كسرو قۇلاپ, بۇرىنعى وداقتاس 15 رەسپۋبليكا ءوز تاۋەلسىزدىگىن العاننان كەيىن، بۇرىن تەك ماسكەۋدە عانا شەشىلەتىن ءتۇيىندى دۇنيەلەر ءار ەكى ەل اراسىندا جەكە-جەكە شەشىلە باستادى. بىزگە، ياعني، قازاقستانعا ەكى ءىرى پروبلەما مۇراعا قالدى. ونىڭ ءبىرى – شەكارالىق سۋ، ەكىنشىسى – اتوم جارىلىسىنىڭ زاردابى. وسى ەكى ماسەلەدە قازاقتىڭ مۇددەسى قاشاندا جوعارى تۇرۋعا ءتيىس. بىراق قانشا جەردەن باۋىرلاس ۇلتتار دەسەك تە، قىرعىز بەن وزبەك جاندى جەرىمىزگە پىشاق ۇرۋىن توقتاتپاۋدا.

قازاق دالاسى 50 جىل اشىق اسپان استىندا دا، جەر قويناۋىندا دا جارىلعان اتوم قارۋى سىناعىنان زور زارداپ شەكتى. ونىڭ سالدارى ءالى كۇنگە دەيىن سەزىلىپ، جاراسىنىڭ ەمدەلۋى مىڭداعان عاسىرلارعا دەيىن سوزىلادى. سوندىقتان ەلىمىزدە اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋعا قاتىستى قارسىلىق تۋىنداپ، ونىڭ ورنىن «جاسىل» ەنەرگەتيكامەن تۇبەگەيلى الماستىرۋ ماسەلەسى باسىمدىققا يە بولدى. ونىڭ پايداسىن كورشىلەس قىرعىز بەن وزبەكتە كورەر ەدى، امال نە!؟

بىراق، الا تاقيالى اعايىندار كورشى قازاقستانمەن ەش كەلىسپەي، جيزاق وبلىسىندا رەسەيدىڭ قاتىسۋىمەن اەس سالۋدى ءجون كورىپ وتىر.

تاشكەنتتەن 30 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان، قۇرىلعانىنا 60 جىلداي بولعان يادرولىق فيزيكا ينستيتۋتىندا (يافي) زەرتتەۋ ماقساتىنداعى رەاكتور جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقانىن كوپ ەشكىم بىلمەيدى. وزبەكستان عىلىم اكادەمياسىنىڭ دەرەگىنە سۇيەنەر بولساق، ءبىر عانا 2010-2015 جىل ارالىعىندا يافي 18 ميلليون اقش دوللارى تۇراتىن ءونىمىن ەكسپورتتاعان.

اقش PWR (pressurized water reactor) ەنەرگەتيكالىق رەاكتورىن، رەسەي جاڭارتىلعان ديزاينداعى ۆۆەر-1200 ەنەرگەتيكالىق رەاكتورىن قولدانادى. بۇل ۆۆەر 1964 جىلى العاش رەت نوۆوۆورونەجسك اەس ىسكە قوسىلدى. بۇنداعى «1200» تسيفرى دەگەنىمىز – 1200 Mۆت. مىنە، وسى قۋاتقا قول جەتكىزۋدى وزبەك جاعى مۇرات ەتىپ وتىر. ولار رەسەيدىڭ قاتىسۋىمەن قۋاتى 2400 مۆت بولاتىن ەكى بىردەي اەس سالىپ، 2030 جىلعا دەيىن ەلىنىڭ ەلەكتر تۇتىنۋىن 15-18% قامتىعالى وتىر.

وزبەك باق ەش قاۋىپى جوق دەپ، حالىقتى سەندىرۋ ءۇشىن زور اقپاراتتىق ناۋقاندى باستاپ كەتتى. ال، عىلىمى ارتتا قالعان رەسەي ۆۆەر-1200 زامانا تالابىنا تەحنيكالىق جاقتان سايلىعى، قورشاعان ورتانى قورعاۋ مەن جەر سىلكىنىسىنە توتەپ بەرۋى نازاردان شىعىپ، ءوز كورشىلەرىنىڭ بۇل اتوم تاجالىنا قالاي قارايتىندىعى وزبەك باسشىلىعى جاعىنان ەش ەسكەرىلۋى كوڭىلگە كۇدىك تۋدىرادى.

ەندى وزبەكتەر اەس سالىپ جاتقاندا ءبىز ودان كەمبىز بە دەگەندەردىڭ داۋىسى بىزدە دە شىعا باستادى. ال، قازاققا قۇدايدىڭ ءوزى بەرە سالعان جەل مەن كۇن ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋ، وسى سالا بويىنشا ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ ءۇشىن بيلىك تاراپىنان كوڭىل ءبولىنىپ، ونى وزبەك پەن قىرعىزعا، ءتىپتى، كورشى رەسەي دە ەكسپورتتاۋ ءۇشىن قام قىلماي، عىلىمى ارتتا قالعان رەسەيدىڭ جاڭارتىلعان ديزاينداعى ۆۆەرى-نە جابىسۋ وپا اپەرمەيتىن تىرلىك ەكەنىن ەسى دۇرىس جان ۇعىنۋعا ءتيىس. بىزگە تەك «جاسىل» ەنەرگەتيكا كەرەك.

Abai.kz