ۇلت سپورتىنىڭ قۇلاعىن ۇستاعان مىرزالاردىڭ نازارىنا!

ۇلى دالانى مەكەن ەتكەن جارتىلاي كوشپەلi بابالارىمىز ورتا عاسىردىڭ ورتا شەنىنە دەيىنگى تاريحتا ادامزات وركەنيەتىنە قوسقان جارقىن ۇلەسىمەن ءوز زامانىندا جاھاندانۋ ۇردىسىنە وشپەس ءىز قالدىردى.

ءبىز بۇل ءۇردىستى بۇگىنگى زامان تالابىنا ساي يكەمدەپ، قايتا جانداندىرۋ ۇلتتىق سپورتتىڭ ماشىعى عانا ەمەس، مادەني-سپورتتىق ءتۋريزمنىڭ، قىزىق تاماشالاۋدى سۇيەتىن ساياحاتشىلىق سالاسىنا تاپتىرمايتىن نوۋ-حاۋ دەۋگە بولادى. شىعىستىق اتبەگىلىكتى جانە سايىس ونەرىن باتىس جۇرتشىلىعىنا تۋريستىك، سپورتتىق قىزمەت رەتىندە ۇسىنار بولساق، ەداۋىر تابىسقا كەنەلەر ەدىك.

وسى باعىتتاعى ىلگەرلەۋشىلىكتى اسىق ويىنىنا قاتىستى جازىلعان «اسىق اتۋ ارحايزم بە؟» اتتى دۋلات امانجولدىڭ، «اسىق ويىنى قاشان الشىسىنان تۇسەدى؟» اتتى ابىلايحان قىلىشباەۆتىڭ تانىمدىق تاعىلىم زور ماقالالارى شىعىپ، اسىق اتۋ فەدەراتسياسى قۇرىلعانىنا دا 10 جىلدان استى. ونىڭ تىزگىنىن ۇستاعان اسىق ويىنى ۇلتتىق سپورت فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى كىم ەكەنىن ەستەن شىعارىپ ۇلگەردىك!.

مەن وسى اسىقتىق كازينولىق دارتىكەم (تورتقۇمار) جانە ويىندىق تۇرلەرى جايلى 1990 جىلداردان بەرى ءتۇرلى باسىلىم بەتىندە جازىپ كەلەمىن. ەش ناتيجە بولعان جوق ەدى. ەندى ابەكەڭنىڭ باستاۋىمىن، الەمدىك سپورتتىق بيىكتەردى باعىندىرۋعا شىنايى تالپىنىس جاساپ وتىرمىز. جالپى، ۇلتتىق ويىندارىمىزدى وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ۇمىتپاۋى، ارى قاراي جالعاستىرۋى قۇپتارلىق جايت.

جانە اسىق ويىنىن كاسىپقوي جانە اۋەسقوي دەپ ەكى توپقا ءبولىپ العان ءجون. سونىمەن بىرگە بارلىق ويىندى ەمەس، ونىڭ ىشىندە الەم سپورتشىلارىن قىزىقتىرىپ، ىنتىقتىرىپ، وزىنە ماگنيتتەي تارتاتىن تۇرلەرىن عانا دامىتۋدى قولاعا الىپ، قالعاندارىن تەك مەكتەپ باعدارلاماسىنا ەنگىزۋدەن ارى اسپاعان ءلازىم. جانە ولار بويىنشا تۇراقتى ەل چەمپيوناتىن وتكىزۋدى جوسپارلى تۇردە بيۋدجەتكە ەنگىزىپ، جەڭىمپازدارعا، كوزگە تۇسكەندەرگە جەتكەن جەتىستىكتەرىنە وراي، حالىق ارالىق دارەجەدەگى، رەسپۋبليكالىق دارەجەدەگى سپورت شەبەرى، 1,2,3 ساناتتى سپورتشى دەگەن اتاقتار بەرۋدى وسى باستان ويلاستىرعان ءجون.

ۇلتىق سپورت تۇرلەرى ىشىندە شىعىندى كوپ كەرەك ەتپەيتىنى – ۇلتتىق اسىق ويىندارى. وسى جولداردىڭ اۆتورى وتكەن عاسىردىڭ 1995-1997 جىلدارى «ءۇش تابان» مەن «شەڭبەر» سياقتى اسىق ويىندارىنىڭ زاماناۋي سپورتتىق ەرەجەسىن جاساپ، اياكوز وڭىرىندە ناسيحاتتاعان ەدى.

وسى اتالعان اسىق ويىندارى دەگەندە ەرەكشە ەسكەرەتىن نارسە، تۇركى حالىقتارى بولىپ، ءارتۇرلى وينالىپ، ءارتۇرلى ء(تىپتى قازاق ەلىنىڭ ءار ايماعىندا) اتالىپ جۇرگەن وسى سالانىڭ سپورتتىق تەرمينىن قالىپتاستىرىپ، ورتاق بىرەگەي «ءۇش تابان» مەن «شەڭبەر» تۋرالى كونتسەپتسيالىق مامىلەگە كەلگەننەن سوڭ، ونى حالىقارالىق دەڭگەيگە، وليمپيادالىق سپورت دەڭگەيىنە جەتكىزۋ مۇمكىندىگى بار.

وسى باعىتتا اسىق ويىنى ۇلتتىق سپورت فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى مۇرات ابەنوۆ باستاعان توپ بالالار جانە ەرەسەكتەر اراسىنداعى اۋەسقوي جانە كاسىپقوي ويىنشىلاردى نە توپتىق نە جەكەلەي نەگىزدە اسىق سپورتشىلارىنىڭ قۇرامىن جاساقتاسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. جانە ارانايى سەمينارلار وتكىزىپ، تورەشىلەر كورپۋسىن جاساقتاۋىمىز كەرەك. جانە ولارعا بەرىلەتىن جالاقى جاعىن ەسكەرۋگە دە ءتيىسپىز.

بۇل سپورت ويىنىن جاڭعىرتۋ – جاستاردى مەرگەندىك پەن شاپشاڭدىققا باۋلىپ قانا قويماي، پاتريوتتىق تاربيە، ەتنيكالىق مادەنيەتكە قۇرمەتپەن قاراۋدى ۇيرەتەدى. بىزدە ەندى قولعا العالى وتىرعان ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىنىڭ شەتەلدەدە ەرتەدەن جۇزەگە اسقان، نارىققا بەيىمدەلۋ تاجىريبەسىن وزىمىزگە يكەمدەسەك كوپ نارسە ۇتار ەدىك.

ەندى مەن شارتتى تۇردە دەنەشىنىقتىرۋ ءپانىنىڭ مۇعالىمى جانە شقو بورودۋليحا اۋدانىنىڭ م.اۋەزوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى ەرمەك ابدىكارىموۆپەن بىرلەسە ءوزىمىز جاساعان «ءۇش تابان» جانە «شەڭبەر» ويىنىنىڭ وينالۋ ەرەجەسىنە توقتالايىن (باسقا اتاۋمەن اتالاتىن بولسا قارسىلىعىمىز جوق، ونى فەدەراتسيا ءوزى شەشەدى):

«ءۇش تابان» ويىنى

ويىن 1 تۋردا 1 اسىقپەن وينالىپ، قالعان تۋرلاردا 3 اسىقپەن وينالادى. اقتىق سىنعا شىققاندار 5 اسىقپەن باق سىناسادى. تورەشى ويىنشىلار سايىسقا شىقپاس بۇرىن جۇرت كوزىنەن تىس ساقالاردى يىرگەن كەزدە كىمدىكى نە الشا، نە تايكە (ومپى مەن شوڭقىنىڭ) تۇرسا سول ادام 1,5-2 مەتر جەردەن اسىقتى ءبىرىنشى بولىپ اتادى. ەگەر ءمۇلت كەتسە، قارسىلاسى 1-1,5 مەتر جەردەن اسىقتى اتادى.

اتۋ قاشىقتىعىن تورەشى بەلگىلەيدى. ءبىرىنشى ويىنشى اسىقتى ەمەس ساقانى اتام دەسە، ول اسىق تىگىلگەن جەردەن ارىراق 0,50 مەترقاشىقتىقتاعى سىزىققا قويىلادى. وسى جاعدايدا تيگىزە الماسا، قارسىلاسى ساقا مەن اسىقتىڭ قايسىسىن اتۋدى تاڭداۋدى ءوزى شەشەدى. ۇشىرىلعان اسىق 40 سم تورەشى قولىنداعى قامشىمەن (نەمەسە ارنايى تاياقپەن) ولشەنەدى، وسى 40 سم اسىرعان ويىنشى اتىپ تۇسىرگەن بولىپ سانالادى. 40 سم تولماعان اسىق ورتاعا قايىرا تىگىلەدى. ونى اتۋ 1-ويىنشى ءۇشىن 1,5-2 مەتر; 2-ويىنشى ءۇشىن 1-1,5 مەتر.

ەكى ويىنشىدا 1-1 اسىقتان السا، كىم ءبىرىنشى اتىپ السا، سول 1-ءنومىرلى ويىنشى اتالىپ، ويىندى باستاپ وتىرادى. ساقانى اتقان ويىنشى سول پارتيادا جەڭىمپاز سانالادى. وسى جاعدايدا ساقاسى اتىلعان ويىنشى وسى پارتيادا بۇرىن اتىپ العان اسىعىنان ايىرىلىپ، اسىق جەڭىمپازدىڭ يەلىگىنە كوشەدى.

«شەڭبەر» ويىنى

شەڭبەردە دە تۋرا وسىنداي شارت، اتۋ مەن ۇپايىندا عانا وزگەشەلىك بار. ونىڭ ءبىر بولىگىن، اق ءبىر بولىگىن قارا تۇسپەن بويالاعان ديامەترى 3-4 مەتر شەڭبەر ىشىنە 3 بوياۋلى، 7 بوياۋسىز اسىق تىگىلىپ تۇرادى. بۇندادا كىمنىڭ ءبىرىنشى اتاتىنىن ء(يىرىلۋ تۋرالى جوعارىدا ءسوز ەتىپ كەتتىك) اق جاقتى يەلەنۋى ساقانىڭ يىرىلۋىندەگى تۇسۋىنە بايلانىستى. شىققان اسىق ءۇشىن ويىنشى اسىق تۇسىنە بايلانىستى نە ءۇش، نە ءبىر ۇپايدان يەلەنىپ وتىرادى. ءار ويىنشى ءوز كەزەگىندە ءۇش رەتتەن اتىپ وتىرادى. ويىن ءۇش كەزەڭنەن تۇرادى.

ءار كەزەڭ 10 ۇپايدان تۇرادى. بوياۋلى اسىقتى شىعارعان 3 ۇپاي، جاي اسىقتى شىعارعان 1 ۇپايدان يەلەنەدى. كىم ءبىرىنشى 10 ۇپاي جيناسا سول جەڭىمپاز اتانادى. ءار اتىستان سوڭ جىعىلعان (شىققان) اسىق قايتا تىگىلىپ وتىرادى. اسىق تىگۋشى قول بالالار شىققان اسىقتى قايىرا تىگۋ جانە ويىنشىلاردىڭ ساقالارىن اكەپ بەرىپ تۇرادى. تورەشى ءوز كەزەگىندە ويىنشىلاردىڭ ەڭكەيۋى مەن اياقتارىن سىزىق بويىنا دۇرىس قويۋىن قاداعالايدى. ءارى داۋلى اسىق شىعۋىنا كەسىك ايتادى.

قورىتا ايتقاندا، ەل اعالارى، ۇلتتىق سپورت جاناشىلارى، اسىق ويىنى ۇلتتىق سپورت فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى باس بولىپ بابالارىمىزدان قالعان اسىق ويىندارىن زامانعا ساي يكەمدەسە، الەمدىك دەڭگەيدەگى ەتنوسپورت سالاسىندا ۇلتتىق تابىسقا جەتەتىن تەتىك بولادى دەگەن ويدامىز.

قۋانايىق الاش اسىعىمىزدىڭ الشىسىنان ءتۇسىپ، جاڭا عاسىردا ۇلتىن الەمگە تانىتۋعا بەت العانى ءۇشىن! ءيا، ءبىز كەشەگى قولى كۇس بولىپ، ازاننان كەشكە دەيىن اسىق اتتقان بىزدەر بۇل تاريحي مەزەتتى ۇزاق كۇتتىك. ەندى ونى باسقاعا جىبەرىپ الماي، ۇلتتىق ماقتانىشقا اينالدىرا بىلەيىك!

ءابىل-سەرىك ابىلقاسىمۇلى الىاكبار,

Abai.kz پورتالىنىڭ اباي وبلىسى بويىنشا مەنشىكتى ءتىلشىسى، فيلولوگيا ماگيسترى

Abai.kz