ينتەرنەت بىزگە، ءبىرىنشى كەزەكتە، ونلاين تولەۋگە جانە مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى پايدالانۋ الۋعا، سونداي-اق پايدالى ءىلىم الىپ، حات الماسۋعا كەرەك. بىراق، اڭعال حالىققا ارامزا مولدانىڭ شىعاتىنىن دا ەسكەرۋىمىز كەرەك. ال «ارامزا مولدا» نەمەسە «قۇلاقتان تەۋىپ بويدى الار الاياقتارعا» الدانباۋ، اقىلعا سالىپ، تسيفرلىق داۋىردە العا جىلدۋدىڭ جولى قايسى؟ قازىر بىلەمىز.

ءبىرىنشى كەزەكتە ءاربىر ازاماتتىڭ قۇقىعى زاڭدى تۇردە قورعالعانىن ءبىلۋىمىز كەرەك.

«قر جەكە دەرەكتەر جانە ولاردى قورعا تۋرالى» زاڭىنا سايكەس، ءسىزدىڭ قۇقىقتارىڭىز كەلەسىدەي:

1. مەنشىك يەسىنەن نەمەسە وپەراتوردان، سونداي-اق، ءۇشىنشى تۇلعادان جەكە دەرەكتەردى، سونداي-اق، ونى راستايتىن ايعاقتى سۇراۋعا;

2. مەنشىك يەسىن جانە نەمەسە وپەراتوردى وزگەرتۋدى جانە تولىقتىرۋدى، سونداي-اق ءوزىنىڭ دەربەس دەرەكتەرىن بۇعاتتاۋدى تالاپ ەتۋ;

3. قوعامدىق ورىنداردا جيناۋعا، وڭدەۋگە، تاراتۋعا كەلىسىمدى كەرى قايتارىپ الۋ،

4. ءوز قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرىن قورعاۋعا، ونىڭ ىشىندە مورالدىق جانە ماتەريالدىق زياندى وتەۋگە.

ەگەر ازاماتتار وزدەرىنىڭ جەكە دەرەكتەرىنىڭ زاڭسى تۇردە پايدالانىلعانىن بىلسە، وندا ۋاكىلەتتى ورگان – تسيفررلىق دامۋ، يننوۆاتسيا جانە اەروعارىش ءوندىرىسى مينيسترىلىگىنە شاعىمدانا الادى.

«اقپاراتتاندىرۋ» زاڭىنىڭ 56 بابى نە دەيدى؟

جەكە دەرەكتەرگە قول جەتكىزىپ وتىرعان اقپاراتتىق جۇيەلەر مەن مەشىك يەلەرى، جەكە دەرەكتەردىڭ قورعالۋىنا  زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرەدى.

مۇنداي جاۋاپكەرشىلىك قاي كەزدە تۋىندايدى؟

جەكە دەرەكتەر كورسەتىلگەن قانداي دا ءبىر رەسۋرستارعا قول جەتكىزگەن كەزدەن باستاپ مىندەتتەلەدى.

بىردەي تالاپتارعا نە جاتادى؟

ءبىرىنشى كەزەكتە، مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ اقپاراتتاندىرۋ باسقارماسى مەن ۇيىمدارى ماقساتتارىن ايقىنداپ الۋ كەرەك.

ەكىنشى، «ەلەكتروندى ۇكىمەت» اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكپەن قامتاماسىز ەتۋ;

ءۇشىنشى، اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق ينفراقۇرىلىم سالاسىن ۋنيفيكاتسيالاۋ;

ءتورتىنشى، اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق ينفراقۇرىلىمعا جانە سەرۆەرلىك پومەششەنيەلەر ۇيىمدارىنىڭ تالاپتارىنا بايلانىستى تالاپتاردىڭ قويىلۋى;

بەسىنشى، اكت مەن اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىككە قاتىستى ۇسىنىسار ستاندارتتارىنىڭ قولدانۋ مىندەتتەمەلەرىن قابىلداۋ;

التىنشى، مەملەكەتتىك جانە مەملەكەتتىك ەمەس ەلەكتروندى اقپارات كوزدەرىنىڭ، اقپاراتتىق جۇيەلەردىڭ جانە ولاردى قولداۋشى اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق ينفراقۇرىلىمدى قاىۋىپسىزدىكپەن قامتاماسىز ەتۋ.

مىندەتتەردى بىلسەك، ەندى جاۋاپكەرشىلىكتەرمەن تانىس بولايىق.

«اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى» كودەكسىنىڭ 641-بابىنا سايكەس، اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيالار جانە اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدە بىرەگەي تالاپتى بۇزعانى ءۇشىن اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىك قاراستىرىلعان.

مەملەكەت اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتە بارلىق ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن ەسكەرەدى، اسىرەسە، بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە باسا نازار اۋدارادى. ماسەلەن، سونىڭ ىشىندە اتا-انالارعا ارنالعان كەڭەستەردى اتاپ وتۋگە بولادى. بۇل تۋرالى تسيفرلىق دامۋ، يننوۆاتسيا جانە اەروعارىش ونەركاسىبى مينيسترلىگىنىڭ اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ «كيبەرقاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ تۋرالى ۇسىنىستارىندا» انىق كورسەتىلگەن. ەندى سول كەڭەستەردى اتاپ وتەيىن.

اۋەلى بالانىڭ تەلەفونىنا «اتا-انا باقىلاۋى» رەجىمىن ورناتۋ كەرەك.

«اتا-انا باقىلاۋى» رەجىمىن قالاي ورناتۋعا بولادى؟ «Android» قولدانۋشىلارىنا ارنالعان جۇيەسىن كورسەتەيىك:

1. «باپتاۋلار» قوسىمشاسىن اشاسىز.

2. Google تەتىگىنەن، اتا-انا قاداعالۋىنا وتەسىز.

3. «باستاۋ».

4. بالا نەمەسە ءجاسوسپىرىم ەكەنىن تاڭدايسىز.

5. «ءارى قاراي».

6. بالانىڭ اككاۋنتىن كورسەتەسىز نە بولماسا جاڭادان اشاسىز.

7. «ءارى قاراي».

8. ارى قاراي كورسەتىلگەن نۇسقاۋلىقپەن اياقتايسىز.

IOS-قا ارنالعان ءتۇرىنىڭ از-كەم ايىرماشىلىعى بار: 

1. باپتاۋلاردان «ەكران ۋاقىتىنا» وتەسىز.

2. «جالعاستىرىپ»، «مەنىڭ قۇرىلعىم» نەمەسە «بالامنىڭ قۇرىلعىسى» دەپ تاڭدايسىز.

3. «كونتەنت جانە كونفيدەنتسيالدىلىقتا» قاجەت بولسا، كەرەكتى كىلتسوزدى ەنگىزەسىز.

4. ءسويتىپ، نۇسقاۋلىقپەن جۇرەسىز دە، ءتامامدايسىز.

تەلەفونعا جۇمسالاتىن ۋاقىتتى قالاي شەگەرۋگە بولادى؟

«Okey, Google» ياكي «Siri» دەپ ايتىپ، نە بولماسا، باستى ەكراندى باسىپ تۇرىپ «30 مينۋتقا تايمەردى قوس» دەپ پارمەن بەرسەڭىز جەتكىلىكتى.

 «Windows» جۇيەسىنە كىشكەنتاي بالالاردىڭ قولجەتىمدىلىگىن شەگەرۋگە قاتىستى قانداي امال بار؟

1. «ەسەپتىك جازبالاردا» «وتباسى جانە باسقا ادامدار» بولىمىنە ءوتىپ، «وتباسى مۇشەسىن قوساسىز».

2. وسىلايشا، ءسىز جەكە ەسەپتىك جازبا اشۋعا مۇمكىندىك الىپ (بالانىڭ ەسەپتىك جازباسىن» قوسىپ), باپتاۋلاردا قاجەتتى شەكتەۋلەردى ەنگىزە الاسىز.

ۇرپاق قامى – ۇلت بولاشاعى! سونى ۇمىتپايىق!

بەيبارىس ساكەنۇلى

Abai.kz