بىلمەي دال.

«مودەرنيزاتسيا دەگەن ايقايى كوپ، بىراق ناقتى تۇسىنىگى جوق ءىس بولدى. 19 ماۋسىمدا ۇكىمەت ساعاتىندا ساۋدا جانە ينتەگراتسيا ۆيتسە-ءمينيسترى ارمان شاكقاليەۆ مودەرنيزاتسيا تۋرالى مالىمدەمەسى كاسىپكەرلەر اراسىندا نارازىلىق تۋدىردى. ورەسكەل سوراقىلىق. بۇنى ۆيتسە-مينيستر ەمەس، كرەسولونىڭ بۋىنا ماس بولىپ وتىرعان ەركەتوتاي شەنەۋنىكتىڭ ارەكەتى دەپ باعالار ەدىم. قالايشا ءۇش ءىرى مەگاپوليستتەگى مىڭداعان كاسىپكەرلەردىڭ تاعدىرىن ءبىر-اق اۋىز سوزبەن شەشۋگە بولادى؟ ۆيتسە-ءمينيستردىڭ اۋزىنان شىققان ءسوزدىڭ ارتىندا كىم تۇر؟ ەگەر دە ول ءوزىنىڭ اۋزىنان شىققان ءسوز بولسا، قاتەلىگىن مويىنداپ، كەشىرىم سۇراماي ما؟ سۇراق كوپ، جاۋاپ جوق. سۇراقتىڭ جاۋابىن زاڭ اياسىندا ىزدەپ كوردىك. ۆيتسە-مينيستر «كوشماريت» دەپ حالىققا قاراتا ايتقان. سوندا ءبىز قۇقىقسىز، زاڭ اياسىندا شەشىم قابىلداي المايتىن مەملەكەتتە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز با؟ بازاردى مودەرنيزاتسيالاۋ بويىنشا «جول كارتاسى» قايدا؟ «جول كارتاسىن» نەگە كاسىپكەرلەر بىلمەيدى؟  بازار –  بيزنەستىڭ جەكە ءتۇرى. ول جابايى ساۋدا ەمەس. مودەرنيزاتسيانىڭ مەرزىمى ايقىندالماعان. مينيسترلىكتەگىلەردىڭ ارەكەتى، قاۋلىلارى پرەزيدەنتتىڭ بەدەلىنە قاسكويلىك دەپ باعالايمىن. ارمان شاكقاليەۆتىڭ ۆيتسە-مينيستر بولا تۇرا وسىلاي ايتقانى جاس بالانىڭ ءسوزى ەمەس پە؟ سوندا ويلانباي ايتقان شەنەۋنىكتەردىڭ سوزىنە بولا، ءبىز وتىرعان ورنىمىزدى، ساۋدامىزدى، كاسىبىمىزدى تاستاپ، مىڭداعان ادام قايدا بارۋىمىز كەرەك؟ قاي جەردەن كۇن كورىس ىزدەپ، قايدان تابىس كوزىن تابۋىمىز كەرەك؟ مىڭداعان كاسىپكەردى قايدا اپارىپ  ورنالاستىرماقشى؟ وسى سۇراقتىڭ بارىنە جاۋاپ الۋ ءۇشىن ۇكىمەتتەن جانە قازىرگى دەپۋتاتتىق كورپۋستان بازارلاردا بولىپ جاتقان جايتتى باقىلاۋعا الۋىن سۇرايمىز. ۇكىمەتتەن ۆيتسە-ءمينيستردىڭ مالىمدەمەسىنە قاتىستى رەسمي تۇسىنىكتەمەنى تالاپ ەتەمىز. مودەرنيزاتسياعا تۇسىنىكتەمە بەرسىن. كورشى مەملەكەتتەردەگى جاعدايدى، پاندەميا، قاڭتار وقيعاسى سىندى كوپتەگەن فاكتورلاردى ەسكەرىپ، بازارلاردى جەدەل مودەرنيزاتسيادان وتكىزۋ ۋاقىتىن كەيىنگە شەگەرسىن. ءالى تولىقتاي جاڭالانىپ بولماعان بازارلاردى جويۋعا ونى نە ماجبۇرلەپ وتىر؟» - دەيدى زاڭگەر جاميليا تولەنوۆا.

زاڭگەردىڭ ايتۋىنشا، بازارلاردى جاڭارتۋ ماسەلەسىنەن بولەك، كاسىپكەرلەر ۇزاق ۋاقىتتان بەرى جەردى جالعا الۋ مەرزىمىن ۇزارتا الماي وتىر.

«بازاردى مودەرنيزاتسيالاماۋ جاعىنان الىپ قاراعاندا دا، ءبىزدىڭ بازار الدىمەن قۇرباندىققا ۇشىرايدى. سەبەبى بىزدە جەردىڭ قۇقىقتىق يەسى ءالى انىقتالماعان. ونى انىقتاۋ بويىنشا سوتتاسىپ جاتقانىمىزعا بەس جىل بولدى. ونى انىقتاۋعا جانە جاڭا زاماناۋي ساۋدا نىسانىن سالۋعا دوساەۆ بوگەت جاساپ كەلەدى. بۇعان دەيىن باۋىرجان بايبەك «راحات» بازارىنىڭ جەرىن ءوزىنىڭ كومپانياسىنا الىپ قويماقشى بولعان. ول قاشىپ كەتىپ ەدى، ەندى دوساەۆ جەردىڭ جالعا الۋ مەرزىمىن ۇزارتپاي وتىر. ءبىز ءۇش رەت ساۋدا عيماراتىن سالۋدىڭ ەسكيزىن بەردىك. قابىلدامادى. سوندا، ءبىز ءالى قۇقىقتىق مارتەبەسى انىقتالماعان جەرگە قارجى سالىپ، ساۋدا عيماراتىن تۇرعىزۋىمىز كەرەك پە؟ ول زاڭسىز قۇرىلىسقا  جاتادى عوي. اكىمدىك جۇزدەگەن كاسىپكەرلەردى اۋرەگە سالىپ، وزدەرىنىڭ جەكە مۇددەلىك امبيتسيالارىنان اسا الماي وتىر»،-دەدى جاميليا تولەنوۆا.

«كەنجەحان» بازارىنىڭ رەسمي وكىلى جاسۇلان احمەتوۆ بازارلاردى جاڭارتۋ جۇمىسىنا مەملەكەت جاردەم بەرۋى كەرەكتىگىن ايتادى.

«مەملەكەت كومەك كورسەتۋى ءتيىس. بىزدە كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ بويىنشا ارنايى توپ، ۇيىمدار بار. وسى ۋاقىتقا دەيىن بازاردى دامىتۋ ءۇشىن وتە كوپ قارجى جۇمسالدى. وسى جاعدايعا جەتۋ ءۇشىن. سانيتارلىق جاعدايىن، ءورت قاۋىپسىزدىگىن، وزگەدە تالاپتاردى رەتتەۋگە كوپ قاراجاتىمىز كەتتى»،-دەيدى ول.

ونىڭ ايتۋىنشا، ءتىپتى ءدال قازىر قاراجات تابىلىپ، ينۆەستور كەلىپ اقشا سالامىن دەپ تۇرسا دا، بازارلاردى تولىق جاڭارتۋعا كورشى مەملەكەتتەردەگى جاعدايعا بايلانىستى قۇرىلىس ماتەريالدارى جەتىسپەيدى، ماماندار دا تاپشى.

«بۇكىل بازاردى ءبىر ساتتە مودەرنيزاتسيادان وتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. جىل سوڭىنا دەيىن بازاردى تۇگەلدەي جاڭالاي الماسا، ونى بۇزىپ تاستاۋ دەگەن اقىلعا قونبايدى. ەگەر زاڭ سونداي تالاپ قويسا، ءبىز مەملەكەتتەن كومەك كۇتەمىز. بيزنەستىڭ بۇل سالاسى سۋبسيديالاۋعا دا، تومەن پايىزبەن نەسيەلەۋگە دە جاتپايدى. ءبىز ءوز جۇمىسىمىزدى توقتاتقىمىز كەلمەيدى، ادامداردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە مۇمكىندىك بەرسىن. تەك ءبىزدىڭ «كەنجەحان» بازارىندا ەكى مىڭ كاسىپكەر بار. ولاردى قايدا جىبەرمەك سوندا مينيسترلىك؟ قايدان ورىن تاۋىپ بەرمەك؟»، - دەيدى جاسۇلان احمەتوۆ.

بۇگىنگى تاڭدا كاسىپكەرلەر ءوز قاراجاتتارىن سالىپ، بازاردى جاڭارتۋعا كىرىسىپ كەتە المايدى. ويتكەنى، بۇعان دەيىن، جاڭا ستاندارتتارعا ساي جۇمىس ىستەپ تۇرعان «ەۆرازيا» بازارىنىڭ يەسى ساۋداگەرلەردىڭ اقشاسىنا بازاردى جوندەپ، اقىرىندا ساتىپ، ماسكەۋگە تايىپ تۇرعان. ال بازاردىڭ جاڭا يەسى كاسىپكەرلەردەن ورىندارىن بوساتۋدى تالاپ ەتكەن. وسىعان بايلانىستى سوت ءىسى باستالىپ، ساۋداگەرلەر ءالى كۇنگە دەيىن قۇقىعىن قورعاي الماي ءجۇر.

كاسىپكەر ساۋلە ابدۋللينانىڭ سوزىنشە، بازاردى مودەرنيزاتسيالاۋ سوناۋ 2014 جىلى باستالعان.

«ءبىز مودەرنيزاتسيالاۋعا 2014 جىلدان باستاپ اقشا سالعانبىز.  ءدال قازىر دالادا قالاتىن ءتۇرىمىز بار. سوندا ساتۋشىلاردىڭ قۇقىعىن كىم قورعايدى؟ قاي مينيسترلىك مۇددەمىزدى قورعايدى؟ التى ايدان بەرى جان-جاققا حابارلاسىپ جاتىرمىز. ەشكىم قوزعالمايدى.  كاسىپكەرلەر 4 جارىم ميلليون دوللار اقشا سالعان. ەندى سودان ايىرىلىپ قالماقشى.  يگور وۆسياننيكوۆ بولسا ماسكەۋدە راحاتتانىپ ءجۇر. ونى الىپ كەلۋگە بولار ەدى. مودەرنيزاتسيا جاساڭدار دەدى. سونداعى مەملەكەتتىك جاۋابى وسى ما؟ كەپىلدىك جوق. قاراجات سالىپ، ينۆەستيتسيا تارتقانمەن، ول ساۋدا نىسانىنىڭ قوجايىنى وزگەرىپ، سەنىڭ دالادا قالماۋىڭا كەپىل جوق. مەملەكەت قورعاي المايدى»،-دەيدى كاسىپكەر ساۋلە ابدۋللينا.

ەندى كەلىپ جاڭارتىلماعان ساۋدا نارىقتارىن جويۋ باستالسا، بۇل – جۇمىسسىزدىقتىڭ بەلەڭ الۋىنا، ساۋداگەرلەردىڭ دالادا قالۋىنا اپاراتىن بىردەن-ءبىر جول ەكەنىن ايتادى كاسىپكەرلەر.

Abai.kz