پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ قىتايعا ساپارىنىڭ «بارەكەلدىسى» مەن «اتتەگەن-ايى» قاتار تۇرعان سياقتى.

«بارەكەلدىسى» سول - كاسىبي ديپلومات رەتىندە پرەزيدەنت توقاەۆ جاڭا قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتىنا جاڭالىقتار ەنگىزىپ جاتقانىن مويىنداۋ كەرەك. سونىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى – شەت ەلدەرگە جاسالعان ساپارلار ناقتى كەلىسىم-شاتتار مەن جوبالارمەن كومكەرىلۋدە. بۇرىن جالپىلاما ۋاعدالاستىقتار كوبىرەك بولسا، بۇگىندە ەكىجاقتى قۇجاتتار دەرەكتى ءمان مەن مازمۇنعا تولا باستادى.

ءبۇل جولى دا سولاي بولعان سىقىلدى. رەسمي اقپاراتقا سۇيەنسەك، قۇنى 16,4 ميلليارد دوللارعا قۇرايتىن 30 كوممەرتسيالىق قۇجاتقا قول قويىلىپتى جانە دە ولار ينۆەستيتسيا تارتۋ، ساۋدا-ساتتىق، وندىرىسكە تەحنولوگيا ەنگىزۋ، كرەديتتىك جەلىلەر اشۋ سەكىلدى ماڭىزدى سالالاردى قامتيدى ەكەن.

«اتتەگەن-ايى» سول – وسى قۇجاتتاردىڭ ناقتى ءمان-مازمۇنىنان كوپشىلىك بەيحابار. «سۋدىڭ دا سۇراۋى بار»، - دەيدى اتام قازاق. وسى كەلىسىمدەرگە قانداي شارتتار نەگىزىندە قول قويىلىپ جاتىر؟ جانە دە ول جوبالار ءتيىستى ورگاندار مەن تاۋەلسىز ساراپشىلاردىڭ قاتىسۋىمەن تالقىلاندى ما؟

ايتپەسە، نازارباەۆتىڭ تۇسىندا (2009 جىلى) قىتايدان العان 10 ميلليارد دوللار كرەديتىمىزدىڭ تاعدىرى نە بولدى – ونى دا بىلمەيمىز. ول دا ەرتەڭگى كۇنى مەملەكەتتىك بيۋدجەتىمىزگە قوسىمشا جۇك بولىپ ارتىلىپ جاتاتىنى بەلگىلى.

ماسەلەن، ءوز سوزىندە پرەزيدەنت: «جالپى ينۆەستيتسيالىق كولەمى 21 ميلليارد دوللار قۇرايتىن 52 بىرلەسكەن جوبا جۇزەگە اسۋدا»، - دەپ مالىمدەدى. سول جوبالاردى نەگە رەسمي باق جۇيەسى حالىققا كورسەتىپ، قازاقستان ەكونوميكاسىنا تيگىزىپ جاتقان پايداسى تۋرالى جاعىمدى اقپارات تاراتپايدى؟

ايتپاقشى، قول قويىلعان قۇجاتتاردىڭ ىشىندە «مەموراندۋم» دەگەن جەڭىل-جەلپى ءارى جاۋاپكەرشىلىگى شامالى جانر بارشىلىق. ويتكەنى، مەموراندۋم دەگەنىمىز – بەلگىلى ءبىر جوبانى بىرلەسە جۇزەگە اسىرۋعا نيەت تانىتۋ عانا. ونداي قۇجاتتاردىڭ كوپ جاعدايدا ارتى سيىقكۇيىمشاقتالىپ كەتەتىنى تاعى بار.

«بارەكەلدىسى» سول – ەكىجاقتىق ساۋدا-ساتتىق، تاۋار مەن اقشا اينالىسىنىڭ كولەمى ءتاپ-ءتاۋىر-اق ەكەن.

«اتتەگەن-ايى» سول – ول اينالىس... ءبىر جاقتى! ياعني، ءبىز قىتايعا تەك قانا پايدالى قازبالارىمىزدى ساتامىز دا، ول جاقتان... سمارتفوندار، باسقا دا تەحنيكالىق جابدىقتار الادى ەكەنبىز. وتىز جىل بويىنا ەكونوميكامىزدى ديۆەرسيفيكاتسيالاي الماي جاتقان بىزدەن نە قايىر؟! ەسكى قازاقستان سەكىلدى جاڭا قازاقستان دا قىتايدىڭ، قالا بەردى، كۇللى الەمنىڭ شيكىزات شىلاۋى بوپ قالا بەرمەك پە؟

«بارەكەلدىسى» سول – ۇلى جىبەك جولى زامان تالاپتارىنا ساي تسيفرلانادى ەكەن. تسيفرلىق دەگەنىمىز تەك قانا تەحنولوگيالىق، كوممۋنيكاتسيالىق مۇمكىندىكتەر ەمەس، ول دەگەنىڭىز، ەڭ الدىمەن، جاريالىلىق، اشىقتىق، ياعني، كەز كەلگەن تاۋاردىڭ كەز كەلگەن تۇكپىرگە جەتكىزىلۋىن ونلاين باقىلاپ وتىرۋعا بولادى دەگەن ءسوز.

«اتتەگەن-ايى» سول – وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن پرەزيدەنتىمىزدىڭ اۋزىنان شىققان وتكىر سىننىڭ ناتيجەسىن ءالى دە كورىپ تۇرعان جوقپىز. ەستەرىڭىزگە سالايىن، وتكەن جىلى پارلامەنتتە پرەزيدەنت قىتاي كەدەن ورگاندارىنىڭ مالىمەتتەرىمەن ءبىزدىڭ ستاتيستيكانىڭ سايكەسسىزدىگى ميللياردتاعان دوللاردان اساتىنىن اشىق ايتقان بولاتىن. ءوز باسىم سول سىننان كەيىن بىرەۋدىڭ جاۋاپقا تارتىلعانى جانە پرەزيدەنت ايتقان سايكەسسىزدىك جويىلعانى تۋرالى بىردە-ءبىر اقپارات ەستىمەپپىن.

«بارەكەلدىسى» سول – بۇل جولى قىتاي باسشىسى سي تسزينپين: «قىتاي قازاقستاننىڭ ەگەمەندىگى مەن جەر تۇتاستىعىن قولدايتىنىن» باسا ايتتى. بۇرىن ول وسى ۇستانىمىن استانا تورىندە تۇرىپ جاريالاپ ەدى. سونىسىنا ريزا بولعانمىن. الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ءورشىپ، اينالا مەن ادامداردى جالماعان ورتكە ۇلاسىپ جاتقان مەملەكەتارالىق قاقتىعىستار مەن سوعىستار (جالعىز ۋكراينا مەن رەسەي، پالەستينا مەن يزرايل ەمەس) بەلەڭ الىپ تۇرعان كەزدە الپاۋىت كورشىمىزدىڭ وسىلايشا مالىمدەۋىن ءوز باسىم قازاق ديپلوماتياسىنىڭ جەڭىسى دەپ بىلەمىن.

«اتتەگەن-ايى» سول – وسىنداي كەپىلدىكتى نەلىكتەن ءبىز الەمنىڭ باسقا ىقپالدى ورتالىقتارى مەن دەرجاۆالارىنان (بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى، ەۋرووداق، اقش) ەستىمەيمىز؟ بۇل دا بولسا، قازاق ديپلوماتياسىنىڭ كەمشىلىگى دەپ تۇسىنەيىك.

«بارەكەلدىسى» سول – بۇل جولى پرەزيدەنت توقاەۆ قازاقتار شوعىرلانعان شىڭجاڭ-ۇيعىر اۆتونوميالىق اۋدانىنىڭ ورتالىعى ءۇرىمجى قالاسىنا ارنايى باردى. ءوز باسىم مۇنى مىقتى ديپلوماتيالىق قادام دەپ سانايمىن.

«اتتەگەن-ايى» سول – رەسمي اقپاراتتا وسى ايماقتا تۇرىپ جاتقان قازاقتاردىڭ «قايتا تاربيەلەۋ» لاگەرلەرىندەگى مۇشكىل جاعدايى جايىندا ەشنارسە ايتىلماعان.

ءبىر عانا ءۇمىت بار: كانىگى ديپلومات رەتىندە توقاەۆ بۇل وتكىر ماسەلەنى سي تسزينپينمەن ەكەۋارا اڭگىمەدە قوزعاعان بولار. ايتپەسە، ءبىز، قازاق تا، قىتاي دا ونى تۇسىنە قويماس.

ءسوز جوق، قىتاي – قۇدايى كورشىمىز. وسىناۋ الپاۋىتپەن قاتار ءومىر ءسۇرۋ، بالكىم، قازاققا جاراتقان يەمنىڭ بەرگەن ءبىر سىنى بولار. ءسوز جوق، كورشىمەن تاتۋ-ءتاتتى، ءتىل تابىسىپ، قاتار تۇرۋ، رەتى كەلسە، ساۋدا-ساتتىق جاساپ، تاۋار مەن قارجى الماسۋ قاجەت-اق.

بىراق، وزىڭنەن 70 ەسە ۇلكەن حالىقپەن قارىم-قاتىناس جاساۋدىڭ ءوز قاۋپى دە بار ەكەنىن ۇمىتپايىق: بايقاماي، قولتىعىنىڭ استىنا كىرىپ كەتۋىمىز دە مۇمكىن. بۇگىندە قارۋلى كۇش ەكسپانسياسىنان گورى قارجى-قاراجات پەن مەنشىك ەكسپانسياسى اناعۇرلىم قاۋىپتىرەك!

وسىنىڭ ءبارىن قىتايعا قاتىستى باستى شەشىمدەردى قابىلداپ جاتقان باسشىلار تۇسىنەدى-اۋ دەپ سەنگىم كەلەدى.

ءامىرجان قوسان

Abai.kz