جىل سايىن قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ باستاماسىمەن ادەبي بايگەلەر ۇيىمداستىرىلادى. ودان بولەك ءار دەڭگەيلى مادەنيەت مەكەمەلەرى مەن باسقا دا قوعامدىق ۇيىمدار دا ۇيىمداستىرادى. ادەبي جەكە قورلار دا وڭىرلىك تاريحي تانىمدىق باعىتتاعى شارالار اياسىندا مۇشايرالار جاريالايدى. اربىرىنە جۇزدەگەن قالامگەر قاتىسىپ، ءار جانىردا جۇزدەگەن شىعارمالار جازىلادى.

ءبۇل — ۇلكەن تابىس. سەبەبى: جارىسقا تۇسكەن كىسى جانقۋاتىن سالىپ جازادى. شابىتىنىڭ جەتكەنىنشە شابادى. وزۋ كەرەك.

كۇنى كەشە مارەگە جەتكەن “قۇلاگەر” رەسپۋبليكالىق ادەبي بايقاۋى دا قانشاما كىسىگە قالام الدىرعان الامان بايگەنىڭ ءبىرى. ءار جانردا جيىنى ەكى جۇزدەن استام سپورت تاقىرىبىنداعى كوركەم شىعارما جازىلعان. بۇل عاجاپ جەتىستىك.

بىلتىرعى جىلى قاتارىنان ونشاقتى ادەبي بايقاۋ ۇيىمداستىرىلعانىن ەسكەرسەك. مىڭداپ شىعارما جازىلعانى انىق. بۇل — ۇلت ادەبيەتى ءۇشىن ۇلكەن تابىس.

كەشە وتكەن ماراپاتتاۋ سالتاناتىندا قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ باسقارما توراعاسى جازۋشى مەرەكە قۇلكەنوۆ پەن “قۇلاگەر” حالىقارالىق ادەبي بايقاۋىن قۇلشىنا دەمەگەن قازاقستان ۇلتتىق سپورت قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى يسلامبەك سالجانوۆ مىرزا تەبىرەنىپ سويلەدى. بايقاۋعا تۇسكەن شىعارمالاردىڭ ءباسى بيىك بولعانىن ايتىپ، قالامگەرلەردىڭ شابىتىن، جاسامپازدىق قارىمىن، قاتىسۋ بەلسەندىلىگىن ايرىقشا رازىلىقپەن العىستادى. سونىمەن بىرگە بايقاۋعا قاتىسقان 205 شىعارمانىڭ بايگە العانى مەن بايگەگە تاياۋ قالعانىن قوسىپ، كىتاپ شىعاراتىنىن جەتكىزدى.

يا، كىتاپ شىعارادى. ۇيىمداستىرۋشىلار باعالاۋدىڭ ادىلدىگىنە سەنىمدى بولعاندا سويتەدى. وعان “كىتاپتى وقىعان كىسىنىڭ كوزى جەتسىن”دەپ سويتەدى. سويتە تۇرا ول كىتاپ سپورت ادەبيەتىنىڭ ءجاھارى بولارى ءسوزسىز. ماعاۋين ايتاتىن 7 عاسىرلىق جىردىڭ دا نەگىزگى وزەگى سپورت ادەبيەتى دەسەك ايتار ويدان الشاق كەتپەسپىز.

ۇلۋ جىلى استانامىزدا وتكەن الامان — V كەزەكتى دۇنيە جۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىنىنىڭ ۇلى دۇبىرمەن ۇشتاسقان بايقاۋ باستاپقى شارتى بويىنشا 7 بايگە بەردى. 7 جانردىڭ ەڭ ۇزدىك دەگەنە ءبىر-ءبىر بايگەدەن بەردى.

ولەڭدىكى بىزگە بۇيىردى.

1757 جىلى 10 شىلدەدە جاۋحۋەي مەن فۋديە باستاعان چين ارمياسى مەن قوجابەرگەن باتىر جانە كوكجال باراق باستاعان قازاق اسكەرى اياگوز وزەنىنىڭ بويىندا بەيبىت كەزىگىپ، ءبىر-بىرىنە اسكەري ونەر كورسەتەتىنى بار (قىتاي مۇراعاتىندا قاتتالعان قۇجات).

سول كەزدەسۋ كەيىن مامىرسۋ كەلىسىمىنە ۇلاسىپ، قازاق حاندىعى مەن چين اراسىندا سودان بىلاي سوعىس بولماعان.

ءبىز تاريحي دەرەكتى اقىننىڭ كوركەم ويىمەن، كوركەم ولەڭمەن كومكەرۋگە قۇلشىندىق. ونى ءۇش عاسىر سەكىرتىپ، استاناداعى V دۇنيە جۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىنىنداعى قازاقستان مەن قىتاي ساداقشىلارى اراسىنداعى توپتىق سايىسپەن تۇيىندەدىك.

ادىلقازىلاردىڭ جوعارى باعالاعانى جانىمىزعا شابىت بەردى. بايقاۋعا قاتىسقان جانە بايگە العان ارىپتەستەرىمدى قۇتتىقتايمىن، كوركەم شابىت تىلەيمىن.

داستانىمىزدى رەسمي اقپارات قۇرالدارىندا جاريالانعان سوڭ ۇسىنارمىز.

قازىرشە شاعىن ءۇزىدى.

توبەدەن تونە قالعان زامان اقىر —
جاڭاعى سويقان “ويىن” سانادا تۇر.
قاپتاعان قاراتورعاي سىياقتانىپ،
قاۋىرسىن شەتتە جىلجىپ بارا جاتىر.
الگىندە ايباتتانعان گەنەرالدىڭ
داۋىسى باسەڭدەپتى، قارادا تۇر.
مۇندايدا كوكجال باراق ءۇنسىز قالىپ،
سويلەيتىن قوجابەرگەن اعا باتىر.
باتىرلار 20 000-نان جىلقى سالعان.
كوسىلىپ كوز ۇشىندا دالا جاتىر.
كورشىنىڭ كوز قۇرتىنداي بالقاش كولگە
اياگوز باياۋ اعىپ بارادى اقىر.
بەرەلىم، مارقاكولىم، ءجايساڭ كولىم.
ولەڭىم — شورعا، ساۋىر، سايقان مەنىڭ.
الاكول، ارقاس، لەپسى، سارى بەلىم*
جىر ەدىڭ، سانامداعى ساعىم ەدىڭ.
قان قۇسقان ات جالىندا قايران ەرلەر،
قايرات ەڭ، پاراسات ەڭ، جارىق ەدىڭ.
وزدەرىڭ ساقتاپ قالعان جەر مەنەن سۋ،
مەكەنىم — مەنشىگىمدە ءبارى مەنىڭ.
ۇرانىم — “مەنىڭ جەرىم، مەنىڭ ەلىم”
ءبىر ساتكە سوعىپ تۇرسا بۇل جۇرەگىم،
مەن سەنىڭ جىرىڭ بولىپ توگىلەمىن!

7. ەپيلوگ

ەجەنحان* جازعان كىتاپقا قارايلاي سالعام.
قالامىم جۇيتكىپ تۇرعاندا قارايماي تالعام.
ءۇش عاسىر بۇرىن جازىلعان تىك جازۋلاردان
بابامدى كوردىم قايراتتى، تالاي مايتالمان.
ون مىڭدىق قولدى شەپ قۇرىپ ءتونىپ كەلگەندە
قاسقايىپ تۇرىپ، سوعىسسىز قالاي قايتارعان.
قالاي تىرەسكەن جيھانگەر، تىسقاقتى ەلمەنەن.
رۋحىڭا تاعزىم بابام-اي، ۇشپاققا ورلەگەن.
حان ابىلاي مەن قابانباي جولىقپاي قويعان.
ءامىر-سانانى ءبارى ءبىر ۇستاپ بەرمەگەن…

الماس احمەتبەكۇلى

Abai.kz