قۋاندىق شاماحايۇلى. قوعامدىق تەلەۆيزيا– اقشانىڭ سوڭىنا تۇسپەيدى
سوڭعى كەزدە قازاق قوعامىندا «قوعامدىق تەلەۆيزيا» ماسەلەسى ءجيى قوزعالىپ ءجۇر. بۇل كەزدەيسوقتىق ەمەس. دەموكراتيالىق قۇندىلىقتارعا ۇمتىلعان سايىن حالىق شىنايى اقپارات الۋدى تالاپ ەتە باستايدى. ال، بىزدەگى تەلەارنالاردىڭ بارلىعى دەرلىك سول باياعى كەڭەس كەزىنەن قالعان «ۇگىت-ناسيحات» قۇرالىنىڭ دەڭگەيىنەن اسا الماي وتىرعان جايى بار. بۇل تۇرعىدان كەلگەندە قوعامدىق تەلەۆيزيا ماسەلەسىنىڭ قوزعالۋى قۇپتارلىقتاي.
دەگەنمەن، «بىرەۋ ءبىلىپ ايتادى، ەندى بىرەۋ ەكى ەزۋىن ءتىلىپ ايتادى» دەمەكشى، بىلمەستىگىنە قاراماي ءدىلمارسىپ، قايداعىنى بىقسىتىپ جۇرگەندەر دە بار. وندايلار جۇرتتى شاتاستىرىپ جىبەرۋى دە كادىك. مۇنداي جاعدايدا قالاساق تا، قالاماساق تا بۇل جاعىنان الەمدە وزىق تاجىريبەسى بار اقش جۋرناليستيكاسىنا جۇگىنەمىز. ازىرشە، سودان ارتىق ءتيىمدى ۇلگى دە جوق.
2001 جىلى ۆاشينگتونعا بارعان ساپارىمىزدا اقش قوعامدىق تەلەراديو كورپوراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى روبەرت كۋنراد مىرزانىڭ قابىلداۋىندا بولعان ەدىك. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنا زەر سالساق، الەمدە مۇنداي كورپوراتسيا جوق ەكەن. ولار حابار جۇرگىزۋدە دەربەستىك ساقتاعاندارىمەن فەدەرالدىق ۇكىمەت تاراپىنان قارجىلاندىرىلادى. كورپوراتسيا 1967 جىلى كونگرەستىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان. بۇگىنگى تاڭدا ەلدەگى بارلىق تەلەراديو كومپانيالارعا باعدارلامالىق قىزمەت كورسەتۋمەن قاتار بىلىكتىلىكتەرىن جەتىلدىرۋلەرىنە كومەكتەسەدى. سونىمەن قاتار قارجى جاعىنان دا قولداۋ كورسەتە الادى ەكەن.
سوڭعى كەزدە قازاق قوعامىندا «قوعامدىق تەلەۆيزيا» ماسەلەسى ءجيى قوزعالىپ ءجۇر. بۇل كەزدەيسوقتىق ەمەس. دەموكراتيالىق قۇندىلىقتارعا ۇمتىلعان سايىن حالىق شىنايى اقپارات الۋدى تالاپ ەتە باستايدى. ال، بىزدەگى تەلەارنالاردىڭ بارلىعى دەرلىك سول باياعى كەڭەس كەزىنەن قالعان «ۇگىت-ناسيحات» قۇرالىنىڭ دەڭگەيىنەن اسا الماي وتىرعان جايى بار. بۇل تۇرعىدان كەلگەندە قوعامدىق تەلەۆيزيا ماسەلەسىنىڭ قوزعالۋى قۇپتارلىقتاي.
دەگەنمەن، «بىرەۋ ءبىلىپ ايتادى، ەندى بىرەۋ ەكى ەزۋىن ءتىلىپ ايتادى» دەمەكشى، بىلمەستىگىنە قاراماي ءدىلمارسىپ، قايداعىنى بىقسىتىپ جۇرگەندەر دە بار. وندايلار جۇرتتى شاتاستىرىپ جىبەرۋى دە كادىك. مۇنداي جاعدايدا قالاساق تا، قالاماساق تا بۇل جاعىنان الەمدە وزىق تاجىريبەسى بار اقش جۋرناليستيكاسىنا جۇگىنەمىز. ازىرشە، سودان ارتىق ءتيىمدى ۇلگى دە جوق.
2001 جىلى ۆاشينگتونعا بارعان ساپارىمىزدا اقش قوعامدىق تەلەراديو كورپوراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى روبەرت كۋنراد مىرزانىڭ قابىلداۋىندا بولعان ەدىك. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنا زەر سالساق، الەمدە مۇنداي كورپوراتسيا جوق ەكەن. ولار حابار جۇرگىزۋدە دەربەستىك ساقتاعاندارىمەن فەدەرالدىق ۇكىمەت تاراپىنان قارجىلاندىرىلادى. كورپوراتسيا 1967 جىلى كونگرەستىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان. بۇگىنگى تاڭدا ەلدەگى بارلىق تەلەراديو كومپانيالارعا باعدارلامالىق قىزمەت كورسەتۋمەن قاتار بىلىكتىلىكتەرىن جەتىلدىرۋلەرىنە كومەكتەسەدى. سونىمەن قاتار قارجى جاعىنان دا قولداۋ كورسەتە الادى ەكەن.
- ءبىز تەلەراديو كومپانيالاردىڭ تابىس تابۋ ءۇشىن جارناما كوبەيتۋىنە توسقاۋىل جاسامايمىز. بىراق، كەرەرمەندەردىڭ مۇددەسىن ەشقاشان اياققا تاپتاۋعا جول بەرمەيمىز. ايتالىق، قوعامدىق تەلەديدارلار ءۇشىن جارنامانىڭ مولشەرى ءۇش سەكۋندتان اسپاۋى كەرەك - دەيدى روبەرت مىرزا.
1993 جىلعى مالىمەت بويىنشا قۇراما شتات اۋماعىندا 11 مىڭ 500 راديوستانتسيا جۇمىس ىستەيدى دەگەن دەرەك بار ەكەن. ولاردىڭ 1600-ءى كوممەرتسيالىق ەمەس، ياعني، جارنامالىق قىزمەتپەن اينالىسپايتىن تەك قانا جاڭالىقتار، تانىمدىق تالداۋ-ساراپتاما ماتەريالدار تاراتۋمەن شۇعىلدانادى. مۇنى ولار قوعامدىق، اعارتۋ راديوستانتسيالار دەپ اتايتىن كورىنەدى. بۇلاردىڭ دەنى ۋنيۆەرسيتەتتەر، كوللەدجدەردىڭ ستۋديالارى ارقىلى ەفيرگە شىعادى ەكەن. وسىنداي تەلەۆيزيالار دا بار. ءوز بەتىمەن پايدا تابا المايتىن ياعني، شىعىنمەن جۇمىس ىستەيتىن تەلەراديو ورىندارى قارجىنى قايدان الادى؟ - دەگەن سۇراقتىڭ تۋى زاڭدى. بۇل سۇراعىمىزعا كورپوراتسيا پرەزيدەنتى روبەرت كۋنراد مىرزا:
-ولارعا كوبىنەسە، قوعامدىق قورلار، جەكە مەنشىك ۇيىمدار دەمەۋشىلىك جاساپ جانە قالالىق، ايماقتىك، فەدەرالدىق قارجى كوزدەرى كومەك كورسەتىپ وتىرادى. سونىمەن بىرگە وزدەرى ءارتۇرلى بايقاۋلارعا قاتىسىپ، گرانتتار جەڭىپ الادى، - دەپ جاۋاپ بەرگەن بولاتىن.
ادەتتە امەريكا ءباسپاسوزىن وزگە ەلدەر ءىرى كوممەرتسيالىق تەلەارنالارىمەن عانا ەلەستەتەدى. شىن مانىندە، امەريكاندىقتاردىڭ الەۋمەتتىك دامۋى ءۇشىن تەك ءوز حالقىنا ارناپ سوناۋ 1967 جىلى نەگىزى سالىنعان ءدال وسى قوعامدىق تەلەۆيزياسى جايىنداعى ماعلۇماتتى ەكىنىڭ ءبىرى بىلە بەرمەيدى. قازاقستاندا ءوتىپ جاتاتىن ءتۇرلى مەديا فورۋمداردا ەۋروپا ەلدەرى مەن جاپونيانىڭ، اۆستراليانىڭ قوعامدىق تەلەارنالارى تۋرالى عانا ءسوز بولىپ جاتادى. ونىڭ دا وزىندىك سىرى بار. ەۋروپادا انگليانىڭ بي-بي-سي-ءى، ازيادا جاپونيانىڭ ەن-ەيچ-كەي-ءى سىندى كورپوراتسيالار قوعامدىق تەلەۆيزيانىڭ العاشقى قارلىعاشتارى رەتىندە كوممەرتسيالىق تەلەۆيزيا تۋماي تۇرىپ، پايدا بولعانى تاريحتان ءمالىم. سوندىقتان، الدىمەن سولاردىڭ تاجىريبەلەرى ءسوز ەتىلۋى زاڭدىلىق بولسا كەرەك. سول سەكىلدى گەرمانيانىڭ دويچ ۆەللە، اۆستراليانىڭ ەي-بي-سي تەلەۆيزياسى جايىندا دا ءارتۇرلى دەڭگەيدە ايتىلىپ جاتادى. ال، ءدال وسى امەريكانىڭ قوعامدىق تەلەۆيزياسىن زەرتتەگەن، ونى تانىستىرعاندار جوقتىڭ قاسى.
جالپى، قوعامدىق تەلەۆيزيانىڭ قۇرىلۋىنا سول ەلدىڭ حالقى وزدەرى مۇددەلى بولۋعا ءتيىس. انگليانىڭ وتارلاۋىن عانا ەسەپتەمەگەندە، ەشكىمگە كىرىپتار بولماعان، انگليا مەن جاپونيا سەكىلدى حاندىق بيلىككە باعىنباعان، كوممۋنيستىك رەجيمدى كورمەگەن، توتاليتارلىق ديكتاتۋرانىڭ قول استىنا وتپەگەن امەريكا سەكىلدى ەركىن ەلدە نەگە قوعامدىق تەلەۆيزيا قاجەت بولدى؟
امەريكادا قوعامدىق تەلەۆيزيا جايىندا ايتىلا باستاعان 60-جىلدارى جۇرت سي-بي-ەس (CBS نەمەسە Columbia Broadcasting System), ەن-بي-سي (NBC نەمەسە national Broadcasting Corporation), ەي-بي-سي (ABC نەمەسە American Broadcasting Corporation) سەكىلدى كوممەرتسيالىق ءىرى تەلەۆيزيالاردىڭ كوڭىل كوتەرۋ باعدارلامالارىنا ەسسىز اڭسارلارى اۋعان كەزەڭ بولاتىن. سول تۇستا سي-بي-ەس ارقىلى 1952 جىلدىڭ مامىر ايىنىڭ 9-نان باستاپ جالعاسىپ كەلە جاتقان «مەن ءليۋسيدى سۇيەمىن» اتتى ءازىل شوۋدىڭ كەزەكتى ءبولىمىن كورۋگە اسىققان جۇرت الدى-ارتىنا قاراماي ۇيلەرىنە قاراي زىتاتىن. سونداي-اق، سي-بي-ەس جانە ەن-بي-سي تەلەۆيزياسى 1956 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنان باستاپ، اتاقتى روك-ەن-رولل ءانشىسى ەلۆيس پرەسليدى ستۋديالارىنا تالاسا شاقىرىپ، كورەرمەندەرمەن جۇزدەستىرىپ جاتاتىن. ونىڭ ۇستىنە تەلەۆيزيا ءوز اقپاراتىنىڭ جەدەلدىگىمەن گازەتتى كۇيرەۋگە ۇشىراتادى دەپ ساۋەگەيلىك جاسايتىن سىنشىلار مەن زەرتتەۋشىلەر دە كوبەيگەن.
ال، امەريكادا سول كەزدىڭ وزىندە 600-دەن استام كوممەرتسيالىق تەلەۆيزيامەن قاتار جەرگىلىكتى ولكەلەردە 120-نىڭ ۇستىندە وقۋ تەلەۆيزياسى قىزمەت جۇرگىزدى. ەڭ العاشقى كوممەرتسيالىق ەمەس تەلەۆيزيا 1949 جىلى كاليفورنيانىڭ بوركلي قالاسىندا اشىلعان. وقۋ تەلەۆيزيالارى ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن كوممەرتسيالىق ەمەس ءبىلىم مەكەمەلەرىنىڭ قۇزىرەتىندە بولدى. 1964 جىلى جەلتوقساندا تەلەارنالاردىڭ ءبارىنىڭ باسىن قوساتىن ۇلتتىق وداق امەريكانىڭ ءبىلىم مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ، وقۋ تەلەۆيزياسىن قارجىلاندىرۋ ماسەلەسىن زەرتتەيتىن كوميسسيا قۇرۋ ءسوز بولعان.
سول تۇستا نيۋ-يوركتاعى كارنەگي كورپوراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى بولعان جون گاردنەر اتالمىش باستامانى بەلسەندى تۇردە قولداعان. كورپوراتسيا كوميسسيانىڭ قىزمەتىن قارجىلاندىراتىن بولدى. وسىلايشا، وقۋ تەلەۆيزياسىنىڭ كارنەگي كوميسسياسىن 14 مۇشە، ءبىر باسشى،ءتورت اتقارۋشى قىزمەتكەردىڭ قۇرامىمەن جاساقتاعان. كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ قۇرامىنا ۋنيۆەرسيتەت رەكتورلەرى، ەلشىلەر، شتات اكىمى، مۋزىكانت، مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمنىڭ وكىلى، كورپوراتسيا پرەزيدەنتى ەندى. كوميسسيا توراعاسى بولىپ ماسساچۋسەتس تەحنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ رەكتورى جەيمس كيللان تاعايىندالعان.
ولاردان ەڭ العاش تالاپ ەتىلگەن دۇنيە وتە قاراپايىم ەدى. كوميسسيا بار بولعانى، كوممەرتسيالىق ەمەس تەلەۆيزيا تۋرالى زەرتتەۋلەر جاساۋ، ونىڭ حالىققا قىزمەت كورسەتۋ جۇمىس اياسىنا ءجىتى نازار اۋدارۋ، ونى دامىتۋدىڭ جولدارىن بەلگىلەۋ عانا بولدى.
1963-1969 جىلدارى اقش پرەزيدەنتى بولعان ليندون جونسون اتالمىش كوميسسيانىڭ ماقساتىن ايقىنداعان حاتىندا: «ەلىمىز ۇلت رەتىندە قالىپتاسقان كەزدەن باستاپ، ءبىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىمىز حالىقتى اعارتۋدان باستالعان. بوستاندىعىمىز كوپ ارنادان ءارتۇرلى كوزقاراستاردى ءوزارا بولىسۋدەن تۇراتىنىن ءبىز مويىنداعان بولاتىنبىز. وقۋ تەلەۆيزياسى اقش پەن بۇكىلالەمنىڭ كەلەشەگى ءۇشىن ماڭىزدى بولارىنا سەنەمىن. كوميسسيا جاسايتىن تۇجىرىممەن كەشىكپەي اسا قىزىعۋشىلىقپەن تانىساتىندىعىما سەنىمدىمىن» دەپ اتاپ كورسەتكەن.
كارنەگي كوميسسياسى ءبىر جىل مەرزىمدە ستاتيستيكالىق زەرتتەۋلەردى قارقىندى جۇرگىزىپ، قوعامدىق تەلەۆيزيا جايىندا جاريالانعان ماقالالاردى جيناقتاپ، 92 وقۋ تەلەۆيزيا قىزمەتىمەن تىكەلەي تانىسىپ، رەسمي تۇردە سەگىز رەت جيىن وتكىزىپ، ونىڭ جالعاسۋ مەرزىمىن ەسەپتەگەندە 28 تاۋلىكپەن تەڭ كەلگەن. جينالىستار ارالىعىندا كەڭەسۋ باسقوسۋلارىن تۇراقتى وتكىزگەن جانە 225 ۇيىم مەن جەكە تۇلعالار ولارمەن كەزدەسىپ، حات ۇسىنىستار جولداعان. قوعامنىڭ وكىلدەرى بولىپ تابىلاتىن سول ادامداردىڭ ۇسىنىس، پىكىرلەرى نەگىزىندە جاسالعان تۇجىرىمدارىن كوميسسيا مۇشەلەرى ەسەپتەرىندە كورسەتكەن. ەسەپتىك قورىتىندىسى «قوعامدىق تەلەۆيزيا: ءىس قىزمەت باعدارلاماسى» (1967) دەگەن اتپەن كىتاپ بولىپ باسىلعان. كىتاپتىڭ العىسوزىندە «وقۋ تەلەۆيزياسى كارنەگي كوميسسياسىنىڭ اتالمىش ەسەبىن امەريكا حالقىنا ارنايمىز» دەپ جازعان ەكەن.
ودان ارى قاراي «ءبىز كوپ ادامنان باعىت-باعدار بەرۋىن ءوتىنىپ، كومەك سۇراعانبىز. ولاردىڭ ەشقايسى ءسوزىمىزدى جەرگە تاستامادى. كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ الدىندا ءبارىنىڭ ەسىكتەرى اشىق بولدى. ماسەلەنىڭ وزەكتى ءارى قاربالاس ەكەندىگىن ولاردىڭ تۇسىنگەندىكتەرى ءبىزدىڭ جۇمىسقا قوسقان ۇلەستەرىنەن كورىنىس تاپتى» دەپ جازعان. قوعامدىق تەلەۆيزيا جايىندا پرينتسيپتىك ماسەلە كوتەرىپ، كوپكە تۇسىنىكتى ەتىپ جازعان كەيبىر ادامداردىڭ پىكىرلەرىن كوميسسيا ەسەپتەرىنە قوسقان كورىنەدى. وسىلايشا قوعامدىق تەلەۆيزيانىڭ قۇرىلۋىنا قاتارداعى امەريكاندىقتار دا ءوز ۇلەستەرىن قوسقان.
امەريكاندىقتار دا وزگەنىڭ تاجىريبەسىن زەرتتەگەن. كارنەگي كوميسسياسى انگليا، جاپونيا، كانادا، يتاليا، گەرمانيا، شۆەتسيا جەتى ەلدىڭ تەلەۆيزياسىمەن سوندا بارىپ تانىسقان. ولاردىڭ ءبارى دە جوعارى ساپالى باعدارلاما جاساۋ ءۇشىن بارىن سالىپ سالۋلارىنىڭ ارقاسىندا ەداۋىر تابىسقا جەتكەن كورىنەدى. الايدا، سول ەلدىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى مەن داستۇرلەرىنىڭ تالاپتارىن قامتاماسىز ەتە العان تەلەۆيزيا عانا تابىسقا جەتكەندىگى اڭعارىلعان. «ول ەلدەردەن ءبىز ءبارىن يمپورتتاپ اكەلگەن جوقپىز. ءبىز دە ءوز كەزەگىمىزدە داستۇرىمىزدەن تۋىنداعان قاجەتتىلىك پەن تالاپقا نەگىزدەلگەن ناعىز امەريكا جۇيەسىن ۇسىنىس ەتەمىز» دەپ كارنەگي كوميسسياسىنىڭ ەسەبىندە جازىلعان ەكەن.
ولار كوممەرتسيالىق تەلەارنالارمەن باسەكەلەسۋگە ازىرلەنگەن انگليا، جاپونيا قوعامدىق تەلەۆيزيالارى سەكىلدى ەمەس، كەرىسىنشە، ولارمەن قاتار تۇرىپ، قوعامدىق بيىك تالاپتىڭ ۇدەسىنەن شىعۋ ءۇشىن ولارمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەيتىن قوعامدىق تەلەۆيزيانى امەريكادا قالىپتاستىرۋدى ۇسىنىس ەتكەن. انىعىراق ايتقاندا، بي-بي-سي، ەن- ەيچ-كەي تەلەۆيزيالارى الپىسىنشى جىلداردان كوممەرتسيالىق تەلەارنالارمەن باسەكەلەسۋ ءۇشىن باعدارلامالارىنىڭ اراسىندا جارناما بەرە باستاعان. دەگەنمەن، قوعامدىق دەگەن مازمۇنىنا ساي بولۋ ءۇشىن جارنامانى جاڭالىقتار باعدارلاماسىنىڭ، كينوسىنىڭ ورتاسىنان ءۇزىپ بەرۋگە تيىم سالعان.
امەريكاندىقتار قوعامدىق تەلەۆيزيا پايدا تابۋدى كوزدەمەيدى دەپ ساناپ، تاۋار، ءونىم، قىزمەت كورسەتۋ جارنامالارىن جاسامايدى. كەرىسىنشە، باعدارلامالارىنىڭ باسىندا نەمەسە سوڭىندا بەلگىلى ءبىر تەلەحابارعا دەمەۋشىلىك جاساعان ۇيىم، كومپانيالاردى تانىستىرىپ وتەدى. ونى ولار وزىندىك جارناما ياعني، promotion دەپ اتايدى.
اقش-تا ءوز پاتشالىقتارىن الدەقاشان قۇرىپ العان كوممەرتسيالىق تەلەۆيزيامەن باسەكەلەسۋدەن قورىققاندىقتان ولار جارناما نارىعىنان شەگىنگەن جوق. قوعامدىق تەلەۆيزيانى ساياسي، ەكونوميكالىق توپتاردىڭ ىقپالىنان اۋلاق، بەيتاراپ دەربەس تۇرىپ، قوعام الدىنداعى مىندەتىن ءمىنسىز اتقارۋىنا باعىت بەلگىلەۋدى كوزدەدى.
ءوز كەزەگىندە كوممەرتسيالىق تەلەارنالار دا 1961-1965 جىلدار ارالىعىندا وقۋ تەلەۆيزيالارىن تەحنيكالىق قۇرالدارمەن قامتاماسىز ەتۋ، دەمەۋشىلىك جاساۋ جولدارىمەن 250 مىڭنان 2 ميلليون دوللارعا دەيىن بەرگەن ەكەن. كەزىندە كوممەرتسيالىق تەلەارنالاردى كورۋ ءۇشىن ءاربىر امەريكاندىق شاڭىراق تەلەديدار ساتىپ العاندىعى قوعامدىق تەلەۆيزياعا جايلى جاعداي جاساعان بولىپ شىقتى.
كوممەرتسيالىق بولا ما، قوعامدىق بولا ما، قاي تەلەۆيزيانىڭ بولسىن قوعام الدىنداعى مىندەتتەرى ورتاق. بىراق، سول مىندەتىن اتقارۋ بارىسىندا قايسىسى نەنى العا شىعاراتىندىعى عانا وزگەشە. كوممەرتسيالىق تەلەۆيزيا ءۇشىن ەڭ ءبىرىنشىسى، جارناما، ەكىنشىسى، كوڭىل كوتەرۋ، ءۇشىنشىسى، ۇلتتىق جانە حالىقارالىق جاڭالىقتار. ال، قوعامدىق تەلەۆيزيادا مۇنىڭ ءبارى كەرىسىنشە بولىپ، ورىن الماستىرادى.
جارنامانىڭ ءوزى كەيدە ادامدارعا تەرىس تۇسىنىك بەرەتىن كورىنەدى. ودان سىن، سوگىس تە تۋىنداۋى مۇمكىن. جارنامادا اسىرا اسىرەلەۋ مەن ءتۇرلى كوركەمدىك شەشىمدەر قولدانىلاتىندىقتان قوعامدىق تەلەۆيزيا كورەرمەندەرىنىڭ سەنىمىن جوعالپاۋ ءۇشىن ودان بويلارىن اۋلاق سالادى. كوممەرتسيالىق تەلەۆيزيا حابارلارى تىم قىسقا، شەكتەۋلى، تەرەڭ زەرتتەۋلەرى جەتكىلىكسىز بولسا، قوعامدىق تەلەۆيزيا جۋرناليستيكانىڭ نەگىزگى تالاپتارىن قاناعاتتاندىرادى، كورەرمەندەرگە تولىق ۇعىم بەرەتىن باعىتتى ۇستانادى.
كوممەرتسيالىق ارنالار كوڭىل كوتەرۋ باعدارلامالارى ارقىلى ادامدارعا ىقپال ەتۋگە تىرىسقاندا كەيدە قىزىعۋشىلىق تۋدىرماق تۇرماق جيىرەندىرۋگە دەيىن بارادى. فورما قۋعان، جاساندى ءارى ساپاسىز تومەن دەڭگەيدە جاسالعان باعدارلامالارى دەڭگەيى جوعارى، كوزى اشىق تۇرعىندارعا ۇنامايدى. ال، ءىشىنارا ءساتتى شىققان مازمۇندى باعدارلامانى وزگە تەلەارنالار جاپپاي كوشىرىپ ءتىپتى بۇكىلالەمگە تاراتىپ جىبەرۋى دە مۇمكىن. ال، قوعامدىق تەلەۆيزيانىڭ كوڭىل كوتەرۋ باعدارلامالارىنىڭ ءوزى تانىمدىق باعىتتى ۇستاناتىندىقتان وعان وزگە تەلەارنالاردىڭ ەلىكتەپ كەتۋلەرى وڭايعا سوقپايدى.
نەگىزىندە، تەلەۆيزيا مەن راديونىڭ قىزمەتى تەحنولوگيالىق دامۋعا تاۋەلدى بولىپ كەلەتىندىكتەن قوعامدىق جالپىعا ورتاق باعدارلامالاردى كەڭىنەن تاراتۋ ءۇشىن كوممەرتسيالىق تەلەۆيزيامەن باسەكەلەسۋگە تۋرا كەلەدى. وسى ماعىناسىنا ساي امەريكانىڭ قوعامدىق تەلەۆيزياسى كوممەرتسيالىق تەلەارنالاردان بۇرىن كابەلدىك جەلىگە قوسىلعانى تاريحي شىندىق. قازىرگى تاڭدا ديجيتال جۇيەگە تولىقتاي كوشىپ ءبىتتى. سونداي-اق، ەلەكتروندىق پاراقشالارى اقپاراتتىق مازمۇنىنىڭ سىيىمدىلىعىمەن، كوركەم بەزەندىرىلۋىمەن كوز تارتاتىندىقتان ۆەب-سايت تىزىمىنە ەنەدى. ء(سىز مىندەتتى تۇردە www.pbs.org, www.pbskids.org www.pbs.org/rtl, www.npr.org سايتتارىنا كىرىپ كورىڭىز)
وقۋ تەلەۆيزياسىنىڭ قوعامدىققا الماستىرىلۋى. وقۋ، ءبىلىم (Educational) دەگەن ءسوز ءاۋ باستا كارنەگي كوميسسياسى مۇشەلەرىنە اسا ۇناي قويعان جوق. سەبەبى، ول كوپ نارسەگە شەكتەۋ قوياتىنداي كورىنگەن. وقۋ دەگەندى مەكتەپ، ءدارىسحانالار ارقىلى عانا ەلەستەتەتىن ادامداردى بۇل ءسوز تەلەۆيزيادان ۇركىپ جىبەرەر ەدى. سونىمەن قاتار كوممەرتسيالىق بولسىن، باسقاسى بولا ما، تەلەكورەرمەنىن اعارتۋعا، تانىمدىق باعىت بەرۋگە تىرىساتىندىقتان جالپىلاما تۇردە بوساڭداۋ بولىپ تۇرعان وقۋ تەلەۆيزياسىنىڭ قۇرىلىمىنا جۇيەلىك وزگەرىس جاساعاندا اتاۋىن دا الماستىرۋ قاجەت دەپ تاپقان.
سوندىقتان، ءىس قىزمەتى ۇلتتىق دەڭگەيدە مويىندالعان، پايدا كوزدەمەيتىن، ۇكىمەتتىك ەمەس، قوعامدىق تەلەۆيزيا كورپوراتسياسىن (CPT ياعني، Corporation for Public Television) قۇرۋ ۇسىنىسىن كونگرەسكە جولداعان. كارنەگي كورپوراتسياسىنىڭ ەسەبىندە كورسەتىلگەن وسى ۇسىنىستى اقش-تىڭ 90-كونگرەسى قابىلداپ، 10 ايدان كەيىن قوعامدىق باعدارلامانى مەملەكەتتەن قارجىلاندىرۋ تۋرالى «قوعامدىق 90-129-زاڭدى» 1967 جىلى 7-قاراشادا بەكىتكەن. وعان راديونى دا قاتىستىرۋ ءۇشىن اتالمىش زاڭعا 1968 جىلى 26-ساۋىردە وزگەرىس ەنگىزىپ، باسقارۋشى ۇيىمىن قوعامدىق حابارلار تاراتۋ كورپوراتسياسى (CPB ياعني، Corporation for Public Broadcasting) دەپ اتاعان.
ءباسپاسوز اقپاراتىنىڭ دەربەستىگىن، ەركىندىگىن ەجەلدەن قاستەرلەيتىن امەريكاندىقتار قوعامدىق تەلەۆيزيا، راديونىڭ ۇكىمەت ورنىنان تىكەلەي اقشا الۋىن قالامادى. سەبەبى، جۋرناليستيكانى ۇكىمەتكە كىرىپتار ەتۋگە بولمايتىن ەدى. سوندىقتان، اقشانى قابىلداپ الىپ، جەتكىزەتىن كورپوراتسيا قۇرۋدى ۇسىنىس ەتكەن. ناتيجەسىندە، قوعامدىق حابارلار تاراتۋ كورپوراتسياسىن كولۋمبيا اۋدانىنا كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىم رەتىندە زاڭدى تۇردە تىركەتۋدى كونگرەسس تاراپىنان زاڭداستىرعان. شىن مانىندە، قوعامدىق تەلەۆيزياعا مەملەكەتتەن ءبولىنىپ وتىرعان اقشا ازاماتتاردان الىنعان سالىقتان تۇسكەن تابىستىڭ نەگىزىندە قۇرالاتىندىقتان حالىق ۇسىنعان بايعازى، كومەك ەسەبىنە جاتقىزىلدى. ال، تەلەۆيزيانىڭ قوعامدى قامتىعان ءىس قىزمەتى يگىلىكتى شاراعا بالاندى. وسىلايشا، امەريكاندىقتارشا ايتقاندا، «501 سي» ياعني، بىزشە بولعاندا قوعامعا قىزمەت كورسەتەتىن كوممەرتسيالىق ەمەس، پايدا كوزدەمەيتىن ۇيىم بولىپ سانالدى.
اتالمىش كورپوراتسيانىڭ سيپاتتارىن ءۇش نەگىزگى جايتپەن انىقتايدى. بىرىنشىدەن, كورپوراتسيا قۇندى قاعازدار، اكتسيا پاكەتتەرىن شىعارۋعا قۇقىعى جوق. ەكىنشىدەن, ديرەكتورى مەن قىزمەتكەرلەرى كىرىستىك تابىس كوزدەرىنەن، دۇنيە مۇلىكتەن ۇلەس الۋلارىنا بولمايدى. ولار تەك جالاقىلارى مەن وتەماقىلارىن عانا الادى. ۇشىنشىدەن, كورپوراتسيا قانداي ءبىر ساياسي پارتيالارعا نەمەسە سايلانبالى لاۋازىمعا ۇسىنىلعان ۇمىتكەرلەرگە قارجىلىق تا، مورالدىق تا قولداۋ كورسەتپەيدى. جالپى اقش-تا دەمەۋشىلىك پەن ىزگىلىكتى قاراجاتتىڭ نەگىزىندە قارجىلاندىرىلاتىن ۇيىمدار ساياسي قىزمەتكە ارالاساتىن بولسا، ىشكى كىرىس تۋرالى زاڭنىڭ نەگىزىندە ول مەكەمە تاراتىلادى.
كورپوراتسيانىڭ نەگىزگى ءىس قىزمەتى ساپالىق جوعارى دەڭگەيدە دايىندالعان، تەپە-تەڭدىك پەن شىنايى جاعدايدى قامتاماسىز ەتكەن ءبىلىمي، تانىمدىق باعدارلامالاردى، سەريالدىق حابارلاردى مەيلىنشە كوپ اقپارات كوزدەرىنەن الىپ، قوعامدىق تەلەۆيزيا مەن راديولارعا تاراتۋ; كوممەرتسيالىق ەمەس راديو، تەلەۆيزيانى قۇرىپ دامىتۋعا كومەك كورسەتۋ; اقش كولەمىندەگى قوعامدىق راديو، تەلەۆيزيا ارالىعىنداعى بايلانىستى قامتاماسىز ەتۋ; جەرگىلىكتى جەردەگى قوعامدىق راديو-تەلەۆيزيا باعدارلامالارىنىڭ مازمۇنىنا سىرتقى كۇشتەردىڭ ارالاسۋىنا، باقىلاۋ جاساۋىنا جول بەرمەۋ; جەكە ادام، شتات، ۇكىمەتتىك اگەنتتىكتەرمەن قارجىلىق كەلىسىم شارتتار جاساسۋ; شىعارماشىلىق ەلەمەنتتەرمەن، جەكە ادامدارمەن، راديو، تەلەۆيزيا ستانتسيالارى مەن باعدارلاماسىن قارجىلاندىرۋعا شارت جاساسۋ; ءبىلىمي، تانىمدىق باعدارلامالاردى ەل جانە ايماق كولەمىندە تاراتۋ; قوعامدىق راديو-تەلەۆيزيالاردىڭ شىعىندارىن ەسەپتەپ، ولارعا قارجىلىق قولداۋ جاساۋ; كوممەرتسيالىق ەمەس تەلەۆيزيانىڭ كىتاپحاناسىن، مۇراعاتتارىن قۇرىپ دامىتۋىنا باعىتتالدى. كورپوراتسيا ءوز تاراپىنان ەشبىر تەلەراديو حابار، باعدارلامالارىن دايىندامايدى. ولار قىزمەتتىك جانە قارجى-قاراجات ماسەلەرى، تابىس، جەتىستىك، تۇجىرىم، ۇسىنىستارىن پاش ەتكەن ەسەپتەرىن جىلىنا ءبىر مارتە كونگرەسس پەن ەل پرەزيدەنتىنە ۇسىنۋعا مىندەتتى بولدى.
«قوعامدىق تەلەۆيزيا تۋرالى» زاڭعا اقش پرەزيدەنتى ليندون جونسون قول قويعان كەزىندە: «ءبىر سىنشىنىڭ ايتقانىنداي «ءبىزدىڭ اسقاق ارمانىمىزعا دەم بەرىپ، ەستەتيكاعا دەگەن اشقاراقتىعىمىزدى باساتىن، رۋحاني ساياحاتقا شاقىراتىن، وقيعا ورتاسىنا ەنگىزەتىن، عاجايىپ سازدى اۋەن مەن دراماعا بولەيتىن، تەڭىزدى، مۇحيتتى، اسپان الەمىن، بوران-شاشىندى، تاۋ-تاستى سەزدىرەتىن» وسى قۇدىرەتتى قۇرالدان ءبىز ازىرشە قالاعانىمىزدى الىپ ۇلگەرگەن جوقپىز. كوممەرتسيالىق ەمەس تەلەۆيزيا ءار سالانىڭ تاڭداۋلى دۇنيەلەرىن كورەرمەندەرىنە ۇسىنىپ، تاڭداي قاقتىراتىن بولادى. ەكونوميكالىق جاعىنان كەلگەندە، پايدا تابۋدى كوزدەمەيتىن تەلەۆيزيا ادامداردىڭ كوزىن اشىپ قانا قويماي ولارعا رۋحاني دەم بەرىپ، العا جەتەلەيتىندىگىنە مەن كامىل سەنەمىن» دەگەن ەكەن.
اقشانى ءبولۋ قيىنعا سوققان. كارنەگي كوميسسياسى قابىلداعان قوعامدىق تەلەۆيزيانىڭ جاڭا ۇلگىسىنە سايكەستىرىپ، ارتۋر دي ليتتل كورپوراتسياسى قارجىلىق ەسەپ-قيساپتارىن جاساعان سوڭ توعىز ميلليون دوللار قاجەت دەپ تاپقان. مۇنداي ەسەپتى جاساۋ ءۇشىن 1966 جىلى جازدا ءبىلىم جانە كوممەرتسيالىق تەلەارنالار مەن وزگە سالانىڭ 30 وكىلىن قاتىستىرعان كونفەرەنتسيانى ماسساچۋسەتستىڭ دەدحەم قالاسىندا ۇيىمداستىرىپ، جۇمىس كۇشى، باعدارلامالار، قارجى، تانىمدىق تەلەحابارلار جايىندا تالقىلاۋ وتكىزگەن.
كونگرەسس ولاردىڭ ەسەپتەگەن دەڭگەيىندەگى قاراجاتتى بەكىتپەدى. 1968 جىلعى بيۋدجەتتە العاش رەت بەس ميلليون دوللار بەرگەندە پرەزيدەنت ليندون جونسون «امەريكانىڭ كوممەرتسيالىق ەمەس تەلەۆيزيا، راديولار مەملەكەتتەن قارجىلاندىرىلىپ وتىرعانىمەن باعدارلامالارى تۇرعىسىنان كەلگەندە فەدەرالدىق ۇكىمەت ورنىنان تىس ءارى ەركىن بولۋعا ءتيىس. كونگرەستە ايتقانىمداي، قوعامنىڭ يەلىگىندەگى اۋە تولقىنى ارقىلى قوعامدىق مۇددە عانا كورىنىس تابۋعا ءتيىس» دەي كەلىپ، وعان بولىنەتىن اقشانى جىل سايىن قوسىپ وتىراتىندىعىن ۋادە ەتكەن.
ول سوزىندە تۇردى، 1969-2001 جىلداردىڭ قارجى كىرىسىنەن بەلگىلى بولعانى، ءبىر عانا جىلدى ەسەپكە الماعاندا مەملەكەتتەن بولىنگەن اقشا 10, 20 ميلليونداپ ءوسىپ وتىرعان. رونالد رەيگان ەل باسقارعان 1983 جىلى عانا بولىنگەن اقشا 35 ميلليونعا تومەندەگەن. 1991-1993 جىلى عارىشتىق بايلانىستىڭ ساتەللايت جۇيەسىنە ەنۋگە ارناپ، 200 ميلليون دوللار بولگەن. قوعامدىق حابارلار تاراتۋ كورپوراتسياسىنا 2005 جىلى 390 ملن، 2006 جىلى 400 ميلليون دوللار بەرگەن ەكەن.
كورپوراتسيا العاشىندا تەلەۆيزيا جانە راديو دەگەن ەكى سالاعا قارجى بولۋگە كەلگەندە قاتتى قينالعان. 1981 جىلى عانا كونگرەسس ونى 75:25 دەگەن ۇستانىممەن بەكىتىپ بەرگەن سوڭ بولىنگەن اقشانىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگىن تەلەۆيزياعا، قالعانىن راديوعا بەرەتىن بولعان. قوعامدىق حابارلار تاراتۋ كورپوراتسياسى تەلەۆيزياعا بولىنگەن اقشانى پي-بي-ەس (PBS ياعني، Public Broadcasting System)-گە بەرگەندە، تەلەۆيزيا شىعارماشىلىعىنىڭ نەگىزگى ۇيىمى بولىپ تابىلاتىن اتالمىش ۇجىم اقشانىڭ 75 پايىزىن جەرگىلىكتى تەلەۆيزيا ستانتسيالارىنا، 25 پايىزىن ۇلتتىق دەڭگەيدە تارايتىن باعدارلامالاردى قارجىلاندىرۋعا جۇمسايتىن. ال، راديوعا ارنالعان اقشانىڭ ەن-پي-ار (NPR ياعني، National Public Radio) 70 پايىزىن جەرگىلىكتى راديو ستانتسيالارعا تاراتىپ، جەتى پايىزىن باعدارلامانى ۇيلەستىرۋگە جۇمساپ، 23 پايىزدى ەل بويىنشا تىڭدالاتىن ۇلتتىق دەڭگەيدەگى باعدارلامالار دايىنداۋعا بەرىلەتىن. سونىمەن قاتار ءاربىر باعدارلاما، تەلەحابارلار بيۋدجەتىنىڭ شىعىنى بارلىق جۇمسالاتىن اقشانىڭ بەس پايىزىنان اسپاۋى ءتيىس. ال، التىعا دەيىن پايىزىن تەحنيكانىڭ توزۋىنا وراي ۇستاپ قالىپ، رەسۋرسقا ساقتاۋعا مىندەتتى.
كونگرەسس بالالار مەن ءبىلىم بەرۋ باعىتىنداعى باعدارلاماعا ارناپ، جەكە بيۋدجەتتىك قور بەكىتىپ بەرگەن. تەحنيكالىق شىعىندارعا قاجەت اقشانى دا ارنايى نۇسقاۋ بويىنشا بەرگەندىكتەن كورپوراتسيا باسشىسى شىعىندى كوبەيتتى دەلىنەتىن سوگىستەن قۇتىلعان ەكەن. جوبا قورىنان بولىنەتىن اقشانى دەربەس شىعارماشىلىق ۇجىمدارمەن ارنايى كەلىسىم شارت جاسالىپ، بالالارعا، از ۇلتتارعا، الەۋمەتتىك توپتارعا جانە اعىلشىننان وزگە تىلدەردە باعدارلامالار دايىنداۋعا ءبولىپ وتىرعان. تەحنيكالىق شىعىندارعا ارنالعان اقشانىڭ 50 پايىزىن تەلەراديو ستانتسيالارعا تىكەلەي ۇلەستىرىپ، قالعان 50 پايزىنى ولاردىڭ ارالىق بايلانىستارىنا ۇيلەستىرىپ ەسەپتەيتىن بولعان.
جەرگىلىكتى تەلەۆيزيا مەن راديو ءۇشىن نەگىزگى قارجى كوزى بولاتىن مەملەكەتتەن الىناتىن اقشا ەندى شتات پەن جەرگىلىكتى سالىق ەسەبىنەن الىناتىن كوزدەرمەن قوسا ەسەپتەگەندە بارلىق كىرىستىڭ نە بارى ۇشتەن ءبىرىن عانا قۇراعان. قالعان ۇشتەن ەكىسىن مۇشەلىك جارنادان، بيزنەس قۇرىلىمدارىنان، ءتۇرلى قورلاردان تابادى.
شىعارماشىلىق نەگىزگى ەكى ۇيىم بولىپ تابىلاتىن پي-بي-ەس جانە ەن-پي-ار كوممەرتسيالىق ەمەس، جەكەمەنشىك اقپارات قۇرالدارى. پي-بي-ەس-كە 350 تەلەارنا، ەن-پي-ار-عا 700 راديو مۇشەلىككە وتۋىنەگىزگى كىرىس كوزىنە اينالعان. جەرگىلىكتى تەلەارنالار نەگىزىنەن شتاتتاردا تىركەلگەن كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىمدار بولاتىن. كەيبىر شتات اكىمشىلىكتەرى قالالىق تەلەارنالارىن جيناقتاپ شاعىن جۇيە ەتىپ باسقارادى. ال، راديو ستانتسيالار قىزمەتىن ۋنيۆەرسيتەتتەر ۇيلەستىرەدى. تەلەۆيزيا سەكىلدى راديو جەرگىلىكتى جۇيەگە ەنبەيدى. تەلەراديونىڭ بارلىق ستانتسيالارى فەدەرالدىق بايلانىس كوميسسياسىنان ليتسەنزيا الادى. ولار بەيتاراپ تۇردەگى شىعارماشىلىق ۇيىمداردان كەلىسىم شارت نەگىزىندە ساتىپ العان تۋىندىلارىنىڭ اۆتورلىق قۇقىن ءۇش جىلدىق مەرزىم بويىنشا يەلەنەدى.
تۇڭعىش باسشىلاردى پرەزيدەنت تاعايىنداعان. 1967 جىلى جاڭادان قۇرىلىمدالعان كورپوراتسيالىق ديرەكتورلەر كەڭەسىنىڭ التى مۇشەسىن اقش پرەزيدەنتى سەناتپەن كەلىسىپ تاعايىنداعان. زاڭ بويىنشا بارلىعى 15 مۇشە بولۋى ءتيىس. الدىن الا تاعايىندالعاندارى قالعان توعىز مۇشەسىن سايلايدى دا ورتاسىنان باسشىسىن تاڭدايدى. امەريكانىڭ قوعامدىق باعدارلامالارىنىڭ ساياساتىن بەلگىلەۋگە ءتيىس وسى 15 ادامدى «بىلىمىنە، مادەنيەتىنە، ازاماتتىق پوزيتسياسىنا» قاراي ەكشەگەندە راديو-تەلەۆيزيا ۇجىمدارىن قاتىستىرا وتىرىپ، ونەر سالاسىندا ابىرويلارى بيىك اقش ازاماتتارى ىشىنەن ىرىكتەيتىن.
كورپوراتسيا جۇمىسىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن جۇكتەيتىندىكتەرىن جانە ءىس-قىزمەتكە پايدالى جاعىن ويلاستىرىپ، ەلدىڭ ءار ءتۇرلى وڭىرلەرىنەن، ماماندىقتارىنىڭ، ومىرلىك تاجىريبەلەرىنىڭ، دارىن-قابىلەتتىلىكتەرىنىڭ جاي-جاپسارىن دا نەگىزگە الاتىن. سونداي-اق، ديرەكتورلەر كەڭەسىنىڭ مۇشەلەرىنىڭ جاپپاي ءبىر پارتيا مۇشەلەرىنەن جاساقتالماۋى دا ەسكەرىلەتىن.
ديرەكتورلەر كەڭەسى مۇشەلەرى التى جىلدىق مەرزىمگە تاعايىندالادى. وسى مەرزىمنەن كەيىن ءبىر مارتە عانا قايتادان سايلانا الادى. بارلىعى 15 مۇشە تولىق جاساقتالعاننان كەيىن كەڭەس مۇشەلەرىن وزدەرى دەربەس تۇردە سايلايتىن بولعان. مۇشەلەرىنىڭ قۇرامىن ەكى جىل سايىن بەس-بەستەن الماستىرىپ وتىراتىن جۇيە قالىپتاستقان. ديرەكتورلەر كەڭەسى مۇشەلەرى جان-جاقتان كەلىپ جيىن وتكىزگەندە تاۋلىگىنە ءار مۇشەگە 100 دوللار كولەمىندە ءىس-ساپارلىق وتەماقى تولەيدى.
ال، ديرەكتورلەر كەڭەسى ءوز كەزەگىندە كورپوراتسيا پرەزيدەنتىن تاعايىندايدى، كۇندەلىكتى جۇمىس-شارۋالاردى باسقارىپ جۇرگىزەتىن قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىلارىنىڭ، وتەماقىلارىنىڭ كولەمىن بەكىتەدى. كورپوراتسيادا قىزمەت ەتكەن ۋاقىتىندا قىزمەتكەرلەردىڭ وزگە قارجى كوزدەرىنەن ەڭبەكاقى، سىياقىلار الۋىنا تيىم سالىنعان. قىزمەتكەرلەردى جۇمىسقا قابىلداعاندا، تاعايىنداۋ كەزىندە ساياسي جانە كاسىبي شەبەرلىگىن انىقتايتىن سىناقتار مەن ەمتيحان وتكىزىلۋىنە دە رۇقسات بەرىلمەگەن.
2003 جىلعى زەرتتەۋلەرگە نەگىزدەپ ايتساق، قوعامدىق تەلەۆيزيانى ءار اپتادا 51 مىڭ شاڭىراقتا 87 ميلليون ادام كورەدى دەگەن ەسەپ بەلگىلى بولعان. تاۋلىك بويى 24 ساعات ءۇزىلىسسىز بىرنەشە ارنا ارقىلى جۇمىسىن جالعاستىراتىن پي-بي-ەس تەلەۆيزياسى امەريكاندىقتاردىڭ بىرنەشە بۋىنىن تاربيەلەگەن. اتالمىش تەلەۆيزيانى بارلىق ادام جايبىراقات وتىرىپ قاراي الادى. سەبەبى، وندا زورلىق-زومبىلىق كورىنىستەرى اتىمەن جوق. ونىڭ ەسەسىنە بالالارعا تىڭ وي سالاتىن، اقىل قوساتىن مۋلتفيلمدەر كورسەتىلەتىندىكتەن اتا-انالار بۇل تەلەۆيزياعا سەنىم ارتادى. نەگىزىنەن كلاسسيكالىق تۋىندىلار بويىنشا جاسالعان جي (G rated نەمەسە For General audience) جوعارى دارەجەلى كينولاردى وتباسىمەن تۇگەل وتىرىپ كورۋگە اسا قولايلى.
ۇلتتىق جاڭالىقتاردا تەپە-تەڭدىك ساقتالادى جانە جەلى بويىنشا ءبىر ساتتە جەرگىلىكتى بارلىق تەلەارنالار ارقىلى تارايدى. جەرگىلىكتى حابار-وشارلاردى جۇرگىزۋ مۇمكىندىگى دە مۇشە بولىپ تابىلاتىن تەلەۆيزيالارعا بەرىلگەن. الەم جاڭالىقتارىن ۇسىنعاندا ەڭ زور قابىلەتتىلىككە بالاناتىن «ۋورلد بي-بي-سي» اقپاراتتىق باعدارلاماسىن كەلىسىم شارت بويىنشا الىپ كورسەتەدى. اقش قوعامدىق تەلەۆيزياسىنىڭ جايى وسىنداي.
Abai.kz
