وسى بيىلعى جاز ايلارى ماڭعىستاۋ ءوڭىرى ءۇشىن اسا قيىنعا سوعىپ تۇر. تەك قانا ماڭعىستاۋ ەمەس، بۇكىل باتىس قازاقستان اۋماعىندا توتەنشە جاعداي ورىن الىپ تۇر.

سوڭعى ءبىر جارىم ايدىڭ ىشىندە مەملەكەتىمىزدەگى ستراتەگيالىق ماڭىزى بار نىسان – ماڭعىستاۋ اتوم ەنەرگەتيكالىق كومبيناتىندا (ماەك) ءۇش رەت كۇردەلى اپاتتىق جاعداي ورىن الدى. ناتيجەسىندە، ماڭعىستاۋ، اتىراۋ جانە باتىس قازاقستان وبلىستارىنىڭ باسىم اۋماقتارىنا ەلەكتر قۋاتىن بەرۋ توقتاتىلدى. جاعدايدىڭ سونشالىقتى قيىندىعىن تەك قانا اتىراۋ مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىنىڭ جۇمىسىنىڭ بىرنەشە كۇنگە توقتاپ قالعانى مەن بۇگىنگى كۇنى ماڭعىستاۋ ءوڭىرىنىڭ بارلىق مۇناي كوز ورىندارىنداعى ۇڭعىمالاردىڭ ءبارىنىڭ جۇمىستارىن توقتاتقانىن ايتساق تا جەتكىلىكتى. بۇگىنگى كۇنى اقتاۋ قالاسىندا ەلەكتر قۋاتى ۆەەرلىك كەستە بويىنشا بەرىلىپ تۇر.

قر ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا وسى اپاتتىق جاعدايدىڭ ناتيجەسىندە  مۇناي ءوندىرۋ جوسپارى كۇنىگە 12 مىڭ تونناعا كەم ورىندالۋدا، ال جالپى العاندا مۇناي ءوندىرۋ ەكى ميلليون تونناعا ازايادى ەكەن. ەلۋ جىلدان اسا ۋاقىت حالقىمىزدىڭ يگىلىگىنە، ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىنا توقتاۋسىز ادال قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان وسى ءبىر ەنەرگەتيكا گيگانتى بۇگىنگى كۇنى وسىنداي تۇسىنىكسىز جاعدايعا ۇرىنىپ وتىر.

بۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى. ارينە كومبيناتتىڭ قۇرال-جابدىقتارىنىڭ كوپ جىلدار بويى جاڭارتىلماعانى تۋرالى دا اقپاراتتى دا جوققا شىعارۋعا بولماس. بىراق، ماڭعىستاۋ وڭىرىندە كوپ جىلدار بويى قۋات كوزدەرىنىڭ تۇتىنۋشىلارعا بەلگىلەنگەن تاريفتەرىنىڭ رەسپۋبليكا بويىنشا وتە جوعارى دەڭگەيدە بولعانىن ەسكەرسەك، سول مول قارجىنىڭ قايدا جۇمسالعانى تۋرالى دا زاڭدى سۇراق تۋىندايدى.

وسى جاعدايلاردى ەسكەرە كەلە، بۇل اپاتتاردىڭ تەحنيكالىق اقاۋدان گورى ماقساتتى جاسالعان ديۆەرسياعا كوبىرەك ۇقسايتىنى تۋرالى وي كەلەدى. جالپى العاندا، جوعارىدا ايتىلعان اپاتتىق جاعدايلار، سونىمەن قاتار، قوستاناي مەن سەمەيدەگى الاپات ورتتەر، ارىس پەن جامبىلداعى وق-ءدارى قويمالارىنىڭ جارىلىستارى، رەسپۋبليكا قالالارىنداعى جىلۋ ورتالىقتارىنىڭ جاپپاي ىستەن شىعىپ، قانشاما حالىقتىڭ قىس ورتاسىندا جىلۋسىز قالۋى، وسىنىڭ ءبارى كوڭىلگە كوپ كۇدىك پەن كۇمان كەلتىرەدى. بۇل نە، قاڭتاردا جوسپارلاعانىن ىسكە اسىرا الماعان ەسكى قازاقستاننىڭ كەزەكتى تۇياق سەرپۋى ما، الدە قازاقستاننىڭ تاۋەلسىز ساياساتىنا كوڭىلى تولماي، بىزگە كوپتەن بەرى كوزىن الارتىپ جۇرگەن كورشىمىزدىڭ گيبريدتىك ءىس-ارەكەتى مە؟ نە بولعاندا دا بۇل جاعدايلار ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ويلانۋىنا تۇراتىن نارسەلەر. بۇل جاعدايلاردى ادەتتەگىدەي كاسىپورىن ماماندارىنىڭ بىلىكتىلىگىنىڭ تومەندىگىنە، نەمقۇرايلىققا نەمەسە كومبينات قۇرال-جابدىعىنىڭ ەسكىرۋىنە جابا سالىپ، «سترەلوچنيكتەردى» جازالاپ قويا سالۋعا بولمايدى دەپ ويلايمىز.

ماڭعىستاۋ اتوم ەنەرگەتيكالىق كومبيناتى كوپ سالالى كاسىپورىن. ونىڭ اپاتتى جاعدايدا جۇمىس ىستەۋى وسى ايماقتى تەك قانا ەلەكتر قۋاتىمەن قامتاماسىز ەتۋگە عانا اسەر ەتىپ قويمايدى. سونىمەن قاتار، اقتاۋدى سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى دە بيىلعى جاز بويى توتەنشە جاعدايدا ءجۇرىپ جاتىر. كوپ قاباتتى ۇيلەردىڭ ءبىرىنشى قاباتىندا سۋ جىلاپ اعىپ جاتسا، جوعارعى قاباتتىڭ تۇرعىندارى سۋ كورمەگەلى قاشان. تۇرعىندار امالدىڭ جوقتىعىنان اقشا جيناپ قىمبات باعالى سۋ كوتەرەتىن  سورعىلار (ناسوس) ساتىپ الۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىر. بۇل دا ماسەلەنى تۇپكىلىكتى شەشپەيتىنى تۇسىنىكتى. وسىنداي كۇننەن كۇنگە قيىنداپ بارا جاتقان ماسەلەنى قالاداعى جوسپارسىز، بەي-بەرەكەت باقىلاۋسىز سالىنىپ جاتقان تۇرعىن ءۇي كەشەندەرى ودان سايىن كۇردەلەندىرە تۇسۋدە. وزدەرىڭىز ءتۇسىنىپ وتىرعان شىعارسىزدار، قالانىڭ بەكىتىلگەن باس قۇرىلىس جوسپارى ءبىر باسقا، ال قالانىڭ ناقتى بەينەسى ءتىپتى باسقا. قازىرگى كۇنى قالا قۇرىلىسى تولىعىمەن كوممەرتسيالىق نەگىزگە كوشكەن سياقتى. ويتكەنى كەز-كەلگەن قارجىلىق مۇمكىندىگى مول كاسىپكەر قالانىڭ ءوزى تاڭداعان جەرىنەن الاقانداي بوس جەر تاپسا، ەش قيىندىقسىز رۇقسات قۇجاتتارىن الىپ جاتقانىنىڭ كۋاسى بولىپ ءجۇرمىز. ول جەر بالالاردىڭ ويىن الاڭى ما نەمەسە اۆتوكولىك تۇراعى ما، الدە تۇرعىنداردىڭ دەمالاتىن شاعىن ساياباعى ما، وعان قارايتىن ەشكىم جوق. ارينە، بۇل تەك قانا اقتاۋعا عانا ءتان ەمەس، بۇگىنگى كۇنى بارلىق قالالاردىڭ اۋرۋى. بۇل «توچەچنايا زاسترويكا» دەگەن بالەگە توقتاۋ سالاتىن ەشكىم بولماي تۇر. وسىنىڭ ءبارى سايىپ كەلگەندە بۇگىنگى كۇنى جۇمىس ىستەپ تۇرعان قۋات كوزدەرىنىڭ مۇمكىندىكتەرىنىڭ جىل سايىن قارقىنى تاسىپ كەلە جاتقان كوممەرتسيالىق نەگىزدەگى سالىنىپ جاتقان تۇرعىن ءۇي نەمەسە باسقا ماقساتتاعى نىسانداردىڭ قاجەتتىلىكتەرىنە ىلەسە الماۋىنا اكەلىپ سوعىپ  وتىر. ەگەر جىلۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىن بارلىق جاڭا نىساندارعا اۆتونومدى قازاندىق سالۋ جولىمەن شەشسە، سۋدىڭ جانە ەلەكتر قۋاتىنىڭ قاجەتتىلىگىن تولىق وتەۋ مۇمكىن بولماي وتىر. وسىنداي جاعدايدا، بەرىسى وبلىس اكىمى نۇرلان نوعاەۆ پەن قر ەنەرگەتيكا ءمينيسترى الماسادام ساتقاليەۆ مىرزالاردىڭ، ءارىسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترى ءاليحان سمايىلوۆتاردىڭ ءوز ورىندارىندا جايباراقات وتىرۋى كوڭىلگە قاياۋ تۇسىرەدى. ەگەر ول مىرزالاردىڭ وتستاۆكاعا كەتۋ ويلارىندا بولماسا، بۇل ماسەلە تۋرالى ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتىنىڭ ويلانعانى دۇرىس شىعار. ويتكەنى ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك العانىنا وتىز جىلدان اسقاندا باياعى توقسانىنشى جىلداردىڭ كەبىن كيگەنىمىز قانشالىقتى ادىلەتتى. ەگەر وسى ماسەلەلەرگە جاۋاپتى لاۋازىمدى تۇلعالار ءوز مىندەتتەرىن ءتيىستى دەڭگەيدە اتقارا الماسا، وندا جاس، جىگەرلى باسقا ادامدارعا ورىندارىن بوساتقاندارى دۇرىس بولادى.

بايقوڭىروۆ سامەت ىقىلاسۇلى،

زەينەتكەر، اقتاۋ قالاسى

Abai.kz