يوگانن ۆولفگانگ فون گەتە (1832-1749 ج.)

ي.ۆ.گەتە مەيىن وزەنىنىڭ ساعاسىنداعى فرانفۋرد قالاسىندا اۋقاتتى قالا تۇرعىنى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. گەرمانيانىڭ ايگىلى ويشىلى، ەڭ ۇلى جازۋشىسى، كورنەكتى عالىمى، ايدىك اقىن. كومەديا، تەاتر، سۋرەتكەرلىك قاتارلى سالالاردا شوقتىعى بيىك الەم ادەبيەت-كوركەمونەرىندەگى الىپ تۇلعا. ەۋروپا ادەبيەتىن كوركەيتۋگە ەلەۋلى ۇلەس قوسقان، ماركس، ەنگەلس، حيگەر قاتارلى ۇلى تۇلعالار ەرەكشە اۋىزعا الىپ قۇرمەتتەگەن وسىناۋ ادەبيەت الىبىنىڭ «فاۋست» قاتارلى 2000-نان استام پوەزيالىق شىعارمالارى، «ءوسپىرىم ۆەرتەردىڭ نازالارى» قاتارلى قىرۋار رومان-پوۆەست جانە درامما-كومەديا پروزالىق شىعارمالارى، 2700-دەن استام كلاسسيك سۋرەت تۋىندىلارى بار.

1813 جىلدان باستاپ قىتاي ادەبيەتىنە نازار اۋدارىپ، كوپتەگەن قىتاي كلاسسيك شىعارمالارىنان ءنار الىپ، «قىتاي-گەرمانيا ەرتە زامان جانە قازىرگى زامان  ولەڭدەرى» اتتى جىرلار جيناعىن شىعارعان ۇلى قالامگەردىڭ ايگىلى شىعارمالارى 1922 جىلى قىتايدىڭ ايگىلى اقىنى گومورونىڭ اۋدارعان «ءوسپىرىم ۆەرتەردىڭ نازالارى»، «فاۋست» شىعارمالارىنىڭ اۋدارما نۇسقالارى ارقىلى ەلىمىزگە تارالعان. قازىر ەلىمىزدە حانزۋ تىلىندە جاريالانعان 10  تومدىق شىعارمالارى بار.

ادامدىق شەگەراسى

باستالعاندا الميساق، ادامزاتتىڭ اتاسى،
جۇمساق جىلى الاقان، اق بۇلتتاردان جايعاندا.
ناجاعاي بوپ جارقىلداپ، ايتقان تىلەك باتاسى،
جەر شارىنىڭ اسپانى، اينالدى ايقاس مايدانعا.

سول كەزدە مەن ەڭكەيىپ، جۇمىپ تۇرىپ كوزىمدى،
بار ىنتاممەن بەرىلىپ، ءسۇيدىم ونىڭ ەتەگىن.
ءدۇرسىل قاقتى جۇرەگىم، بيلەي الماي ءوزىمدى،
ءبىلدىم ايتەۋ عاجايىپ، ءبىر قۇدىرەت جەتەگىن.

اۋليە مەن پەندەنى، سالىستىرىپ قاراسا،
پەندە جاسىق بولادى، ءوزىن كوزگە ىلمەيدى.
جۇلدىزدار دا قولىنا، قونار ەدى قالاسا،
كەرەمەتىن پەندەلەر كورسەتۋدى بىلمەيدى.

كەرەمەتىن پەندەلەر، كورسەتە السا اسىرا،
بالكىم بايىز تاپپايدى، جالپاق جەردەن  تايراڭداپ.
ەكى اياعى توقتاماس، الدەنەگە اسىعا،
اق بۇلتتاردى ارالار، سايات قۇرىپ سايرانداپ.

بالكىم جاساي بەرەدى، ماڭگىلىككە مەكەندەپ،
تالاپ ەتسە تابىلىپ، قارا جەردەن كەرەگى.
قولىنان سول كەلەرى، تامىر تارتىپ بەكەمدەپ،
وسە بەرۋ سەكىلدى بەينە كاۋچۇك تەرەگى.

اۋليە مەن پەندەنىڭ، پارقى قايدان كورىنەر،
تولقىن قۋعان تولقىندى، تەك اۋليە بايقايدى.
ال ادامدار تەك قانا، تولقىندارعا كومىلەر،
ىزدەرىن دە قالدىرماي، تولقىن جۋىپ-شايقايدى.

تاعدىرىمىز تاڭىلعان، تار بەسىككە  قۇنداقتاي،
ويلانبايمىز، وسىلاي ءومىر ءسۇرۋ تاتي ما؟
ۇرپاقتاردان ۇرپپاققا، ۇلاستىرعان جۇمباقتاي،
كەيدە تىلەپ الامىز، ساپ-ساۋ باسقا ساقينا.

قىردا وسكەن راۋشان گۇل

بالا جىگىت باياۋ باسىپ بارادى،
قىر گۇلىنىڭ ءيىسى مۇرىن جارادى.
نارتتاي قىزىل راۋشان گۇلگە ءناپ-نازىك،
جەتىپ بارىپ قۇشتارلانا قارادى.
قىردا وسكەن قىزىل راۋشان تاماشا،
قۇلپىرادى سۇلۋلىققا تالاسا.

دەدى جىگىت: كوردىم گۇلدىڭ تالايىن،
راۋشان، راۋشان، تەك سەنى ءۇزىپ الايىن.
دەدى راۋشان: تىكەنىم بار سۇعاتىن،
ساعان ەستەن كەتپەس جارا سالايىن.
قىردا وسكەن قىزىل راۋشان تاماشا،
ءۇزىپ الار كىم كورىنگەن قالاسا.

نارتتاي قىزىل راۋشان گۇلگە تۇزدەگى،
جىگىت قولىن سوزدى، ءمالىم ۇزبەگى.
گۇل ءۇزىلدى، جەرگە تامدى ءمولدىر شىق،
بۇتاقتى ىرعاپ تۇردى سالقىن كۇز لەبى.
قىردا  وسكەن قىزىل راۋشان تاماشا،
جۇتار الەم جۇپار ءيىسىڭ تاراسا.

ادام جانى سۋعا ۇقسايدى

ادام جانى سۋعا ۇقسايدى، كەزدە بىلاي قاراعان:
كوكتەن تۇسەر، كوككە شىعار، بۋ بولىپ سۋ تاراعان.
كوكتە تاعى تۇرا المايدى، جەرگە تاعى تۇسەدى،
قايتالانعان سۋ سەكىلدى، قايتالانار بار ادام.

كۇمىس بۇلاق سارقىرايدى، قۇلاما قۇز تاسىنان،
كۇمىس قار-مۇز جارقىرايدى، اسقار شىڭدار باسىنان.
كۇمىس شۋدا  كوك اسپاندا، جەلكىلدەيدى جەل ايداپ،
كۇمىس تولقىن شىڭىراۋدا، شىم-شىم قاينار تاسىعان.

اعار جولى اسقار تاۋمەن كەيدە بوگەپ توسىلار،
وراپ ءوتىپ اعار تاعى اعىل-تەگىل جوسىلار.
جازار باۋىر جازىقتاردا، كول بەتىندە كوك ايدىن،
جۇلدىز جايناپ، كوزدى بايلاپ، سانگە ءسان كەپ قوسىلار.

جەل مەن تولقىن ايتار بولسا، اۋماس ءبىر جۇپ عاشىقتان،
جەل قۋالاپ، تولقىن قاشار، جاعالاۋعا اسىققان.
داۋىل تۇرسا، تولقىن ۇرسا تەڭىز بولار زەلزالا،
دولىرعانداي ادام كەيدە اشۋ كەرنەپ، تاسىپ قان!

ادام جانى سۋعا ۇقسايدى، كەزدە بىلاي قاراعان:
سەن دە ۇقسايسىڭ، سۇراعى جوق سۋعا ۇقسايدى بار ادام.
ادام جانى جەلگە ۇقسايدى، كەزدە بىلاي قاراعان:
سەن دە ۇقسايسىڭ، تۇراعى جوق جەلگە ۇقسايدى بار ادام.

ايعا قاراپ

اي سۇلۋىم اسپاننان سەن اپپاق ساۋلە توككەندە،
جىنىس ورمان، تەرەڭ شاتقال نۇراپ نۇرعا بوككەندە.
مەنىڭ مىناۋ جۇرەگىمدى جىبەرەسىڭ جايناتىپ،
تۇنەك باسقان تۇكپىرىنە قاراڭعىلىق شوككەندە.

شۋاعىڭمەن شۇرايلانىپ، جانىم مەنىڭ جاۋلاندى،
كۇمىس ساۋلەڭ كۇندىزگىدەي جارقىراتتى اۋلامدى.
تاعدىرىمدى تۇرعان شولىپ، سەكىلدىسىڭ سەن بەينە،
جان دوسىمنىڭ جانارىنداي مەيىرلى دە باۋرامدى.

سەن  جالعىزداپ كەڭ اسپاندى كەزدىڭ تۇراق تاپپاستان،
مەن جالعىزداپ كەزدىم الەم شاتىققا مۇڭ شاپتاسقان.
الەمدەگى ءاربىر ءۇندى ەستىر مەنىڭ جۇرەگىم،
بىردە كۇلىپ، بىردە جىلاپ، تاعدىرعا ءمىن تاقپاستان.

***

جۇرەگىمدى ءبىر وزەن بار، اعا بەرسىن، اعىلسىن،
قام كوڭىلگە قايعى دەگەن قامىت كەلىپ جابىلسىن!
كۇلىم كوزدەر، شىرىن سوزدەر، ۇكىلى ءۇمىت ۇركىگەن،
كەتتى ءبارى ورالماسقا، ەندى قايدان تابىلسىن؟

كەم دەگەندى كەلدى-اۋ ءبىر رەت باقىت باسقا تەپپەيتىن،
ەڭ اسىلىم، ەڭ قىمباتتىم ەكەن باعا جەتپەيتىن.
ەندى ءبىلدىم اسىلىنان ايرىلۋدىڭ ازابىن،
ءومىر باقي وكىنىش بوپ ەسىڭنەن ەش كەتپەيتىن.

ويحوي ءومىر، وركەش وزەن، اعا بەر سەن جوسىلىپ،
تاۋدان قۇلا، سايعا سۇلا، توقىراما ءتوسىلىپ.
سەن اعارسىڭ، سەمپونيا سەكىلدەنىپ سەزىلەر،
سارقىلمايتىن سارىنىڭا  مەنىڭ ءانىم قوسىلىپ.

مەيلى قىستا تۇندە بولسىن كەزدەرىڭدە تاسىعان،
كورەمىن دە كوتەرەمىن كوڭىلىمدى جاسىعان.
كوكتەمدە الدە  كوك بۇرشىكتى كەزدەرىڭدە سۋارعان،
بۇدان ارتىق راحات جوق دەپ كورۋگە مەن اسىعام!

اسەمدىكتىڭ الەمىندە ءلاززاتى مول سارقىلماس،
جاماندىق جوق، جاۋىزدىق جوق كەڭ قۇشاعىن تار قىلماس.
ايلى تۇندە ەل باسپاعان، جان بىلمەيتىن جاھاندى،
جان دوسىڭمەن بىرگە كەزسەڭ، بۇدان راحات ارتىلماس.

قىتاي تىلىنەن اۋدارعان قاناتبەك جۇمابايۇلى،

دايىنداعان ءالىمجان ءاشىمۇلى.

Abai.kz