كەشەلى بەرى ەرمەكتىڭ «ەكونوميكا كوتەرىلمەيىنشە قازاق ءتىلى وعان كەدەرگى» دەگەن ءسوزى قاتتى تالقىلانىپ جاتىر.

ارينە، ەرمەك ءجاي ءبىر ەلەۋسىز جان بولسا، ونى ەشكىم ەلەمەس تە ەدى...

الايدا، ەرمەك تانىمال تۇلعا. ول قوعام دامۋى زاڭدارىنا سۇيەنىپ، اقيقاتتى ايتتى.

شىنىندا دا، ەگەر ءتىل قوعامدىق قاتىناستار جۇيەسىن دامۋ مۇمكىندىگىنە ساي قامتاماسىز ەتە الماسا- سونىڭ ىشىندە ەكونوميكا (بيزنەس) دا بار - وندا ەكونوميكا (نە باسقا سالالار) وزىنە ىڭعايلى كوممۋنيكاتسيا قۇرالىن ء(تىل) (ەگەر مەملەكەت تاراپىنان باقىلاۋ بولماسا) تابيعي تۇردە سۇرىپتاپ تاڭدايدى.

ەرمەكتىڭ ايتۋى وسى!

بۇل جاعداي ەرمەككە دە، باسقامىزعا دا تاۋەلدى ەمەس.

نەگىزى، بۇل تۋرالى 15 جىلداي بۇرىن ساراپشى قىزىمىز تولعاناي ۇمبەتاليەۆا دا ايتقان. ول: «ءدال قازىر قازاق ءتىلىن كۇشتەپ ەندىرسەك، بىرقاتار سالادا رەگەرەسس بولۋى مۇمكىن. بىراق ءبىز بولاشاقتى ويلاساق ونداي «شىعىنعا» سانالى تۇردە بارۋىمىز كەرەك» دەپ... (دات گازەتى).

سول كەزدەگى بيلىك ەش شىعىنعا بارعىسى كەلمەدى. اقشا ۇرلاۋدىڭ قالىپتاسقان رەتىن بۇزباي، ءوز مەملەكەتى مەن حالقىن توناۋدى قالادى....

ەرمەكتىڭ قاتەلەسكەنى دە وسى تۇستا! سەبەبى، سول زامانعى زور توناۋشىلىق وزگە ءتىل (ورىس ءتىلى) ارقىلى جۇزەگە استى. ول سونىمەن ەكونوميكانى قارقىنداتا وتىرىپ، ۇرلاناتىن اقشا كولەمىن دە كوبەيتتى!

اقىر سوڭىندا 167 ملرد دوللار شەتكە كەتتى. (بىرەۋلەر ودان دا كوپ دەيدى).

وسىنىڭ ءبارى «وزگە ءتىل اياسىندا» جاسالدى.

ياعني، «وزگە ءتىل» دامۋعا عانا ەمەس، جالپى مەملەكەتتىك ەكونوميكانى قۇلدىراتۋعا دا بىردەي ىقپال ەتتى.

ەندى، سول جاعدايدا قازاق ءتىلى ۇستەمدىگىن كۇشپەن ورناتقاندا نە بولار ەدى؟

ۇرلىق بولماس پا ەدى؟

مەنىڭشە، سول كەزدەن بار سالانى قازاقى تىلگە كوشىرگەندە، «ءتىل السىزدىگىنەن» پايدا بولاتىن رەگرەسستىك شىعىندار «ەلدەن ۇرلاناتىن قارجى» شىعىنىن الدەقايدا تومەن ەتەرى ءسوزسىز ەدى.

سەبەبى، سول كەزدەگى «قازاقىلانعان ەكونوميكاعا» شەتتەن كەلىپ جاتقان نەبىر الاياقتاردىڭ ارالاسۋى قيىنداپ، بۇل ولاردىڭ «قىزمەتىنە» (توناۋ) تۇساۋ بولىپ (تىلدىك بارەر), ونىڭ قارقىنىن تەجەۋشى ەدى... (مىسالى، 100 ملردتىڭ ورنىنا 50 ملرد دەگەندەي... ۇرلاماۋ مۇمكىن ەمەس ەدى عوي)...

جوق، ولاي بولمادى.

بىزدەگى ەكونوميكالىق ءتىلدى (ورىس ءتىلىن) ەكونوميكانىڭ ءوسۋى نە دامۋى ءپرينتسيپى تاڭداعان جوق. ونى كوررۋپتسيالىق جۇيە تاڭدادى....

ەندى، وسىعان قارسى كۇرەس ءجۇرىپ جاتقاندا، قازاق ءتىلىن تولىق قاتىناس ءتىلى ەتۋ كەرەك....

ول ۇرلاعان دۇنيەسىن قورعاۋ ءۇشىن سىبايلاستاردىڭ بىرىگىپ كەتپەۋىنە سەپتىگىن تيگىزىپ، كوررۋپتسيونەرلەردىڭ جىلدام قورعانىسقا كوشۋىنە كەدەرگى بولادى. ياعني، ەندىگى «كوررۋپتسيا تەتىگىنە» اينالعان قاتىناس قۇرالىنىڭ الەۋەتىن تومەندەتەدى.

كوررۋپتسيا مەن «كوررۋپتسيالىقتىل» قۇرالىن جەتىك مەڭگەرگەرگەن ەسكى كادرلاردى مەم.باسقارۋ جۇيەسىنەن ىعىستىرىپ، وسى باعىتتاعى احۋالدى تازارتۋعا ىقپال جاسايدى.

ەرمەك وسىنى كورمەي، ءمۇلت كەتتى.

بىراق، وندا ەشقانداي بوتەن نيەت جوق.

ونىڭ ءسوزى - ءوز حالقىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەن تۋىپ جاتىر.

ول ەكونوميست ەمەس، ول - كينوگەر، سۋرەتكەر، قايراتكەر.

حالقىم قالاي، قايتسە كوتەرىلەدى دەگەن ادام!

سوندىقتان، دەموگرافيا مەن ءتىل تۇزەلىپ كەلە جاتقاندا «ەكونوميكالىق دامۋ ىرعاعىن» بۇزباساق دەگەن وي ايتتى. جاقسىلىق بولسىن دەپ ايتتى!

بىراق، ەرمەك، مەن ايتار ەدىم - ءبىز قالايدا «قازاق تىلىنەن كەلەتىن شىعىنعا» بارۋىمىز كەرەك!

بولماسا، «قازاق حالقىنىڭ تاريحي سۋبەكتىگە اينالۋ پروتسەسىن» ەكونوميكانىڭ دامۋى جولىنا قۇرباندىققا شالىپ جىبەرۋىمىز مۇمكىن، بايقاۋسىزدا...

وندا بىزگە اقشانىڭ دا، ەكونوميكانىڭ دا قاجەتى نە؟

وسىنى تۇسىنەرسىڭ دەپ ويلايمىن، قادىرلى ەرمەك باۋىرىم.

ءابدىراشيت باكىرۇلى،

فيلوسوف

Abai.kz