جاتتىڭ تابانىندا جانشىلعاندار

جەر بەتىندە قىتاي ەكسپانسياسى تۋرالى ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. جانە ونىڭ ءبارى نەگىزسىز ەمەس. بۇگىن وسىنداي جاعداي اقتوبەدەگى قازاقستان–قىتاي بىرلەسكەن كاسىپورنىندا، دالىرەك ايتقاندا، «ۇلى قابىرعا» جشس-دە ورىن العان. قازاقستاندا قۇرىلعانىنا ون جىلدان استام ۋاقىت بولعان «ۇلى قابىرعادا» («ۆەليكايا ستەنا») بۇگىن قازاق جۇمىسشىلارىنا قاتىستى كوپ جاعداي ۋشىعىپ تۇر دەۋگە بولادى.

«ۇلى قابىرعا» – ءۇنسىز قابىرعا...

بىردەن ايتۋ كەرەك، بۇل بىرلەسكەن قازاقستان–قىتاي كومپانياسىندا ورىن العان جاعداي وقىرمان ءۇشىن جاڭالىق ەمەس. دەسەك تە، جاعدايدى سول قالپى، ەشبىر كوممەنتاريسىز بەرۋدى ءجون كوردىك. جابىرلەنۋشىلەر جەتكىزگەن قۇجاتتارعا كەزەك بەرەر بولساق، سونىڭ ءبىرى كومپانياداعى قازاق جۇمىسشىلارىنىڭ كومپانيا باسشىسى حۋ ەر تايعا جازعان ۇندەۋى.

جاتتىڭ تابانىندا جانشىلعاندار

جەر بەتىندە قىتاي ەكسپانسياسى تۋرالى ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. جانە ونىڭ ءبارى نەگىزسىز ەمەس. بۇگىن وسىنداي جاعداي اقتوبەدەگى قازاقستان–قىتاي بىرلەسكەن كاسىپورنىندا، دالىرەك ايتقاندا، «ۇلى قابىرعا» جشس-دە ورىن العان. قازاقستاندا قۇرىلعانىنا ون جىلدان استام ۋاقىت بولعان «ۇلى قابىرعادا» («ۆەليكايا ستەنا») بۇگىن قازاق جۇمىسشىلارىنا قاتىستى كوپ جاعداي ۋشىعىپ تۇر دەۋگە بولادى.

«ۇلى قابىرعا» – ءۇنسىز قابىرعا...

بىردەن ايتۋ كەرەك، بۇل بىرلەسكەن قازاقستان–قىتاي كومپانياسىندا ورىن العان جاعداي وقىرمان ءۇشىن جاڭالىق ەمەس. دەسەك تە، جاعدايدى سول قالپى، ەشبىر كوممەنتاريسىز بەرۋدى ءجون كوردىك. جابىرلەنۋشىلەر جەتكىزگەن قۇجاتتارعا كەزەك بەرەر بولساق، سونىڭ ءبىرى كومپانياداعى قازاق جۇمىسشىلارىنىڭ كومپانيا باسشىسى حۋ ەر تايعا جازعان ۇندەۋى.

مۇندا كورسەتىلگەندەي، مۇنايشىلار قىتاي باسشىدان ەڭبەك جالاقىسىن 100 پايىزعا دەيىن كوتەرۋدى تالاپ ەتكەن. ويتكەنى جالاقىنى كوتەرۋ تۋرالى مۇنان ەكى جىل بۇرىن ۋادە ەتىلگەنىمەن، ول ورىندالماعان. ۇندەۋدىڭ ماتىنىنەن تاعى دا تۇسىنگەنىمىز، وسىعان دەيىن قىتايلىق باسشى ەڭبەك جالاقىسىن جۇمىسشىلارعا 15, ينجەنەر-تەحنيكالىق قىزمەتكەرلەرگە 10 پايىز كوتەرگەن بولاتىن. بىراق ەسەسىنە سكۆاجيناداعى جۇمىستى مەرزىمىندە ورىنداعانى ءۇشىن، مونتاج جانە وزگە دە جۇمىس قاۋىپسىز باسقارىلعانى ءۇشىن بەرىلىپ كەلگەن سىياقى قىسقارىپ، جۇمىسشىلار الداۋعا تۇسكەن. سول كەزدە جۇمىسشىلار 70–80 مىڭ تەڭگە اينالاسىندا جالاقى السا، 10–15 پايىزعا كوتەرگەن سوڭ، ايلىقتارى ءجۇز مىڭنىڭ اينالاسىندا عانا بولىپ قالعان. بولماشى جالاقىنىڭ بولماشى پايىزى بۇگىنگى قىمباتشىلىقتا بۇل ءوڭىر ادامدارى ءۇشىن تيىنعا اينالىپ، ول كۇنكورىستەرىنە جەتپەۋدە.

ءار جۇمىسشىدا نەسيە بار، پاتەر جالداپ تۇراتىن جۇمىسشى وتباسىلارى دا جەتكىلىكتى. ەندى وسىعان كۇن سايىن قىمباتتاپ بارا جاتقان ازىق-تۇلىك، كيىم-كەشەكپەن بىرگە كوممۋنالدىق تولەمدەردىڭ قىمباتتاۋى مۇنايشىلاردىڭ جاعدايىن اۋىرلاتىپ جىبەردى. قازىر ولار ءتىپتى بالالارىن بالاباقشاعا اپارۋ ءۇشىن قارجى تاپپايتىن جاعدايعا جەتىپ وتىر. ال بۇل كەزدە كومپانيانىڭ تابىسى ارتىپ وتىرعانىن دا جۇمىسشىلار بىلەدى. سەبەبى حۋ ەر تاي كەلگەلى، مۇناي ءوندىرۋدى ءبىر جارىم ەسەگە ارتتىرىپ جىبەرگەن! ياعني، جۇمىسشىلاردىڭ جالاقىنى كوتەرۋ تۋرالى تالابى نەگىزسىز ەمەس دەگەن ءسوز.

بۇگىن مۇنايشىلار شەتەلدەردەگى سياقتى، قىتاي كومپانياسى دا ايلىقتى كوتەرگەن كەزدە، ينفلياتسيانى ەسەپكە الىپ كوتەرۋ قاجەتتىگىن ايتادى.

ۇندەۋدە جۇمىسشىلار مۇنان ءارى مۇنداي جاعدايعا توزبەيتىندەرىن جانە ءۇنسىز قالا المايتىندارىن ەسكەرتەدى. مۇنان وزگە بۇگىنگى جاعداي ءبىر كۇندە ورىن الماعانىن، مۇنان بۇرىن دا وسى تالاپتى قويعاندارىن ايتا كەلىپ، «ۇلى قابىرعا» ءۇنسىز قالىپ، ولاردىڭ تالابىن اياق استى ەتۋدى جالعاستىرا بەرەتىن بولسا، كومپانيا جۇمىسشى اتاۋلىنى وزىنە ءبىرجولا قارسى قوياتىنى تۋرالى دا ەسكەرتەدى.

«قازىر ءبىز ءۇشىن كومپانيانىڭ قانداي جاعدايدا ەكەنى تولعاندىرمايدى، سەبەبى ولاردى دا ءبىزدىڭ جاعدايىمىز تولعاندىرىپ وتىرعان جوق. باسشى اتاۋلى قيت ەتسە، قانداي دا ءبىر اتتەستاتسيامەن قورقىتادى، «كومپانيادا تابىس جوق، شىعىنعا ۇشىراپ وتىرمىز» دەگەن ءۋاج ايتادى. ءبىز مۇنان بىلاي كومپانيانىڭ مۇنداي «مۇشكىل حالىمەن» ساناسپايمىز. ويتكەنى ءبارىن ايتپاعاندا، قازاق جانە قىتاي ماماندارىن الالاۋدىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟ سوندىقتان ءبىز مۇنان ءارى ءۇنسىز قالا المايمىز جانە مۇنان ءارى كۇتە دە المايمىز» دەلىنگەن ۇندەۋدە...

قارامانوۆ  نەگە قۋعىنعا ءتۇستى

ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا باسا ايتىلعان ماسەلە، «SK-5»-ءتىڭ بۇرعىشىلار ماستەرى مارات قارامانوۆقا قاتىستى بولدى. ونىڭ ءدال وسى كومپانيادا جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقانىنا 13 جىل. قارامانوۆتار اۋلەتىنىڭ اقتوبە مۇنايىنا سىڭىرگەن ەڭبەگى – جارتى عاسىرعا جۋىق. قازىردىڭ وزىندە، مارات قارامانوۆتىڭ بالالارى اقتوبە مۇنايىنا قىزمەت ەتەدى. بۇل اۋلەت – اقتوبە وڭىرىنە تانىمال مۇنايشىلار ديناستياسى.

«بۇگىن «ۇلى قابىرعادا» نە بولىپ وتىر؟» دەي كەلىپ، مۇندا ورىن العان زاڭسىزدىقتاردى تاجىريبەلى بۇرعىشى ساۋساقپەن ساناعانداي ەتىپ، ءتىزىپ بەرگەن.

– «ۇلى قابىرعا» كومپانياسىندا مونتاج، دەمونتاج، بۇرعىلاۋ جۇمىسىنىڭ ورىندالۋ مەرزىمى شەكتەن تىس قىسقارتىلعانى سونشا، ونى ورىنداۋ مۇمكىن ەمەس;

– بۇرعىنى ورناتۋ جۇمىسىنا مۇلدە ۋاقىت بولىنبەگەن. مونتاج-دەمونتاج جۇمىسى ءۇشىن ارنايى تەحنيكا جانە اۆتوكراندار تولىق قامتاماسىز ەتىلمەيدى;

– بۇرىنعى تاجريبەلى دەگەن مونتاجشىلار مەن دانەكەرلەۋشىلەردىڭ جارتىسىنان استامى قىسقارتىلعان. ناتيجەسىندە مونتاج جانە دەمونتاجعا قاتىستى قىرۋار شارۋا ءوز دەڭگەيىندە جۇرگىزىلمەيدى;

– ۋاقىتتىڭ اسا تىعىزدىعىنان جۇمىسشىلار مونتاجداۋ جۇمىستارىن ورىنداعان كەزدە تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىك شارالارىن بۇزۋعا ەرىكسىز بارادى;

– بۇرعى باسىندا بولۋعا ءتيىس ارنايى ينجەنەرلەر سانى از. ولار دا قىسقارتۋعا ۇشىراعان;

– ەگەر قىتاي باسشىلارى قازاقستاننىڭ «ەڭبەك تۋرالى» زاڭىن بۇزباسا، ءار جۇمىسشىعا 400–500 مىڭ تەڭگە جالاقى تيەسىلى بولۋى كەرەك. بىراق جۇمىسشىلاردى ايتپاعاندا، بۇرعىشىلار ماستەرىنىڭ ءوزى 160–180 مىڭ تەڭگە ايلىق الادى. ماستەر اتاۋلى تاۋلىگىنە 20 ساعات جۇمىس ىستەپ، ءتورت ساعات قانا دەمالادى!

بۇل عانا ەمەس، ءبىزدىڭ كەز كەلگەن زاڭدى تالابىمىزعا كومپانيا تاراپىنان: «اقشا جوق، جوسپار ورىنداماي، شىعىنعا باتىپ وتىرسىڭدار...» – دەگەن سوزدەن وزگە ايتىلمايدى. ال مۇنايشىلاردىڭ وزدەرى مۇنايدى بۇرىنعىدان الدەقايدا كوپ وندىرەتىندەرىن بىلەدى.

قازىر بۇرعى باسىنداعى بار جۇمىس تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىك شارالارىن بۇزۋ ارقىلى جۇرگىزىلەدى. بۇل ىسكە قاتىستى جەرگىلىكتى دەپارتامەنت مامانى جۇمىستى توقتاتۋعا نۇسقاۋ بەرسە، قىتاي جاقتىڭ مامانى ارالاسىپ، جۇمىستى جانداندىرۋعا نۇسقاۋ بەرەدى.

كەز كەلگەن ورىندالماعان جوسپار، سىنعان جابدىق ءۇشىن تەك جەرگىلىكت ماماندار جاۋاپتى. قىتاي جاعىنىڭ ماماندارى ەشبىر جاعدايدا جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز مويىندارىنا المايدى.

2012 جىلى 20 قاراشا كۇنى دولوتو ۇرلانعانىن بىلەمىز. ءبىز ونى جوققا شىعارمايمىز. بىراق ءبىز بريگادانىڭ نامىسى ءۇشىن، ءبارىمىز جابىلىپ ىزدەپ، دولوتونى ورنىنا قويعانبىز. مۇنان «ۇلى قابىرعا» ءبىر تيىن دا زارداپ شەككەن جوق. سوعان قاراماستان، وسىنى سىلتاۋ ەتىپ، مەنى جۇمىستان شىعارىپ وتىر. مىنە، ءۇش ايدان بەرى ەش نەگىزسىز جۇمىسسىز وتىرمىن.

سەبەپ بىرەۋ عانا: مەن يان تسىۆەي مىرزاعا (باس ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى) ۇنامايدى ەكەنمىن. وعان ۇنايتىن مەن قىز با ەكەنمىن؟

مەنىڭ ايتارىم، قىتاي ماماندارى ءبىزدىڭ مامانداردى مەنسىنگىسى كەلمەگەن كۇننىڭ وزىندە ءبىزدىڭ ەلدىڭ زاڭىن ورىنداسىن! كەز كەلگەن شەتەلدىك كومپانيا قاي ەلدە جۇمىس ىستەسە، سول ەلدىڭ زاڭىنا باعىنۋى، ونى ورىنداۋى ءتيىس».

بۇرعىشىلار اۋلەتىنىڭ وكىلى جازعان حاتتىڭ قىسقاشا مازمۇنى وسىنداي. ءبىز ونىڭ جازۋ ۇلگىسىن دە وزگەرتكەن جوقپىز.

قازىر كومپانيا حۋ ەر تايدىڭ اتىنا مارات قارامانوۆتى قايتادان جۇمىسقا الۋ تۋرالى اشىق حات جاريالانىپ، وعان 27 بۇرعىشىلار بريگاداسى ماستەرلەرىنىڭ 17-ءسى قول قويعان. سەرىكتەستىك جۇمىسشىلارى «مەرزىمى شەكتەۋسىز ەرەۋىل جاريالايمىز» دەگەن سوڭ عانا بيلىك پەن اتقارۋشى ورگاندار قورقىپ، قارامانوۆتى قاماۋدان بوساتقان. بىراق قالادان شىقپايتىنى تۋرالى قولحات الىپ، ۇيقاماققا وتىرعىزىپ قويعان. جوعالىپ، ورنىنا قويىلعان دولوتو ءۇشىن، قارامانوۆقا قاتىستى سوت بولادى دەپ كۇتىلۋدە.

«مۇنايشىلار اۋلەتىنىڭ وكىلى، ءوزى 27 جىلدان بەرى اقتوبە مۇنايىنا ەڭبەگى سىڭگەن ماراتتىڭ دولوتونى ۇرلاپ نەسى بار؟ بۇل مۇمكىن ەمەس. كەرىسىنشە، ول دولوتو جوعالعان كۇنى بۇكىل اقتوبە وبلىسى بويىنشا بارلىق بەلگىلى مۇنايشىلارعا حابارلاسىپ، كەزدەيسوق دولوتونى ساتىپ الماۋدى ايتىپ، ساقتاندىردى. جابدىقتىڭ جوعالعان تۋرالى جەرگىلىكتى پوليتسياعا شاعىم تۇسىرگەن دە مارات قارامانوۆ.

ءوزى پوليتسيانىڭ كومەگىنسىز، دولوتونى ىزدەستىرىپ، ونىڭ تابىلۋىنا ىقپال ەتتى. ەگەر ول تابىلماعاندا، ونسىز دا ماردىمسىز ايلىق الىپ جۇرگەن جۇمىسشىلارعا ءبولىپ تولەتەتىن ەدى. ول ءبىزدى، جۇمىسشىلاردى وسىنداي قيىندىقتان قۇتقارىپ قالدى»، – دەيدى جۇمىسشىلار.

ولار مارات قارامانوۆتى جازىقسىز سوتتاۋعا جول بەرمەيتىندەرىن ايتىپ وتىر. ويتكەنى ول وسى وڭىردە قازاق جۇمىسشىلارىنىڭ ماسەلەسىن كوتەرىپ جۇرگەن، وزىمەن نيەتتەس ازاماتتاردىڭ باسىن قوسىپ، تاۋەلسىز كاسىپوداق قۇرايىن دەپ جۇرگەن ازامات. سەبەبى تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىكتىڭ ساقتالماۋىنان وندىرىستە جاراقات الۋ مەن ادام ءولىمى جيىلەپ كەتتى. كومپانيا باسشىلارى مۇنى جاسىرىپ قالۋعا تىرىسادى.

جەرگىلىكتى مۇنايشىلار وسىعان دەيىن تاۋەلسىز كاسىپوداق وكىلى ايدوس سادىقوۆتىڭ قالاي جازىقسىز ەكى جىلعا سوتتالعانىن بىلەدى. ەندى مۇنان بىلاي ونداي زاڭسىزدىققا جول بەرمەۋگە بەل بۋىپ وتىرعان كورىنەدى.

شىنىندا دا، بىلتىرعى جىلدىڭ قاراكۇزىندە جوعالعان جابدىق تۋرالى ماسەلە ارادا جارتى جىلدان استام ۋاقىت وتكەندە نەگە قايتا قوزعالىپ وتىر؟ سول كەزدە نەگە قارامانوۆقا «ۇرىنى جاسىرىپ-جاپتىڭ» دەپ كىنا تاقپاعان؟ تۇسىنىكسىز.

قازاق نەگە ءوز جەرىندە وگەي؟

«ءبىز، ورتالىق قويمانىڭ ءبىر توپ جۇمىسشىلارى، وسى حاتقا قول قويىپ وتىرمىز» دەپ باستالادى بپق وكىلدەرىنە تاراتىلعان تاعى ءبىر قۇجات. بۇل دا «ۇلى قابىرعانىڭ» باس ديرەكتورى حۋ ەر تايعا جولدانعان حات ەكەن.

«ءبىز بار قويمالاردىڭ باستىعى لي ءچجانتسزيدىڭ ادامدارمەن دۇرىس ءتىل تابىسا المايدى، ونىمەن ءبىر ۇجىمدا جۇمىس ىستەۋدەن باس تارتامىز» دەي كەلىپ، ادامدار لي دەگەن بالەنىڭ ورىنسىز تالاپ قوياتىنى تۋرالى شاعىمدانعان. ماسەلەن، بۇرعىلاۋ جۇمىسىنا قاجەت جابدىق، قوسالقى بولشەك قاي بريگاداعا تىعىز تۇردە قاجەت، سوعان ءبىرىنشى كەزەكتە جونەلتىلۋى ءتيىس. لي بولسا، قىتاي بريگاداسىنا قاجەت زاتتىڭ ءبىرىنشى كەزەكتە جىبەرىلۋىن تالاپ ەتەدى. ءتىپتى قويما قىزمەتكەرلەرى تۇسكى ءۇزىلىس كەزىندە اس ءىشىپ وتىرسا دا، قىتايلار كەلسە، ءىشىپ وتىرعان اسىن تاستاپ، ولارعا قاجەتتى زاتتى ىزدەپ جونەلۋى كەرەك...

بۇل بۇل ما، لي بىزدەن تەك قانا ورىس تىلىندە سويلەسۋىمىزدى تالاپ ەتەدى! ال ءبىزدىڭ ارامىزدا تۋعالى بۇل تىلدە سويلەمەگەن جۇمىسشىلار بار! بۇل جاعداي ءبارىمىزدىڭ جانىمىزعا باتادى جانە ءبىز ۇلكەن الاڭداۋشىلىق ۇستىندەمىز» دەپ قول قويعان ادامنىڭ سانى وننان اسادى...

قىتايدىڭ قازاق جەرىندە ءجۇرىپ، قازاقتى ادام عۇرلى كورمەۋىنىڭ مىسالى بۇل ۇجىمدا جەتىپ-ارتىلادى. ەسەپشى ا. قۇسايىنوۆانىڭ اتقارۋشى ديرەكتور يان تسىۆەيدىڭ اتىنا تۇسىرگەن شاعىمى وسىعان دالەل. شاعىم مازمۇنى، قىتايلىق اسپازشى دجانعا قاتىستى. قۇسايىنوۆا كەزەكتى قۇجاتقا قول قويعىزۋ ءۇشىن، لي سۋيە دەگەنگە تەلەفون شالادى. ول بولسا ورالدا جۇرگەنىن ايتىپ، ءوزى ءۇشىن اسپازشى دجان قول قويا سالسىن دەگەندى ايتادى. قۇسايىنوۆا دجانعا ءبىر ەمەس، ەكى-ءۇش رەت كەلەدى. ول قۇسايىنوۆانىڭ نە ايتقانىن شىبىننىڭ ىزىڭىنداي دا كورمەگەن. ەڭ سوڭىندا ەسەپشى بۇل لي سۋيەنىڭ تاپسىرماسى ەكەنىن ايتىپ، قول قويۋىن تالاپ ەتكەندە، الگى قولىنا نە تۇسسە، سونى ەسەپشى ايەلگە لاقتىرىپ، ءتىپتى، ونى جاعادان سۇيرەگەندەي ەتىپ، قويمادان يتەرىپ شىعارعان!

ايەل ادامعا قاتىستى مۇنداي دورەكىلىك، بۇزاقىلىق، ءتىپتى ادامعا قول كوتەرگەنى ءۇشىن قىلمىسقا جاتاتىن بۇل ءىس تە اياقسىز قالعانعا ۇقسايدى...

قاشانعى تونالا بەرمەكپىز؟

«ۇلى قابىرعادان» شەكتەن تىس قورلىق كورگەن قازاق مۇنايشىلارىنىڭ مۇڭ-زارى وسى ايتىلعاندارمەن بىتپەيدى. ولار قازىر قر ەكونوميكالىق قىلمىسقا جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى راشيد تۇسىپبەكوۆ مىرزاعا دا شاعىمدانۋدا. بۇل جەردە ماسەلە تاپاداي تالتۇستە تونالىپ جاتقان ميللوندار، مۇمكىن، ءتىپتى ميللياردتار تۋرالى بولىپ وتىر.

بۇل شاعىمدا 2008 جىلى «ۇلى قابىرعاعا» حۋ ەر تاي كەلگەلى، بۇل جشس-عا ءتۇرلى قىزمەت كورسەتەتىن بىرقاتار كوممەرتسيالىق فيرمالار پايدا بولعانى كورسەتىلگەن. اتاپ ايتقاندا، «ازيا-افريكا پەتروليۋم»، «كوسمو-سەرۆيس»، «انت-ويل»، «حۋانتسو-سۇڭقار مۇناي»، ت. ب.

وسى فيرمالار ارقىلى «ۇلى قابىرعا» ءۇشىن قاجەت جابدىقتار جەرگىلىكتى بازارداعىدان الدەنەشە ارتىق باعامەن ساتىلىپ الىنا باستاعان. ماسەلەن، جەرگىلىكتى قۇرىلىس بازارىندا اعاش تاقتايدىڭ 1 كۋبى 25 000 تەڭگە تۇرسا، «ۇلى قابىرعا» مۇنى جاڭاعى اتالعان فيرمالاردىڭ بىرىنەن 135 000 تەڭگەدەن ساتىپ الادى. ەڭ سوراقىسى 10 تەڭگە تۇراتىن ءبىر بۇراندا شەگە (شۋرۋپ) بريگاداعا 3 500 (!) تەڭگەدەن كەلەدى.

2010 جىلى بۇرعىلاۋ ماستەرلەرى «بۇل نەگە قىمبات؟» دەپ شۋ كوتەرگەن بولاتىن. وسىدان سوڭ كومپانيا باسشىلارى قۋلىققا بارىپ، تاۋارعا قوسا بەرىلەتىن جونەلتپە قۇجاتتاردى (ناكلادنويلار) باعاسىز جىبەرەتىن بولعان.

تاپسىرىس ورىندايتىن كولىكتەر «ازيا-افريكا» فيرماسى ارقىلى «ۇلى قابىرعا» جشس-نە قىزمەت كورسەتەدى. جەرگىلىكتى جۇرگىزۋشىلەردىڭ 10 توننالىق «كاماز» جۇك كولىكتەرىنە ايىنا 300 000 تەڭگە تولەنەدى. مۇنىڭ ىشىنە ۆاحتالىق ادىسپەن جۇمىس ىستەيتىن ەكى جۇرگىزۋشىنىڭ ايلىعى، جانار-جاعار ماي مەن قوسالقى بولشەكتەردىڭ قۇنى كىرەدى. ال سالىستىرۋ ءۇشىن، شاعىمدا حۋ ەر تايدىڭ كولىكتەرىنە قانشا تولەنەتىنى كورسەتىلگەن.

بۇل انىقتاما بويىنشا:

– «تويوتا-لاندكرۋزەر-200» (№794331) – ايىنا – 1 000 000 تەڭگە;

– «لەكسۋس-300» (№د-388سس – ايىنا – 700 000 تەڭگە;

– «تويوتا-كامري» (1781 انا) – ايىنا 250 000 تەڭگە;

– «تويوتا-كوروللا» (№ن794328, №ن-794 330 اي سايىن ارقايسىسىنا 500 000 تەڭگە بولىنەدى;

بارلىق شىعىن «ۇلى قابىرعانىڭ» ەسەبىنەن...

قارجى ماسەلەسىنەن وزگە، جۇمىسشىلاردىڭ جانىنا باتىپ تۇرعان ماسەلە – ءتىل جانە قۇقىق ماسەلەسى. جەرگىلىكتى مامانداردىڭ قۇزىرى ەش جەردە جۇرمەيتىنى، قازاق جۇمىسشىلارىنا قاتىستى ەڭبەك ءتارتىبىنىڭ بۇزىلاتىنى ءوز الدىنا، قىتاي جاعى قازاق تىلىندە سويلەگەندەرى ءۇشىن دە جۇمىسشىلاردى قىرىنا الادى. قايداعى ءبىر قويما باستىعى ءليدىڭ ءوزى «قازاقشا سويلەگەندەر جۇمىستان شىعارىلادى» دەيتىن كورىنەدى. ال باس ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى يان تسىۆەي قازاقشا سويلەۋگە تىيىم سالادى. مۇنايشىلاردىڭ ايتۋىنشا، بۇعان قاتىستى ناقتى دالەلدەر بار. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قىتايلار وزدەرىن ءوز جەرىندە جۇرگەندەي ەركىن سەزىنەدى، «اق دەگەندەرى العىس، قارا دەگەندەرى قارعىس».

ماسەلەن، سەرىكتەستىكتىڭ شتاتتىق كەستەسى بويىنشا 15 ينجەنەر بولۋى ءتيىس. بىراق ناقتى العاندا ءتورت ينجەنەر عانا بار. ونىڭ ەكەۋى – قازاق، ەكەۋى – قىتاي. ال وزگە 11ورىندا وتىرعان قىتايلار ينجەنەرلەر ەمەس. ولاردىڭ ءبىرى – اسپاز، كوبى جاي جۇمىسشى. بىراق ولار ينجەنەر جالاقىسىن الادى. مۇنداي مىسالدار ءار بولىمدە بار. كەلگەن قىتايلاردىڭ دەنى – قازاقستانعا زاڭسىز شەكارا اسىپ كەلگەندەر.

ميگراتسيالىق پوليتسيا قايدا قاراپ وتىر دەرسىز؟

«ال قازاق باسشىلارى نە ىستەپ وتىر؟» دەگەنگە كەلسەك، قۇرباليەۆ باستاعان توپ (ب.وماروۆ.، م.تولەگەنوۆ.، ا.نىسانباەۆ.، س.بايماعانبەتوۆ جانە زاڭگەر دەگەن اتى بار س.كارتين) قازاق جۇمىسشلارىنىڭ جاعدايىن ويلاپ وتىرعان جوق. سەبەبى ولاردىڭ قىتايمەن ءىشىپ-جەمى ءبىر... جەكە تەحنيكالارىن تاپسىرىسقا بەرىپ، حۋ ەر تايدان قوماقتى تابىس تاۋىپ وتىر. ولار ءۇشىن تايدىڭ ايتقانى زاڭ.

جاڭاوزەن قايتالانا ما؟

الماتىعا كەلىپ، ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزۋشىلەر وسىنداي قاۋىپتىڭ بار ەكەنىن باسا ايتتى. قوعام بەلسەندىسى، ازاماتتاردى قورعاۋ قوعامدىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى الپامىس بەكتۇرعانوۆ: «بىزگە قانتوگىستىڭ كەرەگى جوق. ورتاق شەشىمگە كەلەتىن ديالوگ قاجەت»، – دەگەندى بىرنەشە مارتە قاداعالادى.

قازىر جۇمىسشىلار قاتتى اشىنىپ تۇر. جاعدايدىڭ بۇلاي شيەلەنىسۋىنە ەش تاڭعالۋعا بولمايدى. ەڭ الدىمەن، بىرلەسكەن كاسىپورىندا الەۋمەتتتىك تەڭسىزدىك پەن ەڭبەك داۋى ۇزاق ۋاقىتتان بەرى ورىن الىپ كەلەدى.

13 مامىر كۇنى وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى س.نۇرقاتوۆا مۇنايشىلار اتىنان مارات قارامانوۆتى قابىلداعان. «مامىردىڭ 17-نە دەيىن جاۋاپ بەرەمىز» دەگەن اكىمدىكتىڭ دە ۋادەسى ورىندالمادى.

اتالعان شاعىمدار اقتوبە وبلىسىنىڭ اكىمى ارحيمەد مۇحامبەتوۆكە، وبلىستىق قارجى پوليتسياسىنىڭ باستىعى، پولكوۆنيك ت.سابىرجان مىرزاعا دا جولدانعان. حابار جوق. مۇنايشىلاردىڭ شاعىمى بويىنشا، قۇقىق قورعاۋشى بەكتۇرعانوۆ الپامىس حۋمەن جولىققاندا، قىتاي باسشىنىڭ جانىندا بولعان اقتوبە وبلىستىق الەۋمەتتىك جانە ەڭبەكتى قورعاۋ دەپارتامەنتىنىڭ توراعاسى س.امانباەۆ پەن وبلىستىق كاسىپوداق كوميتەتىنىڭ ءى-ءشى ورىنباسارى ۆ.پفانينشتەيل قىتاي باسشىنىڭ ءسوزىن سويلەپ، جۇمىسشىلارمەن مامىلەگە كەلە المايتىندارىن ايتقان.

بىزگە بەلگىلى بولعانداي، ازىرگە «ءبارىن زاڭمەن شەشۋگە بولادى» دەپ اشىنعان مۇنايشىلاردى اقىلعا شاقىرىپ، ولاردىڭ قانداي دا ءبىر ارەكەتكە بارۋىنا جول بەرمەي وتىرعان جالعىز عانا بەكتۇرعانوۆ الپامىس كورىنەدى.

بىراق قازاقتىڭ اشۋى ءبىر كوتەرىلسە، ونى باسۋ قيىن بولاتىنىن دا ۇمىتپاعان ءجون...

گۇلميرا تويبولدينا،

«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 24 (200) 27 ماۋسىم 2013 جىل