جاقىندا، دالىرەك ايتساق، قىركۇيەكتىڭ 5-ءى كۇنى امەريكالىق جۋرناليست، The Atlantic جۋرنالىنىڭ ءتىلشىسى جانە The New Republic جۋرنالىنىڭ بۇرىنعى رەداكتورى فرانكلين فوەردىڭ «سوڭعى ساياساتكەر: دجو بايدەن اق ءۇيىنىڭ ىشكى الەمى جانە امەريكانىڭ بولاشاعى ءۇشىن كۇرەس» اتى كىتابى جارىق كوردى.

اتالمىش كىتاپ باسپادان شىعا سالىسىمەن كوزى قاراقتى وقىرماننىڭ، الەم ساياساتتانۋشىلارى مەن ساياساتكەرلەرىنىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزدى. ويتكەنى وسىناۋ ەڭبەك دجو بايدەننىڭ اقش-قا پرەزيدەنت بولعالى بەرگى ەكى جىلىن تالداپ قانا قويماي، جەكە ءومىرى تۋرالى دا كەڭىنەن اڭگىمەلەيدى.  سوندىقتان دا بولار، Politico جۋرنالى بۇل باسىلىمدى «دجو بايدەندى تۇسىندىرەتىن تۇڭعىش كىتاپ» دەپ اتادى.

فوەر ءوزىنىڭ ءسوزىن ايعاقتاۋ ءۇشىن ءتۇرلى-ءتۇرلى دايەكسوزدەردى نەمەسە دەرەككوزدەردىڭ پىكىرلەرىن الدىڭىزعا تارتپايدى. بىراق اۆتوردىڭ «بايدەننىڭ سىردەستە كەڭەسشىلەرىمەن ەكسكليۋزيۆتى اڭگىمە-دۇكەن قۇرعانى» كىتاپتىڭ رەسمي اننوتاتسياسىندا ايتىلعان.

كىتاپتا بايدەن مەن زەلەنسكيدىڭ العاشقى كەزدەسۋى ەكى تاراپتىڭ دا كوڭىلىنەن شىقپاعانى باياندالادى. نەگە دەسەڭىز، ۋكراينا باسشىسىنىڭ كيەۆتى ناتو-عا قوسۋ جونىندەگى تالابىنا جانە اليانستىڭ دامۋ ديناميكاسىنا جاساعان «ابسۋردتىق تالداۋىنا» اقش پرەزيدەنتىنىڭ «ىزاسى كەلگەن». بۇل 2021 جىلدىڭ قىركۇيەك ايى ەدى.

فرانكلين فوەر وسىناۋ كەزدەسۋدىڭ جايىن: «زەلەنسكيدىڭ كوڭىلى قالعانى ونىڭ قيسىندى ويلاۋ قابىلەتىنە كولەڭكە ءتۇسىردى. ۋكراينا باسشىسى ناتو-عا كىرۋ تۋرالى وتىنىشتەن كەيىن بۇل ۇيىمنىڭ ءىس جۇزىندە تاريحي جادىگەر جانە ىقپالىن جوعالتىپ جاتقانى تۋرالى ءدارىس وقي باستادى. ول بايدەنگە فرانتسيا مەن گەرمانيانىڭ ناتو-دان شىعاتىنىن ايتتى. شىندىققا جاناسپايتىن ابسۋردتىق تالداۋ بايدەننىڭ قىتىعىنا ءتيدى»، – دەپ تۇيىندەدى.

جوعارىداعى كىتاپقا سەنسەك، ءبىرىنشى كەزدەسۋ قارساڭىندا ۋكراينا مەن اقش پرەزيدەنتتەرى ءبىر-ءبىرىن جاراتپاعان. فوەردىڭ جازۋىنشا، اق ءۇي 2021 جىلدىڭ باسىندا «سولتۇستىك اعىن – 2» گاز قۇبىرىن سالعان رەسەيدىڭ كومپانياسىنا قارسى سانكتسيانى الىپ تاستاۋ تۋرالى شەشىم شىعارعاننان كەيىن زەلەنسكي بايدەندى ءالسىز دەپ ويلادى. بۇعان قوسا، ۋكراينا پرەزيدەنتى بۇل جوبانى ۋكراينا ەكونوميكاسى مەن قاۋىپسىزدىگىنىڭ مۇددەلەرىنە نۇقسان كەلتىرەدى دەپ ەسەپتەدى.

ءوز كەزەگىندە بايدەن دە زەلەنسكيدى ۇناتا قويمادى. ويتكەنى ۋكراينا پرەزيدەنتى «سولتۇستىك اعىن – 2» گاز قۇبىرىن سىناعانداردىڭ تاعى ءبىرى تەحاس شتاتىنداعى رەسپۋبليكاشىل سەناتور تەد كرۋزبەن جاقسى دوس بولدى. سول كەزدە كرۋز اق ءۇيدىڭ ۇستانىمىنا نارازىلىق بەلگىسى رەتىندە اقش مەملەكەتتىك دەپارتامەنتىنە بىرنەشە نەگىزگى تاعايىنداۋلاردى سەناتتىڭ قاراۋىنا توسقاۋىل قويدى. «ول مۇنى ءتۇسىندى مە، جوق پا، زەلەنسكي بۇل تريۋكتىڭ سىبايلاسى بولدى، – دەپ جازدى فوەر. – بۇل بايدەن اكىمشىلىگىنىڭ اۋەسقويلىق دەپ سانايتىن ءيىسى. شىندىعىندا، بايدەن دە ۋكرايندىق ارىپتەسى تۋرالى جوعارى پىكىردە ەمەس ەدى».

اۆتور ۆلاديمير زەلەنسكي تۋرالى نەمقۇرايلى كوزقاراسىن جايىپ سالادى. وسىلايشا باراك وباما پرەزيدەنت بولىپ تۇرعان تۇستاعى اقش-ۋكراينا قارىم-قاتىناسىن جانە سول كەزدەگى بايدەننىڭ ءرولىن ەسكە الىپ وتىرىپ، اۆتور بۇرىنعى ۆيتسە-پرەزيدەنت بايدەننىڭ «ۋكراينا ساياساتىنا زەلەنسكيگە قاراعاندا تەرەڭىرەك ارالاسقانىن» اتاپ ءوتتى. ول كەزدە بايدەن 78, زەلەنسكي 43 جاستا ەدى، ال اقش پرەزيدەنتى جاسى ۇلكەن ادام رەتىندە «جاستىق البىرتىققا دانالىق دارىتۋعا تىرىستى، دەپ جازادى فوەر.

سونداي-اق، بايدەن قولداۋى ءۇشىن اقش-قا ۋكراينا باسشىسى العىس ايتادى دەپ دامەلەنگەن. زەلەنسكي بولسا، كەرىسىنشە، تالاپ-تىلەكتەرىن قارشا بوراتقان. ەڭ باستىسى، ۋكراينانىڭ ناتو-عا قوسىلۋى بولدى. «ءتىپتى زەلەنسكيدىڭ بايدەن اكىمشىلىگىندەگى جاناشىرلارى دا ونىڭ كەزدەسۋدە ساتسىزدىككە ۇشىراعانىمەن كەلىستى»، – دەپ جازادى فرانكلين فوەر. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل جاعداي بولاشاقتا «بۇدان دا قيىن اڭگىمەلەر» بولاتىنىن كورسەتتى.

وسى ۇزىندىلەرگە سىلتەمە جاساي وتىرىپ، بريتانيانىڭ The Guardian اتتى باسىلىمى وسى ۇزىندىلەردى كەلتىرىپ وتىرىپ، «فوەردىڭ بۇكپەسىز اڭگىمەسى اق ءۇيدىڭ بەلگىلى ءبىر دارەجەدەگى «باس اۋرۋىنا» اينالۋى دا مۇمكىن» دەپ بولجادى...

كىتاپتاعى دجو بايدەن مەن رەسەيدىڭ ديكتاتورى ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ ءبىر-ءبىرىن سيپاتتاۋى دا وزىنشە قىزىقتى. «بىردە بايدەن ءپۋتيندى دوسىنا «مەكتەپ وقۋشىسى» دەپ ايتتى»، – دەپ جازادى فرانكلين فوەر. كىتاپتا بايدەن ءبىر كەزدەرى ءپۋتيندى دوسىنا جامان مەكتەپ وقۋشىسى دەپ سيپاتتاعانى ايتىلادى. دايەكسوزدى Politico ۇسىنعان.

ەكىنشى جاعىنان، كىتاپ اۆتورىنىڭ ايتۋىنشا، رەسەيلىك ۇگىت-ناسيحاتتىڭ بايدەندى شاۋ تارتقان قاريا ەتىپ كورسەتۋگە تىرىسقاننان كەيىن، رەسەيدىڭ ۋكرايناعا باسىپ كىرۋىنە ءبىر جىلدان از ۋاقىت قالعاندا، پۋتين اقش پرەزيدەنتىنىڭ 2021 جىلى جەنەۆادا كەزدەسۋدەن ءبىر جىل بۇرىن كەزدەسكەن كەزدە ونىڭ سىمداي تارتىلعان دەنە بىتىمىنە تاڭ قالدى.

«پۋتين بايدەنمەن امانداسقاندا، ونىڭ سىرتقى كەلبەتى ونى تاڭ قالدىرعان سياقتى. «ءسىز تىڭ كورىنەسىز»، – دەدى ول»، – دەپ جازادى فوەر. اۆتوردىڭ اتاپ وتۋىنشە، پۋتين دجو بايدەننىڭ قاۋساعان قاريا ەمەستىگىنە قاتتى تاڭعالعانى سونشالىق، گەرمانيا كانتسلەرى انگەلا مەركەلمەن كەزدەسۋدىڭ قورىتىندىسى تۋرالى ايتقان اڭگىمەسىندە بۇل تۋرالى تەلەفون ارقىلى ايتۋدى قاجەت دەپ ساناعان. «پرەزيدەنت بايدەننىڭ جاعدايى وتە جاقسى»، - دەدى ول كەزدە رەسەيلىك ديكتاتور.

كىتاپ اۆتورى، بۇعان قوسا، بايدەننىڭ وبامانى ءتيىستى ينتوناتسيامەن انت بەرۋگە ۇيرەتۋ كەرەك ەكەنىن دوستارىنا ايتقانىن جازادى. ول «fuck you» دەگەندى دۇرىس ايتۋدى بىلمەدى – «داۋىستى دىبىستاردىڭ دۇرىس سوزىلۋىمەن جانە داۋىسسىز دىبىستاردىڭ قاجەتتى قاتتىلىعىمەن». امەريكانىڭ ءباسپاسوزى بۇل وقيعا بايدەندى ورتا تاپتا وسكەن جانە زياتكەرلىك ەليتيزمدى ۇناتپايتىن ادام رەتىندە كورسەتەدى دەپ بولجايدى. بولاشاقتا بۇل گارۆاردتا ءبىلىم العان باراك وبامامەن بەلگىلى ءبىر شيەلەنىس تۋدىردى.

كەرىمسال جۇباتقانوۆ

Abai.kz