توقاەۆ پەن اليەۆ ترانسكاسپي باعىتىنىڭ ماڭىزدىلىعىن كورسەتتى
ناۋرىزدىڭ 12 كۇنى قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتى فيزۋلي قالاسىنىڭ اۋەجايىندا ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆ قارسى الدى.
مۇندا ەكى ەل پرەزيدەنتتەرى قۇرمانعازى اتىنداعى بالالار شىعارماشىلىعى ورتالىعىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا قاتىستى. سونداي-اق جەرگىلىكتى حالىقپەن كەزدەسىپ، الداعى ۋاقىتتا سالىناتىن فيزۋلي قالالىق ورتالىق اۋرۋحاناسىنىڭ جوباسىمەن تانىستى.
زاماناۋي يننوۆاتسيالىق ورتالىق قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ باستاماسىمەن قازاقستاندىقتاردىڭ اتىنان باۋىرلاس ازەربايجان حالقىنا گۋمانيتارلىق تارتۋ رەتىندە قىسقا مەرزىم ىشىندە سالىندى.
«بۇل – قازاقستان حالقىنىڭ تارتۋى. مەنىڭ جەكە تاپسىرمام بويىنشا اتالعان سىيلىقتى جەكەمەنشىك BI Group كومپانياسى بۇكىل حالىقتىڭ اتىنان شىن جۇرەكتەن ۇسىنىپ وتىر. ورتالىق ەلدەرىمىز اراسىنداعى جان-جاقتى بايلانىستاردى نىعايتۋعا قىزمەت ەتەدى دەپ ويلايمىن. سىزدەرگە تابىس پەن باق-بەرەكە تىلەيمىن. ازەربايجاننىڭ وسى قاسيەتتى ولكەسى قارىشتاپ دامي بەرەتىنىنە سەنىمدىمىن»، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى فيزۋلي جۇرتشىلىعىمەن اڭگىمەلەسۋ كەزىندە.
بۇدان كەيىن ەكى ەل باسشىلارى شۋشا قالاسىنداعى الەۋمەتتىك-مادەني جانە باسقا دا نىسانداردى ارالاپ كوردى، قاراباق تاۋ جوتاسىنىڭ باۋرايىندا ورنالاسقان قالانىڭ باس جوسپارىمەن تانىستى. سودان كەيىن ەكى ەل پرەزيدەنتتەرى ايماقتىڭ كورنەكتى جەرلەرىن، ونىڭ ىشىندە ورتالىق الاڭدى، «سااتلى» مەشىتىن، تاۋ قىراتىنداعى «دجىدىر ديۋزيۋ» الاڭىن، «بيۋل-بيۋل» مۇراجاي-ءۇيىن، جالپىۇلتتىق كوشباسشى گەيدار اليەۆتىڭ 100 جىلدىعىنا وراي ۇيىمداستىرىلعان فوتوكورمەنى جانە تاعى دا باسقا تاريحي ورىنداردى ارالاپ كوردى.
شۋشا شاھارى ەجەلدەن ازەربايجان مادەنيەتىنىڭ التىن بەسىگى سانالعان. قالا زامانىندا گۇلدەنىپ، پوەزيا، كوركەمونەر جانە ساۋلەت ونەرى دامىعان ورتالىق بولعان.
بۇگىندە مۇندا ينفراقۇرىلىم سالۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى قارقىندى ءجۇرىپ جاتىر. قازىردىڭ وزىندە بىرنەشە قوناق ءۇي، مۋزەي جانە مەشىتتەر بوي كوتەرگەن. تۇرعىن ۇيلەر، ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى، الەۋمەتتىك نىساندار، شىركەۋلەر سالىنىپ، جوندەلۋدە. سونىمەن قاتار ءتۇرلى سالا ماماندارىنىڭ قاتىسۋىمەن نىسانداردى باعالاۋ جانە تۇگەندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر.
«التەرناتيۆا» وزەكتى زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، ساياساتتانۋشى اندرەي چەبوتارەۆ قازاقستاننىڭ قاراباققا نازار اۋدارىپ وتىرعانىنىڭ سەبەبىن بەلگىلى ءبىر كەزەڭدە استانانىڭ ازەربايجان مەن ارمەنيا اراسىنداعى اسكەري-ساياسي قاقتىعىستى رەتتەۋ ۇدەرىسىنە قاتىسقاندىعىمەن بايلانىستىرادى. ساياساتتانۋشىنىڭ ايتۋىنشا، استانانىڭ مۇنداي ارەكەتى 2010 جىلى، قازاقستان ەقىۇ-عا توراعالىق ەتكەن كەزدە بايقالدى.
«استانا قاقتىعىستى شەشۋدە ات سالىسقانىمەن ايتارلىقتاي ناتيجە بولمادى، بىراق سوعان قاراماستان قازاقستان بۇگىندە وڭتۇستىك كاۆكازدا بەيبىتشىلىكتى نىعايتۋعا دايىن»،- دەيدى ساياساتتانۋشى.
باقىلاۋشىلاردىڭ ەكىنشى ءبىر بولىگى قازاقستاننىڭ قاراباققا كومەكتەسۋىن ەكى حالىقتىڭ جاقىندىعىمەن، تۋىستىعىمەن تۇسىندىرەدى.
«قازاقتار مەن ءازىربايجاندار تۇركى تەكتەس حالىقتار، باۋىرلاس حالىقتار. قازاقستان حالقىنىڭ باسىم بولىگى تاۋلى قاراباق ماسەلەسىندە ءازىربايجاندى قولدادى جانە ءبىز بۇل ەلدىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىنىڭ قالپىنا كەلۋىن قۇپتايمىز. بۇل سيمۆولدىق قادام عانا ەمەس، تۇركى بىرلىگى مەن ىنتىماعى يدەياسىنا بەرىك ەكەنىمىزدى بىلدىرەتىن ساياسي مەسسەدج. ونىڭ ۇستىنە، پراگماتيكالىق تۇرعىدان العاندا، بۇل بىزگە رەسەي مەن قىتاي سياقتى قازاقستانداعى باسقا ىقپال ورتالىقتارىنا قاتىستى تاعى ءبىر تەپە-تەڭدىككە يە بولۋ مۇمكىندىگىن بەرەدى. تۇركيا سياقتى كۇشتى گەوساياسي ويىنشىسى بار تۇركى ۆەكتورى ءبىز ءۇشىن تاۋەلسىزدىگىمىز بەن اۋماقتىق تۇتاستىعىمىزدى ساقتاۋ ءۇشىن وتە ماڭىزدى»،- دەيدى ساياساتتانۋشى ايدار امرەباەۆ.
ساراپشىلار قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ازەربايجانعا جاساعان ساپارى ناتيجەلى بولدى دەپ سانايدى. سەبەبى وسى كەزدەسۋ بارىسىندا ەكى ەل جەتەكشىلەرى كۇللى الەمگە شىعىس پەن باتىستى بايلانىستىراتىن ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك باعىتىنىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن كورسەتتى.
«ازەربايجاندىق ترانزيت قازاقستان ەكونوميكاسى ءۇشىن وتە ءتيىمدى. بولاشاقتا بۇل ترانزيت الەمنىڭ گەوساياسي كارتاسىن وزگەرتىپ، قازاقستاندى جەتەكشى ترانزيتتىك دەرجاۆالاردىڭ بىرىنە اينالدىرا الادى. قازاقستان مەن ازەربايجان پرەزيدەنتتەرى قاسىم-جومارت توقاەۆپەن يلحام اليەۆتىڭ قىتايدىڭ سيان تەرمينالىنان باكۋدەگى اپشەرون ستانتسياسىنا كونتەينەرلىك پويىزدىڭ كەلۋ ءراسىمىن بەينەبايلانىس ارقىلى تاماشالاۋى كەزدەيسوق ەمەس. بۇل ازەربايجان ءترانزيتىنىڭ جۇمىس ىستەيتىندىگىن جانە ءتۇرلى جۇكتەردى قابىلداي الاتىنىن كورسەتەدى. شىن مانىندە، ەكى پرەزيدەنت شىعىس پەن باتىستى بايلانىستىراتىن ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك باعىتىنىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن كۇللى الەمگە پاش ەتتى»، - دەدى ازەربايجان گەوساياسي زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى تاحير دجافارلي قازاقستاندىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا بەرگەن سۇحباتىندا.
مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ترانسكاسپي باعىتى جىلدان جىلعا اۋقىمىن ۇلعايتىپ جاتىر. قازاقستان ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ باس ساراپشىسى ءادىل قاۋكەنوۆتىڭ ايتۋىنشا, 2022 جىلى تاسىمالداۋ كولەمى ەكى ەسە ءوستى، 2023 جىلى ءوسىم 65 پايىزدى قۇرادى. سونىمەن قاتار، بۇرىن بۇل باعىتپەن جونەلتىلمەگەن جاڭا ونىمدەر تاسىمالدانا باستادى، مىسالى، گەرمانياعا مۇناي جىبەرىلدى. وسىعان سايكەس، ەل باسشىلارى تاۋار اينالىمىن بارىنشا ارتتىرىپ، 10 ميلليون تونناعا جەتكىزۋ مىندەتىن قويدى. ال، قىتاي – بۇل باعىتتىڭ باستى كليەنتى.
«ازەربايجان ەكىجاقتى قارىم-قاتىناس تۇرعىسىنان عانا ەمەس، ءىرى ايماقتىق جانە كونتينەنتتىك جوبالار تۇرعىسىنان دا زور قىزىعۋشىلىق تۋدىرادى. پرەزيدەنت اتاپ وتكەندەي: بۇل كاسپي تەڭىزىنىڭ ءتۇبى ارقىلى تالشىقتى-وپتيكالىق بايلانىستاردى تارتۋ. بۇگىندە اۋقىمدى جوبالاردىڭ ءبىرى – ترانسكاسپي جولى نەمەسە ورتا ءدالىز. بۇل بىرقاتار ەلدى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ايماقتاردى بايلانىستىرادى. ورتا ءدالىز پورتتار مەن وندىرىستىك الاڭداردى، ءبىرىنشى كەزەكتە شىعىس ازياداعى، اتاپ ايتقاندا قىتايدى ەۋروپا جانە تاياۋ شىعىس ايماقتارىمەن بايلانىستىراتىن جاڭا باعىت بولدى. دەمەك، بۇل باعىت ارقىلى بىرنەشە ءوڭىر بىردەن ءوزارا بايلانىس نۇكتەسىن تاپتى»، – دەدى ءادىل قاۋكەنوۆ.
ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، كوزدەپ وتىرعان باعىتتار ءتيىمدى بولۋ ءۇشىن، بۇل باعىتقا بيزنەستى تارتۋ ماقساتىندا كوپ جۇمىس ىستەۋ كەرەك. مۇنداي پىكىردى ساياساتتانۋشى ايدار امرەباەۆ ۇستانىپ وتىر.
«ماسەلەن، كوپتەن بەرى ايتىلىپ كەلە جاتقان قازاقستان اۋماعى ارقىلى وتەتىن حالىقارالىق تار تاباندى تەمىر جول قۇرىلىسىنىڭ وزەكتىلىگى. بۇل قورعاستاعى شەكارامىزدا جانە ودان ءارى ەۋروپالىق تار گاباريتتى نارىققا تاۋارلاردى جەتكىزۋ كەزىندە ايتارلىقتاي قارجىلىق جانە ۋاقىتتىق شىعىنداردى بولدىرماۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنى انىق. بۇكىل ورتالىق ازياداعى تەمىرجول جەلىسىن بىرىڭعاي ستاندارتتارمەن جانە تسيفرلاندىرىلعان باسقارۋ جۇيەلەرىمەن بايلانىستىرۋ جانە كەڭەيتۋ قاجەت. وسى ءتۇرلى شىعىندار مەن پروبلەمالاردىڭ بارلىعىن جەڭگەن كەزدە بۇل باعىت ەۋرازيا ورتالىعىنداعى ناقتى ءارى ءتيىمدى كولىك-لوگيستيكالىق حابقا اينالۋى مۇمكىن، بۇل ايماقتاعى بارلىق ەلدەردىڭ، سونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ جانە ءازىربايجاننىڭ دا مۇددەلەرىنە ساي بولادى.
ونىڭ جالپى وڭتۇستىك كاۆكاز ەلدەرى ءۇشىن ۇلكەن ماڭىزى بار ەكەنىن اتاپ وتكىم كەلەدى، ويتكەنى تاۋلى قاراباقتاعى «44 كۇندىك سوعىستان» كەيىن ءازىربايجان ءوزىنىڭ باستاپقى اۋماعىن تولىعىمەن قالپىنا كەلتىردى جانە وسى ورتاق ايماقتىڭ سوعىستان كەيىنگى دامۋى الدىندا تۇر. مەنىڭ پىكىرىمشە، وڭتۇستىك كاۆكاز ەلدەرى اراسىندا سىرتقى كۇشتەردىڭ قاتىسۋىنسىز مۇددەلى تاراپتار كەلىسسوز جۇرگىزۋى كەرەك. وسى ارقىلى ايماقتاعى جاعداي اقىرىنداپ رەتتەلەدى، تۇراقتى، قاۋىپسىز جانە تيىسىنشە ەكونوميكالىق تۇرعىدان گۇلدەنە ءتۋسۋى كەرەك. ءدال سول ارمەنيانىڭ ساياسي ءوزىن-ءوزى تانۋى ماسەلەلەرى بار ەكەنىنە قاراماستان، ەگەر ءسىز حالىقتىڭ ءومىرىن رەتتەۋ، ەكونوميكالىق مۇددەلەر تۇرعىسىنان، وڭتۇستىك ەلدەرمەن ءوزارا ارەكەتتەسۋ تۇرعىسىنان تۇبەگەيلى قاراساڭىز. كاۆكاز ارمەنيا ءۇشىن وتە ماڭىزدى – گرۋزيامەن دە، ازىربايجانمەن دە ءوزى ورنالاسقان كولىك-لوگيستيكالىق تىعىرىقتان شىعۋ ءۇشىن. ەگەر ارمەنيا پراگماتيكالىق تۇرعىدان ارەكەت ەتە السا، ال وڭتۇستىك كاۆكاز ءبىرتۇتاس جانە ىشكى ينتەگراتسيالانعان ەكونوميكالىق ايماق رەتىندە شىقسا، وندا، ارينە، ايماقتىڭ الەۋەتى جاقسى. ءىرى نارىقتارمەن ءوزارا ءىس-قيمىلداردى اشۋ جانە دالىزدەر قۇرۋ مۇمكىندىكتەرى بار. ءوڭىر وتە تەز كوتەرىلۋى مۇمكىن، بار بولعانى بايسالدى ەسەپ پەن كەيبىرەۋلەردىڭ ساياسي امبيتسياسىن قاناعاتتاندىرماي، ادامداردىڭ ءومىرىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان كۇش-جىگەر قاجەت»،- دەيدى ساياساتتانۋشى.
Abai.kz