بيىل كۇزدە «وتانداستار» قورى وتكىزگەن وتانداستار فورۋمىنا كەلگەن قانداستار جايلى ماسەلە كوتەرىپ جۇرەتىن گەرمانياداعى ءومىرحان التىن باۋىرىم قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى تامارا دۇيسەنوۆاعا الىپ كىرسەڭىز دەپ ءوتىنىش ايتتى. ماسەلە قانداستار جايىنا تىرەلىپ تۇرعاسىن بىردەن تەلەفون سوقتىم. ۆيتسە-پرەمەر حانىم بىردەن كەلىسىپ، كۇندى بەلگىلەدىك.

تامارا بوسىنبەكقىزى بىرەر مينۋتتان كەيىن ارتىنشا قايتا حابارلاسىپ، «جاڭا ءسىز حابارلاسقاندا الدىمدا سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى الىبەك باقاەۆ وتىر ەدى. ءومىرحان مىرزانىڭ اتىن ەستىپ، ەلەڭدەپ، مۇمكىن بولسا، ءوزىنىڭ دە كەزدەسكىسى كەلەتىنىن، ويتكەنى گەرمانيادا ەلشىلىكتە ىستەگەننەن بەرى ول كىسىنى جاقسى تانىپ، قۇرمەتتەيتىنىن جەتكىزدى»، - دەدى.

ءسويتىپ ومەكەڭ ۆيتسە-پرەمەرگە كەزدەسەتىن كۇنگە دەيىن سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارىمەن دە كەزدەسىپ، كەڭەسىپ شىقتى.

ءومىرحان التىن قىتايداعى قانداستار قىسىمىن 2017 جىلعى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قۇرىلتايىندا پرەزيدەنتكە ەڭ العاش جەتكىزگەن قانداسىمىز.

ءومىرحان التىن مەن «اتاجۇرت» قوعامىن قۇرعان قانداستار ماسەلەسىن قورعاۋشى قىدىرالى ورازۇلى ەكەۋى 2018 جىلى 5 قاراشادا، شۆەيتساريانىڭ جەنەۆا قالاسىنداعى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس شتابىندا وتكەن، 31-ءشى ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ جينالىسىنا قاتىسىپ، قولدارىنداعى 2 جىل بويى جيناعان قىتاي لاگەرىندە قامالعان قازاقتار تۋرالى اقپاراتتار مەن ولاردىڭ تۋىستارى جازعان ارىزداردى كورسەتىپ، ءارى قىتاي لاگەرىندە قامالىپ شىققان ءبىر كۋاگەردى الىپ بارىپ، الەم الدىندا قىتاي قىلمىسىن ايپاراداي اشقان ەدى.

كەيىن 11 قاراشادا بەلگيانىڭ بريۋسسەل قالاسىنداعى ەۆروپارلامەنتتىڭ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى باسشىسىنا قىتايدا قامالعان قازاقتاردىڭ ارىزدارىن وتكىزگەن ەدى. وسىدان باستاپ الەم نازارى قىتايدىڭ مۇسىلمان حالىقتارعا، قازاقتارعا قىسىمىنا اۋىپ، ايىپتاي باستادى.

كەيىن بۇل جەتىستىككە جولدان قوسىلعان تەگى كۇماندى ايقايشىلار يە بولعىسى كەلىپ، اڭقاۋ حالىقتى ابدەن شاتاستىرعانى بەلگىلى.

قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى تامارا دۇيسەنوۆامەن اڭگىمەمىز ءشاي ۇستىندە كەڭىنەن وتىرىپ، ۇزاققا سوزىلدى. ماڭىزدى ماسەلەنىڭ ءبارىن، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ جايى، قانداستار كوشىن كۇشەيتۋ جولىنداعى كەدەرگىلەردى تب قوزعاپ قالدىق. تامارا بوسىمبەكقىزى ءبىزدىڭ پارلامەنتتەگى جۇمىستارىمىزعا توقتالىپ، ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.

- ءسىز كوتەرىپ جۇرگەن مەملەكەتتىك ءتىل مەن قانداستار كوشىنە بايلانىستى ءبىراز ماسەلەلەردى شەگۋگە تىرىسىپ جاتىرمىز، - دەدى ۆيتسە-پرەمەر حانىم. - مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىلۋى تۋرالى ۆەدومستۆولىق كوميسسيا كوپ جىلعى ۇزىلىستەن كەيىن قايتا قۇرىلدى. كوميسسيادا ءوزىڭىز دە بارسىز، جاقىندا وتىرىسى بولادى، مينيسترلىكتەن وزىڭىزگە حابارلاسىپ، كۇنىن ايتادى. دەپۋتاتتىق ساۋالدارىڭىزدا كوتەرگەندەي، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىلۋىن ارتتىرۋ، پارلامەنتتە زاڭنىڭ قازاق تىلىندە جازىلۋىن دا شەشۋدەمىز. كەلەسى جىلدان باستاپ كەمىندە ەكى زاڭ جوباسى قازاق تىلىندە جازىلىپ بارادى پارلامەنتكە.

قانداستار ماسەلەسىنە كەلسەك، «قازاق» دەگەن انىقتامانى ءتيىستى ورگانداردىڭ بەرۋى دە سىزدەر تالقىلاپ جاتقان زاڭ جوباسىندا بار. ءوزىڭىز زاڭ جوباسىنا ۇسىنعان قازاقستان ازاماتتىعىن الۋ ءۇشىن قازاق تىلىنەن ەمتيحان تاپسىرۋ دا زاڭعا ەنۋدە.

ءبىز دە ۆيتسە-پرەمەرگە بۇلاردان وزگە دە ءالى شەشىلۋى ءتيىس ءبىراز ماسەلەلەردى جەتكىزدىك. ونىڭ ەڭ باستىسى ارينە، مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ تۇجىرىمداماسىنىڭ ءالى ۇكىمەتتە قوزعاۋسىز جاتۋى.

تامارا دۇيسەنوۆا ءومىرحان التىن مىرزامەن دە قانداستارىمىزدىڭ تاعدىرى مەن تالاپ تىلەكتەرى ءجايلى كەڭىنەن اڭگىمەلەستى.

اڭگىمە قانداستار ماسەلەسىندەگى «اتا جولى» كارتاسىنا، ونىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە اۋىسقاندا تامارا دۇيسەنوۆا:

- باسىندا «اتا جولىنىڭ» اتاۋى «قازاق كارتاسى» دەپ اتالعان ەدى، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، كەيىن اۋىسىپ كەتتى»، - دەپ قالدى.

وسى كەزدە ءبارىمىزدىڭ باسىمىزدا «قازاق كارتاسى» دەگەن اتاۋدى كىم وزگەرتتى؟ دەگەن ساۋال تۇردى.

مەنىڭ ەسىمە بىردەن بۇدان بۇرىنعى، تامارا بوسىنبەكقىزىنا دەيىن پرەمەر-مينيستر ورىنباسارى بولعان التاي كولگىنوۆتى پارلامەنتتە بەكىتۋگە كەلگەندەگى ول كىسى ەكەۋمىزدىڭ ارامىزداعى وسى تاقىرىپقا بايلانىستى ديالوگ تۇسە كەتتى.

ءيا، 2022 جىلى كۇزدە مەن كۇردەلى جۇرەك وتاسىمەن اۋرۋحانادا جاتقاندا، پارلامەنتتە وسى قانداستار ماسەلەسى قارالعان جيىن ءوتتى. اۋرۋحانادان ونلاين قوسىلۋ قيىنعا سوقسا دا، ءبىر قاراعاندا ۆيتسە-پرەمەر التاي كولگىنوۆتىڭ قانداستارعا بايلانىستى «قازاق كارتاسى” دەگەن اتاۋعا ءتيىسىپ وتىرعانىن بايقاپ قالدىم.

- «قازاق كارتاسى» دەگەن نە اتاۋ؟ ءبىز كوپ ۇلتتى ەلمىز. اتىن اۋىستىرۋ كەرەك!» - دەپ شۇيلىگىپ وتىر ەكەن.

اۋرۋحانادا جۇرەك وتاسىنان كەيىن تەلەفون قاراۋعا تىيىم سالسا دا، زۋممەن كىرىپ وتىرعان مەن ءوز قۇلاعىما ءوزىم سەنبەي، قان قىسىمىم كوتەرىلىپ كەتتى. قارسى ءسوز ايتۋعا وقتالىپ وتىرعاندا كەزەك تيمەي، اقىرىندا بايلانىس ءۇزىلىپ قالدى.

كەيىن 2022 جىلعى 20 قاراشاداعى پرەزيدەنت سايلاۋىنان كەيىن 2023 جىلى قاڭتاردىڭ باسىندا ۇكىمەت اۋىستى دا، كولگىنوۆ قايتا ۆيتسە-پرەمەر بولىپ تاعايىندالۋعا پارلامەنتكە كەلىسىم الۋعا كەلگەندە وسى اڭگىمەنى الدىنا تارتتىم.

- ۇلتتىق يدەولوگيامىز جولعا قويىلماي جاتىر ءالى. تاۋەلسىزدىككە 30 جىلدان اسسا دا، ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەر كەڭەس يمپەرياسى كەزىندەگىدەي ۇلت دەسە، ءتىل دەسە، شەكەلەرى تىرىسىپ شىعا كەلەدى. وتكەندە وسى پارلامەنتتە قانداستارعا بايلانىستى جيىندا التاي سەيدىرۇلى، ءسىز «قازاق كارتاسىنا» بايلانىستى «قازاق» دەپ ايتۋعا بولمايدى، كوپ ۇلتتى ەلمىز» دەپ ايتىپ قالدىڭىز. ەگەر ۇكىمەتتىڭ يدەولوگيالىق سالا بويىنشا ۆيتسە-پرەمەرى «قازاق» دەگەن ءسوزدى ايتۋعا بولمايدى» دەپ، ۇلتىمىزدىڭ اتىن اتاۋدان قاشىپ وتىرسا، قايداعى ۇلتتىق يدەولوگيا؟!» - دەپ سىنادىم.

التاي كولگىنوۆ «قازاق» دەگەن اتاۋ نە؟» دەپ ايتقان جوقپىن. ءسىز دۇرىس تۇسىنبەي قالعان بولارسىز»، -دەپ تايقىپ كەتتى. (شىنداپ كەلسەك، ول جيىن ماجىلىستە ۆيدەوعا تۇسىرىلگەن). بىراق ءبارىبىر ەسكى سۇرلەۋىنە قايتا ءتۇسىپ: «ءبىز كوپ ۇلتتى ەل ەكەنىمىزدى ۇمىتپايىق»، - دەپ قايتا قايتالادى.

سول كەزدە ماعان يدەولوگيالىق ۆيتسە-پرەمەردىڭ ءسوزىنىڭ يدەولوگيالىق قاتەلىگىن شىعارۋعا تۋرا كەلدى:

- ءبىز، قازاقستان ەشقانداي كوپ ۇلتتى ەل ەمەسپىز. بىزدە تەك قازاق ۇلتى بار، قالعاندارى دياسپورالار. قازاقستان ۋنيتارلى مەملەكەت ەكەنى كونستيتۋتسيادا جازۋلى تۇر. سوندىقتان «كوپ ۇلتتى ەلمىز» دەگەن ءسوزدى ايتۋدى دوعارۋ قاجەت!» - دەدىم.

بۇل ءسوزىمنىڭ ۆيدەوسى الەۋمەتتىك جەلىدە قاتتى تاراپ كەتتى.

ءيا، بۇل جوبا شەتەلدەردەگى ەتنيكالىق قازاقتارعا ارنالعاندىقتان، «قازاق كارتاسى» دەگەن اتاۋ ناقتى دا، ءساتتى قويىلعان ەدى. تاۋەلسىزدىك الساق تا، سول باياعى كولەڭكەسىنەن قورقاتىن شەنەۋنىكتەر اتىن اۋىستىرىپ تىندى «قازاق» دەگەن ءوز ۇلتىنىڭ، مەملەكەت قۇراۋشى نەگىزگى ۇلتتىڭ اتىن دا اتاۋعا قورقىپ..

وسى وقيعانى ەسكە سالۋعا تۋرا كەلدى قازىرگى يدەولوگيالىق ۆيتسە-پرەمەر تامارا دۇيسەنوۆانىڭ سوزىنە جاۋاپ رەتىندە.

قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى تامارا دۇيسەنوۆامەن وتە ءماندى وتكەن بۇل كەزدەسۋ تۋرالى ەرتەڭىنە ءومىرحان التىن ءوز پاراقشاسىندا «كىشىپەيىل، ەرەكشە قازاقي باسشى» دەگەن تاقىرىپپەن ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ جازدى.

بۇگىن سول ءومىرحاننىڭ جازعان ءسوزىن ىقشامداپ كەلتىرە كەتكەندى ءجون كورىپ وتىرمىن.

- جالماۋىز پاندەميا ءورشىپ قازاق بالاسى دا شەتىنەن قىناداي كىرىلىپ جاتقان ءبىر كەزدە اتامەكەنگە تيتتەي بولسا دا كومەك بولسىن دەپ ميۋنحەن قالاسىنداعى اعايىندار اسا قاجەتتى ءدارى-دارمەكتەر الدىق. وكىنىشكە وراي، قازاقستان كونسۋلدىعى تاپسىرىلعان كومەكتى تەزدەتىپ جىبەرە الماي السىزدىك تانىتتى. سوعان قاتتى اشۋلانىپ 30.07.2020 كۇنى جازعان ءبىر پوستىم ەلدە اسا كۇشتى رەزونانس تۋدىرعان ەدى.

سول كۇنى ارادان ءبىر ەكى ساعات وتپەي جاتىپ، «مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ كومەكشىسى تامارا دۇيسەنوۆا بولامىن، تۋىنداعان جاعداي ءۇشىن كەشىرىم سۇرايمىز. الاڭداماڭىز، ءدارى-دارمەكتەردىڭ تەز ارادا ەلگە جەتكىزىلۋى ءۇشىن قولدان كەلگەنىنشە كومەكتەسەمىز»، - دەپ قازاقستان ۋاقىتى بويىنشا تۇنگى ساعات 01:00 شاماسىندا ءبىر قارىنداسىم جانعا جىلى، تاپ-تازا قازاقشا سويلەپ، حابارلاسىپ تۇر. ول ۋاقىتقا دەيىن ەل پرەزيدەنتى كومەكشىسى تۇگىلى ءجاي ءبىر اۋىل اكىمى كومەكشىسىنىڭ ءوزى ءتۇندى قويىپ كۇندىز، ونىمەن قويماي تازا قازاقشا حابارلاسىپ كورمەگەندىكتەن، مەنى بۇل جاعداي وتە تاڭ قالدىرىپ، ەكىنشى جاعىنان قاتتى قۋانتقان ەدى. ەرتەڭگىسىن ول كىسى ايتقانىنداي جيناعان كومەگىمىزدى تەزدەپ ەلگە جەتكىزىپ بەردى»، - دەپ ەسىنە الادى ءومىرحان باۋىرىمىز.

- كەشە ەل وردامىز استانادا ۇزاق جىلداردان بەرگى دوسىم، قازاق ۇلتىنىڭ ناعىز جاناشىرى، ءاردايىم ۇلت مۇددەسىن قورعاۋشى ءماجىلىس دەپۋتاتى قازىبەك يسا باۋىرىمىزدىڭ دانەكەرلىگى ارقاسىندا سول پاندەميا وقيعاسىنان بەرى سىرتتاي تانىسىپ، بىرنەشە رەت تەلەفون ارقىلى سويلەسكەن، قازىرگى تاڭدا پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى تامارا بوسىمبەكقىزى دۇيسەنوۆا حانىمنىڭ جەكە قابىلداۋىندا بولدىم.

اشىق-جارقىن جاعدايدا، بەتپە-بەت وتكەن كەزدەسۋدەن كەيىن تامارا قارىنداسىمنىڭ شىن مانىندە ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى باسشىلىققا الۋشى، ۇلتىنىڭ بولاشاعىن ويلاعان، قايبىر سالادا بولماسىن قولىنان كەلگەنىنشە حالقىنا جاقسىلىق ىستەۋدەن تارتىنبايتىنىن بايقادىم.

اسىرا ماقتاعان ەمەس ول كىسىنىڭ كورگەن-بىلگەنى، تاجريبەسى مول، بارىنەن بۇرىن اق كوڭىل، كىشپەيىل، ەل-جۇرتىنا شىن كوڭىلىمەن قىزمەت ەتە الاتىن، قازىرگى تاڭداعى ۇكىمەت مۇشەلەرىنىڭ الدىنعى قاتارىندا ورىن الاتىن ناعىز قازاقي مىنەزدى ءبىر باسشى ەكەنىنە كوزىم ابدەن جەتتى.

تامارا بوسىمبەكقىزى قارىنداسىممەن اسىرەسە شەت ەلدەردەگى ميلليونداعان قانداستارىمىزدىڭ تاعدىرى، ولاردىڭ تالاپ تىلەكتەرى ءجايلى ۇزاق اڭگىمەلەستىك.

ارينە اتا بابادان مۇرا كەڭ بايتاق جەرى بار، جەر استى مەن ۇستىندە اسا باي قازىنالارى بار، تەكتى جۇرتى بار قازاق ەلىنىڭ بۇگىنىندە كەزدەستىرىلەتىن ۇلتتىق مۇددەلەرگە قايشى كەيبىر كەلەڭسىز جاعدايلاردىڭ ءار سالادا تولىقتاي تاۋەلسىز، ناعىز ۇلتتىق ءبىر قازاق مەملەكەتىن اڭساۋشى بارشا باۋىرلارىمىزدى قاتتى قىنجىلتىپ كەلەجاتقانى ءسوزسىز.

بىراق تا ۇلتىنىڭ شىنايى جاناشىرى تامارا قارىنداسىمداي جوعارى دارەجەلى مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ بار ەكەنىنە ءوز كوزىم جەتكەننەن كەيىن، ۇلتىمىزدىڭ بولاشاعىنا دەگەن سەنىمىم ودان ءارى كۇشەيە ءتۇستى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى تامارا بوسىمبەكقىزى دۇيسەنوۆا سىياقتى ناعىز قازاقى مىنەزدى مەملەكەتتىك باسشىلار مەن قاي ۋاقىتتا بولماسىن ۇلتتىق مۇددەلەردى قورعاۋ بارىسىندا ايانباي ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان قازىبەك يسا سياقتى ۇلتشىل دەپۋتاتتارىمىز كوپ بولسىن.

مەن ولاعا شىن جۇرەكتەن ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەم!

اللا تاعالا دا ولارعا رازى بولىپ، قاسيەتتى قازاق ەلىنە قىزمەت ەتۋ بارىسىندا قاجىماس قايرات، كۇش-كۋات، ۇزاق عۇمىر، زور دەنساۋلىق، مول باقىت بەرسىن!

قازاق ءوز ءوزىمىزدى سىيلايىق - جات جانىنان ءتۇڭىلسىن!

قازىبەك يسا،

قر ءماجىلىسى دەپۋتاتى

Abai.kz