شوقىر بولتەكۇلى 1916 جىلى 29 قازان ايىندا ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ جارمىش اۋىلىنا قاراستى سارىقاۋاق دەگەن جەردە دۇنيەگە كەلگەن. ونىڭ ەسىمى تۇمسىعى تاسقا تيمەي قايتپايتىن بەكىرە شوقىر اتتى بالىقپەن ورايلاس بولىپ قويىلعان. كəرى كاسپيدىڭ جاعاسىنداعى بالىقشى اۋلەتىندە ءومىر ەسىگىن اشقان ونىڭ بالالىق شاعى باقىتتى بولمادى. ەرتە جاستا əكە-شەشەسىنەن ايىرىلعان سول ءبىر قيىن-قىستاۋ شاعىندا شوقىر قارىنداسىنان دا ايىرىلىپ قالادى. اشارشىلىق نəۋبەتى قارساڭىندا فورت-شەۆچەنكوداعى بالالار ۇيىندە تاربيەلەنىپ سوندا ەرجەتەدى.

شوقىر بولتەكۇلى تاۋداي تالابىنىن ارقاسىندا ەكى جوعارعى وقۋ ورىندارىن بىتىرگەن جان. كيەۆتەگى كوركەمسۋرەت اكادەمياسىن جəنە دەنە تəربيەسى ينستيتۋتىندا ءبىلىم الىپ ءجۇرىپ 1936 جىلى بوكسپەن اينالىسقان. ءسويتىپ ول ءوز اينالاسىنا شəكىرتتەرىن جينادى. سول كەزدەرى قۇرىلعان «تەمپ» سپورت قوعامىنىڭ قابىرعاسىندا ءوزى دە بوكس قولعابىن كيىپ ۇيرەنىپ ءəرى وزگەلەرگە دە ۇيرەتتى. العاش رەت 1937 جىلى الماتى قالاسىندا ەل بىرىنشىلىگىن ۇيىمداستىرىپ قازاق بوكسىنىڭ تاريحىن باستاپ بەرەدى.

بوكس سپورتىنىڭ تاريحىندا بۇل قوعام كەيىن كەڭ ءورىس الىپ «دينامو»، «سپارتاك» ت.ب. اتالىپ ۇلكەن كەڭىستىككە شىعادى. شوقىردىڭ جىگىتتىك شاعى سوعىس ۋاقىتىمەن ساي كەلىپ مايدان الدىندا «جانكەشتىلەر»، «سمەرش» مەكتەبىنە قابىلداندى. 1941-1945 جىلدارداعى ەكىنشى جاھاندىق سوعىسقا قاتىسىپ ودان جارالانىپ ورالعان سوڭ الماتى قالاسىندا جاتتىقتىرۋشىلىق قىزمەتىن جالعاستىرادى. ول ەڭبەك ەتكەن «سپارتاك» قوعامى كسرو بىرىنشىلىگىندە توپ جاردى. قازاقستاننىڭ 3 دۇركىن چەمپيونى بولعان ونىڭ ءوزى رينگكە 223 رەت شىعىپ سونىڭ 199-ىن نوكاۋتپەن اياقتاعان. ول – «سسسر سپورت شەبەرى» اتاعىن يەلەنگەن تۇڭعىش قازاق.

قىتاي ەلىنە جاسىرىن بارعان ساياحاتى ءۇشىن قۇقىق قورعاۋ ورىندارىنىڭ باقىلاۋىندا بولعان. مەملەكەتتىك تەرگەۋ ورىندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى بىرنەشە رەت جاۋاپقا شاقىرىپ ءبىراز تەرگەگەن دەگەن دەرەكتەر بار. زامانىندا ب. مومىشۇلى، ب. مايلين، ش. ايمانوۆ، ك. كەنجەتاەۆ جانە باسقا دا ۇلت قايماقتارىمەن ارالاسىپ تۇرعان. ول سوعىستىڭ كەزىندە فاميلياسىنا «ۇلى» دەپ جازدىرتقان.تەگىن ۇلى دەپ جازدىرتقانى ءۇشىن تالاي جەڭىلدىكتەردەن ايىرىلىپ سان مارتە سوققى جەگەن. كابانوۆ دەگەن تەرگەۋشىمەن سوزگە كەلىپ قالعاندا «سەبەبى مەن قاباننىڭ ەمەس بولتەكتىڭ ۇلىمىن» دەپ جاۋاپ بەرگەنى اڭىز سياقتى تاراپ كەتكەنى بولماسا بۇل ومىردە بولعان وقيعا.

شوقىردىڭ تالانتتى جان بولعانىن دالەلدەيتىن ەرەكشەلىكتەردىڭ ءبىرى – سۋرەتشىلىگى. باكۋدەگى سۋرەت ۋچيليششەسىن ءتامامداي الماسا دا قابىلەتىنىڭ ارقاسىندا سالعان سۋرەتتەرىمەن دە اينالاسىن تامساندىرعان. اتاقتى جازۋشى بەيىمبەت مايلين باسقا ەمەس وسى شوقىر اتامىزعا قولقالاپ تاتار جازۋشى عابدوللا توقايدىڭ سۋرەتىن ارنايى سالدىرتقان. سونداي-اق قازىرگى ع. مۇسىرەپوۆ اتىنداعى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىنىڭ فويەسى بۇرىنعى م.گوركي اتىنداعى دەمالىس پاركىنىڭ اللەياسى اتاقتى بوكسشىنىڭ سۋرەتتەرىمەن بەزەندىرىلگەن. بولتەكۇلىنىڭ ەكىنشى ءبىر قىرى – 1940 جىلداردىڭ ورتاسىنان باستاپ «سوتسياليستىك قازاقستان» سەكىلدى ىرگەلى باسىلىمدارعا سپورت تەورياسى مەن پراكتيكالىق ناتيجەلەرى جاتتىقتىرۋشى ادىستەرى مەن باۋلىعان شاكىرتتەرىنىڭ شەبەرلىكتەرى حاقىندا ءتۇرلى جانردا ماتەريالدار جازىپ وتىرعان. زەرتتەۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا ونىڭ بوكس تاريحىنان جازعان كىتابى جوعالعان.

ال ءۇشىنشىسى – باتىرلار جىرىن جاتقا ايتۋى. بەلگىلى قالامگەر سپورت ءجۋرناليسى سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ «باستاۋ بارىن مۇحيت تا بىلەدى» دەگەن ماقالاسىندا شوقىردىڭ ايگىلى 1899 جولدىق «ەر قوساي» جىرىن كوز الدىندا زۋلاتا جونەلگەنىن ءسۇيسىنىپ جازادى.

شوقىردىڭ دا جومارتتىعى ەلگە بەلگىلى. ونىڭ ەرەن ەڭبەگىن باعالاعان ءبىر كىسىنىڭ وزىنە سىيلاعان سۋ جاڭا موتوتسيكلىن كوزى جىپىلىقتاپ قاراپ تۇرعان قازاقتىڭ ءبىر جەتكىنشەك بالاسىنا ۇستاتىپ جىبەرگەن. شوقىر بولتەكۇلى 1994 جىلدىڭ 6 ساۋىرىندە الماتى قالاسىندا قايتىس بولدى.

شوقىر بولتەكۇلىنىڭ ەلىن شەكسىز سۇيگەن ۇلتشىلدىعى، اسقان پاتريوتتىعى، وتە قاراپايىمدىلىعى، قولى اشىق جومارتتىعى، تاعدىردىڭ تالاي تاۋقىمەتىن كورسە دە قايىسپاعان قايسارلىعى – ءبارى جىر-اڭىز.

"ەر ەسىمى-ەل ەسىندە"

مۇرات راحىمجان

Abai.kz